We nũkwona vethĩĩtwe ve vinya mũno kũmanya ũwʼo na ũvũngũ? Matukũnĩ andũ maĩkĩĩaa maũndũ kwosana na ũndũ mekwĩwʼa, na ũndũ mo ene meũsũanĩa vandũ va kũatĩĩa ũla wʼo. Ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ, andũ aingĩ maĩkĩĩaa kana vaiĩ kĩndũ ta ũla wʼo.

 Woni ta ũsu ti ũndũ mũeni. Myaka ta 2,000 mĩvĩtu, Ngavana Mũlomi weetawa Vondio Vilato amũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Ũla wʼo nĩ kyaũ?” (Yoana 18:38) O na kau Vilato ndaaeteela asũngĩwe, ĩkũlyo yĩu wakũlilye yaĩ ya vata. Mbivilia no ĩũtetheesye ũkakwata ũsũngĩo wa kwendeesya, na ĩũtetheesya kũvathũkanyʼa ũla wʼo na ũvũngũ ũtwĩe nthĩnĩ wa nthĩ ĩno andũ matanamba kũvathũkanyʼa maũndũ asu.

Yo ũwʼo wĩ kwʼo?

 Ĩĩ. Mbivilia ĩtũmĩĩte ndeto “wʼo” kwonanyʼa ũndũ ũĩkĩĩthĩtwʼe na waĩlĩte. Ĩmanyĩasya kana Yeova a Ngai nĩwe mbuluti ya ũwʼo wʼonthe, na ĩmwĩtĩte “Ngai wa wʼo.” (Savuli 31:5) Mbivilia yĩthĩawa na ũwʼo ũla umĩte kwa Ngai, na ĩelekanĩtye ũwʼo ũsu na kyeni, nũndũ nĩtũtongoeasya kĩvindunĩ kya ngelekanyʼo kĩla kyusĩe ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ.—Savuli 43:3; Yoana 17:17.

Ũtonya kũkwata ũwʼo ata?

 Ngai ndendaa twĩtĩkĩle ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ oou kĩtumbo. Vandũ va ũu, endaa tũũthiane tũtũmĩĩte ũtonyi witũ wa kũsũanĩa vandũ va kwĩkwatya ũndũ tũkwĩwʼa. (Alomi 12:1) Endaa tũmũmanye na tũimwenda tũtũmĩĩte ‘kĩlĩko kitũ kyonthe,’ na atwĩkĩĩa vinya twĩyĩĩkĩĩthye kana kĩla twĩmanyĩasya Mbivilianĩ nĩkyo wʼo.—Mathayo 22:37, 38; Meko ma Atũmwa 17:11.

Ũla wambĩĩisye ũvũngũ nũũ?

 Mbivilia yonanĩtye kana ũvũngũ wambĩĩiwʼe nĩ mũmaitha wa Ngai, ũla nĩ Satani, Ndevili, na ĩmwĩtĩte “ĩthe wa ũvũngũ.” (Yoana 8:44) Nĩwatavisye andũ ma mbee ũvũngũ ĩũlũ wa Ngai. (Mwambĩlĩlyo 3:1-6, 13, 17-19; 5:5) Kuma ĩvinda yĩu, Satani aendeee kũnyaĩĩkya ũvũngũ na kũvitha ũwʼo ĩũlũ wa Ngai.—Ũvuanyʼo 12:9.

Nĩkĩ ũvũngũ wingĩvĩte ũmũnthĩ?

 Ĩvindanĩ yĩĩ tũtwĩe, yĩla Mbivilia ĩyĩtĩte ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo,’ Satani aendeee kũkenga na kwasya andũ kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva. Andũ makothaa kũkenga ala angĩ nĩ kenda mamaasye na maimatũmĩa naĩ. (2 Timotheo 3:1, 13) O na ĩngĩ, ũmũnthĩ ũvũngũ nĩ mwingĩ mũno ndĩninĩ. O tondũ Mbivilia yaathanie ĩũlũ wa ĩvinda yĩĩ tũtwĩe, andũ “[meyũmbanĩasya] amanyĩsya nĩ kana matũ moo matanĩthwʼe,” na mainyuva ‘kũeka kwĩthukĩĩsya ũla wʼo.’—2 Timotheo 4:3, 4.

Nĩkĩ ũwʼo ne wa vata?

 Ũwʼo nĩ wa vata nĩ kana andũ methĩwe matonya kũĩkĩĩanĩa. Vate kũĩkĩĩanĩa, ũnyanya na ngwatanĩo nithelaa. Mbivilia yonanĩtye kana Ngai endaa mũsingi wa ũthaithi witũ wĩthĩwe ne ũla wʼo. Yaĩtye atĩĩ: “Ala mamũthaithaa [Ngai] no nginya mamũthaithe nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo.” (Yoana 4:24) Nĩ kana wĩmanyĩsye ũndũ ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ ũtonya kũũtetheesya ũmanye ũvũngũ ũla ũmanyĩawʼa nĩ ndĩni na ũyĩvathana nawʼo, soma ilungu syĩ nthĩnĩ wa ĩkaseti yĩ na kyongo, “Ũvũngũ Ũla Ũtumaa Andũ Matamwenda Ngai.”

Nĩkĩ Ngai ũkwenda nĩmanye ũla wʼo?

 Ngai endaa wĩkwata thayũ wa tene na tene, na nĩwaĩlĩte kwĩmanyĩsya ũwʼo ĩũlũ wake nĩ kana wĩkwata thayũ ũsu. (1 Timotheo 2:4) Weemanyĩsya myolooto ya Ngai ĩũlũ wa ũseo na ũthũku na ũyĩkala kwosana nayo, ũkeethĩwa na ũnyanya wa vakuvĩ vamwe na Ngai. (Savuli 15:1, 2) Nĩ kana Ngai atetheesye andũ mamanye ũwʼo, nĩwamũtũmie Yesũ kũũ ĩũlũ wa nthĩ. Ngai endaa twĩthukĩĩsye momanyĩsyo ma Yesũ.—Mathayo 17:5; Yoana 18:37.

We Ngai akamina ũvũngũ vyũ?

 Ĩĩ. Ngai nũmenete andũ ala matũmĩaa angĩ kwĩyĩuna mo ene kwa nzĩa ya ũkengani. Nĩwathanĩte kwananga vyũ ala matwʼĩte kũendeea na ũvũngũ. (Savuli 5:6) Yĩla ũkeka ũu, akeethĩwa eanĩsya watho ũũ: “Kĩlomo kya wʼo kĩkalũlũmĩĩlwʼa tene na tene.”—Nthimo 12:19.