Albert Wright/iStock via Getty Images
VE ŨLA WOOMBIE?
Ndala ya Nyũnyi Yĩtawa Mallee
Nyũnyi yĩtawa mallee ĩla yonekaa ngalĩko ya ĩtheo ya isio sya nthĩnĩ sya Australia, nĩyĩĩkĩĩthasya kana ũvyũvu wa ndala yayo ndũnambata kana ũkatheea ndikilii ilĩ kana itatũ kuma ndikilii 34 (93°F). Nĩ kwa nzĩa yĩva nyũnyi ĩsu ĩtonya kũĩkĩĩthya kana ndala yayo nĩyekala na ũvyũvu ũsu mũthenya na ũtukũ kwa mwaka mũima?
Kĩla ĩvinda kwĩ mbevo, nyũnyi isu nĩsyĩnzaa ĩima ya ũliku wa vakuvĩ mita ũmwe (vuti 3) na ũthanthau wa vakuvĩ mita itatũ (vuti 10), na nyũnyi ĩla nũme ĩyusũsya ĩima yĩu nyeki, matũ, na syĩndũ ingĩ ta isu. Ĩtina wa kĩvumbu kya syĩndũ isu kuwĩĩwa nĩ mbua ya uũa ĩvindanĩ ya mbevo, nyũnyi ĩla nũme nĩyĩnzaa ĩima yĩngĩ vu nthĩnĩ ya kũlekelya matumbĩ na ĩivwʼĩka kĩvumbu kyu kyonthe na kĩthangathĩ. Ĩtina wa kavinda kanini syĩndũ isu nĩsyambĩĩaa kwoa na iyĩthĩwa na muutĩa ũla ũtetheeasya matumbĩ asu nginya makesa kwalĩka.
Nĩ kana yalĩkye matumbĩ mayo (A), nyũnyi yĩtawa mallee nĩtũmĩaa ũvyũvu wa syũa na muutĩa ũla wumawʼa nĩ syĩndũ ila iendeee kwoea ndalanĩ (B). Kwa kũolanga kana kwongelanga mũthanga ũla wĩ ĩũlũ wa ndala (C), nyũnyi ĩsu nĩyĩĩkĩĩthasya kana kwa myei mingĩ matumbĩ mayo meethĩwa na ũvyũvu wa vakuvĩ ndikilii 34 (93°F). Nĩ kana yĩke ũu, nyũnyi ĩsu nĩvulasya mũthanga na ilata syayo ĩtũngĩte mbee na ĩtina (D)
Kĩla ĩvinda nyũnyi ĩla nga ĩkwenda kũlekya ĩtumbĩ, ĩla nũme nĩvetangaa mũthanga nĩ kana ĩla nga ĩlekelye ĩimanĩ ya kũlekelya matumbĩ. Na ĩndĩ, yamina kũlekya oou, ĩla nũme nĩvwʼĩkaa kĩvumbu kĩu ĩngĩ na mũthanga. Nyũnyi ĩla nga yĩthĩawa ĩtonya kũlekya vakuvĩ matumbĩ 35 katĩ wa Mwei wa 9 na Mwei wa 2. a
Mavinda kwa mavinda, nyũnyi isu nilikasya mĩnuka yasyo kĩthangathĩnĩ kĩu nĩ kana syĩwʼe ũndũ ũvyũvu wĩana. Na ĩndĩ ĩyĩka moalyũku kĩvumbunĩ kĩu kwosana na ũndũ ĩvinda yĩilye. Kwa ngelekanyʼo:
Mweinĩ wa 3 nginya wa 5, syĩndũ isu iendeee kwoa syambĩĩaa kũtuma ndala ĩvyũva mũno, na nyũnyi ĩla nũme ĩituma muutĩa ũmwe ũoleka kwa kũvulangya na kwĩkya ũtee mũthanga ũla wĩ ĩũlũ wa ĩima ya kũlekelya matumbĩ. Ĩtina, nĩvwʼĩkaa ndala ĩsu ĩngĩ na mũthanga ũsu wathitha.
Ĩvindanĩ ya thano, nyũnyi ĩla nũme nĩyongelaa mũthanga mwingangĩ ĩũlũ wa kĩvumbu kĩu nĩ kana ĩsiĩĩe syũa yĩikavikĩe matumbĩ. Ĩndĩ kĩla mũthenya kwakya tene, nĩvulasya mũthanga ũsu ĩkaveta, na ĩyĩsa kũũtũnga ndala na kĩthangathĩ kĩu kyathitha.
Mweinĩ wa 10 na wa 11, yĩla syĩndũ isu syamina kwoa, nyũnyi ĩla nũme nĩvetangaa vakuvĩ mũthanga wʼonthe, na kĩu kĩituma syũa yĩvyũvya matumbĩ na mũthanga ũla wanyaĩĩkwʼa. Ĩtina, nĩvwʼĩkaa kĩvumbu kĩu na mũthanga ũsu wĩ muutĩa nĩ kana kĩthĩwe na ũvyũvu ũtukũ.
Kĩla mũthenya, nyũnyi ĩla nũme ĩtũmĩaa masaa mbee wa atano ĩithamya vakuvĩ kĩlo 850 sya mũthanga. O na ĩngĩ kũtindĩa ĩthamĩtye mũthanga ũsu nĩkũetae ũseo ũngĩ, nawʼo nĩ: Mũthanga ũsu ũyĩsaa kũkwatana, na kĩu kĩitetheesya tũswii twĩĩthĩwa tũtonya kuma kĩvumbunĩ kĩu twaalĩkwʼa.
Ĩloele nyũnyi syĩtawa mallee iivulya mũthanga kuma ndalanĩ
We wĩona ata? Ũtonyi ũla nyũnyi yĩtawa mallee yĩthĩawa nawʼo wa kũĩkĩĩthya kana ndala yayo nĩyeethĩwa na ũvyũvu ũla waĩlĩte weekie kwĩyumĩlya? Kana ve ũla woombie?
a Matumbĩ asu malĩkawʼa ĩtina wa syumwa mũonza kana nyanya, na ũu nĩ kwonanyʼa kana nyũnyi ĩla nũme nĩyĩĩkĩĩthasya kĩvumbu kĩu nĩkyaendeea kwĩthĩwa na ũvyũvu ũla waĩlĩte nginya Mwei wa 4.
No Wendeewʼe Nĩ Ii
VE ŨLA WOOMBIE?
Nyũnyi Yĩtawa Gannet yĩ Ũtonyi wa Mwanya wa Kwĩthika Kĩwʼũnĩ—Ve Ũla Woombie?
Nyũnyi nene yĩtawa gannet ĩkimaa kĩwʼũ na vinya ũthonokete kũndũ 20 kwa vinya ũla kĩndũ kĩ na ũito wayo kyaĩle kũkima nthĩ nawʼo kĩvalũkĩte kuma vala yeelekelya. Yũmĩĩasya ata kũkima kĩwʼũ ĩtheeete na vinya wĩana ũu?
MOMANYĨSYO MA VATA MA MBIVILIA
Nthĩ na Matu Syeekie Kũmbwa?
Andũ aingĩ maieleawa nĩ ngewa ĩla yĩ Mbivilianĩ ĩũlũ wa wũmbi, na angĩ mamyonaa ta wano. Kĩla Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa vala nthĩ na matu syaumie nĩ kya kũĩkĩĩka?