Kwĩ mũthenya wa Wakwambĩlĩlya Matukũ 13, Mwei wa 2, 2023, ve livoti yaumiwʼe nĩ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) nthĩ ya Amelika. Livoti ĩsu yakonetye ũima wa kĩlĩko wa andũ ma mũika nthĩ ya Amelika. Yoonanisye kana vakuvĩ nusu ya syana ila iendaa sekondalĩ nĩsyĩkalaa iyĩwʼa ite na ũtanu na ite na wĩkwatyo.

 Mũnene wa ũvonge wa CDC ũkonanĩtye na ũima wa ala maendaa sukulu wĩtawa Dr. Kathleen Ethier aisye atĩĩ: “O na kau nĩtwonete ũima wa kĩlĩko wa andũ ma mũika ũendeee kũthũkĩĩa ĩvindanĩ ya myaka 10 mĩvĩtu, eĩtu aingĩ nĩmethĩĩtwe na mathĩna maingĩ ma kĩlĩko kwĩ ũndũ twaaona, na ve eĩtu aingangĩ methĩĩtwe maisũanĩa kwĩyũaa, makavanga kwĩyũaa, o na kana makatata kwĩka ũu.”—Division of Adolescent and School Health (DASH).

 Livoti ĩsu yaisye:

•   Mwĩĩtu 1 katĩ wa eĩtu 10 me katĩ wa myaka 13 na 19 (14 kwa 100) nũlasimĩthĩtwʼe kũmanyana kĩ-mwĩĩ atekwenda. Ũla mũnene wĩtawa Dr. Ethier aisye, “Ũndũ ũsu nĩ wa kũmakya mũno.” Asyokie asya, “Katĩ wa eĩtu 10 ala wĩsĩ, ũmwe woo, kana o aingangĩ, nĩmakomiwe namo kya vinya.”

•   Vakuvĩ mwĩĩtu 1 katĩ wa 3 me katĩ wa myaka 13 na 19 (30 kwa 100) nũsũanĩĩte vyũ kwĩyũaa.

•   Vakuvĩ eĩtu 3 katĩ wa 5 me katĩ wa myaka 13 na 19 (57 kwa 100) nĩmekalaa mayĩwʼa mate na ũtanu, kana mate na wĩkwatyo.

 Ũtalo ũsu nũtũũmĩasya ngoo mũno. Na kĩtumi nũndũ ĩvinda ya ũika yaĩle kwĩthĩwa ne ĩvinda ya ũtanu. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtethya amũika momĩanĩsye na thĩna ũla me nawʼo ũmũnthĩ? Mbivilia yaĩtye ata?

Mbivilia nĩnengete amũika ũtao ũtonya kũmatethya

 Mbivilia nĩeleetye ĩvinda yĩĩ yetu tũtwĩe ũmũnthĩ ĩteũvithanyʼa kĩndũ. Yaĩtye kana twĩ “mavinda ma mũisyo na momũ.” (2 Timotheo 3:1-5) O na vailye ũu, Mbivilia nĩnenganĩte ũtao ũtesa kũvĩtwa nĩ ĩvinda ũla ũtetheesye amũika milioni mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ mekale me eanĩe o na kũtwʼĩka nĩmakomanaa na mathĩna maingĩ. Kwasũanĩa ilungu ii syĩ na ũtao wumĩte Mbivilianĩ.

•   Nifanye Nini Ikiwa Sitamani Kuendelea Kuishi?

•   Yo Mbivilia No Ĩndetheesye Yĩla Nambĩĩa Kwĩthĩwa na Mesilya ma Kwĩyũaa?

•   Usikate Tamaa!

•   Ninaweza Kukabilianaje na Kushuka Moyo?

•   Ndonya Ata Kũeka Kwĩthĩwa na Mawoni Mathũku Kĩla Ĩvinda?

•   Ninaweza Kukabilianaje na Mahangaiko?

•   Ninaweza Kudhibiti Hisia Zangu Jinsi Gani?

•   Ũndũ Ũtonya Kũeka Kwĩmakĩa na Ũyĩthĩwa na Ũtanu (vitio ya katuni ũvwaũnĩ)

•   Nifanye Nini Ninapoonewa?

•   Nifanye Nini Nikinyanyaswa Mtandaoni?

•   Kĩlya Vinya Mũndũ Ũkũthĩnasya Ĩndĩ ũte Kwĩyũkitĩa (vitio ya katuni ũvwaũnĩ)

•   Nifanye Nini Nikisumbuliwa Kingono?

•   Napaswa Kujua Nini Kuhusu Kutendewa Vibaya Kingono?—Sehemu ya 1: Tahadhari

•   Napaswa Kujua Nini Kuhusu Kutendewa Vibaya Kingono?—Sehemu ya 2: Kupata Msaada

Mbivilia nĩnengete asyai ũtao ũtonya kũmatethya

 Mbivilia nĩsyokete ĩkanenga asyai ũtao mũseo nĩ kana matonye kũtethya syana syoo sya mũika syũmĩanĩsye na mathĩna ala maikwataa. Kwasũanĩa ilungu ii syĩ na ũtao wumĩte Mbivilianĩ.

•   Ni Nini Kinachoweza Kuwasaidia Vijana Walioshuka Moyo?

•   Binti Yako Anapokuwa na Mkazo

•   Nata Ethĩwa Mwana Wakwa Nũkũthĩnwʼa?

•   Kijana Wako Anapojiumiza

•   Syana na Isese sya Kũea Ngewa—Kĩlungu kya 1: Mwana Wakwa Nĩwaĩle Kũtũmĩa Isese sya Kũea Ngewa?

•   Syana na Isese sya Kũea Ngewa—Kĩlungu kya 2: Kũmanyĩsya Mwana Waku wa Mũika Kũtũmĩaa Isese sya Kũea Ngewa Esũvĩĩte

•   Syana na Simũ—Kĩlungu kya 1: We Mwanawa Nĩwĩanĩĩe Kwĩthĩwa na Simũ Ĩtonya Kũlika Indanetinĩ?

•   Watoto na Simu za Mkononi—Sehemu ya 2: Kuwafundisha Watoto Kutumia Simu ya Mkononi kwa Busara

•   Jinsi ya Kuzungumza na Kijana Wako Kuhusu Kutuma Ujumbe Mchafu