Kwakũna visa ũsyaĩĩsye kambi yakĩtwe nĩ nguthu ya asikalĩ ngũmbaũ ma Avilisiti, ĩsyaanĩtye na ũtumo ũilye yalata wusĩe mavia. Na ĩndĩ asikalĩ asu mayona aũme elĩ Aisilaeli maũngama ũtumonĩ ũsu, na kĩu kĩikwata ilĩko syoo. Asikalĩ asu maiseng’a, o na kau maiũtelema. Maiũtelema nũndũ Avilisiti mekalĩle Aisilaeli kwa vinya kwa ĩvinda yĩasa, na monaa Aisilaeli matetonya nũndũ o na mayamba kũnoa mĩio yoo ya nĩma matanengetwe ũtethyo nĩ Avilisiti, o na kau nĩ nthũ syoo. Kwoou nĩmesĩ kana ita sya Isilaeli ii na mĩio mĩseo ya kaũ. Na ĩndĩ asu mene no aũme elĩ! O na makatw’ĩka me na mĩio ya kaũ, maikwona me vandũ mamavia. Na nũndũ wa ũu, Avilisiti asu mayambĩĩa kũmathekeea maimea: “Ambatai kũũ tũĩ, na nĩtũũmwon’ya ũndũ.”—1 Samueli 13:19-23; 14:11, 12.

Maũndũ asu maĩ na ĩsomo ya vata, na Avilisiti nĩmo mesaa kũkwata ĩsomo yĩu. Ala aũme elĩ Aisilaeli maĩ manatheea, na mainga ũla mwanda wamaanĩtye, na ĩndĩ mambĩĩa kũvalavala mambatĩte vala ve Avilisiti. Mũtiũũko ũsu ndwaĩ laisi kũthaĩĩa. O na mavikie vandũ weethĩa no makungaa na moko na maaũ. Ĩndĩ mambata mavĩngĩĩsanĩte na mavia nginya mathengeea kambi ĩsu ya Avilisiti vyũ. (1 Samueli 14:13) Aũme asu mathengeea nĩw’o Avilisiti moonie nesa kana ũla wĩ mbee aĩ na mĩio ya kaũ, na aatĩĩwe nĩ mũkui wake wa mĩio. Ĩndĩ we mũndũũme ũsu avangĩte moke kũkita na kambi nima me o elĩ? We ko waĩ na ndũũka?

Mũndũũme ũsu ndaĩ na ndũũka. Aĩ ngũmbaũ ya mũĩkĩĩo. Ĩsyĩtwa yake nĩ Yonathani, na ngewa yake no ĩsomethye Aklĩsto maũndũ maingĩ ma vata. Ũmũnthĩ tũyũkitaa kaũ wa moko, ĩndĩ ngewa ya Yonathani no ĩtũmanyĩsye maũndũ ma vata ĩũlũ wa ũkũmbaũ, ũĩkĩĩku, na kũtetheesya ala angĩ na ngoo yonthe. Maũndũ asu nĩ ma vata ethĩwa nĩtũkwenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu.—Isaia 2:4; Mathayo 26:51, 52.

Nĩ kana tũelewe kĩla kyatumĩte Yonathani athi kambinĩ ya Avilisiti ateũkĩa, nũseo twambe kũmanya ũndũ weanie. Yonathani aĩ mwana mũkũũ wa Saulo, ũla waĩ mũsumbĩ wa mbee wa Isilaeli. Saulo ainyuvwa atw’ĩke mũsumbĩ, Yonathani aĩ mũndũ mũima ũtonya kwĩthĩwa aĩ na myaka 20 kana mbeange. Veonekana Yonathani aĩ ndũũ mũno na ĩthe, na kaingĩ ĩthe nĩwamũtavasya maũndũ maingĩ. Saulo aĩ mũndũũme mũasa, mũmbe nesa, na mũsikalĩ ũte wia. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata Yonathani wamwĩsĩ naw’o nĩ mũĩkĩĩo mũlũmu na wĩnyivyo mwingĩ. Yonathani asisya nguma ila ĩthe waĩ nasyo, ndaĩ ekũlya nĩkĩ Yeova wamũnyuvie atw’ĩke mũsumbĩ. O na mwathani Samueli aisye kana vayaĩ ũngĩ ta Saulo nthĩ ya Isilaeli.—1 Samueli 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

No nginya Yonathani ethĩwe eew’aa wĩ ũndũ wa mwanya kũkitĩa andũ ma Yeova e itanĩ itongoew’e nĩ ĩthe wake. Ĩndĩ kaũ ũla mokitaa ndwaĩ ta ũla nthĩ syaemanwa syũkitaa ũmũnthĩ. Ĩvinda yĩu Yeova anyuvĩte mbaĩ ya Isilaeli ta yo mbaĩ yake, na nĩyekalaa ĩivithũkĩwa nĩ nthĩ ila syathaithaa ngai sya mĩvw’anano. Kwa ngelekany’o, Avilisiti mathaithaa ngai yeetawa Ndakoni, vamwe na ngai ingĩ sya mĩvw’anano, na nĩmakothaa kwenda kũvinyĩĩa andũ ma Yeova kana o na kũmamina vyũ.

Nũndũ wa ũu, Yonathani na aũme ala angĩ mailye take moonaa kũkitĩa Aisilaeli ta ũthũkũmi mũtheu ũkwonany’a kana nĩmalũmanĩtye na Yeova Ngai. Nake Yeova nĩwaathimie kĩthito kya Yonathani. Saulo amina kũtw’ĩka mũsumbĩ oou, nĩwanyuvie mwana wake aũngamĩe nguthu ya asikalĩ 1,000, na Yonathani amatongoesya makokite na kambi ya Avilisiti ĩla yaĩ vandũ veetawa Ngeva. Yeova nĩwatetheeisye Yonathani na asikalĩ make masinda, o na kau mayaĩ na mĩio mĩseo ya kaũ. Nũndũ wa ũu, Avilisiti nĩmavangie kũmbany’a ita mbingangĩ sya kũmokita. Kĩu nĩkyatumie asikalĩ aingĩ ma Saulo malikwa nĩ nzeve. Aingĩ nĩmasembie makĩa kaũ na mathi kwĩvitha, na kũthũkya ũvoo, amwe meekwatany’a na Avilisiti na mambĩĩa kũkita andũ a moo! Ĩndĩ Yonathani aendeeie kũũngama na ĩvĩndĩ ĩ ya mũongo ta ngũmbaũ.—1 Samueli 13:2-7; 14:21.

Mũthenyanĩ ũsu twaweta tũyambĩĩa, Yonathani aumie kambinĩ ya Isilaeli e weka na mũkui wake wa mĩio mateũtavya mũndũ. Yĩla mathengeeie kambi ya Avilisiti, ĩla yaĩ Mikimasi, nĩw’o watavisye mũkui wake wa mĩio kĩla wavangĩte. Avangĩte mavika meyumĩlye ũtheinĩ nĩ kana moneke nĩ asikalĩ ala maĩ vau ma Avilisiti. Na ĩndĩ Avilisiti mamea moke mokite namo, maimanya kana Yeova ematavya kana e vamwe na athũkũmi make. Mũkui wake wa mĩio nĩweetĩkĩlile, na nĩvatonyeka akethĩwa eekĩiwe vinya nĩ ndeto ii sya Yonathani: “Vati kĩsiĩĩi kwa Yeova kũtangĩĩa na aingĩ kana na avũthũ.” (1 Samueli 14:6-10) We Yonathani endaa kwasya ata?

No nginya Yonathani ethĩwe eesĩ Ngai wake nesa. Vate nzika nĩweesĩ ũndũ ĩvindanĩ ĩvĩtu Yeova watetheeisye andũ make kũsinda amaitha moo o na kau meethĩawa me aingĩ mũno kũmathonoka. O na mavinda angĩ nĩwatũmĩaa mũndũ o ũmwe kũmokitĩa. (Asili 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Kwoou Yonathani nĩweesĩ kana kĩla kyaĩ kĩtonya kũtetheesya athũkũmi ma Yeova ti wingĩ woo, ũtonyi ũla me naw’o, kana mĩio ĩla mekũkita nayo. Masindaa nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Nũndũ Yonathani aĩ na mũĩkĩĩo, nĩwavangie kũnenga Yeova mwanya amwony’e kana nĩwaĩle kũthi kũkita na Avilisiti kana ndaĩle. Na nĩ kana aelewe ũtwi wa Yeova, aia maũndũ elĩ mbee wake ma kũmwony’a kana Ngai nĩweetĩkĩla mathi kaũnĩ kana ndanetĩkĩla. Yĩla wamanyie kana Yeova e vamwe nake, nĩwaendie kũkita namo ateũtelema.

Mũĩkĩĩo wa Yonathani wĩonany’a maũndũ elĩ. Mbee, wĩonany’a kana nĩweesĩ Ngai wake e ũtonyi ũte maela. Nĩweesĩ kana Ngai ũsu Mwene Vinya W’onthe ndekwatasya vinya wa mũndũ nĩ kana eanĩsye ieleelo syake, ĩndĩ nũathimaa athũkũmi make aĩkĩĩku. (2 Mavinda 16:9) Kelĩ, Yonathani nĩwamanthie ũndũ wa kũmũĩkĩĩthya kana Yeova e vamwe nake atanamba kwosa ĩtambya. Ũmũnthĩ tũyamba kũkũlya Ngai atwony’e kwa nzĩa ya kyama kana e vamwe naitũ tũtambĩte kwĩka ũndũ mũna. Nũndũ nĩwatũnengie Ndeto yake mbeveee, ĩsu nĩtoetye vyũ kũtũtetheesya kũmanya kwenda kwa Ngai. (2 Timotheo 3:16, 17) Kwoou nũseo tũkambaa kũmantha woni wa Mbivilia tũtanamba kwĩka ũtwi mũito. Tweeka ũu, tũkeethĩawa tũyonany’a nesa kana tũthĩnĩkĩaa mũno kwĩka kwenda kwa Ngai na ti kwenda kwitũ ene o tondũ Yonathani weekaa.

Ala aũme elĩ nĩmaendeeie kũthaĩĩa maendete ĩla kambinĩ ya Avilisiti. Mũthya Avilisiti meethĩa vai ngũĩ aũme asu mokĩte kaũnĩ, na nũndũ wa ũu matũma aũme makokite namo. Ndũkolwe kana Avilisiti maĩ aingĩ mũno, na eka ũu maĩ vandũ vatũlu. Kwoou mayaĩ matala ta wĩa wĩ vala ũĩ kũaa aũme asu elĩ mendaa kũmavithũkĩa. Ĩndĩ Yonathani nĩwambĩĩe kũkũna asikalĩ asu aleketye nthĩ. Nake mũkui wake wa mĩio amumĩte ĩtina, wĩa wake waĩ kũaa ala malekw’a nthĩ. O na matasongete vandũ veana ũndũ, nĩmooaie asikalĩ 20 ma Avilisiti! Na ĩndĩ Yeova ooseleela maũndũ. Mbivilia yaĩtye: “Na kwaĩ kĩtetemo mwakonĩ wa maeema, na kĩsesinĩ, na katĩ wa andũ onthe; asikalĩ ma ngomenĩ, na anangi, o namo nĩmatetemie; o na nthĩ yatetema: o ta ũu kwaĩ kĩtetemo kĩnene mũno.”—1 Samueli 14:15.

Saulo na andũ make masyaĩĩsye me kũasa, na moona Avilisiti matelema na mavũavũana, o na mambĩĩa kũaana mo ene! (1 Samueli 14:16, 20) Aisilaeli ala angĩ moona ũu nĩmambatie na malika kaũnĩ, na noĩthwa matũmĩaa mĩio ya asikalĩ Avilisiti ala moaĩtwe. Yeova nĩwanengie andũ make ũsindi mũnene mũthenya ũsu. Na nengĩ Yeova ndaalyũka kũvika o na ũmũnthĩ. Ũmũnthĩ twatw’a kũmwĩkwatya na tũilũmya mũĩkĩĩo witũ o ta Yonathani na mũkui wake wa mĩio, tũikelila nongi nĩ ũtwi ũla tweekie.—Malaki 3:6; Alomi 10:11.

O na kau nĩmasindie, maũndũ ma Saulo mayaathi nesa. Saulo nĩwavĩtisye ĩvĩtyo ĩnene. Avĩtisye yĩla wavangie kũthemba nthembo ĩla yaaĩle kumw’a nĩ mwathani Samueli ũla waĩ Mũlivai. Yĩla Samueli wavikie, nĩwatavisye Saulo kana ndeendeea kũsumbĩka nũndũ wa naĩ ĩsu weekie. Ĩtina wa ũu, Saulo nĩwatũmie aũme make kaũnĩ na amaavĩthya wĩvĩto wa ũtumanu. Aisye: “Naumanĩwe mũndũ ũla wĩya kya ũya o na kĩva kũvika wĩoo, na kũvika neeĩvanisya kwa amaitha makwa.”—1 Samueli 13:10-14; 14:24.

Ndeto isu syĩonany’a kana Saulo aĩ anambĩĩa kũtw’ĩka mũndũ ũte mũseo. We Saulo ũla mbeenĩ weenyivĩtye na waĩ na ngwatanĩo nzeo na Ngai, ko waĩ anambĩĩa kũlikwa nĩ ngũlũ na mĩtũlyo? Vai ĩvinda Yeova waavinyĩĩa asikalĩ make me kĩthito kĩthemba kĩu. O na ĩngĩ kwasũanĩa ndeto ii waneenie. Aisye: ‘Kũvika neeĩvanisya kwa amaitha makwa.’ Syo ndeto isu nĩsyĩthĩwa iyonany’a kana aĩ anambĩĩa kwona tawe mũndũ ũla wa vata kaũnĩ ũsu? Nĩwĩthĩwa aĩ anambĩĩa kũlwa kana kĩla Yeova wendaa no ũsili wa katĩ na ti maũndũ ala ũ Saulo wendaa ta kũĩvanĩsya, kwĩmanthĩa nguma, kana o kwĩtwa mũsindi?

Yonathani ndeesĩ wĩvĩto ũsu ĩthe waavĩthĩtye andũ. Avikie vandũ anoete mũno na atonyeesya ndata yake ĩwanĩ ya ũkĩ wa nzũkĩ na aũsama akwata vinya ĩngĩ. Saa isu nĩw’o wataviw’e nĩ ũmwe kana ĩthe nũavĩthisye andũ na wĩvĩto maikatate kũya kĩndũ. Na ĩndĩ asũngĩa asya: “Asa wakwa nũmĩthĩnĩtye nthĩ: sisya, nĩngũmwĩsũva, ũndũ metho makwa masalukya nĩkwĩthĩwa nĩnasama kanini ka ũkĩ wa nzũkĩ ũũ. Nĩ mbee veana ata, kethĩwa andũ nĩmaĩe ũndũ mekwenda ũmũnthĩ sya mũtavo wa amaitha moo ila monie? nũndũ yu vainethĩwa kũawa kũnene kwa Avilisiti.” (1 Samueli 14:25-30) Yonathani aneenaa w’o. O na kau nĩwalũmanĩtye na ĩthe wake, ndeekaa o kwĩtĩkĩlana nake maũndũnĩ onthe ateũkũlya. Kĩu nĩkyatumie anengwa ndaĩa nĩ ala angĩ.

Yĩla Saulo wamanyie kana Yonathani nũtũlile wĩvĩto ũla waavĩthĩtye, o na ndaasũanĩa o na vanini kana nũvĩtisye. Vandũ va ũu, oonie kĩla kyaĩle nĩ mwanae oawe! Yonathani ndaamũtũngĩthya kana akamwĩsũva amũekee. Kwasisya ũndũ waisye. Eenenganie na asya: “Sisya, no mũvaka nĩkw’e.” Ĩndĩ Aisilaeli mamũtetea makyasya: “Yonathani nũkũkw’a, ũla wĩkie ũtangĩĩo ũũ mũnene nthĩnĩ wa Isilaeli? Ũũ wĩthĩwe kũasa: o tondũ Yeova wĩ thayũ, vati ũsw’ĩĩ ũmwe wa mũtwe wake wĩvalũka nthĩ; nũndũ nũtethisye vamwe na Ngai ũmũnthĩ.” Kwaendie ata? Saulo nĩwamanyie kana nũvĩtĩtye. Ngewa ĩsu ĩminĩĩe na kwasya: “Ũu nĩw’o andũ mamũvonokisye Yonathani, ndakakw’e.”—1 Samueli 14:43-45.

Yonathani aĩ ngũmbaũ, aĩ kĩthito, na nĩwendete kũtethya, na maũndũ asu nĩmamũseũvĩisye ĩsyĩtwa ĩseo. Na ĩsyĩtwa yake ĩseo nĩyamũvonokisye yĩla thayũ wake waĩ mũisyonĩ. Nĩtwaĩle kũvindĩĩsya kwa ũliku ĩsyĩtwa yĩla twĩseũvĩasya mũthenya kũthi ũla ũngĩ. Mbivilia nĩtũtavĩtye kana ĩsyĩtwa ĩseo nĩ ya vata mũno. (Mũtavan’ya 7:1) O ta Yonathani, tweeseũvĩsya ĩsyĩtwa ĩseo na Yeova tũkeethĩawa tweeseũvĩsya kĩndũ kĩtonya kwĩsa kũtũtethya ĩvinda yũkĩte.

O na kau Saulo nĩwaendeeie kũmũvĩtĩsya Yeova, Yonathani ndaaeka kũlũmany’a nake kwa myaka mingĩ. We wĩona ta weewie thĩna ata oona ĩthe ambĩĩa kwĩthĩwa na mĩng’athĩlĩĩlyo na aeka kũmwĩw’a Yeova? Maũndũ ma ĩthe maendeee kwanangĩka na Yonathani nde ũndũ waĩ eka akamũsiĩĩa.

Maũndũ maanangĩkie vyũ yĩla Yeova weeĩaĩe Saulo akokite na Aamaleki. Aamaleki maĩ andũ athũku vyũ nginya o na ĩvindanĩ ya Mose Yeova aĩ athanie kana akananga mbaĩ ĩsu yonthe. (Kuma 17:14) Saulo eeiwe oae indo syoo syonthe na ayũaa Akaki, mũsumbĩ woo. Saulo nĩwasindie, na vate nzika Yonathani nĩwokitie kaũnĩ ũsu vate ngũĩ atongoew’e nĩ ĩthe o ta mavinda ala angĩ. Ĩndĩ Saulo nĩweekie kĩla weesĩ vyũ kana Yeova nũmũvatĩte kwĩka. Ndaaũaa Akaki, na vandũ va kũaa indo syonthe, oosa malĩ na indo imwe syĩ thayũ ta mũtavo. Yeova nĩwamũtũmie mwathani Samueli kumya ũsilĩlo ũũ wa mũthya kwondũ wa Saulo: “Nĩkwĩthĩwa we nũmĩleete ndeto ya Yeova , o nake nũkũleete ndũkethĩwe mũsumbĩ.”—1 Samueli 15:2, 3, 9, 10, 23.

Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ veva wa Yeova nĩwaekie kwĩthĩwa vamwe na Saulo. Nũndũ yu Yeova ndaĩ vamwe nake, Saulo nĩwambĩĩe kũkwatawa nĩ mĩw’ĩle mĩthũku, akakwatwa nĩ kĩtai, na mavinda angĩ wia mwingĩ. Ekalile ta ũlikilwe nĩ veva mũthũku umĩte kwa Ngai vandũ va veva mũtheu ũla watwĩe naw’o. (1 Samueli 16:14; 18:10-12) No nginya Yonathani ethĩwe athĩnĩkie mũno oona ũndũ ĩthe, ũla mbeenĩ waĩ mũndũ mũseo aialyũka mũno wĩana ũu. Ĩndĩ o na vailye ũu, ndaatia ũthũkũmi wake kana akaeka kũlũmany’a na Yeova. Nĩwaendeeie kũkwata ĩthe wake kw’oko vala ũtonya. O na mavinda angĩ nĩwamũtavasya maũndũ ateũmũvuva. Ĩndĩ Yonathani aendeeie kũlũmany’a vyũ na Yeova nũndũ nĩwe waĩ Ngai wake na Ĩthe wake, ũla ũtaalyũkaa.—1 Samueli 19:4, 5.

We waaona mũndũ ũmwendete, ta mũndũ wa mũsyĩ aialyũka ũtataĩe na ayambĩĩa kwaa? Ũsu wĩthĩawa wĩ ũndũ wa kũũmĩsya mũno. Ngewa ya Yonathani yĩtũlilikany’a ndeto ii mũandĩki wa Savuli waandĩkie: “Nũndũ nau na mwaitũ nĩmandiie, ĩndĩ Yeova akambosa.” (Savuli 27:10) Yeova nĩ mũĩkĩĩku. O naku no akwose na akethĩwa e Ĩthe waku ũla mũseo vyũ o na andũ matuma ũtũlĩka ngoo ata.

Nĩvatonyeka ũkethĩa Yonathani nĩwamanyie kana Yeova eenda kũvena ĩthe wake ũsumbĩ. Amanya ũu eekie ata? Nĩwĩthĩwa aambĩĩe kũsũanĩa ũndũ we ũkethĩwa ailye asumbĩka? Nĩwĩthĩwa eekwatasya mũno kũlũnga maũndũ kũla ĩthe wavĩtanisye na ayĩthĩwa e ngelekany’o nzeo ya mũsumbĩ mũĩkĩĩku na mwĩwi kwĩ ĩthe wake? Tũyĩsĩ kĩla Yonathani wĩthĩwa asũanĩaa. Kĩla twĩsĩ nĩ kana o na ndaaĩsa kũtw’ĩka mũsumbĩ. Ũu nĩ kwasya kana Yeova nĩwatiie Yonathani na nĩw’o walũmanĩtye nake? Aiee! Ũu ti w’o nũndũ Yonathani nĩ ũmwe katĩ wa andũ ala Yeova ũtũmĩĩte ta ngelekany’o nzeo vyũ Mbivilianĩ kwonany’a ũndũ mũnyanya wa w’o ũilye. Kĩu nĩkyo tũkaneenea kĩlungunĩ kĩla kĩngĩ kĩkethĩwa kĩineenea Yonathani.