“Twĩenda twambĩĩe kwĩka maũndũ o tondũ tũneekaa navu ĩtina.”—Angela Merkel, mũnene ũmwe wa nthĩ ya Germany.

 No wĩtĩkĩlane na ndeto syake wasũanĩa ũndũ ũwau wa COVID-19 ũendeee kũnyamasya andũ ĩũlũ wa nthĩ. Ĩndĩ maũndũ kwĩthĩwa ũndũ mailye mbeenĩ nĩ kwasya ata? Mo andũ me na wĩkwatyo wa kwĩka ata?

•   Kũsyokea kwĩka maũndũ o tondũ maneekaa ũwau ũtanaumĩla. Andũ amwe me na mea ma kwĩthĩwa na ĩvinda yingangĩ na andũ ala angĩ nĩ kenda makumbatĩane, makethanyʼe na moko, na maikwata mwanya wa kũthi kũtembea kũndũ. Dr. Antony Fauci a aĩtye aingĩ masũanĩaa “kũsyokea maũndũ o ta tene” nĩ kũthi “mĩkaawanĩ, kũndũ kwa kwĩtanĩthya, [na] maũndũ angĩ ta asu.”

•   Kwaĩlangya ũkwati. Amwe monaa ũwau ũũ ne mwanya wa kwaĩlangya maũndũ kwĩ ũndũ manailye mbeenĩ. Masũanĩaa no nginya nthĩ ĩno ĩalyũke nũndũ yĩ na mawĩa me mĩnoo, andũ me na ũkwati ũteanene, na kwingĩva kwa ũwau wa kĩlĩko. Mwambĩlĩĩlya wa World Economic Forum, Klaus Schwab, aĩtye: “Ũwau ũũ wa kũkwatanwʼa nũtũnengete kavinda kakuvĩ mũno nĩ kenda tũsũanĩe, tũvindĩĩsye, na tũyĩka moalyũku ĩũlũ wa nthĩ.”

 Aingĩ nĩmakũnĩkĩte mũno nĩ ũwau ũũ ũkethĩa meona vatatonyeka kwĩsa kũsyokea maũndũ o ta tene. Kwa ngelekanyʼo, aingĩ nĩmaaĩtye mawĩa moo, mĩsyĩ yoo, ũima woo wa mwĩĩ, kana kũthũkya ũvoo, makakwʼĩĩwa nĩ endwa moo.

 Nĩwʼo kana, vai mũndũ ũtonya kwathana ũndũ maũndũ makethĩwa mailye ĩũlũ wa nthĩ ĩtina wa ũwau ũũ. (Mũtavanʼya 9:11) Ĩndĩ, Mbivilia no ĩtũtetheesye tũendeee kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte na ĩitũtetheesya kũmĩanĩsya na ũndũ o na wĩva ũtonya kumĩla. Ũndũ ũla wa vata nĩ kana, Mbivilia nĩneenete ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte yĩla ũtonya kwĩthĩwa ũtekwatasya kana no yĩthĩwe.

 Tene mũno, Mbivilia nĩyathanie kana kũkeethĩwa na mowau ala manyaĩĩkaa na mĩtũkĩ kana “mowau ma kũkwatanwʼa” na maũndũ asu makeanĩa “[mũminũkĩlyonĩ] wa ĩvinda yĩĩ.” (Luka 21:11; Mathayo 24:3) Twalilikana ũu ĩũlũ wa ũwau wa COVID-19, no tũelewe kana ũndũ ũsu nũkonanĩtye na maũndũ angĩ maingĩ ma vata ta makaũ, ithingitho nene sya nthĩ, na ũnyivu wa lĩu, maũndũ ala Mbivilia yaathanĩte makeekĩka.

 Ũndũ kũmanya ũu kũtethasya: O na kau ũwau ũũ nũtonya kũoleka, Mbivilia nĩtũtavĩtye kana twĩkalĩte “mavinda ma mũisyo na momũ.” (2 Timotheo 3:1) Kũmanya ũu no kũtũtetheesye kwĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa maũndũ ala matonya kwĩthĩwa ĩvindanĩ yĩĩ yũmũ.

 Mbivilia ĩtũnengete woni ũũ waĩlĩte: O na kũtwʼĩka nthĩ ĩno nĩendeee kũkwatwa nĩ mathĩna, o mĩtũkĩ nĩkwĩthĩwa na ũalyũku mũnene. Ũalyũku ũsu nĩ wĩva?

 Mbivilia ndyaathana o mathĩna maito ala maendeee kũtũkwata ũmũnthĩ, ĩndĩ nĩyasyokie yaathana ĩũlũ wa ĩvinda ĩseo yĩla yĩkilye kwambĩĩa o mĩtũkĩ. Nĩyathanĩte ĩũlũ wa maũndũ maseo ala silikalĩ sya andũ itatonya kwĩka, ĩndĩ no Ngai weka ũtonya kũmeka. “Akavangũla methoi onthe methonĩ moo, na kĩkwʼũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ, o na kũikethĩwa ĩngĩ kĩmeto kana kĩĩo kana woo.”—Ũvuanyʼo 21:4.

 Yeova b Ngai athanĩte atĩĩ: “Sisya! Nĩngũtwʼĩkĩthya maũndũ onthe meũ.” (Ũvuanyʼo 21:5) Akamina mathĩna ala makwataa andũ nthĩ ĩno, o vamwe na ala mathũkĩĩiwʼe nĩ ũwau wa COVID-19. Ngai akeeka maũndũ aa:

•   Andũ makeethĩwa na ũima wa mwĩĩ, na wa kĩlĩko, na kũikethĩwa na ũwau na kĩkwʼũ.—Isaia 25:8; 33:24.

•   Andũ makeethĩwa na wĩa mũseo ũla ũkatuma methĩwa me eanĩe, ĩndĩ ti mawĩa meũtuma manoa mũno na methĩwa mate na vinya.—Isaia 65:22, 23.

•   Akamina ũkya, na kũikethĩwa na nzaa.—Savuli 72:12, 13; 145:16.

•   Akavetea andũ kyeva kya maũndũ ala mamakwatie ĩvindanĩ ĩvĩtu, na mayĩthĩwa na wĩkwatyo wa kwona endwa moo maithayũũkwʼa.—Isaia 65:17; Meko ma Atũmwa 24:15.

 Ũndũ kũmanya ũu kũtethasya: Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Twĩ na wĩkwatyo ũũ ta nanga ya thayũ witũ.” (Aevelania 6:19) Kwĩthĩwa na wĩkwatyo ta ũsu wa maũndũ maseo ĩvinda yũkĩte no kũtwĩkĩe vinya. No kũtũtetheesye kũmĩanĩsya na maũndũ momũ ala tũũkomana namo ũmũnthĩ, tũkaeka kwĩmakĩa mũno, na kũituma twĩthĩwa tũuĩtye na twĩ atanu.

 Ĩndĩ we no ũĩkĩĩe mawatho ala me Mbivilianĩ? Sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Mbivilia Noyo Yĩthĩawa na Ũwʼo wa Kwĩkwatwʼa.”

•   Onaa thayũ wĩ wa vata

   Ĩandĩko: “Ũĩ nũsũvĩaa thayũ wa ũla wĩ nawʼo.”—Mũtavanʼya 7:12.

   Ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu: Ĩka motwi ma ũĩ nĩ kenda ndũkethĩwe mũisyonĩ wa kũkwatwa nĩ ũwau. Sũanĩa ũndũ maũndũ mailye kĩsionĩ kyenyu. Ũu nĩ kwasya nĩwaĩle kũmanya mĩao ĩla ĩkonetye ũima wa mwĩĩ na kwĩsiĩĩanĩa na ũwau, ũndũ ũwau ũnyaĩĩkĩte kĩsionĩ kyenyu, na nĩ andũ meana ala makwatĩte nzanzo syonthe kĩsionĩ kĩu.

•   Ĩkalaa wĩ metho

   Ĩandĩko: “Mũndũ mũĩ nũkĩaa [nĩwĩthĩawa e metho] na kũtia ũthũku; ĩndĩ ndia nĩendaa yĩngʼathĩlĩtye, na kwĩkwatya mwene.”—Nthimo 14:16.

   Ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu: Endeea kwĩka kĩla ũtonya ũsũvĩe ũima waku wa mwĩĩ. Ataalamu measya kana ũwau ũũ wa COVID-19 nũtonya kwĩkala ĩvinda ĩasanga ũikaaĩsa kũtwʼĩka nĩwathela.

•   Atĩĩa ũvoo wa kwĩkwatwʼa

   Ĩandĩko: “Ũla ũte ũmanyi nĩwĩtĩkĩlaa kĩla ndeto; ĩndĩ ũla wĩ kĩlĩko asiasya ũndũ ũendaa.”—Nthimo 14:15.

   Ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu: Nyuva nesa ũtao ũla ũkwenda kũatĩĩa. Ũtwi waku nĩ wa vata nũndũ nũtonya kũlikya ũima waku wa mwĩĩ mũisyonĩ waatĩĩa ũvoo wa ũvũngũ.

•   Ĩthĩawa na woni ũla waĩlĩte

   Ĩandĩko: “Ndũkasye, Kĩtumi nĩ kyaũ kya mĩthenya ya tene kwĩthĩwa kavaa kwĩ ĩno? nũndũ ndũkũlasya na ũĩ ũndũnĩ ũsu.”—Mũtavanʼya 7:10.

   Ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu: Twʼa kwĩkala nesa ĩvindanĩ yĩĩ. Ĩvathane na kũsũanĩa kana maũndũ maĩ maseo yĩla kũtaĩ na ũwau, na ndũkasũanĩe ĩũlũ wa maũndũ ala ũtanaĩ ũtonya kwĩka ĩvinda ya ũwau ũsu.

•   Nenga andũ ala angĩ ndaĩa

   Ĩandĩko: “Nengai andũ ma mĩthemba yonthe ndaĩa.”—1 Vetelo 2:17.

   Ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu: Andũ methĩĩtwe na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa ũwau ũũ na mathĩna ala ũetete. Nenga mawoni moo ndaĩa, ĩndĩ ndũkavĩndũe motwi maseo ala wĩkĩte. Sũanĩa ala matakwatĩte nzanzo, ala akũũ, na ala me na mathĩna maito ma mwĩĩ.

•   Ĩthĩwa na wũmĩĩsyo

   Ĩandĩko: “Wendo nĩweteelaa na nĩwĩkaa ũseo.”—1 Akolintho 13:4.

   Ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu: Mewʼĩe tei ala meũkĩa kwĩka maũndũ ala maneekawa ũwau ũtanamba kumĩla. Yĩla ũũvanga maũndũ maku, ĩthĩwa na wũmĩĩsyo o ũndũ maũndũ maendeee kũleelanga.

 Ngũsĩ sya Yeova nikiakiawʼa mũno nĩ mawatho ma Mbivilia ĩũlũ wa ĩvinda ĩseo yĩla yũkĩte, na kĩu nĩkĩitetheeasya iikemakĩe mũno nũndũ wa ũwau wa COVID-19. O na ĩngĩ, nĩmatethanasya mo ene kwa kũatĩĩa mwĩao wa Mbivilia wa kũmbanaa vamwe mate kũeka kwondũ wa ũthaithi. (Aevelania 10:24, 25) Andũ onthe nĩ athokye maũmbanonĩ ma Ngũsĩ sya Yeova, ala mekawa kwĩsĩla vitio ĩvindanĩ yĩĩ ya ũwau.

 Angĩ nĩmetĩkĩlĩte kana kũmbana vamwe na Ngũsĩ kwondũ wa ũthaithi nĩkũmatetheesye mũno ĩvindanĩ yĩĩ maũndũ momũ. Kwa ngelekanyʼo, kĩveti kĩmwe kĩla kyakwatiwe nĩ ũwau wa COVID-19 nĩkyeetĩkĩlile kũmbana na Ngũsĩ sya Yeova kwĩsĩla vitio. Maũmbano asu nĩmakĩtetheeisye mũno o na kũtwʼĩka no kyaendeee kũnyamaa nũndũ wa mathĩna ma mwĩĩ ala maetiwe nĩ ũwau ũsu. Ĩtina kyesie kwasya ũũ: “O nakwa nĩĩwʼa nĩ ũmwe wa andũ ma mũsyĩ ũũ. Kũsoma Mbivilia nĩkũtumaa nĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko na ngoo yakwa ĩyĩusya. O na nĩkũndetheeasya kũtũnga kĩlĩko kyakwa wĩkwatyonĩ wa ĩvinda yũkĩte vandũ va kũsũanĩa mathĩna ala nĩ namo. Nĩ mũvea kwondũ wa kũndetheesya kũmũthengeea Ngai nũndũ ũu nĩwʼo nĩtwĩe nĩmanthaa.”