O mĩtũkĩ, atongoi ma nthĩ, andũ ma saenzi, na ataalamu ma tekinolongyi nĩmanaumisye mawoni moo ĩũlũ wa ũtonyi wa tekinolongyi ya AI (artificial intelligence). a O na kau nĩmetĩkĩlĩte kana ũtonyi ũsu nũtethetye andũ, nĩmasyokete makethĩwa na nzika nũndũ meona nũtonya kũtũmĩwa naĩ.

•   “Tekinolongyi ya AI nĩ ĩmwe katĩ wa tekinolongyi ila syĩ ũtonyi mũnene vyũ, na no yaĩlangye mathayũ ma andũ . . . O na vailye ũu, AI nĩtonya kũtuma tũlika mũisyonĩ kana tũkethĩwa tũte asũvĩĩku, ĩkalikĩlĩĩla ũthasyo wa andũ na maũndũ moo ma kĩmbithĩ, o na ĩkatuma mona silikalĩ ta ĩmasumbĩkĩte ĩteũmanenga ũthasyo.”—Kamala Harris, mũnini wa mũsumbĩ nthĩ ya Amelika, Matukũ 4, Mwei wa 5, 2023.

•   Kĩkundi kya matakĩtalĩ na ataalamu ma ũiiti kuma nthĩ syĩ kĩvathũkanyʼo, kĩtongoewʼe nĩ Dr. Frederik Federspiel, kyaandĩkie ũũ kĩlungunĩ kĩ nthĩnĩ wa BMJ Global Health, kĩla kyaumĩthiwʼe Matukũ 9, Mwei wa 5, 2023: “O na kau ũtonyi wa tekinolongyi ya AI no waĩlangye ũima wa mwĩĩ kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo, mavinda angĩ no wĩkĩe mũisyonĩ ũima wa mwĩĩ wa mũndũ. b

•   “AI no ĩtũmĩwe kũnyaĩĩkya ũvoo wa ũvũngũ. O mĩtũkĩ, ũtonyi ũsu no ũtume andũ masya mawĩa. Andũ amwe ala mathũkũmanaa na tekinolongyi me na wia nũndũ meona kana ĩvinda yũkĩte tekinolongyi ĩsu nĩtonya kũlikya andũ mũisyonĩ.”—The New York Times, Ĩtukũ 1, Mwei wa 5, 2023.

 O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, vakamanyĩka nesa ethĩwa tekinolongyi ĩsu ĩkatũmĩka kũtethya andũ kana kũmaũmĩsya. Mbivilia yaĩtye ata?

 Mbivilia nĩyonanĩtye nĩkĩ andũ matatonya kũĩkĩĩthya kana nzĩa nzaũ sya tekinolongyi ila maseũvya ikatũmĩawa kwĩka o maũndũ ala maĩlĩte.

1.  1. O na yĩla andũ meeka maũndũ me na kĩeleelo kĩseo, mayĩthĩawa na ũtonyi wa kũmanya kana meko moo makaete mũisyo ĩvinda yũkĩte.

   •   “Ve nzĩa ĩla ĩilyĩ ta ya wʼo kwa mũndũ; ĩndĩ mũminũkĩlyo wayo nĩ nzĩa sya kĩkwʼũ.”—Nthimo 14:12.

2.  2. Mũndũ nde na ũtonyi wa kũsiĩĩa andũ ala angĩ maikatũmĩe naĩ maũndũ ala waseũvya.

   •   “No mũvaka nĩũtiĩe [wĩa wakwa] mũndũ ũla ũkethĩwa ĩtina wakwa. Na ũla wĩsĩ nũũ ethĩwa akethĩwa mũndũ mũĩ kana ndia? Ĩndĩ nake akethĩwa ĩũlũ wa wĩa wakwa wʼonthe ũla neethĩnĩsye, na ũla neeyonanĩthisye nĩ mũĩ nthĩnĩ wawʼo ĩtheo wa syũa.”—Mũtavanʼya 2:18, 19.

 Kwĩthĩwa tũte na ũmanyi maũndũnĩ ta asu kwĩonanyʼa nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata tũtongoewʼe nĩ Mũmbi waitũ.

 Mũmbi waitũ nũtwathĩte kana ndaketĩkĩlya andũ kana tekinolongyi ĩseũvĩtwʼe nĩ mũndũ yanange nthĩ kana andũ.

•   “Nthĩ nĩyĩkalaa tene na tene.”—Mũtavanʼya 1:4.

•   “Ala alũngalu makatiĩwa nthĩ, na makatũa vo kũvika tene na tene.”—Savuli 37:29.

 Mbivilianĩ, Mũmbi waitũ nũtũnengete myolooto ĩla ĩkatuma twĩthĩwa na mũuo na ũsũvĩo ĩvinda yũkĩte. Nĩ kana wĩmanyĩsye maũndũ maingangĩ ĩũlũ wa kĩla Mbivilia yaĩtye, soma ilungu “Nĩ Kyaũ kya Kwĩkwatwʼa Kĩtonya Kũũtethya?” na “Tumaini Bora la Wakati Ujao.”