SHOIHPA NGA AI LAM: Tsam mat ai, ninghkap ai lam ni a majaw Chyum Laika gaw hten za mat ai lam n nga ai. Raitim, Chyum Laika hpe bai ka ai masha nkau hte ga gale ai masha nkau gaw, Chyum Laika shiga hpe galai shai na matu shakut wa ai. Shanhte a makam masham hpe Chyum Laika hte maren byin hkra shakut na malai, Chyum Laika hpe shanhte a makam masham hte maren byin hkra galaw na matu shakut wa ai. Ga shadawn nkau mi hpe dinglik yu u:

• Nawku Dawjau Shara: B.C. tsa ban mali hte tsa ban lahkawng lapran hta, Samari Pintachyut laika hpe ka ai ni gaw, Pru Mat Wa Ai 20:17 a hpang daw hta ndai ga yan ni jat bang wa ai: “Agarizem kaw tawn hkungri langai galaw ra ai.” Samari ni gaw “Agarizem” (sh) Gerizim bum ntsa hta shanhte a nawku htingnu gawgap ai hpe Chyum Laika gaw madi shadaw ya nga ai zawn byin hkra galaw wa ai re.

• Masum raitim langai karai makam: Chyum Laika ka ngut nna shaning 300 daram na ai hpang, Masum Raitim Langai Karai makam hpe hkap la ai laika ka sara langai gaw 1 Yawhan 5:7 hta “Sumsing lamu hta kawa langai, mungga langai, chyoi pra ai wenyi langai, sakse masum nga nna, dai masum gaw langai sha re ai” ngu nna jat bang da ai. Dai hku tsun ai lam hpe madung ga yan hta n mu lu ai. Chyum hpaji du Barut Matga ndai hku tsun ai: “Tsa ban kru hpang daw de she, ndai ga ni hpe moi na Lettin Chyum Laika hte [Lettin] Bagit Chyum Laka a lata hte ka da ai laika ni hta, grau nna mu wa ai.”

• Karai Kasang A Mying: Yuda ni a ladu lai kamsham lam hta madung nna Chyum Laika ga gale ai ni law law gaw, Karai Kasang a mying hpe Chyum laika kaw na shaw kau na matu dawdan wa ai. Mying ningsang lawm ai shara yawng hta “Karai Kasang” (sh) “Madu” ngu ai arawng sadang ni hpe malai ka bang wa ai. Teng sha nga yang, Chyum Laika hta dai arawng ningsang ni hpe Hpan Madu a matu sha n-ga, shinggyim masha ni, shut ai nawku htung hpe kamsham ai ni hte Satan a matu akyu jashawn ai.​—Yawhan 10:34, 35; 1 Korinhtu 8:​5, 6; 2 Korinhtu 4:4. *

CHYUM LAIKA MATUT GRIN WA AI LAM: Langai, Chyum Laika bai ka ai masha nkau gaw ahkyak n shatai ai sha, n ding man ai hku galaw wa tim, law malawng gaw, gaja nan kung kyang nna atsawm lanu lahku ai ni re. A.D. tsa ban 6 hte tsa ban 10 lapran hta Metsari ni gaw, Hebre Chyum Laika buk kaji ni bai ka wa ai rai nna, dai laika buk kaji ni hpe Metsari Chyum hku nna law malawng chye wa ai. Shanhte dai hku nna bai ka ai shaloi n shut na matu, ga si ni du hkra hti da ma ai. Madung ga yan hta kaji kajaw shut ai lam nga ai ngu ntsen ai myit byin wa ai hte dai ga yan a makau, man ai shara ni hta kadun dawk matsing ka da ma ai. Metsari ni gaw Chyum ga yan ni hpe galai shai ai baw, n galaw wa ai. “Chyum ga yan hpe dingsang galai kau ai gaw, shanhte a matu sawng dik htum nhkru ai amu re” ngu nna chyum hpaji du Mosha Goshen-Gotstin ka wa ai.

Lahkawng, ya aten lu nga ai lata hte ka ai chyum laika law law gaw, shut ai lam tam mu na matu chyum hpaji du ni hpe karum ya nga ai. Ga shadawn, nawku htung ningbaw ni gaw Lettin Chyum Laika ni hta sha Chyum ga ajet tam mu ai ngu nna, shaning tsa lam kahtap sharin achyin ya wa ai. Raitim, shawng na sumhpa kaw tsun wa sai hte maren, 1 Yawhan 5:7 hta shut ai ga yan ni kahtap bang wa ai. Dai shut ai ga yan gaw, masha law law lang ai King Jim Ga Gale Chyum hta pyi lawm mat ai. Raitim, lata hte ka da ai kaga laika ni hpe tam mu wa ai shaloi, gara lam hpe chye wa ai kun? Barut Metga ndai hku ka wa ai: “[1 Yawhan 5:7] hta lawm ai ga yan hpe (Siria, Moi na Egutu ga, Ameniya, Itiyobiya, Arap, Salabonit) moi prat na lata hte ka ai laika ni hta chyawm n mu lu ai. Lettin Chyum hta sha mu lu ai.” Dai majaw bai gram da ai King Jim Ga Gale Chyum hte kaga Chyum Laika ni hta dai shut ai ga yan hpe shaw kau sai re.

Moi prat na lata hte ka ai laika ni gaw, Chyum Laika a shiga n galai shai ai lam sakse madun ai kun? 1947 kaw tam mu wa ai Panglai Si Laika Katsu ni gaw, Hebre Metsoreti Chyum garai n nga shi yang, shaning hkying mi jan daram kaw nna ka da ai re. Ndai Chyum Laika lahkawng hpe chyum hpaji du ni shingdaw yu wa ai. “Yuda Chyum Laika bai ka ai ni gaw shaning hkying hku na ai aten laman, Chyum Laika ga yan ni hpe sadi dung let atsawm sha bai ka wa ai lam, laika katsu langai hte sha pyi sakse ngang kang ai” ngu nna Panglai Si Laika Katsu hte seng nna gram ai uhpung shang marai langai tsun wa ai.

Aiyalan mungdan, Dablin mare kaw na Chyetsata Biti laika dum hta A.D. tsaban 2 hta, lata hte ka ai laika hte hpawn Hkristan Grik Chyum Laika buk kaji yawng ngu na daram a, tinggaw lap laika (papyrus) ni hpe madun da ai. Chyum Laika ka ngut ai hpang, shaning 100 daram na ai shaloi she, dai ni hpe ka wa ai re. Laika buk langai (The Anchor Bible Dictionary) hta ndai hku tsun ai: “Tinggaw lap laika ni a majaw Chyum ga yan hte seng ai ahkri ahkrai lam nnan ni hpe chye lu ai sha n-ga, Chyum Laika hpe lai wa sai shaning law law ting tup hkrak bai ka wa ai lam chye wa ai.”

AKYU LU AI LAM: Lata hte ka da ai Chyum Laika ni law law nga ai lam, na ai aten ni gaw, chyum ga yan ni hpe shut shangun ai a malai grau kaja hkra karum ya ai. Sa Hparet Kin-yun gaw Hkristan Grik Chyum Laika ni hte seng nna ndai hku ka ai: “Kade dingsa ai moi prat na gara laika mung Chyum Laika daram, madi madun ya ai sakse ni n nga ai. Anhte lu da ai chyum ga yan ni gaw, tup hkrak teng man ai lam hpe, myiman lata n chye hpaji du shagu gaw myit hkrum na re.” Ga Shaka Dingsa hte seng nna chyum hpaji du Wiliyam Henari Grin ndai hku tsun ai: “Chyum Laika zawn ahkri ahkrai tup hkrak bai ka da ai, kaga grai dingsa ai laika buk tsep kawp n nga ai lam tsun gwi ai.”