Ĩkaseti ya The Watch Tower ya Ĩtukũ 1, Mwei wa 6, 1912, yaisye: “No kwĩthwa aingĩ ma asomi maitũ mesĩ andũ methĩawa me ilalinda. . . . Yu no makwate mavuku ma kũsoma vate ndĩvi . . . Mũandĩko wa ala matonaa mavukunĩ asu ũandĩkĩtwe na ndono syũkĩlĩĩle nĩ kana imatetheesye kũsoma.” Ĩkaseti yĩu yongelile kwasya: “Andũ aingĩ ilalinda nĩmatanaa mũno nũndũ wa watho wa kũkwata moathimo maseo mũno ala me mbee.”

 Yĩla ndeto isu syaandĩkiwe, nthĩ ila ineenaa Kĩsũngũ iyaĩ ineetĩkĩlana nĩ mũthemba wĩva wa mũandĩko wa ala matonaa ikatũmĩaa. Ĩndĩ Ngũsĩ sya Yeova syaĩ inambĩĩa kũandĩkĩa ala matonaa ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ itũmĩĩte “ndono syũkĩlĩĩle,” kana kwa ndeto ingĩ, mũandĩko wa ala matonaa. Na o na ũmũnthĩ, nĩsyĩkaa ũu! Kũvika yu, tumĩthasya mavuku na mũandĩko wa ala matonaa nthĩnĩ wa ithyomo mbee wa 50. Mavuku asu maseũvawʼa ata?

 Ĩtambya ya mbee yĩthĩawa ne kũvĩndũa ndeto itwʼĩke ndono ila syaĩlĩte kũtũmĩwa mũandĩkonĩ wa ala matonaa. Michael Millen ethĩawa Mũvĩanĩ wa Kũseũvya na Kũvanga Mũandĩko wa Ndeto, ũla wĩ Patterson, New York, na aĩtye: “Navu ĩtina twatũmĩaa vulongulamu ĩseũvĩtwʼe nĩ andũ angĩ ya kũvĩndũa ndeto itwʼĩke ndono sya mũandĩko wa ala matonaa, ĩndĩ vulongulamu ĩsu ndyathũkũmanaa nesa na ithyomo syonthe ila twaalyũlaa. Ũmũnthĩ tũtũmĩaa [vulongulamu yĩtawa] Watchtower Translation System, na nĩvĩndũaa ndeto nesa ikatwʼĩka ndono sya mũandĩko wa ala matonaa nthĩnĩ wa ithyomo mbingĩ ineenawa ĩũlũ wa nthĩ. Nyie ndyonaa ta ve vulongulamu ĩngĩ iilye tayo ĩũlũ wa nthĩ.”

 O na ĩngĩ, mavuku ala maseũvwʼa nĩmethĩawa na maelesyo ma visa. Kwa ngelekanyʼo, visa ũla wĩ kavanĩ ya ĩvuku Tanĩa Thayũ Tene na Tene! ũeleetwʼe ũũ: “Mũndũũme wambĩĩa kũkinyĩla kasĩlanĩ kevĩndĩte na kathyũlũlũkĩtwe nĩ malaa na mĩtĩ myanake, tũlĩma, na iĩma.” Jamshed nĩ kĩlalinda na ethĩawa e mũtetheesya wa kĩkundi na vainia. Easya, “Maelesyo asu ma visa mandethasya mũno vyũ.”

 Ndeto syamina kũvĩndũwa na kũtwʼĩka ndono ila ikwendeka, nitũmawa movisinĩ ma ũvonge ala manengetwe wĩa wa kũivanĩĩa mavukunĩ ma ala matonaa. Ndono isu ivanĩĩawa mathangũnĩ maũmu matesa kũvũthũka yĩla iendeee kũvanĩĩwa, na matonya kũtetheesya tũtono tũu twĩkale o ũndũ tũilye o na ĩtina wa kũtũmĩwa mavinda maingĩvĩte ata. Ĩtina wa ũu, mathangũ asu nĩmombanawʼa vamwe, makakwatanwʼa, na makatũmanĩwʼa vamwe na mavuku ala angĩ mekwendeka ikundinĩ, kana makatũmwa na vosita, ethĩwa nĩyĩtĩkĩlasya kũtũma mavuku ma ilalinda vate ndĩvi. O na yĩla ve vata, movisi ma ũvonge nĩmamanthaa nzĩa ya mĩtũkĩ vyũ ĩtonya kũtũmĩwa kũvikĩsya ana-a-asa ala ilalinda kana monaa o vanini mavuku ala mekwenda kwondũ wa maũmbano ma kĩkundi.

 Wĩa ũsu wʼonthe ũkuaa ĩvinda yingĩ na mbesa mbingĩ. Kwa ngelekanyʼo, ala matumbĩthasya mavuku Wallkill, New York, maseũvasya Mbivilia ila tũkothaa kũtũmĩa 50,000 matũmĩĩte ĩvinda yĩanene na ya ala meũvanĩĩa ndeto sya Mbivilia 2 tu sya mũandĩko wa ala matonaa. Mbivilia ĩmwe ya grade ya kelĩ ya mũandĩko wa ala matonaa wa Kĩsũngũ yĩthĩawa ĩkuĩte mavuku manene 25. Ngalama ĩla ĩtũmĩawa kũseũvya mavuku asu 25 yĩthĩawa yĩ kũndũ 123 mbee wa ĩla ĩtũmĩawa kũseũvya Mbivilia ĩmwe katĩ wa ila tũkothaa kũtũmĩa. a Kava syĩ syoka sya mavuku asu 25 ikuaa ndola ta 150 sya Amelika!

 Ala matetheeasya kumĩthya mavuku na mũandĩko wa ala matonaa mewʼaa ata? Nadia atethasya wĩa ũsu e ovisinĩ wa South Africa, na easya: “Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ilalinda kana ala monaa o vanini makomanaa na mathĩna maingĩ. Kwoou nĩtalaa ta ũathimo kwona nĩ na kĩanda kya kũseũvya kĩndũ kĩtonya kũmatetheesya. Ũndũ ũsu ũndĩkĩĩthasya kana Yeova amendete mũno vyũ.”

 Ĩndĩ nata vakethĩwa ve mũndũ kĩlalinda ũtesĩ kũsoma mũandĩko wa ala matonaa? Myaka kauta mĩvĩtu, nĩtwaumĩthisye kavuku ketawa Learn to Read Braille. Kavuku kau kethĩawa na mũandĩko wa ala matonaa vamwe na mũandĩko ũla ũngĩ tũtũmĩaa. Kaseũvĩtwʼe katũmĩwe nĩ mũndũ wonaa kũtetheesya mũndũ ũtonaa. Kavuku kau kokanasya na twĩndũ tũla mũndũ ũtonaa ũtonya kũtũmĩa kũandĩka na mũandĩko wa ala matonaa (slate na stylus). Ũla ũkwĩmanyĩsya mũandĩko ũsu atũmĩaa twĩndũ tũu kũvanĩĩa ndono sya nthoo ila itũmĩawa. Kwĩka ũu nĩkũmũtetheeasya kwĩkĩa kĩlĩkonĩ ndono sya kĩla nthoo, na nũndũ wa ũu, ũyĩthĩa no aimanye o kwa kũikwatanga.

 Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala ilalinda kana monaa o vanini matethekete ata nĩ mavuku asu? Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa wĩtawa Ernst, ũla wĩkalaa Haiti, nĩwaendaa maũmbanonĩ ma kĩkundi, ĩndĩ ndaĩ na mavuku ma mũandĩko wa ala matonaa. Nũndũ wa ũu, mavinda onthe eekĩaa ndeto kĩlĩkonĩ nĩ kana avote kwĩanĩsya ilungu ila ũnengetwe ũmbanonĩ, kana avote kumya maelesyo ĩvinda ya ilungu sya makũlyo na mosũngĩo. Ĩndĩ yu easya: “Vai yĩla ndokĩlya kwʼoko nĩ kana numye maelesyo. Yu nĩwʼaa nĩ ngwatanĩo vyũ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa makwa. Ithyonthe tũkwataa lĩu o ũla ũla wa kĩ-veva.”

 Ngelekanyʼo ĩngĩ nĩ ya mũtumĩa wa kĩkundi wĩtawa Jan wĩkalaa Austria. O na kau onaa o vanini, nũtongoeasya Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya na Ĩmanyĩsyo ya Mbivilia ya Kĩkundi. Easya: “Nĩwʼaa ve laisi mũnango kũsoma mavuku maitũ kwĩ mavuku ala angĩ ma mũandĩko wa ala matonaa. Kwa ngelekanyʼo, nĩmethĩawa na namba sya mathangũ, maelesyo ma kwongeleela me laisi kũkwatĩkana, na maelesyo makuvĩ ma visa.”

 Nake mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Seon-ok nĩ vainia wĩkalaa South Korea na nĩwaĩte metho na matũ. Navu tene, yĩla wĩ maũmbanonĩ eekaa maũndũ atũmĩĩte kĩthyomo kya moko kĩ kyoka (tactile signing), ĩndĩ oyu ethĩawa atonya kwĩsomea mavuku maitũ ma mũandĩko wa ala matonaa. Easya: “Mavuku ala angĩ ma mũandĩko wa ala matonaa me vinya kũsoma nũndũ wĩthĩaa ndono imwe ite vo, lainĩ imwe syĩ nthyoeku, kana ũyĩthĩa ĩthangũ yĩla yĩtũmĩĩtwe nĩ ĩtheke mũno. Ĩndĩ Ngũsĩ sya Yeova itũmĩaa mathangũ maũmu nesa na ivanĩĩaa ndono syũkĩlĩĩle nesa vyũ, na nũndũ wa ũu, ndiemawa nĩ kũsoma.” Ongelete kwasya: “Navu ĩtina ndyaĩ nĩmanyĩsya mavuku maitũ ndatetheewʼe nĩ andũ angĩ. Ĩndĩ yu no nĩmanyĩsye nĩ nyioka. Ndanaa mũno kwona ndonya kwĩyũmbanĩsya maũmbano ma Kĩklĩsto ma kĩla kyumwa, na kwona ndonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ maũmbanonĩ. Nzomaa mavuku maitũ onthe ma mũandĩko wa ala matonaa. No wasye mavuku asu ‘mangwatĩte’ vyũ.”

 O ta mavuku ala angĩ tũtumbĩthasya, mavuku ma mũandĩko wa ala matonaa nĩmethĩawa na ndeto ii: “Ĩvuku yĩĩ ti ya kũthoosya. Yumĩtwʼe ta kĩlungu kĩmwe kya wĩa wa kũmanyĩsya andũ Mbivilia nthĩ yonthe ũla ũtetheeawʼa na mĩvothi ya ngoo ya kwenda.” Nĩ mũvea nũndũ wa kumya mĩvothi ũtũmĩĩte nzĩa ila syonanĩtwʼe nthĩnĩ wa donate.pr418.com. Ũlau waku nũtumaa andũ me kĩvathũkanyʼo makwata lĩu wa kĩ-veva, o na ala ilalinda kana ala monaa o vanini.