Asomi maasya ngitĩ yanyungĩa ngitĩ ĩngĩ no ĩmanye yĩ na ũkũũ wĩana ata, nĩ nũme kana nĩ nga, na yĩ na thĩna kana ndĩ na thĩna. O na ngitĩ nimanyĩawʼa kũmantha syĩndũ ta mbomu kana ndawa sya kũmila. O na kau ithyĩ andũ tũtũmĩaa metho kũmanya syĩndũ ila itũthyũlũlũkĩte, ngitĩ ĩtũmĩaa ĩnyũũ yayo. No ta yonaa na manyũũ mayo.

 Kwasũanĩa ũndũ ũũ: We waamanya kana ĩnyũũ ya ngitĩ yĩ ũtonyi wĩ ĩũlũ kwĩ ya mũndũ kũndũ ngili siana ũna? Ũkunĩkĩli ũmwe wa U.S. National Institute of Standards and Technology wonanĩtye kana ngitĩ “no ĩvathũkanyʼe mĩuke ya syĩndũ 1,000,000,000,000 ivulanĩtwʼe vamwe. Ũtonyi ũsu no ũndũ ũmwe na kwĩwʼa mũsamo wa kakwota ka kasiko ka sukalĩ kekĩĩtwe ndianĩ ila ithambĩawa mathaũnĩ ma Olympic.”

 Kyo nĩ kyaũ kĩtumaa ĩnyũũ ya ngitĩ yĩthĩwa na ũtonyi wĩ ĩũlũ ũu?

•   Ĩnyũũ ya ngitĩ yĩkalaa yĩ ĩthithu, na kĩu nĩkĩyĩtetheeasya kũkwatya mĩuke na mĩtũkĩ.

•   Ngitĩ yĩ maima elĩ ma kũvĩtĩlya nzeve ĩnyũũnĩ nthĩnĩ. Yĩmwe yĩthĩawa yĩ ya kũveva, na yĩla yĩngĩ ya kwosa mũuke. Yĩla ĩkũnyungĩa, yakusya nzeve, yĩsĩlaa ĩimanĩ yĩla yosaa mũuke.

•   Ĩnyũũ ya ngitĩ yĩ mwanya mũnene ũla ĩtũmĩaa kũvathũkanyʼa mĩuke (ta 130 cm² kana 20 sq in.). Mwanya ũsu nĩ mũnene mũno kwĩ ũla wĩthĩawa ĩnyũũnĩ ya mũndũ (5 cm² kana 0.8 sq in).

•   Ve tũsamũ twĩthĩawa ĩnyũũnĩ twosaa mũuke twĩtawa receptor cells, na ngitĩ yĩ twingĩ mũno kwĩ twa mũndũ. Ũtalo wa mũndũ na wa ngitĩ waelekanwʼa no ũvike 1 kwa 50.

 Maũndũ asu nĩmo matumaa ngitĩ yĩthĩwa na ũtonyi wa kũvathũkanyʼa mĩuke, o na ya syĩndũ mbingĩ ivulanĩtwʼe vamwe. Kwa ngelekanyʼo, ithyĩ no twĩwʼe mũuke wa suvu, ĩndĩ asomi amwe maasya kana ngitĩ no yĩwʼe mĩuke yonthe ya syĩndũ ila syĩkĩĩtwe suvunĩ ũsu.

 Asomi ma Pine Street Foundation, ĩla yĩkaa ũkunĩkĩli ũkonetye ũwau wa kanza maĩtye kana wʼongo wa ngitĩ wakwatanwʼa na ĩnyũũ yayo iseũvasya “kĩmwe katĩ wa syĩndũ ila nzeo vyũ syaatũmĩwa kũvathũkanyʼa mĩuke ĩũlũ wa nthĩ.” Andũ ma saenzi maendeee kũseũvya syĩndũ sya kũtũmĩa sitima itonya kwĩwʼa mũuke wa syĩndũ ta mbomu, syĩndũ ila ithooawʼa ivithĩtwe, o na mĩuke ya mowau ta kanza.

 We wĩona ata? Ĩnyũũ ya ngitĩ yeekie o kwĩyumĩlya yĩ na ũtonyi wa mwanya ũu? Kana yeekie kũmbwa?