Syĩndũ sya matukũ aa sya tekinolongyi no syanange kana ikatethya mũtwaano. Syo itumĩte mũtwaano waku wĩkala ata?

•  Kĩla waĩle kũmanya

•  Ũndũ ũtonya kwĩka

•  Kĩla andũ angĩ me mũtwaanonĩ maasya

•  Ũndũ mũtonya kũneenea maũndũ

•   Tekinolongyi no ĩtethye ala matwaanĩte. Kwa ngelekanyʼo, andũ amwe matwaanĩte nĩmamĩtũmĩaa kũea ngewa yĩla kĩla ũmwe ũte vakuvĩ na ũla ũngĩ.

   “Kamesengyi o kakuvĩ kaĩtye ‘Mwa nĩngwendete’ kana ‘Mwa no ue nzũanĩĩte,’ no katume inywʼelĩ mwendana mũnango.”—Jonathan.

•   Kũtũmĩa tekinolongyi naĩ no kwanange mũtwaano. Kwa ngelekanyʼo, andũ amwe mayĩsaa kũia simũ syoo nthĩ, na kĩu kĩtumaa matethĩwa na ĩvinda yĩanĩtye ya kũea ngewa na kũthĩnĩkĩa mavata ma ũla matwaanĩte nake.

   “Nĩnĩsĩ nesa kana ve mavinda mũemewa wĩthĩawa atonya kwenda mũno tũee ngewa ta keka ndyĩthĩawa ngwatene na simũ.”—Julissa.

•   Andũ amwe maasya kana no maee ngewa nesa na ala matwaanĩte namo o maendeee kũtũmĩa simũ. Sherry Turkle asomeete ũndũ andũ mekalanasya (sociology), na aĩtye kana “andũ maasya no makwatanĩsye maũndũ maingĩ savalĩ ũmwe ĩndĩ ũsu nĩ ũndũ ũtatonyeka.” Vate nzika, o na kau andũ maasya kana kũkwatanĩsya maũndũ nĩ kũseo, ũsu nĩ ũndũ ũtatethya o na vanini. Aĩtye kana “o ũndũ twakwatanĩsya maũndũ maingĩvĩte savalĩ ũmwe, nowʼo tũemawa nĩ kwĩanĩsya kĩla kaũndũ nesa ũndũ vaĩlĩte.” a

   “Kũea ngewa na mũemewa kũndethasya mũno, ĩndĩ kũyĩsa kũndethya yĩla ũkwatanĩte na maũndũ angĩ. Yĩla ũkũneena nakwa akwatanĩte na maũndũ angĩ, nĩwʼaa ta ũkwenda kũmbonethya kana o na ti ta wĩsĩ kana nĩ vo.”—Sarah.

 Ũndũ ũla wa vata: Syĩndũ sya matukũ aa sya tekinolongyi no syanange kana ikatethya mũtwaano.

 Manya maũndũ ala ma vata nĩ meva. Mbivilia ĩtwĩĩte atĩĩ: ‘Ĩkĩĩthyai nesa maũndũ ala ma vata nĩ meva.’ (Avilivi 1:10) Kwoou ĩkũlye-ĩ, ‘Yo ĩvinda yĩla nyie na ũla nĩtwaanĩte nake tũtũmĩaa syĩndũnĩ ta simũ, nĩyĩtũvenaa ĩvinda yĩla twaĩle kũtũmĩa vamwe?’

 “Nĩ ũndũ wa kũthatya kwona mũndũ na kĩveti kyake maĩlye vandũ mũkaawanĩ maiya, na kĩla ũmwe akwatene na simũ yake. Tũyaĩle kwĩtĩkĩlya tekinolongyi ĩtũkwate nginya tũlwe kana ngwatanĩo yitũ na ũla tũtwaanĩte nake nĩyo ya vata vyũ kwĩ syĩndũ isu.”—Matthew.

 Ĩthĩwa na mĩvaka. Mbivilia yaĩtye: “Endeeai kũsisya nesa mwĩkalĩle wenyu ndũkethĩwe ũilye ta wa andũ mate oĩ ĩndĩ wĩthĩwe ũilye wa andũ oĩ, mũitũmĩa ĩvinda yenyu nesa.” (Aeveso 5:15, 16) Kwoou ĩkũlye-ĩ, ‘No nĩvangĩĩe ĩvinda ya kũsoma na kũsũngĩa mesengyi ila ite kwenda kũsũngĩwa na mĩtũkĩ, vandũ va kwĩkaa ũu o ndatĩkanĩ ĩla syalika?’

 “Nĩtethekaa mũno naumya simũ yakwa wasya vyũ, nũndũ kĩu kĩtumaa nĩsũngĩa mesengyi saa ila nĩ na ĩvinda ya kwĩka ũu. Nĩ vinya mũno kwĩsa kwona mũndũ ũkũkũnĩĩte simũ, wakũtũmĩa mesengyi, kana ‘e-mail’ ayenda ũmũsũngĩe o ndatĩkanĩ ĩsu.”—Jonathan.

 Ethĩwa nĩvatonyeka, ndũkenũke na wĩa. Mbivilia yaĩtye: “Kwondũ wa kĩla kĩndũ ve ĩvinda.” (Mũtavanʼya 3:1) Ĩkũlye makũlyo ta aa: ‘Yo nĩnĩtĩkĩlasya wĩa ũlikĩlĩĩle mũsyĩ wakwa kwa kũtũmĩa simũ yakwa kũthũkũma nĩ mũsyĩ? Ethĩwa nĩnĩkaa ũu, kĩu kĩtumĩte mũtwaano wakwa wĩkala ata? Ũla tũtwaanĩte akakũlwʼa ĩkũlyo yĩu asũngĩa ata?’

 “Syĩndũ sya tekinolongyi nitumaa twĩthĩwa tũtonya kũthũkũma saa syonthe ila tũkwenda. Yĩthĩawa no nginya nĩkĩe kĩthito vyũ nĩ kana ndikatindĩe kũsisya simũ yakwa na kũthĩnĩkĩa maũndũ ma wĩanĩ yĩla nĩ na kĩveti kyakwa.”—Matthew.

 Neena na ũla ũtwaanĩte nake ĩũlũ wa kũtũmĩaa syĩndũ sya tekinolongyi. Mbivilia yaĩtye: “Ekai kĩla ũmwe ndakamanthe kwĩyĩuna mwene, ĩndĩ amanthe kũuna ũla ũngĩ.” (1 Akolintho 10:24) Neeneai na ũla mũtwaanĩte ũndũ kĩla ũmwe ũtũmĩaa syĩndũ sya tekinolongyi, na ethĩwa ve ũalyũku mũtonya kwĩka, neeneai ũndũ mũtonya kũwĩka. No mũtũmĩe maũndũ ala me ungu wa kyongo kĩnini, “Ũndũ mũtonya kũneenea maũndũ,” kĩla kĩ kĩlungunĩ kĩĩ.

 “Nĩ na mũemewa tũivithanaa kĩndũ, na yĩla ũmwe woona ũngĩ aitũmĩa simũ kana tambuleti yake mũno, nũmũtavasya. Twĩthĩawa twĩsĩ kana kĩu no kĩete mathĩna, na kwoou nĩtũsũanĩaa mũno mawoni ma ũla ũngĩ.”—Danielle.

 Ũndũ ũla wa vata: Tũmĩa tekinolongyi ĩũtethye, ĩndĩ ndũkaeka ĩũsumbĩke.