Mũthenya ũmwe Eliya nĩwataviw’e kana Mũsumbĩ Aavu nĩwakw’a. Kwakũna visa ũndũ mwathani ũsu mũkũũ ũtonya kwĩthĩwa eekie atavw’a ũu. No ũsũanĩe aendeee kwĩthũa kĩng’ee aketee mbee ta ve kĩndũ wene, aisũanĩa maũndũ maingĩ ala meekĩkĩte katĩ wake na mũsumbĩ ũsu mwathe. Vate nzika, Eliya oomĩĩsye maũndũ maingĩ! Kwa ngelekany’o, nĩwatĩsĩtw’e na akasyĩmwa nĩ Aavu na mũka Yeseveli. O na mavinda amwe avĩtĩe o vanini kũawa. O na mũsumbĩ ũsu nde ũndũ waaĩka akavata Yeseveli kumya mwĩao wa kũaa athani aingĩ ma Yeova. Na me elĩ nĩmasamanie moaa ũla mũndũ mũlũngalu weetawa Navothi, na moaa anae. Ĩtomo nĩyo yatumie moaa andũ asu mana vate kĩndũ mekĩte. Nũndũ wa kĩu, Eliya nĩwamatavisye ũvoo wa ũsilĩlo ũla wanengetwe nĩ Yeova. Eeie Aavu Ngai nũmũsilĩle vamwe na nzyawa syake syonthe. Yu mũthenya ũsu Eliya wataviw’e kĩkw’ũ kya Aavu, ũsilĩlo ũsu wa Ngai waĩ ũnambĩĩa kwĩanĩa. Aavu akwie o ũndũ Yeova wathanie.—1 Asumbĩ 18:4; 21:1-26; 22:37, 38; 2 Asumbĩ 9:26.

Ĩndĩ o na vailye ũu, Eliya nĩweesĩ e na vata wa kũendeea kũmĩĩsya. Yeseveli ndaĩ mũkw’ũ, na aĩ na wasya ĩũlũ wa andũ make na mbaĩ yonthe. Kwoou Eliya no weeteele kwona thĩna, na aĩ na maũndũ maingĩ ũtonya kũmanyĩsya mũtindany’a wake, Elisa, nũndũ nĩwe wesaa kũmũtiĩa wĩa wake. Kwoou ekai tũneenee mawĩa atatũ ma mũthya ala Eliya wanengiwe nĩ Ngai. Nĩtũkwona ũndũ mũĩkĩĩo wake wamũtetheeisye kũmĩĩsya, na kĩu kĩitũtetheesya kwona ũndũ tũtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ ĩvindanĩ yĩĩ yetu mũno.

Mũsumbĩ Aasia ũla waĩ mwana wa Aavu na Yeseveli nĩwe wasumbĩkĩte Isilaeli ĩvinda yĩu. Maũndũ ala makwatie asyai make mayaamũtethya nũndũ aatĩĩie o makinya moo. (1 Asumbĩ 22:52) Atwie kũthaitha Mbaali o tamo. Mũndũ w’onthe wathaithaa Mbaali aĩ wa kũvũthw’a nũndũ ũthaithi ũsu watumaa andũ mekĩa ũmalwaya makalũnĩ moo na watumaa mathemba syana syoo. Vo ve kĩndũ kyaĩ kĩtuma Aasia aalyũka, na aitetheesya andũ maeke kũmũthatya Yeova mũno ũu?

Mũthenya ũmwe mũsumbĩ ũsu wĩ mĩng’athĩlĩlyo nĩwakwatiwe nĩ mũisyo mũnene. Sua ũsu atiũũkie avalũka kwĩsĩla mbũthi yaĩ kasũmbanĩ kake ka ĩũlũ, na aũmĩa mũno. O na kau avĩtĩie kĩkw’ũ o vanini, ndaavĩndũka akamwĩtya Yeova ũtethyo. Eekie kũtũma andũ mathi kwa amaitha moo ndũanĩ ya Ekiloni, nthĩ ya Avilisiti, makakũlye ngai yeetawa Mbaali-nzevuvu ethĩwa nĩkwona ta ũkũvoa. Yeova eewie atavĩtũka vau. Atũmie mũlaĩka vala ve Eliya akamwĩe nathi akomane na andũ asu matũmĩtwe nĩ Aasia. Eliya akomana namo ameie nĩmasyoke kwa mũsumbĩ na amatavya ndeto ngito ila meũmũvikĩsya. Aasia eekĩte naĩ ngito mũno ĩkwonany’a kana o na ti ta ve Ngai Isilaeli. Yeova atw’ĩte kana Aasia ndakaaũkĩla kĩtandanĩ kĩla wakomete.—2 Asumbĩ 1:2-4.

Aasia ndaaĩlila. Akũlilye ũũ na ngũlũ: “Mũndũ ũsu ũla wũkie akomana nenyu, na amũtavya ndeto isu, nĩ mũndũ ũilyĩ ata?” Yĩla aũme asu watũmĩte mamũeleisye ngũa ĩte na maũndũ maingĩ ya mwathani ĩla Eliya weekĩaa, o na ndaakua ndatĩka kũmanya nũũ. Aisye: “Nĩ Eliya.” (2 Asumbĩ 1:7, 8) Kĩu kĩtũtetheesya kwona nesa kana Eliya ndeyambatĩtye kĩlasi; kĩla kyaĩ kya vata kwake nĩ kũmũthũkũma Ngai. Nĩkyo kĩtumi weesĩkĩe na ngũa ĩte na maũndũ maingĩ. Aĩ kĩvathũkany’o vyũ na Aasia kana asyai ma Aasia. Asu meesĩkĩe na ĩtomo ya syĩndũ. Ngelekany’o ya Eliya yĩtũlilikany’a vata wa kũatĩĩa ũla ũtao wa Yesũ. Atwĩie tũikeyũmbĩĩe syĩndũ mbingĩ, ĩndĩ twĩthĩwe na itho yĩsyaĩtye maũndũnĩ o ala ma vata.—Mathayo 6:22-24.

Aasia nĩwavangie kũĩvanĩsya, na kwoou atũma asikalĩ 50 na kavuteni woo mathi makakwate Eliya. Mathi mamwĩthĩie “ekalĩte mũtumbĩnĩ wa kĩĩma.” * Nĩvo ĩndĩ kavuteni ũsu wamwĩie kwa mwĩao wa mũsumbĩ ‘natheee.’ Nĩ ũndũ ũtonyeka akethĩwa amwĩaa atheee nĩ kana atwawe akoawe. Kwasũanĩa kĩu we! O na kau asikalĩ asu nĩmeesĩ Eliya nĩ “mũndũ wa Ngai,” masũanĩaa no mamũtelemye na maimũneeny’a ũndũ mekwenda. Ĩndĩ mwa meesĩ matesĩ! Eliya eeie kavuteni ũsu: “Ethĩwa nyie nĩ mũndũ wa Ngai, mwaki ũtheee kuma ĩtunĩ, ũkũvĩvye we na ala maku mĩongo ĩtano.” Nake Ngai ndaananga saa! Mbivilia yaĩtye: “Na kwatheea mwaki kuma ĩtunĩ, na wamũvĩvya we na ala make mĩongo ĩtano.” (2 Asumbĩ 1:9, 10) Mũisyo ũsu wamakwatie wĩtũlilikany’a nesa vyũ kana Yeova ndesa kũmĩĩsya kwona andũ maivũthya kana kũthĩny’a athaithi make.—1 Mavinda 16:21, 22.

Aasia nĩwasyokie atũma kavuteni ũngĩ na nguthu yake ya aũme 50. Kavuteni ũũ wa kelĩ aĩ mũng’endu o na kwĩ ũla wa mbee. Ũndũ wa mbee, ndaaĩmanyĩsya kĩndũ na kĩla kyakwatie ala aũme 51 ma mbee, o na kũtw’ĩka no kwĩthĩwa eethĩanĩie na mũu woo o vau kĩĩmanĩ. Ũndũ wa kelĩ, avika vala ve Eliya atũngĩlĩĩle o ndeto ila syatũmĩĩtwe nĩ kavuteni wa mbee, “theea,” na eka ũu, aendelya na kũmwĩa eke ũu “mĩtũkĩ”! Ũsu kote ũtumanu! Nũndũ wa ũu, we na aũme make makwie o ta ala angĩ. Ĩndĩ ũla waĩ mũtumanu vyũ na mũng’endu kwĩ onthe nĩ mũsumbĩ mwene. Asyokie atũma nguthu ĩngĩ ya katatũ. Ũseo nĩ kana kavuteni ũsu wa katatũ aĩ na kĩlĩko. Aumĩlĩile Eliya enyivĩtye na eesũvanĩa thayũ wake na wa aũme make. Nake Eliya nũndũ aĩ mũndũ wa Ngai, aĩ na tei ta wa Yeova, na kwoou nĩweethukĩĩisye kwĩsũvana kwa kavuteni ũsu. Nĩvo ĩndĩ mũlaĩka wa Yeova weeaĩe Eliya aendany’e na asikalĩ asu. Nĩwaendie namo na avika kwa mũsumbĩ, amũtũngĩlĩĩla ũsilĩlo ũla Yeova wawetete. Aasia nĩwakwie o ũndũ Ngai waĩtye. Asumbĩkĩte o myaka ĩlĩ tũ.—2 Asumbĩ 1:11-17.

Nĩ kyaũ kyanengie Eliya vinya wa kũmĩanĩsya na andũ ta asu maĩ ang’endu na alei? Ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu no ũtũtethye mũno, kana wĩona ata? Kwa ngelekany’o, waathata nũndũ wa kwona mũndũ ũmwendete ailea kwĩthukĩĩsya ũtao mũseo na aitw’a kũendeea kwĩlikya thĩnanĩ? Tũtonya kwĩka ata yĩla vathi ũu? Kũsũanĩa vala Eliya weethĩiwe nĩ asikalĩ no kũtũtethye mũno. Nũũlilikana eethĩiwe “ekalĩte mũtumbĩnĩ wa kĩĩma”? Tũyĩsa kwasya twĩ na ũsũngĩo mũtheu nĩkĩ waĩ vau. Ĩndĩ no twasye kana nũndũ nĩtwĩsĩ vyũ Eliya aĩ mũndũ wendete kũvoya, aendie vau nĩ kana akwate mwanya wa kũneena na Ngai wake nĩkwĩthĩwa nĩvakilĩtye na vayaĩ andũ. (Yakovo 5:16-18) O naitũ no tũtatae kĩla ĩvinda tũkamantha ĩvinda yitũ na Ngai twĩ ithyoka, nĩ kana tũmwĩkaĩle na ĩsyĩtwa yake na tũimũtavya kyonthe kĩla kĩũtũthĩny’a. Tweeka ũu, tũkeethĩawa tũtonya kũmĩĩsya o na ethĩwa ala matũthyũlũlũkĩte nĩ ang’endu na kĩla meũmantha no thĩna.

Ĩvinda nĩyesie kũvika ya Eliya kũtiĩa mũndũ ũngĩ wĩa wake. Kwoona kĩla weekie. Makililye e na Elisa maumĩte ndũanĩ ya Ngilikali, Eliya akũlya Elisa ambe kũtiĩlwa vo nĩ kana we athi Mbethi-eli e weka. Ndũa ya Mbethi-eli yaĩ kĩlomita 11 (maili 7) kuma vau. Ĩndĩ Elisa aisye ũũ e mũlũmu: “O tondũ Yeova wĩ thayũ, na o tondũ kyuu kyaku ki thayũ, ndikũtia.” Mavika Mbethi-eli, Eliya eeie Elisa kana yu ethi e weka mũvaka Yeliko, kĩlomita ta 22 (maili 14) kuma vau. Ĩndĩ Elisa amũsũngĩie e mũlũmu o ta mbeenĩ. Mavika ĩngĩ Yeliko, ũndũ ta ũsu nĩweekĩkie ĩngĩ matielye kĩlomita ta 8 (maili 5) mavike Ũsĩnĩ wa Yolotani. Ĩvindanĩ yĩĩ o nayo, Elisa amũsũngĩie o ũndũ wamũsũngĩĩte mbeenĩ. Mwa avangĩte vyũ kana ndemũtia!—2 Asumbĩ 2:1-6.

Elisa aĩ na nguma nzeo mũno, nayo nĩ ũseo wĩ wendo. Ũu now’o Luthi wendete Naomi. Mũndũ wendete ũngĩ ũu alũmanasya nake vyũ, na ndetĩkĩla kũtaananw’a nake. (Luthi 1:15, 16) Athũkũmi onthe ma Ngai maĩle kwĩthĩwa na nguma ĩsu, na mũno mũno ũmũnthĩ. We nĩwonaa nguma ĩsu yĩ vata o tondũ Elisa wamyonaa?

Vate nzika, Eliya nĩwakiitiwe ngoo mũno oona wendo ũsu waĩ na mũnyanyae. Nũndũ wa ũu, Elisa nĩwakwatie mwanya wa kwona kyama kya mũthya kya Eliya. Kyama kĩu akĩkie me ũtumonĩ wa Ũsĩ wa Yolotani. O na kau ũsĩ ũsu nĩ mũliku na ũvĩtasya kĩw’ũ kĩsembete vyũ, Eliya oosie suka wake na akũna kĩw’ũ kĩu naw’o. Ũsĩ ũsu waanĩkie ngalĩko ĩno na ĩno! Angĩ masyaĩĩsye kyama kĩu nĩ “andũ mĩongo ĩtano ma ana ma athani.” Andũ asu nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ ma sukulu yaĩ ĩnaambĩĩw’a ya kũmamanyĩsya kũkwatĩĩa ũthaithi wa w’o nthĩ ĩsu. (2 Asumbĩ 2:7, 8) No kwĩthĩwa Eliya no we waũngamĩe sukulu ĩsu. No ũlilikane ve ĩvinda navu ĩtina Eliya woonaa no we e weka mũĩkĩĩku. Kuma yĩla weew’aa ũu kũvika ĩvindanĩ yĩu, Yeova nĩwamũnengete wũmĩĩsyo mwingĩ, na nĩwoonete ũndũ vaĩ na ũalyũku mũnene athaithinĩ ma Ngai.—1 Asumbĩ 19:10.

Mamina kũinga ũsĩ, Eliya eeie Elisa: “Ngũlya ũla ũkwenda ngwĩke, ndanamba kwoswa kuma vala ũĩ.” Eliya nĩweesĩ ĩvinda yake ya kũthi nĩ ĩviku. Ĩndĩ ndaaĩw’a woo atĩ nĩ kũmanya kana yu mũnyanyae nĩwe ũkũkwata ianda mbingĩ na nguma nene, o na kau aĩ mũnini kwĩ we. Eliya nĩweeyũmbanĩtye kũmũtetheesya vonthe vala waĩ atonya. Nake kĩla Elisa wakũlilye no kĩĩ: “Nĩngũkwĩsũva, kĩanda kya veva waku kũndũ kwĩlĩ kĩthĩwe ĩũlũ wakwa.” (2 Asumbĩ 2:9) Elisa ndaasya eenda kũndũ kwĩlĩ kwa veva mũtheu ũla Eliya waĩ anakwata. Kĩla wakũlasya nĩ ũtiĩwa ta ũla mwana wa mbee wakwataa. Mĩao yaĩtye mwana wa mbee aaĩle kũkwata kĩlungu kĩla kĩnene kya ũtiĩwa, kana kũndũ kwĩlĩ. Mĩao yaĩtye ũu nũndũ mwana wa mbee nĩwe waĩ na ianda mbingĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ woo. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 21:17) Nũndũ Elisa nĩwe watiĩwe wĩa wa Ngai nĩ Eliya, nĩwoonie e na vata wa kwĩthĩwa na veva wa ũkũmbaũ ta Eliya nĩ kana avote kwĩanĩsya wĩa ũsu.

Ĩndĩ Eliya aĩ na wĩnyivyo, na kwoou nĩwaekeie ũndũ ũsu Yeova. Eliya amwĩĩte Elisa kana akakwata kĩla waĩ aneetya Yeova amwĩtĩkĩlya one aimwosa Eliya. Na o na mataendete mũno, aũme asu elĩ me ndũũ makililye “makĩneenangan’ya,” ũndũ wa kũsengy’a weekĩka.—2 Asumbĩ 2:10, 11.

Matunĩ vaumĩlile kyeni kingĩ na kyambĩĩa kũmathengeea. Yu kwakũna visa kũyambĩĩa kũtunduma na kũyũkĩla kĩlingi matunĩ, na ĩndĩ kĩndũ kĩilye mwaki kĩitheea mĩtũkĩ mũno, kyũkĩte vala ve aũme asu. Na ĩndĩ kĩndũ kĩu kĩivika vala maĩ, na kĩituma mataanĩsya. Noĩthwa mataanĩisye nũndũ wa kĩtuu kĩla kũndũ kĩu kyookie nakyo, na ũu watuma kĩla ũmwe asyoka na ĩtina atelemete. Kĩla meene nĩ ĩkasya yakanĩte ta yĩseũvĩtw’e na mwaki. Eliya nĩwamanyie kana saa wa kũthi nĩwavika. We nĩweelĩsilye ĩkasyanĩ yĩu? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ o na kwĩthĩwe kwaendie ata, kĩla twĩsĩ nĩ kana Eliya nĩweewie aambatw’a, ambatw’a vyũ yayayanĩ na athi na kĩlingi kĩu!

Elisa atiiwe asyaĩtye aseng’ete mũno! Na nũndũ nĩweeyoneie kyama kĩu kĩnene, nĩwamanyie kana Yeova ndelea kũmũnenga “kũndũ kwĩlĩ” kwa veva wa Eliya wa ũkũmbaũ. Ĩndĩ Elisa eemakĩĩte mũno weethĩa o na ndalilikana kĩu. Ndaamanya mũnyanyae athi va, na veonekana ndeekwatasya kana akamwona ĩngĩ. Aisye ũũ na wasya mũnene: “Asa wakwa, asa wakwa, makasya ma Isilaeli na ala matũlaa mbalasi syamo!” Asyaĩĩisye mũndũ ũla wamwĩkwatĩtye amũtongoesye mũvaka athelekelya, na ĩndĩ Elisa atembũanga ngũa syake.—2 Asumbĩ 2:12.

We Eliya ambatĩtw’e yayayanĩ nĩwĩthĩwa eewie mũnyanyae aikaya nĩ kyeva, na no kwĩthĩwa o nake etĩkisye methoi? O na vethĩwe vailye ata, ndalea kwĩthĩwa asũanĩie ũndũ Elisa wamũtetheetye kũmĩĩsya maũndũ momũ. Ngewa ya Eliya yĩtũmanyĩsya kana nũseo kũtuma ndũũ na andũ mamwendete Ngai na mekaa kwenda kwake.

Eliya atwaiwe va? Ndĩni imwe imanyĩasya atwaiwe ĩtunĩ akekale na Ngai. Ĩndĩ ũu ti w’o. Ĩtina wa myaka maana maingĩ, Yesũ Klĩsto aisye vai mũndũ waambata ĩtunĩ ũ Yesũ atasyaĩtwe kũũ nthĩ. (Yoana 3:13) Kwoou yĩla Mbivilia ĩkwasya ‘Eliya nĩwambatiw’e ĩtunĩ nĩ kĩlingi,’ no twĩkũlye-ĩ, ‘Ambatiw’e ĩtunĩ yĩva?’ (2 Asumbĩ 2:11) Mbivilia ĩtũmĩaa ndeto “ĩtu” kũweta vala Yeova wĩkalaa, na kũweta ĩtu yĩla yĩ yayaya ĩũlũ wa nthĩ, kana kwa ndeto ingĩ, vala vethĩawa matu na vala nyũnyi iũlũkaa. (Savuli 147:8) Kwoou Eliya aendie matunĩ asu ma yayaya. Kwaendie ata?

Kĩla Yeova weekie nĩ kũtwaa mwathani ũsu mũĩkĩĩku vandũ vangĩ akatethye wĩa ũngĩ. Amũtwaie kĩsionĩ kĩngĩ kyavakene na vau maĩ, kĩla kyaĩ ũsumbĩnĩ wa Yuta. Mbivilia nĩwetaa Eliya e wĩanĩ wake ũsumbĩnĩ ũsu, na ĩmũwetaa myaka ta mũonza kuma ataaanĩsya na Elisa. Ĩvindanĩ yĩu ũla wasumbĩkĩte Yuta nĩ mũsumbĩ mũthũku weetawa Yeolamu. Mũsumbĩ ũsu atwaĩte mwĩĩtu wa Aavu na Yeseveli, na kwoou maũndũ mathũku maĩ kw’o. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩweeaĩe Eliya aandĩkĩe Yeolamu valũa wa ũsilĩlo. O tondũ kwathaniwe, Yeolamu akwie kĩkw’ũ kĩthũku mũno. Na kĩla kĩthũku nĩ kana Mbivilia yaĩtye kana ‘akwie atekwendwa.’—2 Mavinda 21:12-20.

Mũsumbĩ ũsu mũthũku aĩ kĩvathũkany’o vyũ na Eliya! Tũyĩsĩ Eliya esie kũkw’a ata na akwie ĩndĩĩ. Kĩla twĩsĩ nĩ kana we ndaakw’a ta Yeolamu, vate mũndũ ũkũmwenda. Nĩkĩ? Nũndũ Elisa ndalea kwĩthĩwa eew’a aikosa mũnyanyae. O na athani ala angĩ aĩkĩĩku mailea kwĩthĩwa mamũkosaa. O na Yeova mwene aĩ na vata vyũ na Eliya, nũndũ o na ĩtina wa myaka 1,000, nĩwatũmĩie ngelekany’o yake yĩla Yesũ waalyũkile mũvw’ano wake. (Mathayo 17:1-9) We nũkwenda ngewa ya Eliya ĩũtethye, na nũkwenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta wake, mũĩkĩĩo ũtonya kũũtetheesya ũmĩĩsye mathĩna? Ethĩwa nũkwenda, tuma ndũũ na ala mamwendete Ngai, enda mũno kũmũthũkũma Yeova mbee wa maũndũ ala angĩ, na voyaa kĩla ĩvinda kuma ngoonĩ. Eka maũndũ asu maũtethye nĩ kana Yeova akwende vyũ tene na tene!