Ũvoo mũthũku: Nthoni no itume ũtatanĩa ngwatanĩo nzeo vamwe na anyanya maku na maũndũ ala meyoneete.

 Ũvoo mũseo: Ti kĩla ĩvinda nthoni syĩthĩawa syĩ nthũku. No iũtetheesye kũsũanĩa ũtanamba kũneena na no itume wĩthĩwa wĩ mwĩthukĩĩsya mũseo.

 Ũvoo mũseango: Kwĩthĩwa na nthoni kũyonanasya kana mavinda onthe ũkeethĩawa na nthoni, na kwoou no wĩke maũndũ matonya kũũtetheesya kũolanga nthoni isu. Kĩlungu kĩĩ nĩkĩũneenea ũndũ ũtonya kwĩka ũu.

•  Manya maũndũ ala matumaa ũkĩa

•  Maũndũ ala ũtonya kwĩka

•  Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

 Nthoni no itume ũkĩa kũea ngewa na andũ mwenene. Nũndũ wa ũu, no wĩwʼe ta ũvathĩtwe nĩ ala angĩ, o ta mũndũ wĩ weka lumunĩ yĩ na kĩvindu. Mwa ũndũ ũsu nĩ wa kũtelemya. Ĩndĩ wamanya maũndũ ala matumaa ũkĩa, kĩu no kĩtume ũolanga nthoni. Sũanĩa ngelekanyʼo ii itatũ.

•   Ũndũ wa #1: “Ndyĩsĩ kĩla naĩle kũneenea.”

   Ũwʼo: Andũ malilikanaa mũno ũndũ ũũtuma mewʼa kwĩ kĩla ũũweta. No ũolange wia kwa kwĩmanyĩsya kwĩthukĩĩasya nesa, na kwendeewʼa kuma ngoonĩ nĩ kĩla ala angĩ meũweta.

   Sũanĩa ũndũ ũũ: We wendete mũnyanya ũilye ata? Nĩ ũla ũtakilasya-ĩ, kana nĩ ũla wĩthukĩĩasya nesa?

•   Ũndũ wa #2: “Andũ makoonaa ta ngũmanosya.”

   Ũwʼo: Andũ maikaleaa kũweta ĩũlũ waku wĩthĩwe wĩ nthoni kana ndwĩ syo. No ũolange nthoni ethĩwa ũkeeyĩeleasya we mwene nĩ kana andũ mamanye nesa ũndũ ũilye, na kĩu kĩkamatetheeasya kũweta ethĩwa wĩ nthoni kana ndwĩ syo.

   Sũanĩa ũndũ ũũ: Ethĩwa wonaa kĩla mũndũ ta ũkũsilĩlaa naĩ, nĩvatonyeka ũkethĩwa niwe ũsilĩlaa ala angĩ kwa kũsũanĩa kana maikwendete?

•   Ũndũ wa #3: “Nĩngwĩyĩkĩĩthya nthoni naweta ũndũ ũtaĩle.”

   Ũwʼo: Mavinda amwe, ũu nĩwĩkĩkaa kwa kĩla ũmwe. No ũolange wia kwa kwonaa mavĩtyo ta asu ne mwanya wa kwonyʼa ala angĩ kana wĩ o mwene naĩ.

   Sũanĩa ũndũ ũũ: We tyo ũtanĩaa kwĩthĩwa vamwe na andũ metĩkĩlaa kana nĩmavĩtasya?

 We nĩwĩsĩ? Andũ amwe masũanĩaa mai nthoni aĩ nũndũ matũmanĩaa mesengyi mbingĩ. Ĩndĩ nĩ laisi kwĩthĩwa na ũnyanya wa wʼo na andũ yĩla waea ngewa namo mwenene. Ndakĩtalĩ ũmwe ũsomeete maũndũ ma kĩlĩko na wĩsĩ mũno maũndũ ma tekinolongyia wĩtawa Sherry Turkle aandĩkie ũũ: “Yĩla twaneena na angĩ twenene, ngwatanĩo yitũ namo nĩlũlũmĩĩlaa.” a

•   Ndũkeyĩelekanyʼe na angĩ. Ti nginya wĩthĩwe wĩ mũneenu. Vandũ va ũu, kĩeleelo kyaku no kĩthĩwe ne kũolanga nthoni nĩ kana ũtanĩe ũnyanya na maũndũ ala angĩ meyoneete.

   “Ti nginya mũee ngewa mũno na ti lasima wĩthĩwe wĩ mũneenu yĩla wĩ andũnĩ. No wĩke kwĩyĩelesya yĩla wakomana na mũndũ mũtesene, kana ũkamũkũlya makũlyo manini me laisi.”—Alicia

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Eka kĩla ũmwe aosye meko make mwene, na eeka ũu akeethĩwa na kĩtumi kya kũtana nũndũ wake mwene, ĩndĩ ti kwa kwĩyĩelekanyʼa na mũndũ ũngĩ.”—Akalatia 6:4.

•   Ĩthĩwa wĩ metho. Sisya wone ũndũ ala wĩthĩaa nĩ laisi kũlikana na andũ mekaa nĩ kana maee ngewa nesa na ala angĩ. Nĩ kyaũ kĩmatetheeasya? Nĩ kyaũ kĩmaemaa? Nĩ maũndũ meva maseo ũtonya kwĩmanyĩsya kuma kwoo?

   “Ĩthĩwa wĩ metho wone ũndũ andũ ala mesĩ kũtuma ndũũ na andũ kwa nzĩa yĩ laisi mekaa, na ũyĩmanyĩsya kuma kwoo. Sisya wone kĩla mekaa na kĩla mawetaa yĩla makomana na mũndũ ya mbee.”—Aaron.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Kĩaa nĩkĩnoaa kĩaa; o ta ũu mũndũ nũnoaa ũthyũ wa mũnyanyae.”—Nthimo 27:17.

•   Kũlya makũlyo. Mavinda maingĩ andũ nĩmendete kumya mawoni ĩũlũ wa maũndũ, kwoou kũkũlya makũlyo nĩ nzĩa nzeo ya kwambĩĩa kũea ngewa na mũndũ. O na ĩngĩ, kĩu nĩkĩtumaa andũ maeka kũtinda matũngĩte kĩlĩko kũla ũĩ.

   “Kwĩyũmbanyʼa kwĩ tene no kũũtetheesye kũolanga wia. O na no ũsũanĩe maũndũ amwe ũkaneenea kana makũlyo ala ũkakũlya ũtanamba kũthi vandũ ũũkomanĩa na andũ mũtesene. Kwĩka ũu no kũũtetheesye ndũkathĩnĩke mũno.”—Alana.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Mũteũmantha kwĩyĩuna o inywʼĩ ene, ĩndĩ kũmauna ala angĩ o namo.”—Avilivi 2:4.