1, 2. Nĩkĩ ndũũ ya Yonathani na Ndaviti nĩ ngelekany’o nzeo vyũ ya andũ malũmanĩtye vamwe?

ĨLA Ndaviti wooaie yĩla ĩmũndũ yeetawa Ngoliathu, no nginya Yonathani ethĩwe aseng’iw’e mũno nĩ ũndũ ũsu, nũndũ Ndaviti aĩ o kamwana. Ĩtina wa ũndũ ũsu, Ndaviti nĩwatwaiwe vala ve Saulo mũsumbĩ wa Isilaeli, aũngama mbee wake “e na mũtwe wa ũla Mũvilisiti kw’okonĩ kwake.” (1 Sam. 17:57) No kwĩthĩwa Yonathani eewie amwenda nũndũ wa ũkũmbaũ wake. Vayaĩ nzika kana Ngai aĩ vamwe na Ndaviti, na nũndũ wa kĩtumi kyu, “ngoo ya Yonathani yakwatana na ngoo ya Ndaviti.” O na “matianĩe ũtianĩo nĩkwĩthĩwa [Yonathani] nĩwamwendie [Ndaviti] o tondũ wĩyendete mwene.” (1 Sam. 18:1-3) Kuma mũthenya ũsu nginya ĩla wesie kũkw’a, ekalile alũmanĩtye na Ndaviti.

² Yonathani nĩwaendeeie kũlũmany’a na Ndaviti, o na kau Ngai nĩwamũnyuvĩte Ndaviti etw’ĩka mũsumbĩ wa Isilaeli ĩtina wa Saulo. Nĩkyo kĩtumi wambĩĩe kũthĩnĩka ĩla wamanyie kana Saulo nũkwenda kũaa Ndaviti. Na kwoou nĩwaumisye kyalo athi nginya vandũ vetawa Olesi weũnĩ wa Yutia nĩ kana ekĩe mũnyanyae vinya. Ĩla wavikie kũu Ndaviti waĩ, nĩwoosie mwanya eekĩa “kw’oko kwake vinya nthĩnĩ wa Ngai.” Amwĩie atĩĩ: “Ndũkakĩe; . . . ũkeethĩwa mũsumbĩ  wa Isilaeli, nakwa ngeethĩwa nĩ wa kelĩ ũsumbĩnĩ.”—1 Sam. 23:16, 17.

3. Nĩ kyaũ Yonathani woonaa kĩ kya vata vyũ kwĩ kũlũmany’a na Ndaviti, na twĩsĩ ũu ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 21.)

³ Kaingĩ nĩtwendete andũ ala mekalaa malũmanĩtye na anyanyae moo. Ĩndĩ o na kau nĩtũmwendete Yonathani nũndũ nĩwalũmanĩtye na Ndaviti, ve ũndũ ũngĩ wa vata vyũ ũla waĩle kũtuma tũmwenda, naw’o nĩ kũlũmany’a kũla walũmanĩtye na Ngai. We wĩona nĩkĩ Yonathani wamwendete Ndaviti vandũ va kũmwona ta nthũ? Vate nzika, ve ũndũ Yonathani woonaa wĩ wa vata mũno kwĩ kwĩyĩuna we mwene. Lilikana kana nĩwoosie mwanya aneena na Ndaviti na “amwĩkĩa kw’oko kwake vinya nthĩnĩ wa Ngai.” Kwoou ũndũ ũla Yonathani woonaa wĩ wa vata vyũ nĩ kũlũmany’a na Ngai. Na kĩu nĩkyo kyatumie ekala alũmanĩtye na Ndaviti. Aũme asu me elĩ nĩmeanĩisye ũtianĩo ũũ matianĩie: “Yeova akeethĩwa katĩ wakwa naku, na katĩ wa ũsyao wakwa na ũsyao waku, tene na tene.”—1 Sam. 20:42.

4. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtwĩkalya twĩ atanu vyũ na twĩ eanĩe? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Ta twĩ Aklĩsto, tũyĩkaa o kwĩw’a mũyo twoona angĩ malũmanĩtye na anyanyae moo. Ithyĩ ene nĩtwĩkĩaa kĩthito tũlũmany’e na andũ maitũ ma mũsyĩ, anyanyae maitũ, na Aklĩsto ala angĩ. (1 Ath. 2:10, 11) Ĩndĩ nũũ ũla twaĩle kũlũmany’a nake mbee vyũ? Vai ũngĩ eka ũla watũnengie thayũ! (Ũvu. 4:11) Tweeka ũu, tũkeethĩawa twĩ eanĩe na twĩ atanu vyũ. Ĩndĩ nĩ kana twonany’e nĩtũlũmanĩtye vyũ na Ngai, tũyaĩle kũmũtia ĩla twakwatwa nĩ mathĩna metu. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwĩmanyĩsya ũndũ ngelekany’o ya Yonathani ĩtonya kũtũtetheesya twĩkale tũlũmanĩtye na Yeova maũndũnĩ aa ana: (1) ĩla twoona tũtaĩle kũnenga ndaĩa mũndũ mũna wĩ na ũkũmũ, (2) ĩla twatuanĩwa nũũ ũla tũũlũmany’a nake, (3) ĩla tũtanaeleeka nesa kana twooswa naĩ, na (4) ĩla weethĩa no nginya twĩyĩime nĩ kana twĩanĩsye wĩvĩto witũ.

5. Nĩkĩ Aisilaeli meew’aa kũlũmany’a na Ngai kwĩ vinya ĩla Saulo wasumbĩkĩte?

⁵ Saulo, ĩthe wa Yonathani, etĩkĩw’e mauta nĩ Ngai atw’ĩke mũsumbĩ, ĩndĩ ĩla waekie kũmwĩw’a, Ngai nĩwamũleile. (1 Sam. 15:17-23) Nũndũ Ngai ndaamũvena ũsumbĩ mũthenya ũla wamũleile, mwĩkalĩle wake mũthũku nĩwatumie ala wasumbĩkĩte na anyanyae malika thĩnanĩ. Thĩna waĩ ũũ: meĩkala malũmanĩtye na Ngai ata, nake ũla wĩ “kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ kya Yeova” nũtiĩte nzĩa?—1 Mav. 29:23.

6. Nĩ kyaũ kĩtwonasya kana Yonathani nĩwalũmanĩtye vyũ na Yeova?

⁶ Ĩvinda ya mbee ĩla Saulo waleile kũmwĩw’a Ngai, mwanae Yonathani nĩwoonanisye kana we alũmanĩtye na Yeova. (1 Sam. 13:13, 14) Mwathani Samueli aĩ anaweta ũũ: “Yeova ndakamatia andũ make nũndũ wa syĩtwa yake ĩnene.” (1 Sam. 12:22) Yonathani oonanisye nĩwaĩkĩĩe ndeto isu ĩla ita sya Avilisiti syookie kũkita na Aisilaeli syĩ na makasya 30,000 ma kaũ. Ĩvinda yĩu Saulo aĩ na o aũme 600, na ate o we na Yonathani, vai ũngĩ waĩ na mĩio ya kaũ! Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Yonathani nĩwaendie vala Avilisiti asu mambĩte kambi ate na mũndũ ũngĩ eka mwanake ũla wamũkuĩaa mĩio ya kaũ. Eeie mwanake ũsu atĩĩ: “Vati kĩsiĩĩi kwa Yeova kũtangĩĩa na aingĩ kana na avũthũ.” Me elĩ mooaie Avilisiti ta 20. Na ĩndĩ “nthĩ yatetema: o ta ũu kwaĩ kĩtetemo kĩnene mũno” kuma kwa Ngai. Avilisiti moona ũu, mavũavũanie nginya mambĩĩa kũaana. Vate nzika, mũĩkĩĩo wa Yonathani nĩwatumie Aisilaeli masinda.—1 Sam. 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Yonathani oonaa ĩthe ata?

⁷ O na kau ngwatanĩo ya Saulo na Yeova nĩyaendeeie kwanangĩka, Yonathani nĩwaendeeie kũmũkwata ĩthe kw’oko ĩla veethĩwa vata. Kwa ngelekany’o, nĩwaendaa nake kaũnĩ makokitĩe andũ ma Ngai.—1 Sam. 31:1, 2.

8, 9. Nĩkĩ kũnenga ndaĩa ala me na ũkũmũ kwonanasya kana nĩtũlũmanĩtye na Ngai?

 ⁸ O naitũ twaĩle kwĩka ta Yonathani. No twonany’e kana nĩtũlũmanĩtye na Yeova kwa kwĩnyivĩsya silikalĩ ĩla vaĩlĩte, nũndũ ũu nĩw’o Ngai wendaa twĩke. Twaĩle kwĩka ũu o na ethĩwa twĩona ve amwe nthĩnĩ wa silikalĩ tũtaĩle kũmanenga ndaĩa. Kwa ngelekany’o, mũnene mũna wa silikalĩ no ethĩwe e mũlũsani, ĩndĩ tũilea kũmũnenga ndaĩa nũndũ nĩtwĩaĩwe twĩnyivĩsye ũndũ vaĩle “ala me na ũkũmũ” silikalĩnĩ. (Soma Alomi 13:1, 2.) Ũndũ ũngĩ nĩ kana ithyonthe no twonany’e kana nĩtũlũmanĩtye na Yeova kwa kũmanenga ndaĩa onthe ala ũmanengete ũkũmũ.—1 Ako. 11:3; Aevl. 13:17.

⁹ Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Olga ^[1] kuma La Paz, Bolivia, nĩwalũmanilye na Ngai kwa kũnenga mũũme ndaĩa, o na kau maũndũ maĩ metu. Kwa myaka mingĩ, mũũme nĩwamwonethasya ũtheinĩ kana ndatanaa kwona atw’ĩkĩte Ngũsĩ. Nĩwamũtavasya ndeto nthũku, akamũumanga, akamũvindĩsya, na nĩwamwĩaa nũkwosa syana na aimũtia. Ĩndĩ Olga ndaaĩvanĩsya. Nĩwatatie kwĩka kyonthe kĩla ũtonya ethĩwe e kĩveti kĩseo. Kwa ngelekany’o, nĩwamũuĩaa, akamũvũĩa ngũa, na akatetheesya andũ ma mũsyĩ ũsu watwaĩtwe. (Alo. 12:17) O na ĩla vatonyeka, nĩwaendanasya na mũũme ĩla kwa aa mũũme kwĩ syathĩ sya mũsyĩ kana ĩla mũũme ũkũthi kũkethya anyanyae. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩla mũũme waendaa taoni ĩngĩ akathike ĩthe, Olga nĩwoombanisye syana vamwe na syĩndũ syonthe ila syendekaa kwondũ wa kyalo kĩu. Na ĩla mavikie, ekalile mũomonĩ wa ĩkanisa eteele mũũme nginya ĩla maminie kĩla maendeesye. Ĩtina wa myaka mingĩ, ngoo ya mũũme nĩyambĩĩe kwololoa nũndũ wa wũmĩĩsyo wake na ndaĩa ĩla wamũnengete. Ũmũnthĩ mũũme ũsu nĩwe ũmũtwaaa Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, o na nũmwĩkĩaa vinya athi ũmbano, na mavinda amwe nũendanasya nake.—1 Vet. 3:1.

10. Yonathani amanyie ata ũla waaĩle kũlũmany’a nake?

¹⁰ Nũndũ Saulo nĩwatw’ĩte vyũ kũmũaa Ndaviti, Yonathani nĩwasaanĩiw’e elũmany’a naũ. O na kau Yonathani nĩwatianĩĩte ũtianĩo na Ndaviti, no wendaa kwĩnyivĩsya ĩthe. Ĩndĩ nĩweesĩ kana Ngai aĩ vamwe na Ndaviti na ti Saulo. Kwoou Yonathani nĩwatwie kũlũmany’a na  Ndaviti mbee wa ũndũ walũmanĩtye na Saulo. Nĩkyo kĩtumi ĩvinda yĩmwe weeie Ndaviti nĩevithe, na ĩndĩ aneena maũndũ maseo ĩũlũ wa Ndaviti kũla kwĩ ĩthe, Saulo.—Soma 1 Samueli 19:1-6.

11, 12. Kũmwenda Ngai kũtũtetheeasya ata tũtw’e kũlũmany’a nake?

¹¹ Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Alice kuma Australia nĩwatwie kũlũmany’a na Ngai, na kĩu nĩkyamũtetheeisye kũtw’a elũmany’a na andũ ala angĩ mũno wĩana ata. Ĩla weemanyĩasya Mbivilia nĩwatavasya andũ make ma mũsyĩ maũndũ maseo ala weemanyĩasya. Ĩndĩ nĩvavikie vandũ amatavya kana maiya Kĩlisimasi ndakaĩsaa namo. Mwambĩĩonĩ ĩla wamatavisye nĩkĩ ũtekwatĩanĩa namo ũndũnĩ ũsu, mayoonekaa maithĩnĩka mũno, ĩndĩ nĩmesie kũmũthilĩkĩla vyũ. Moonaa Alice ta ũkwenda kũmavatha. Ũ Alice easya atĩĩ: “Mũthya Mami esie kũmbĩa ndi mwana wake. Natelemile na neew’a naũmĩa mũno nũndũ nĩnendete andũ maitũ ma mũsyĩ vyũ. Ĩndĩ nĩnatwie kana Yeova na Mwana wake nĩmo mekũtw’ĩka ma vata vyũ ngoonĩ yakwa. Na kwoou nĩnavatisiwe ũmbanonĩ mũnene ũla waatĩĩe.”—Mt. 10:37.

¹² Tũkaema kwĩsũvĩa twĩsa kwĩthĩa tũlũmanĩtye mũno na nthĩ yitũ, sukulu ĩla tũsomeaa, kana timũ ya mathaũ, na kĩndũ kĩu nĩũtuma tũeka kũlũmany’a na Ngai. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa wĩtawa Henry nĩwendete kũthaũka ĩthaũ ya chess. Sukulu yoo nĩyeesĩkĩe kana nĩyo ĩsindaa masindanonĩ ma ĩthaũ yĩu, na kwoou nĩwendaa eyumye vyũ ũndũ vatonyeka. Ĩndĩ esie kwasya: “O kavola kwa kavola nĩnambĩĩe kũlũmany’a na sukulu mũno kũte ũndũ nalũmanĩtye na Ngai. Kĩla mũthya wa kyumwa naendaa kũthaũka chess vandũ va kwĩka maũndũ ma Ũsumbĩ. Kwoou nĩnatwie kuma timũnĩ ĩsu ya chess.”—Mt. 6:33.

13. Kũlũmany’a na Ngai kũtũtetheeasya ata kũmina mathĩna ma mũsyĩ?

¹³ Mavinda amwe mũndũ no atuanĩwe elũmany’a na mũndũ wĩva wa mũsyĩ mũno kũte ũla ũngĩ. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa wĩtawa Ken aĩtye ũũ: “Nũndũ inyia wakwa nĩ mũkũũ, nĩnendie kwĩkalanga ngĩmwona, na o na nĩnendie okae kwĩkalanga naitũ mavinda kwa mavinda. Ĩndĩ inyia wakwa na kĩveti kyakwa mayeew’anaa. Nambie kwaĩwa nĩ nthĩ, nũndũ nakilasya neeka ũndũ nendeesye ũmwe ngatia ũla ũngĩ aũmĩĩte. Nĩvo ĩndĩ nesie kũmanya kana maũndũ mekala ũu, kĩveti kyakwa nĩkyo naaĩle kũlũmany’a nakyo mũno. Kwoou nĩnaĩsanie na mũtwe na namanya ũndũ naĩ ndonya kwĩka nĩ kana kĩveti kyakwa kĩw’e kĩ kĩanĩe.” Nĩkwĩthĩwa Ken nĩwalũmanĩtye na Ngai na nĩwanengete Ndeto yake ndaĩa, nĩwakwatie ũkũmbaũ wa kũtavya kĩveti kyake nĩkĩ kyaaĩle kũkua inyia wake nesa. O na nĩwakwatie ũkũmbaũ wa kũelesya inyia wake nĩkĩ waaĩle kũnenga kĩveti kyake ndaĩa.—Soma Mwambĩlĩlyo 2:24; 1 Akolintho 13:4, 5.

14. Nĩ kwa nzĩa yĩva Saulo wakuie Yonathani naĩ?

¹⁴ Ĩla mũndũ mũna wĩ na ũkũmũ watũelewa naĩ, no wĩthĩwe wĩ ũndũ wĩ vinya kũlũmany’a na Yeova. No kwĩthĩwa Yonathani akwatiwe nĩ thĩna ta ũsu. Mũsumbĩ Saulo, ũla waĩ mwĩtĩkĩsye mauta nĩ Ngai, nĩweesĩ kana mwanae aĩ ndũũ na Ndaviti, ĩndĩ ndakwatasya nĩkĩ. O na ĩvinda yĩmwe nĩwathatie mũno nginya amũtavya Yonathani ndeto syĩ nthoni mbee wa andũ. Ĩndĩ Yonathani ndaaĩkũlĩlya. Na vai mũthenya waaeka kũlũmany’a na Ngai kana Ndaviti, ũla wesaa kũtw’ĩka mũsumbĩ wa Isilaeli.—1 Sam. 20:30-41.

15. Twaĩle kwĩka ata tũkesa kũkuwa naĩ nĩ mwana-a-asa?

¹⁵ Ti ũndũ wĩ laisi kwona ikundinĩ sya andũ ma Yeova kũte ũsili wa katĩ. Ĩndĩ ala matongoesye nĩ andũ me naĩ na mavinda amwe nĩmatonya kũtũelewa naĩ. (1 Sam. 1:13-17) Kwoou o na tũkaelya kwĩsa kũeleeka naĩ kana tũkoswa naĩ, nĩtwĩkalei tũlũmanĩtye na Yeova.

16. Nĩ mavinda ta meva ũtonya kwĩthĩa no nginya twĩyĩime nĩ kana tũendeee kũlũmany’a na Ngai?

¹⁶ Saulo eekĩaa vinya Yonathani ekĩe kĩthito eosa ũsumbĩ nowe. (1 Sam. 20:31) Ĩndĩ nũndũ Yonathani nĩwalũmanĩtye na Ngai, nĩweesĩ kavaa akatuma ndũũ na Ndaviti vandũ va kwĩyosea ũsumbĩ. O naitũ no tũatĩĩe ngelekany’o ĩsu ya Yonathani ya kwĩyĩima maũndũ ethĩwa tũkekalaa tũlilikene kana Yeova endete mũndũ “ũla wĩanĩasya wĩvĩto wake o na ethĩwa vailyĩ ata.” (Sav. 15:4, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Yonathani ‘nĩweanĩisye wĩvĩto’ ũla weevĩtĩe Ndaviti. O ta ũu naitũ no nginya tũkeanĩasya maũndũ ala twĩvĩtĩte. Kwa ngelekany’o, nĩtũtonya kũandĩkana na mũndũ maũndũ ma viasala, ĩndĩ maũndũ maialyũka ũyĩthĩa nĩ vinya kwĩanĩsya ũndũ twĩĩw’anĩte. Ĩndĩ nũndũ nĩtũlũmanĩtye na Ngai na nĩtũnengete Mbivilia ndaĩa, no nginya twĩkĩe kĩthito twĩanĩsye wĩvĩto witũ. Nao nata mũtwaano witũ ũkalika mathĩna tũtaasũanĩa kana nĩtwĩsa kũmona? Nũndũ nĩtwendete Ngai, tũkekala tũlũmanĩtye na ũla tũtwaanĩte nake.—Soma Malaki 2:13-16.

17. Ĩsomo yĩĩ yaũtetheesya ata?

¹⁷ Ĩla twasũanĩa ũndũ Yonathani walũmanĩtye na Ngai, tyo twĩw’aa twenda kũatĩĩa ngelekany’o yake? Tũikaaende kwĩkaa mawendi maitũ mbee. Na ĩndĩ o tondũ Yonathani weekaa, nĩtwonany’e vyũ kana nĩtũlũmanĩtye na Yeova kwa kũlũmany’a na andũ make, o na ala matũvĩtĩsya. Twalũmany’a na Yeova o na ĩla maũndũ metu, nĩtũtanĩthasya ngoo yake, na kĩu nĩkĩtumaa twĩkala twĩ eanĩe vyũ. (Nth. 27:11) O na ĩngĩ, twekala tũlũmanĩtye na Yeova tũkoonaa ũndũ waĩlasya maũndũ onthe kwondũ wa ala mamwendete. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩeleetye maũndũ ma vata ala tũtonya kwĩmanyĩsya twasisya andũ angĩ matwĩe ĩvinda ya Ndaviti. Amwe ma asu nĩmalũmanĩtye na Ngai na angĩ mayalũmanĩtye nake.