NASYAĨWE ũtũinĩ wa Crooksville, Ohio, nthĩ ya Amelika, mwakanĩ wa 1926. Twasyaiwe twĩ syana nyanya, na o na kau Mami na Tata mayaĩ andũ ma kanisa, matwĩie nĩtũendae kanisanĩ. Nyie natwie kũthaitha na Kanisa wa Methodist. Nĩ na myaka 14, mũtavany’a wa ĩkanisa yĩu nĩwanengie mũthĩnzĩo nũndũ naminĩte mwaka ndatĩĩa kyumwa.

Ĩvindanĩ yĩu ve mũtũi ũmwe Ngũsĩ weetawa Margaret Walker, ũla wambĩĩe kũthokea Mami amũmanyĩsye Mbivilia. Mũthenya ũmwe nĩnatwie kwĩkala nĩthukĩĩsye. Na nũndũ Mami oonaa ta ngũmavĩngĩĩsa maisoma, nĩwandũngilye. Ĩndĩ nĩnatataa mũno nĩw’e kĩla meũneenea. Ĩtina wa Margaret kũka mavinda angĩ kauta, angũlilye atĩĩ: “We nĩwĩsĩ Ngai etawa ata?” Namũsũngĩie ũũ: “Naku vai mũndũ ũtesĩ. Etawa Ngai.” Nĩvo ĩndĩ wambĩie, “Kwoosa Mbivilia yaku noivua ĩandĩko ya Savuli 83:18.” Nĩneekie ũu, na ĩla nasomie neethĩie kana Ngai etawa Yeova. Nakuthũkie nathi kũla kwaĩ anyanyawa namea, “Mwenũka wĩoo, endai mũsome ĩandĩko ya Savuli 83:18 mũmanye Ngai etawa ata.” Wenda no wasye kana nambĩĩe kũtavany’a mũthenya o ũsu.

Nĩnambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na nesa kũvatiswa mwaka wa 1941. Naminie ĩvinda o ĩnini  ĩtina wa kũvatiswa na nanengwa kĩanda kya kũtongoeasya ũmbano ũla weetawa Funzo la Kitabu la Kutaniko. Nĩneekĩie vinya inyia wakwa na ala tũsyaanĩw’e mokae ũmbanonĩ ũla natongoeasya, na onthe nĩmeekie ũu. Ĩndĩ Tata ndakwetye ũu.

Nĩnaendeeie kwongelwa ianda mbingangĩ kĩkundinĩ, na nũndũ wa ũu, nĩnoombanisye mavuku maingĩ ma Ngũsĩ sya Yeova. Mũthenya ũmwe Tata olootile mavuku asu na asya: “Nĩwene syĩndũ ii? Ndikwenda kũsyona vaa, na mantha vala ũũthi nasyo.” Nĩnakwatie kasũmba taoninĩ ya Zanesville, o kũu Ohio, na nathama, ĩndĩ nĩnaendangaa mũsyĩ ngekĩe ala angĩ vinya.

Tata nĩwatataa kũsiĩĩa Mami ndakathi maũmbanonĩ. Mavinda amwe akilasya amwona aendete akamũsembany’a na aimũkusũlany’a amũtũngĩte nyũmba. Mami eetithũkany’a, asembaa akaumĩlĩĩla mũomonĩ ũla ũngĩ na ĩndĩ aithi maũmbano. Ĩndĩ neeie Mami atĩĩ: “Ndũkemakĩe. Mũthenya ũmwe akanow’a nĩ kũũsembany’a.” Tata nĩwesie kũnow’a nĩ kũmũsiĩĩa, na kwoou Mami aendeea kũthi maũmbanonĩ vate thĩna.

Mwakanĩ wa 1943, kĩkundi kitũ nĩkyambĩĩisye Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi, na kwoou nĩnambĩĩe kũnengwa maũvoo sukulunĩ ĩsu. Ũtao ũla nanengawe namina kumya ũvoo wakwa nĩwatumie nĩmanya kumya maũvoo nesanga.

Myakanĩ ĩsu nĩw’o ũla Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe waendeee. Kwoou mwakanĩ wa 1944, nĩneetiwe itanĩ sya kaũ. Naendie vandũ vetawa Fort Hayes, vala ve Columbus, Ohio, nĩ kana nĩthimwe na ngĩsiw’a, na ngĩsyoka nusũsye mathangũ ala mendekaa. Ũu wathela, nĩnatavisye anene ala maĩ vo kana ndyĩsa kwĩtĩkĩla kũtw’ĩka mũsikalĩ. Nĩmaekanie nakwa nathi. Ĩndĩ ĩtina wa mĩthenya mĩvũthũ, mũsikalĩ ũmwe nĩwookie kwakwa na ambĩa: “Corwin Robison, natũmwa nũke ngwĩkĩe mbĩnĩ.”

Ĩtina wa syumwa ilĩ, nĩnatwaiwe kotinĩ, na twĩ vau mũsili ũla watwaĩĩsye ĩkoani aisye: “Takeka ninyie ngũtusaa ĩkoani yĩĩ, ngũtw’ĩĩa kwĩkala yela myaka yonthe. Wĩ na ndeto ũtonya kũweta?” Namũsũngĩie namwĩa: “Mũnene, nĩĩaĩle kũtalwa ta nĩ mũtavany’a. Kĩla mũomo wa mũndũ nĩũtalaa ta kĩng’ang’a kyakwa kya kũtavanĩsya, na kwoou ala ndavĩtye ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ maitalĩka.” Nĩvo ĩndĩ mũsili ũsu waneenie na ala masilaa ĩkoani yĩu amea: “Mũyũkĩte vaa mũtw’e ethĩwa mwanake ũũ nĩ mũtavany’a kana ti mũtavany’a. Mwĩ vaa mũtw’e ethĩwa nĩwaatĩĩie mwĩao wa kũlika itanĩ sya kaũ kana ndaatĩĩa.” O na ndatĩka 30 ite nthelu, asili asu nĩmanenganie ũtwi woo. Maisye kana nĩnatũlĩte mwĩao. Mũsili ũla watwaĩĩsye ĩkoani akũnĩie nzũma nthĩ asya kana naĩle kwovewa Ashland, Kentucky, kwa ĩvinda ya myaka ĩtano.

Syumwa ilĩ sya mbee, nambie kũtwawa yela yĩ Columbus, Ohio, na mũthenya ũla wa mbee natindie mbingĩwe seli. Namwĩkaĩlile Yeova namwĩa: “Ndikwona nĩvota kũmina myaka ĩtano selinĩ. Ndyĩsĩ nĩĩka ata.”

Ũnĩ wake, asungi nĩmambingũĩie naumaala. Naendie kũũngamĩla vandũ vaũngye mũvungwa ũngĩ waĩ mũasa na waĩ na kĩthũi kĩnene, na ĩndĩ ithyelĩ twaũngama vau tũsyaĩlĩtye ndĩlĩsyanĩ. Mũvungwa ũsu angũlilye: “Wovewe kĩ, kamandaa kaa?” Namũsũngĩie, “Nĩ wa Ngũsĩ sya Yeova.” Asyokie angũlya, “Ata? Na wĩĩka ata vaa?” Namwĩie,  “Ngũsĩ sya Yeova iyũkitaa na iyũaaa andũ.” Nĩw’o ĩndĩ waisye, “Makwovete nũndũ nũleile kũaa andũ. Na ve angĩ movetwe nũndũ wa kũaa andũ. We ndũkwĩw’a ũndũ ũsu ũyũlanĩlya?” Nakwa namũtavya, “Ĩĩ nĩ w’o, mũndũ nĩkũlanĩlw’a.”

Ĩtina wa ũu ambĩie ũũ: “Ndanoka vaa noovewe vangĩ myaka 15, na nĩ vau nĩnasomie mavuku amwe menyu.” Ĩla waisye ũu, navoyie nasya: “Yeova, eka mũndũ ũũ oke ngalĩ yakwa.” Ndatĩkanĩ o ĩsu, aathamisye ambĩa, “Ĩla wĩvũũw’a nĩ mũndũ vaa, wĩuw’a mbu. Ngakwony’a ũndũ ngekana nake.” Mũvungwa ũsu eetawa Paul. Na kwoou vai mũndũ waanthĩny’a katĩ wa avungwa 50 ala maĩ vau twaĩ.

Nĩnesie kũthamĩĩw’a yela yĩla yaĩ Ashland, na vau navethĩie ana-a-asa meana ũna aima kĩ-veva. Kĩtindo kyoo nĩkyandetheeisye nĩkale na mũĩkĩĩo mũlũmu. Kĩla kyumwa ana-a-asa asu nĩmatũaĩaa ilungu sya kũsoma Mbivilia, naitũ nĩtwamanthaa makũlyo na mosũngĩo mamo nĩ kana matũmĩwe maũmbanonĩ twametaa Bible Bees. O na ve mwana-a-asa ũmwe weethĩawa anyuvĩtwe aũngamĩe kĩsio kĩla twatavanasya. Ĩsũmba yĩla twalikĩtw’e yaĩ na itanda syavangĩtwe itinĩĩe ũkũta. Ĩvinda kwa ĩvinda mwana-a-asa ũsu ookaa akambĩa atĩĩ: “Robison, ũaĩwe kĩtanda kĩna na kĩna. Mũndũ w’onthe ũkwĩsa kũetwe kĩtandanĩ kyu, eĩthwa alika kĩsionĩ kyaku. Ndakese kũvetwa vau ũtamũtavĩtye ũvoo.” Mĩvango ĩsu nĩyatũtetheeisye kũtavany’a nesa.

O na kau Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe wathelile mwaka wa 1945, nĩnekalangile nĩ mwove kwa kavinda. Kĩla kyamakasya nĩ andũ ala angĩ maĩ mũsyĩ, nũndũ Tata ambĩĩte atĩĩ: “Ngakwata nzĩa ya kũũveta, aa angĩ mainema.” O na kũtw’ĩka Tata ndaĩ aaeka kũvĩnga, neethĩie andũ mũonza vau mũsyĩ maendaa maũmbanonĩ na mwĩĩtu mũinawa e mũvatise.

Ĩla Kaũ wa Korea wambĩĩe mwaka wa 1950, nĩneetiwe ya kelĩ nĩlike itanĩ na kwoou nĩnaendie Fort Hayes. Masisya kĩla mendaa, mũnene ũmwe ambĩie, “We wĩ ũmwe katĩ wa ala mooneka maĩlĩte vyũ.” Nakwa namũsũngĩie, “Nĩ sawa, ĩndĩ nyie ndiũlika itanĩ.” Nasyokie naweta ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 2:3, na namwĩa, “Nyie nĩnatw’ĩkie mũsikalĩ wa Klĩsto.” Ambie o kũvindya, na ĩndĩ esa kũmbĩa atĩĩ: “No ũthi.”

Twekalangile o vanini na nathi ũmbanonĩ mũnene ũla waĩ Cincinnati, Ohio. Nĩ vau nĩnaendie ũmbanonĩ wa ala mekwenda kũthi Mbetheli, na nĩvo Mwana-a-asa Milton Henschel watwĩie kana ethĩwa mwana-a-asa nũkwenda kũthũkũma na  kĩthito kwondũ wa Ũsumbĩ, ũseũvyo no ũmũtũmĩe nesa e Mbetheli. Kwoou nĩnausũisye valũa wa kũthi Mbetheli na neetwa nĩthi Mbetheli ya Brooklyn kwĩ Mwei wa 8, 1954. Kuma ĩvinda yĩu, nĩthĩĩtwe ngĩthũkũma Mbetheli.

Ndi ĩndĩ naaaĩwa nĩ wĩa nĩtethya Mbetheli. Nĩnaminie myaka kauta ngĩthũkũmana na matangi ma kumya mĩuke ya kũthyũũkya masinĩ ila syatũmĩawa movisinĩ na kũla kwatumbĩthĩaw’a mavuku. Myakanĩ ĩsu no naseũvasya ivulĩ ila syaanangĩka vamwe na masinĩ ila syaanangĩka. O na nĩnathũkũmaa Nyũmbanĩ sya Maũmbano Manene ila syĩ New York City.

Nĩw’aa nditanĩa mũno mĩvango ya maũndũ ma kĩ-veva ĩla yĩ Mbetheli. Mĩvango ĩsu nĩ ta ũthaithi wa kwakya, ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya yĩla twĩthĩawa nayo twĩ ithyonthe, vamwe na kũtavany’a na ikundi ila tũaĩwe. Ũkekala nthĩ ũsũanĩe mĩvango ta ĩsu wĩthĩa kana vai mũsyĩ wa Ngũsĩ sya Yeova ũtesa kwĩthĩwa nayo, na nengĩ ũu nĩw’o vaĩle kwĩthĩwa vailyĩ. Asyai na syana makatata masome ĩandĩko ya kĩla mũthenya me vamwe, na mayĩkaa Ũthaithi wa Mũsyĩ mateũtĩĩa, na maisyoka methĩwe na kĩthito kya kũthi maũmbanonĩ na kumya maelesyo vamwe na kĩthito kya kũtavany’a ũvoo mũseo, nĩ ũndũ ũtonyeka kĩla ũmwe akekala e na ngwatanĩo nzeo na Yeova.

Andũ ala ndumĩte ndũũ namo Mbetheli na kĩkundinĩ nĩ aingĩ. Amwe maĩ etĩkĩw’a mauta na nĩmakwatie ĩtuvi yoo ya kũthi ĩtunĩ. Namo angĩ mayaĩ etĩkĩw’a mauta. Ĩndĩ vai mũthũkũmi o na ũmwe wa Yeova ũte naĩ, vamwe o na ala me Mbetheli. Kwoou nesa kũvĩtũũkana na mwana-a-asa, nĩnĩtataa kũtũngĩĩa mũuo. Nĩnĩlilikanaa ĩandĩko ya Mathayo 5:23, 24 yĩla yonanĩtye kĩla twaĩle kwĩka twaemanwa na angĩ. Vai kĩndũ kĩ vinya ta kwĩtya ũekeo, ĩndĩ nĩnonete kana kaingĩ ĩla neetya mũnyanyawa ũekeo, maũndũ maileaa kũseũva.

Ũkũũ ũla nĩ naw’o ũtumaa nĩemwa kũtavany’a nyũmba na nyũmba, ĩndĩ kĩu kĩitumaa nĩkw’a ngoo. Kwoou nĩnĩmanyĩĩtye o vanini kĩthyomo kya Mandarin Chinese, na nũndũ wa ũu ĩla ngũtavany’a nzĩanĩ nĩnĩtanĩaa kũtumũsya andũ ma kĩthyomo kĩu nĩmatavye ũvoo. Mavinda amwe nĩnenganae makaseti 30 kana 40 o na saa sita ite mbiku.

 Aĩ na eka ũu, ĩvinda yĩmwe naĩ na ĩsyokeo yĩ China! Ũu watonyekie ata? Mũthenya ũmwe kamwĩlĩtu kamwe katanu nĩkanengie kathangũ kaeleetye ĩũlũ wa vandũ vatesawa matunda. Kanengie kathangũ kau kantheketye, kwoou o nakwa nĩnakathekisye na nakanenga ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya na ya Amkeni! ya kĩthyomo kya Chinese. Nĩkamosie na kambĩa ketawa Katie. Kuma mũthenya ũsu Katie akilasya ambona akoka kũndumũsya. Naendaa ngamũtavya ũndũ matunda na syĩndũ sya mbaa mboka syĩtawa na Kĩsũngũ, nake aitũngĩlĩĩla masyĩtwa asu nĩ kana akwatye. O na nĩnamũmanyĩisye maandĩko mana ma Mbivilia na eetĩkĩla ĩvuku Mbivilia Ĩmanyĩasya. Ĩndĩ tũimina syumwa siana ũna, nĩnaekie kũmwona.

Twamina kwaanwa vathelile myei kauta na nakomana na kamwĩlĩtu kangĩ kainengane tũthangũ ta tũla, na kwoou nĩnakanengie makaseti na koosa. Kyumwa kĩla kyaatĩĩe kanengie simũ yako na kambĩa, “Neena China.” Nakeie, “Ndi mũndũ nĩsĩ China.” Ĩndĩ kanthing’ĩĩisye nginya noosa ĩ simũ na nasya, “Hello, nĩ Robison.” Nĩw’o neewie mũndũ ũla waĩ simũnĩ ambĩa, “Robby, nĩ Katie. Nĩnasyokie China.” Namũkũlilye, “Aĩ China?” Katie asũngĩie asya, “Ĩĩ. Robby, nũkwona kelĩtu kau kaũnenga simũ? Nĩ kalinawa. Wamanyĩisye maũndũ maingĩ maseo. Mwa nĩkwĩsũva ũkamanyĩsye o ũndũ wamanyĩisye.” Nakwa namũsũngĩie ũũ: “Katie, nĩngũtata ũndũ ndonya. Nĩ mũvea nũndũ wa kũndavya vala ũĩ.” Ĩtina wa mũthenya ũsu noonanie na mwĩĩtu-a-inyia wa Katie ĩvinda yĩngĩ yĩmwe na twaanwa vyũ. Nĩĩkwatya kũla eĩtu asu elĩ maendie nĩmekwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova.

Kwa ĩvinda ya myaka 73, ndi wĩa ũngĩ nĩthĩĩtwe ngĩtethya eka kũmũthũkũma Yeova. Nĩw’aa mũyo nũndũ Yeova nĩwandetheeisye nalea kũlika kaũnĩ na nekala nĩ mũĩkĩĩku ĩla naĩ mwove. Na ĩngĩ ala tũsyaanĩw’e mambĩaa kana moosie vinya moona ũndũ naendeeie kwĩkala nĩ mũĩkĩĩku o na kau Tata nĩwanthĩnasya. Mami na angĩ thanthatũ katĩ wa ala tũsyaanĩw’e nĩmavatisiwe. O na Tata nĩwaekie kwetya ngoo, na atanamba kũkw’a nĩwaendete maũmbano ma kũtala.

Ethĩwa nĩ kwenda kwa Ngai, andũ ma mũsyĩ na anyanyawa ala makwie makathayũũkw’a mekale nthĩ nzaũ. Kwasũanĩa mũyo ũla tũkew’a tũimũthaitha Yeova tene na tene twĩ vamwe na ala twendete! *