1, 2. (a) Ve kĩvathũkany’o kyaũ katĩ wa wĩkwatyo ũla Aklĩsto ma w’o me naw’o na wĩkwatyo wa andũ ma nthĩ ĩno ya Satani? (b) Twĩneenea makũlyo meva ma vata?

AKLĨSTO ma w’o methĩawa na wĩkwatyo mũseo ta kĩ! Ithyonthe, twĩthĩwe twĩ etĩkĩw’a mauta kana twĩ “malondu angĩ,” twĩ na wĩkwatyo wa kwĩsa kwona Yeova aianĩsya kĩla kĩeleelo kyake na kwona ĩsyĩtwa yake yĩithew’a. (Yoa. 10:16; Mt. 6:9, 10) Vai maũndũ angĩ maseo ta asu mũndũ o na wĩva ũtonya kũmeteela na mea maingĩ. O na ĩngĩ twĩ na mea ma kwona ũla watho wa kũkwata thayũ ũtathela ũianĩa, twĩthĩwe tũkaũkwata ĩtunĩ kana nĩ kũũ nthĩ. (2 Vet. 3:13) Ĩndĩ tũtanamba kũvika vau, twĩ na mea ma kwona ũndũ Ngai ũkũendeea kũtongoesya na kũtw’ĩĩka andũ make.

² O namo ala makwete mbau nthĩ ĩno nthũku ya Satani me o wĩkwatyo ũla methĩawa naw’o, ĩndĩ nĩvatonyeka makethĩwa na nzika kana ũkeanĩa. Kwa ngelekany’o, andũ milioni mbingĩ ala mothaa kalata nĩmatonya kwĩthĩwa na wĩkwatyo wa kwĩsa kũsinda, ĩndĩ ũyĩthĩa me o na nzika kana ũu no ũtonyeke. Ĩndĩ Mũklĩsto wĩ na mũĩkĩĩo wa w’o ethĩawa ‘amanyĩthĩtw’e vyũ,’ kana ate na nzika na wĩkwatyo wake wa Kĩklĩsto. (Aevl. 11:1) Ĩndĩ no kwĩthĩwa ũyĩkũlya-ĩ, ‘Ndonya kwĩka ata nĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ nthĩnĩ wa wĩkwatyo ũla nĩ naw’o? Na nĩ moathimo meva ndonya kũkwata nũndũ wa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu nthĩnĩ wa wĩkwatyo ũsu?’

3. Nĩ kyaũ kĩtumaa Aklĩsto methĩwa na mũĩkĩĩo ũla methĩawa naw’o?

 ³ Mũĩkĩĩo ti kĩndũ andũ masyaawa nakyo kana kĩndũ kĩkaa kwĩyĩete. Mũklĩsto ethĩawa na mũĩkĩĩo ĩla weetĩkĩlya veva mũtheu wa Ngai ũthũkũme ngoonĩ yake. (Aka. 5:22) Mbivilia ndĩwetete kana Yeova e mũĩkĩĩo na kana nĩwĩthĩawa na vata wa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo. Nũndũ Yeova nĩ mwene vinya w’onthe na nĩ mũĩ mũno, vai kĩndũ kĩtonya kũmũsiĩĩa aianĩsya kĩeleelo kyake. Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nĩwĩthĩawa esĩ kana mawatho make makeanĩa. Ethĩawa esĩ ũu nesa vyũ nginya o na ũkethĩa kwake mawatho asu no ta maminĩte kwĩanĩa. Nĩkyo kĩtumi waĩtye, “Nĩ kwĩke,” kana kwa ndeto ingĩ, mawatho asu nĩmeanĩĩte. (Soma Ũvuan’yo 21:3-6.) Nũndũ Yeova nĩ “Ngai wĩ kĩthito,” ndalea kwĩanĩsya mawatho make, na kĩu nĩkyo kĩtumaa Aklĩsto methĩwa na mũĩkĩĩo ũla methĩawa naw’o.—Kũt. 7:9.

4. Ala aũme na aka maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu ĩvindanĩ ya tene Ũklĩsto ũtanambĩĩa maĩ na wĩkwatyo wĩva?

⁴ Ĩvuku ya Aevelania kĩlungu kya 11 nĩyĩwetete masyĩtwa ma aũme na aka 16 ala maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Mũandĩki wa ĩvuku yĩu aveveewe kũandĩka ĩũlũ wa andũ asu na angĩ aingĩ, ala “makũsĩĩwe kwondũ wa mũĩkĩĩo woo.” (Aevl. 11:39) Asu onthe ‘nĩmamanyĩthĩtw’e vyũ’ kana Yeova akaumĩlya “ũsyao” ũla wathanĩtwe nĩ kana wanange amaitha make na ũianĩsya kĩla kĩeleelo kyake. (Mwa. 3:15) Andũ asu aĩkĩĩku makwie Yesũ Klĩsto, ũla nĩwe ũla “ũsyao” wathanĩtwe, atanamba kũvingũa nzĩa ya kũthi ĩtunĩ. (Aka. 3:16) Ĩndĩ o na vailyĩ oou, makathayũũkw’a matanĩe thayũ nthĩ nzaũ tene na tene nĩkwĩthĩwa mawatho ma Yeova mailea kwĩanĩa.—Sav. 37:11; Isa. 26:19; Osea 13:14.

5, 6. Avalaamu na ala angĩ ma mũsyĩ wake maĩ na wĩkwatyo wĩva, na nĩ kyaũ kyamatetheeisye mekala me na mũĩkĩĩo mũlũmu? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 21.)

⁵ Ĩvuku ya Aevelania 11:13 yaĩtye ũũ ĩũlũ wa andũ amwe maĩ kw’o Ũklĩsto ũtanambĩĩa: “Asu onthe nĩmakwie mũĩkĩĩonĩ, matosete matho, ĩndĩ mamonete me kũasa na kũmatanĩa.” Avalaamu aĩ ũmwe wa andũ asu. We Avalaamu nĩwekalaa aisũanĩa ũndũ kũkethĩwa kũseũvĩte andũ masumbĩkĩtwe nĩ ũla “ũsyao” wathaniwe? Yesũ nĩwasũngĩie ĩkũlyo yĩu nesa ĩla weeie ala mamũvĩngaa atĩĩ: “Ĩthe wenyu, Avalaamu, nĩwatanie nũndũ wa kwona mũthenya wakwa; na nĩwawonie, na atana.” (Yoa. 8:56) O nake Sala, Isaka, Yakovo, na angĩ aingĩ nĩmekalaa maisũanĩa mũno ĩũlũ wa wĩkwatyo woo wa kwĩsa kũsumbĩkwa nĩ Ũsumbĩ, ‘ũla mwambĩlĩlya na mwaki waw’o nĩ Ngai.’—Aevl. 11:8-11.

⁶ Nĩ kyaũ kyatetheeisye Avalaamu na ala angĩ ma mũsyĩ wake maendeea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu? Nĩvatonyeka makethĩwa memanyĩisye ĩũlũ wa Ngai kwa kwĩthukĩĩsya andũ me mũĩkĩĩo ala maĩ akũangũ kwĩ mo, kana Ngai akethĩwa aneenaa namo kwĩsĩla alaĩka, woni, kana ndoto. O na ĩngĩ, no kwĩthĩwa masomaa mavuku ma tene ala maĩ matonya kwĩkwatw’a. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ, mayaaũlwa nĩ maũndũ ala meemanyĩĩtye. Vandũ va ũu, nĩmendaa mũno kwona mawatho ma Ngai maianĩa na nĩmendete mĩao yake, o na nĩmavindĩĩasya maũndũ asu. Nĩkwĩthĩwa aũme na aka asu mayaĩ na nzika na wĩkwatyo woo, nĩmeeyũmbanĩtye kũmĩĩsya mathĩna onthe nĩ kana maendeee kwĩkala malũmanĩtye na Ngai.

7. Nĩ kyaũ Yeova ũtũnengete nĩ kana twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu, na no nginya twĩke ata?

⁷ Nĩkwĩthĩwa Yeova nĩ mũseo, nũtũnengete Ndeto yake, Mbivilia, nĩ kana ĩtũtetheesye kwĩkala twĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Nĩ kana ‘tũathimwe’ na ‘tũyaĩla’ maũndũnĩ maitũ, no nginya tũtate vyũ tũsomae Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya. (Sav. 1:1-3; soma Meko ma Atũmwa 17:11.) Na ĩndĩ o ta ala athaithi ma Yeova maĩ kw’o Ũklĩsto ũtanambĩĩa, nĩtwaĩle kũvindĩĩasya mawatho ma Ngai na kwĩw’a mĩao yake. O na ĩngĩ, Yeova nũtũathimĩte na lĩu mwingĩ wa kĩ-veva kuma kwa ĩla “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ.” (Mt. 24:45) Kwoou twaendeea kũtanĩa  kũsoma na kũvindĩĩsya maũndũ ala Yeova ũtũmanyĩasya kwĩsĩla syĩndũ ila ũtũnengete, tũkeethĩwa ta ala andũ ma tene maĩ na mũĩkĩĩo, ala ‘mamanyĩthĩtw’e vyũ’ kana wĩkwatyo woo ĩũlũ wa Ũsumbĩ waĩ wa w’o.

8. Mboya ĩtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ ata?

⁸ Kĩndũ kĩngĩ kyatetheeisye mũno andũ asu mekale me na mũĩkĩĩo mũlũmu nĩ mboya. Mũĩkĩĩo woo nĩwalũlũmĩlaa mũno ĩla moona Ngai aisũngĩa mboya syoo. (Nee. 1:4, 11; Sav. 34:4, 15, 17; Nda. 9:19-21) O naitũ no tũmũtulũĩle Yeova mavata maitũ, twĩsĩ nesa kana nũkũtwĩthukĩĩsya na aitũlũlũmĩlya tũendeee kũmĩĩsya twĩ atanu. Na ĩndĩ ĩla mboya sitũ syasũngĩwa, mũĩkĩĩo witũ nũendeeaa kũlũlũmĩla. (Soma 1 Yoana 5:14, 15.) Nũndũ mũĩkĩĩo nĩ kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva, nĩtwaĩle kũendeea ‘kũvoya’ Ngai atũnenge veva wake mũtheu, o tondũ Yesũ watũthuthisye twĩkae.—Luka 11:9, 13.

9. O vamwe na kũvoya kwondũ wa mavata maitũ, naaũ angĩ twaĩle kũmavoyeaa?

⁹ Ĩndĩ tũyaĩle o kũvoyaa kwondũ wa mavata maitũ me moka. Kĩla mũthenya no tũmũtũngĩae Yeova mũvea na tũkamũkatha nũndũ wa ‘mawĩa make ma ũsengy’a,’ namo nĩ “maingĩ mũno.” (Sav. 40:5) O na ĩngĩ ĩla tũũvoya nĩtwaĩle ‘kũmalilikanaa ala ove, ta twovetwe vamwe nao.’ O na eka ũu, nĩtwaĩle kũvoyaa kwondũ wa ana-a-asa nthĩ yonthe, na mũno mũno ‘ala me na ũtongoi ĩũlũ witũ.’ Tũtanaa ta kĩ ĩla Yeova wasũngĩa mboya sitũ vamwe na sya ana-a-asa nthĩ yonthe!—Aevl. 13:3, 7.

10. Nĩ athũkũmi ta meva ma Ngai maleile kwĩka maũndũ maleanĩte na mũĩkĩĩo woo, na nĩ kyaũ kyamanengie vinya wa kwĩka ũu?

¹⁰ Ĩvukunĩ ya Aevelania kĩlungu kya 11 mũtũmwa Vaulo nũeleetye mathĩna makwatie athũkũmi aingĩ ma Ngai, o na kau ndaaweta masyĩtwa moo. Kwa ngelekany’o, mũtũmwa ũsu nũwetete aka maĩ na mũĩkĩĩo ala makw’ĩĩwe nĩ syana syoo ĩndĩ ĩtina syesa kũthayũũkw’a. Na ĩndĩ aweta angĩ ala mathĩniw’e mũno “matekwĩtĩkĩla kũthaw’a; nĩ kana mone ũthayũũkyo [mũseango].” (Aevl. 11:35) O na kau tũyĩsa kũmanya nesa naaũ Vaulo wasũanĩaa, athũkũmi amwe ma Ngai ta Navothi na Nzekalia nĩmakimangiwe na mavia nginya makw’a nũndũ wa kũmwĩw’a Ngai na kwĩka kwenda kwake. (1 Asu. 21:3, 15; 2 Mav. 24:20, 21) Nake Ndanieli na ala anyanyae make maĩ o matonya ‘kwĩtĩkĩla kũthaw’a’ vandũ va kũlũmany’a na Yeova. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, mũĩkĩĩo ũla maĩ naw’o nthĩnĩ wa ũtonyi wa Ngai watumie meka maũndũ tũtonya kwasya no ũndũ ũmwe na ‘kũtumya makanyw’a ma mĩnyambũ,’ na ‘kũvosya vinya wa mwaki.’—Aevl. 11:33, 34; Nda. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23.

11. Nĩ matatwa meva athani amwe makomanie namo nũndũ wa mũĩkĩĩo woo?

¹¹ Namo angĩ ta mwathani Mikaia na Yelemia makwatiwe nĩ “matatwa ma kũvũthw’a . . . na kwĩkĩwa kolokolonĩ” nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Na ĩndĩ ve angĩ ta Eliya “mangangie maweũnĩ na iĩmanĩ na ngunganĩ, na maimanĩ ma nthĩ.” Asu onthe moomĩĩisye nũndũ ‘nĩmamanyĩthĩtw’e vyũ kĩla meekwatĩtye,’ kana kwa ndeto ingĩ, mayaĩ na nzika na kĩla meekwatĩtye.—Aevl. 11:1, 36-38; 1 Asu. 18:13; 22:24-27; Yel. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Nũũ ũla watũtiĩe ngelekany’o ĩla nzeo vyũ ya kũmĩĩsya matatwa, na nĩ kyaũ kyamũtetheeisye?

¹² Vaulo amina kũelesya ĩũlũ wa aũme na aka asu maĩ na mũĩkĩĩo, nĩwasyokie aelesya ĩũlũ wa Yesũ Klĩsto ũla nĩwe ngelekany’o ĩla nzeo vyũ. Ĩandĩko ya Aevelania 12:2 yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Yesũ: “Ũla kwondũ wa ũtanu ũla waiiwe mbee wake oomĩĩsya ĩla ngelan’yo, aivũthya nthoni, na nĩwekalile nthĩ ngalĩ ya kw’oko kwa aũme kwa kĩvĩla kya ũsumbĩ kya Ngai.” Kwoou, nĩw’o ki kana nĩtwaĩle ‘kũsũanĩa mũno’ ngelekany’o ya Yesũ ya mũĩkĩĩo ĩla waĩ mathĩnanĩ momũ vyũ. (Soma Aevelania 12:3.) O ta Yesũ, Aklĩsto ma mbee ala mooaiwe kwondũ wa mũĩkĩĩo woo, ta ũla mũmanyĩw’a weetawa Andiva, nĩmaleile kwĩka maũndũ matoosanĩte na mũĩkĩĩo woo. (Ũvu. 2:13) Aklĩsto asu maĩ na wĩkwatyo  wa kũthayũũkw’a na kũthi ĩtunĩ. Ũthayũũkyo ũsu woo nĩ mũseo vyũ o na kũkĩla ũla “ũthayũũkyo [mũseango]” athũkũmi ma tene ma Ngai meekwatĩtye. (Aevl. 11:35) Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa Ũsumbĩ kwambĩĩa kũsumbĩka mwakanĩ wa 1914, etĩkĩw’a mauta onthe ala makwie me aĩkĩĩku nĩmathayũũkiw’e na mĩĩ ya veva na mathi ĩtunĩ nĩ kana mesumbĩka andũ me vamwe na Yesũ.—Ũvu. 20:4.

13, 14. Rudolf Graichen akwatiwe nĩ mathĩna meva, na nĩ kyaũ kyamũnengie vinya wa kũmĩĩsya?

¹³ Athũkũmi ma Ngai milioni mbingĩ ũmũnthĩ nĩmaatĩĩaa ngelekany’o nzeo ya Yesũ kwa kwĩthĩwa me na wĩkwatyo mũlũmu ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte, na mate kwĩtĩkĩlya matatwa monzye mũĩkĩĩo woo. Kwasũanĩa ngelekany’o ĩmwe ya mwana-a-asa wĩtawa Rudolf Graichen, ũla wasyaĩwe Germany mwaka wa 1925. Mwana-a-asa ũsu nũwetete mavisa ma ngewa syĩ Mbivilianĩ ala mambĩtwe ngũtanĩ sya nyũmba yoo. Rudolf aandĩkie ũũ: “Ĩvisa yĩmwe yaĩ na nzũi na kalondu, katena na ngo, na kasaũ na mũnyambũ syĩkalanĩtye nesa na itongoew’e nĩ kamwana. . . . Ndyaaũlwa nĩ visa ta isu o na vanini.” (Isa. 11:6-9) Rudolf aminie myaka aithĩnw’a mũno nĩ asikalĩ meetawa Gestapo ma kyama kya Nazi, na ĩtina nĩ asikalĩ ma Stasi ma East Germany. Ĩndĩ o na kau nĩwathĩniw’e ũu, aendeeie  kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ĩũlũ wa ĩla nthĩ nzaũ weeteele.

¹⁴ Rudolf nĩwakwatiwe nĩ mathĩna angĩ maito mũno. Kwa ngelekany’o, ĩla inyia woovetwe kambinĩ ya mathĩna ya Ravensbrück nĩwakwatiwe nĩ ndetema ya typhus na akw’a. O na ĩngĩ nĩwoonie mũĩkĩĩo wa ĩthe ũyonza nginya esa kũkaĩa mũĩkĩĩo wake kwa kwĩkĩa saii valũa ũkwasya kana we ti ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. Ĩndĩ ĩla Rudolf wathaiw’e, nĩwatanĩie kũkwata kĩanda kya kũthũkũma e mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko na ĩtina nĩwathokiw’e Sukulu ya Ngileati. Amina sukulu nĩwatũmiwe ta misonalĩ nthĩ ya Chile, na e kũu nĩwasyokeie wĩa wake wa kũthyũlũlũka. Ĩndĩ mathĩna ma Rudolf mayaathelela vau. Mwaka ũmwe ĩtina wa kũtwaana na misonalĩ weetawa Patsy, nĩmakw’ĩĩwe nĩ kana koo ka kelĩtu. Ekalangĩte nĩwasyokie akw’ĩĩwa nĩ mũka wake Patsy, ũla waĩ na myaka 43. Rudolf nĩwoomĩĩisye mathĩna asu onthe. Ĩla ngewa yake yakwatĩkanie ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya Kĩswaili ya Ĩtukũ 1, Mwei wa 8, 1997, ĩthangũnĩ ya 20-25, athũkũmaa ta vainia wa kĩla ĩvinda na mũtumĩa wa kĩkundi, o na kũtw’ĩka aĩ mũkũũ na aĩ na mathĩna ma mwĩĩ. ^[1]

15. Weta Ngũsĩ imwe sya Yeova syĩthĩĩtwe iyũmĩĩsya mathĩna iteũkw’a ngoo.

¹⁵ Ngũsĩ sya Yeova nitanaa mũno nũndũ wa wĩkwatyo ũla syĩ naw’o o na kwĩthĩwa nithĩnaw’a mũno na kũnyamaw’a. Kwa ngelekany’o, ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmovetwe nthĩ ya Eritrea, ya Singapore, na ya South Korea, na aingĩ moo movetwe nũndũ wa kũatĩĩa ila ndeto sya Yesũ syaasya kana mũndũ ndaĩle kũkwatĩa ũngĩ ũvyũ. (Mt. 26:52) Amwe moo nĩ Isaac, Negede, na Paulos. Me atatũ methĩĩtwe kyovonĩ nthĩ ya Eritrea kwa ĩvinda ya myaka mbee wa 20. O na kau ana-a-asa asu nĩmanyamaĩtw’e mũno na makaimwa ũthasyo wa kũsũvĩa asyai moo na wa kũtwaana, nĩmekalĩte me aĩkĩĩku. Wasisya visa woo nthĩnĩ wa kĩsese kitũ kya jw.org, wĩmona me atanu, kwonany’a kana methĩĩtwe me na mũĩkĩĩo mũlũmu. O na asikalĩ ala mamasungaa nĩmesĩte kũmanenga ndaĩa.

16. Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kũtonya kũũtethya ata?

¹⁶ Athũkũmi aingĩ ma Yeova mayaaĩsa kwovwa yela kana kũnyamaw’a ta ana-a-asa asu. Ĩndĩ mũĩkĩĩo woo nũtatawa kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Amwe nĩmonete thĩna mwingĩ nũndũ wa ũkya, kana makethĩwa mathĩnĩte mũno nũndũ wa kaũ kũlika nthĩ yoo, kana o makethĩwa makwatĩtwe nĩ mĩisyo ta ithingitho sya nthĩ. Angĩ mekĩte ta Mose na ala atumĩa angĩ aĩkĩĩku ma tene kwa kũtia moseo na nguma sya nthĩ ĩno nĩ kana mamũthũkũme Yeova. Nĩmang’ang’anĩte mũno maikese kũtatĩka mambĩĩe kũsembany’a na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ na kũmantha kwĩyĩuna. Ĩndĩ kyo nĩ kyaũ kĩmatetheeasya kwosa ĩtambya yĩu? Kĩtumi nũndũ nĩmamwendete Yeova na me na mũĩkĩĩo mũlũmu kana ndakalea kwĩanĩsya watho wake wa kũvetanga ũsili ũte wa katĩ, vamwe na kũathima athũkũmi make aĩkĩĩku na thayũ ũtathela me nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ yĩ ũlũngalu.—Soma Savuli 37:5, 7, 9, 29.

17. Ũtw’ĩte kwĩka ata, na twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁷ Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtwoona ũndũ kũvindĩĩsya mawatho ma Ngai na kũvoyaa tũteũtĩĩa kũtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ. Mũĩkĩĩo ũsu nĩw’o “kĩla kĩmanyĩthasya vyũ maũndũ ala mekwatĩtw’e.” Na kwoou tweethĩwa na mũĩkĩĩo ũsu tũkeethĩwa tũtonya kũmĩĩsya matatwa na kwĩkala tũlilikene wĩkwatyo ũla twĩ naw’o wa Kĩklĩsto, tũte na nzika kana ũkeanĩa. Ĩndĩ Mbivilia nĩeleetye mũĩkĩĩo kwa nzĩa mbaamu mũnango na kĩu nĩkyo kĩneenewe ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.