1, 2. (a) Nĩ kyaũ kĩtumaa andũ ma Ngai matana ũmũnthĩ? (b) Atumĩa vamwe na asyai Aklĩsto matonya kũtetheesya amũika ata maelewe ũito wa kũvatiswa?

MŨTHENYA ũmwe mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi aineena na kamwana ka myaka 12 ketawa Christopher akeie atĩĩ: “Ũisyawa no ngwene, na ethĩwa nĩwatw’a kũvatiswa nĩneew’a mũyo mũno. Ĩndĩ kwaeka ngũkũlye, ‘Nĩkĩ ũkwenda kwosa ĩtambya yĩu?’” Yĩu yaĩ ĩkũlyo ĩseo mũno. Ithyonthe nĩtũtanaa mũno kĩla mwaka ĩla twoona andũ aingĩ ma mũika nthĩ yonthe maivatiswa. (Mũta. 12:1) O na vailyĩ ũu, asyai Aklĩsto na atumĩa ma kĩkundi nĩmendaa matiwe mate na nzika kana amũika ta asu meeka ũtwi ũsu na ngenda na mawĩka me na kĩtumi kĩseo.

 ² Ndeto ya Ngai yonanĩtye kana ĩla mũndũ weeyumya na ĩndĩ avatiswa ethĩawa ambĩĩsya kyalo kya Ũklĩsto. Kyalo kĩu kĩtumaa aathimwa nĩ Yeova na ĩvindanĩ o yĩu kĩtumaa ambĩĩa kũtatwa nĩ Satani. (Nth. 10:22; 1 Vet. 5:8) Kwoou asyai Aklĩsto nĩmosaa ĩvinda mamanyĩsye syana syoo nĩ maũndũ meva mũmanyĩw’a wa Klĩsto waĩle kwĩanĩsya. Namo atumĩa ma kĩkundi nĩmatetheeasya o nesa amũika ala mate na asyai Aklĩsto kwĩka masavu nĩ kana mamanye ethĩwa nĩmeyũmbanĩsye kũtw’ĩka amanyĩw’a ma Klĩsto. (Soma Luka 14:27-30.) Nĩ kana mũndũ ambĩĩsye mwako na aiũmina nesa, nĩwaĩle kwĩyũmbany’a. O ta ũu, mũndũ nĩwaĩle kwĩyũmbany’a nesa nĩ kana amũthũkũme Yeova e mũĩkĩĩku “kũvika mũminũkĩlyo.” (Mt. 24:13) Ĩndĩ amũika maĩle kwĩka ata nĩ kana malũmany’e vyũ na ũtwi woo wa kũmũthũkũma Yeova nginya kĩkw’ũ? Ekai twone.

3. (a) Ndeto ila syaneeniwe nĩ Yesũ na Vetelo itũtetheeasya ata twone ũito wa ũvatiso? (Mt. 28:19, 20; 1 Vet. 3:21) (b) Twĩneenea makũlyo meva, na nĩkĩ?

³ We wĩ mũndũ wa mũika ũvangĩte kũvatiswa? Ethĩwa wĩ ũmwe, wĩkĩte nesa mũno! Nĩ ũathimo mũnene kũvatiswa ũtw’ĩke ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. Na eka ũu, nĩ lasima kĩla Mũklĩsto avatiswe, na yĩu nĩ ĩtambya ya vata ethĩwa mũndũ nũkwenda etangĩĩwa. (Mt. 28:19, 20; 1 Vet. 3:21) Na nũndũ ndwenda kũema kwĩanĩsya wĩvĩto ũla ũkevĩtĩa Yeova, no nginya wĩthĩwe ũyenda kwamba kwĩyũmbany’a. Kwoou nũseo ũsũanĩe makũlyo atatũ ala matonya kũũtethya ũmanye ethĩwa nĩwĩyũmbanĩsye kũvatiswa. Makũlyo asu nĩ: (1) Nyie nĩnĩanĩĩe kwĩka ũtwi ũsu? (2) Wendi ũsu umĩte ngoonĩ? (3) Nyie nĩnĩeleawa ũito wa kũmwĩyumĩsya Yeova? Ekai tũneenee makũlyo asu.

4, 5. (a) Nĩkĩ ti ala maneananga me oka maĩle kũvatiswa? (b) Mũklĩsto ũneananga ethĩawa ailyĩ ata?

⁴ Vai vandũ Mbivilia ĩwetete kana ala maĩle kũvatiswa no ala akũangũ kana ala mavikĩĩe ũkũũ ũtonya kũtuma metĩkĩlw’a nĩ silikalĩ kwĩka maũndũ amwe. Nĩkyo kĩtumi  ĩvuku ya Nthimo 20:11 yaĩtye atĩĩ: “O na kana nĩkemanyĩthanasya kwondũ wa meko mako, ethĩwa wĩa wako nĩ mũtheu na ethĩwa nĩ mũlũngalu.”Kwosana na ĩandĩko yĩu, o na mũndũ wa mũika mũnini nũtonya kũvathũkany’a ũla ũseo na nũtonya kwĩyumya amũthũkũme Mũmbi wake. Kwoou ethĩwa mũndũ wa mũika nĩwonanĩtye kana nĩ mũima, na ethĩwa nĩwosete ĩtambya akeyumya amũthũkũme Yeova, ĩtambya yĩla yĩngĩ ya vata waĩle kwosa nĩ kũvatiswa.—Nth. 20:7.

⁵ Mũndũ ũneana ethĩawa ailyĩ ata? Nĩ kana ũmanye mũndũ nĩwĩanĩte ndũsiasya mwĩĩ wake wĩ w’oka. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa andũ ala aima: “Ilĩko syoo nimanyĩĩtw’e kũvathũkan’ya ũseo na ũthũku.” (Aevl. 5:14) Kwoou mũndũ ũneana nĩ ũla wĩsĩ kĩla Yeova wonaa kĩ kĩseo na ethĩawa atw’ĩte vyũ kũkĩatĩĩa kuma ngoonĩ. Kĩu kĩtumaa mũndũ ta ũsu ethĩwa atakengeka oou mĩtũkĩ eke ũla ũthũku, na ti nginya alilikanw’e kwĩka ũla ũseo. Nũndũ wa ũu, tũyĩthĩwa tũivĩtya tũkasya kana mũndũ wa mũika avatiswa no akwate mĩao ya Ngai o na ĩla ũte vakuvĩ na asyai make kana andũ angĩ aima.—Sianĩsya na Avilivi 2:12.

6, 7. (a) Nĩ mathĩna meva Ndanieli woonie ĩla watwaiwe Mbaviloni? (b) Ndanieli oonanisye ata kana nĩweanĩte?

⁶ Andũ ma mũika no methĩwe me aima kwa nzĩa ĩsu? Kwaeka tũsũanĩe ĩũlũ wa ũla Ndanieli ũwetetwe Mbivilianĩ. Nũtonya kwĩthĩwa aĩ kĩvĩsĩ kya myaka ĩkũmi na kĩndũ ĩla wataananiw’e na asyai make na atwawa Mbaviloni. Kũu akwĩthĩie andũ maĩ na woni wĩ kĩvathũkany’o vyũ ĩũlũ wa ũla ũseo na ũla ũthũku. Ve ũndũ ũngĩ wamũthĩnasya. Ĩla wavikie kũu ambĩĩie kũnengwa ndaĩa ũtaĩ aanengwa. O na aĩ ũmwe wa ila imwana syanyuvĩtwe nesa iũngamae mbee wa mũsumbĩ! (Nda. 1:3-5, 13) No twasye kana ve moseo Ndanieli wakwatie Mbaviloni ũtaĩ amona kwoo Isilaeli.

⁷ Ĩndĩ we Ndanieli eekie ata? We nĩwakengiwe nĩ ũseo w’onthe ũla woonie Mbaviloni? We nĩweetĩkĩlilye Mbaviloni ĩmũvĩndũe kana yonzye mũĩkĩĩo wake? Aiee, ndaatata! Mbivilia yaasya kana ĩla Ndanieli waĩ Mbaviloni “nĩwetw’ĩĩe ngoonĩ yake kana ndakevukya” na kĩndũ o na kĩva kyumanĩte na ũthaithi wa ũvũngũ. (Nda. 1:8) Nĩ w’o vyũ, Ndanieli nĩwoonanisye kana nĩweanĩte vyũ!

8. Ngewa ya Ndanieli yĩũmanyĩsya kyaũ?

⁸ Ngewa ya Ndanieli yĩũmanyĩsya kyaũ? Mbee, ethĩwa mũndũ wa mũika nĩwĩanĩte, ndethĩawa na nzika na mũĩkĩĩo wake. Ndavĩndũkangaa na kĩla kĩ vakuvĩ ta kĩmbu. Ndatw’ĩkaa mũnyanyae wa Ngai ĩla wĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ na athi sukulu aitw’ĩka mũnyanyae wa andũ ma nthĩ. Vandũ va kũluutangwa kũũ na kũũ, ekalaa e mũlũmu o na ĩla mũĩkĩĩo wake watatwa.—Soma Aeveso 4:14, 15.

9, 10. (a) Mũndũ wa mũika atonya kũtetheka ata asũanĩa ũndũ weekie ĩla wĩla kũkwatwa nĩ matatwa? (b) Mũndũ onanasya kyaũ ĩla wavatiswa?

⁹ Nĩ w’o kana vai mũndũ ũte naĩ, na nĩkyo kĩtumi andũ ma mũika, o na vamwe na ala mate ma mũika, mekalaa maivĩtya. (Mũta. 7:20) Ĩndĩ o na ethĩwa vailyĩ ũu, ĩla ũendeee kwĩka mĩvango ya kũvatiswa, nũseo ũkeyĩosya we mwene ũmanye ethĩwa nũtw’ĩte vyũ kũlũmany’a na mĩao ya Yeova kana ve vandũ ũtialĩtye. Ũtonya kũmanya ata ethĩwa nũtw’ĩte vyũ? Ĩkũlye-ĩ, ‘Ndonya kwasya ata nasisya ũndũ nĩthĩĩtwe ngĩkwata mĩao ya Ngai?’ Kwasũanĩa ũndũ weekie ĩla wĩla kũkwatwa nĩ matatwa. Kwa ngelekany’o, nĩwonanĩtye kana wĩ na kĩlĩko kĩtoetye kũvathũkany’a ũseo na ũthũku? Nao nata ũkanengwa ndaĩa ya mwanya nĩ mũndũ wa nthĩ ĩno o tondũ Ndanieli  wanengiwe? We no ‘ũmanye kwenda kwa Mwĩaĩi ũndũ kũilyĩ’ o na ĩla watatĩka wĩke ũndũ ũtosanĩte na kwenda kwake?—Aev. 5:17.

¹⁰ Nĩkĩ tũkwasya nĩwĩyĩosye na makũlyo ta asu? Nũndũ maseũvĩtw’e maũtetheesye wĩthĩwe na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa ũvatiso. O tondũ twonie mbeenĩ, wavatiswa wĩthĩawa woonany’a kana nũminĩte kwĩvĩta mbee wa Yeova mwene. Wĩthĩawa ũmwathĩte kana ũkamwendaa na kũmũthũkũmaa tene na tene na ngoo yaku yonthe. (Mko. 12:30) Na kwoou mũndũ w’onthe ũla wamina kũvatiswa nĩwaĩlĩte kũĩkĩĩthya kana nĩweanĩsya wĩvĩto wake.—Soma Mũtavan’ya 5:4, 5.

11, 12. (a) Mũndũ ũvangĩte kũvatiswa aĩle kwamba kũĩkĩĩthya ata? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na woni ũla waĩle ĩũlũ wa mũvango wa Yeova wa ũvatiso?

¹¹ Mbivilia yaĩtye kana andũ ma Yeova, o na vamwe na ala ma mũika, “nĩmeĩthembaa na ngoo ya kwenda” mathũkũme wĩa wake. (Sav. 110:3) Kwoou mũndũ ũla ũvangĩte kwosa ĩtambya ya kũvatiswa nĩwaĩle kwamba kũĩkĩĩthya kana wendi ũsu umĩte ngoonĩ. Nĩ kana ũĩkĩĩthye ũu nĩwaĩlĩte kwamba kwĩyĩosya we mwene. Nĩkĩ? Nũndũ no kwĩthĩwa wĩ na ũathimo ũmwe amwe matawona. Kwa ngelekany’o, nũtonya kwĩthĩwa ũeetwe nĩ asyai Ngũsĩ.

¹² O ũndũ myaka ĩvĩtĩte no kwĩthĩwa wonete andũ aingĩ maivatiswa. Amwe moo nĩmatonya kwĩthĩwa ne ala mwĩ ma ĩika yĩmwe kana makethĩwa ne ala mũsyaanĩw’e. Ethĩwa ũu nĩw’o vailyĩ, waĩle kwĩsũvĩa mũno ndũkeke ata? Ĩsũvĩe ndũkone ũvatiso ta kĩthĩo amũika onthe maĩle kũatĩĩa mavikya myaka mĩna. Kwoou-ĩ, ũtonya kwĩka ata nĩ kana wĩthĩwe na woni ũla waĩle ĩũlũ wa mũvango ũsu wa Yeova wa ũvatiso? Ĩkalaa ũyosa ĩvinda ũsũanĩe nĩkĩ ũvatiso nĩ wa vata mũno. No ũkwate itumi imwe nzeo mũno ĩsomonĩ yĩĩ na yĩla yĩatĩĩe.

13. Ũtonya kũmanya ata kana ũtwi waku wa kũvatiswa umĩte ngoonĩ?

¹³ Ve nzĩa sya kũmanya ethĩwa ũtwi waku wa kũvatiswa umĩte ngoonĩ. Kwa ngelekany’o, ethĩwa nũkwenda vyũ kũmũthũkũma Yeova kuma ngoonĩ, mboya syaku nitonya kwonany’a ũu nesa. Kwekũlye-ĩ, ‘Nĩvoyaa mavinda meana ata? Nyie nĩnĩtavasya Yeova maũndũ makwa ndeũvithany’a?’ Makũlyo asu nĩmatonya kũũtetheesya ũmanye ngwatanĩo yaku na Yeova ĩseũvĩte ata. (Sav. 25:4) Nzĩa ĩmwe ya vata Yeova ũtũmĩaa kũsũngĩa mboya sitũ nĩ kũtũtetheesya tũtũnge kĩlĩko kitũ Ndetonĩ yake. Kwoou ũndũ ũngĩ ũtonya kwonany’a kana nĩtũkwenda kũmũthengeea Yeova na kũmũthũkũma kuma ngoonĩ nĩ kwĩkĩa kĩthito twĩmanyĩsye Mbivilia. (Yos. 1:8) Kwoou nũseo ũkekũlya ĩkũlyo yĩĩ yĩngĩ: ‘Nyie nĩnĩmanyĩasya Mbivilia ndeũtĩĩa?’ Na ethĩwa mũsyĩ kwenyu nĩmwĩthĩawa na Ũthaithi wa Mũsyĩ, ĩkũlye-ĩ, ‘Nyie nĩnĩũkwataa mbau na ngenda?’ Mosũngĩo maku nĩmeũkũtetheesya ũmanye ethĩwa wendi waku wa kũvatiswa umĩte ngoonĩ.

14. Elesya kĩvathũkany’o kĩla kĩ vo katĩ wa kwĩyumya na kũvatiswa.

¹⁴ Amwe nĩmolanĩalw’a nĩ kĩvathũkany’o kĩla kĩ vo katĩ wa kwĩyumya na kũvatiswa. Kwa ngelekany’o, amũika amwe maasya nĩmeeyumisye mamũthũkũme Yeova ĩndĩ mayĩyũmbanĩtye kũvatiswa. Ĩndĩ ũu nĩwosanĩte na kĩlĩko? Ĩla mũndũ weeyumya amũthũkũme Yeova amwathaa kana akamũthũkũmaa nginya tene na tene. Na ĩla mũndũ ũkũvatiswa ethĩawa ayonany’a ũtheinĩ kana nĩwĩyumĩtye amũthũkũme  Yeova. Kwoou kũvatiswa nĩ kwonany’a ũtheinĩ kana nũmũvoyete Yeova kĩmbithĩnĩ ũkamwĩa nĩweeyumya ũmũthũkũme. Ũtanamba kũvatiswa amba kũmanya nesa ũito wa ĩtambya yĩu ya kwĩyumya.

15. Elesya ĩtambya ya kwĩyumya.

¹⁵ Kwa ũkuvĩ, ĩla weeyumya ũmũthũkũme Yeova wĩthĩawa weeka kwĩlea vyũ. Ũmwathaa Yeova kana ũkeekaa kwenda kwake mbee wa maũndũ ala angĩ onthe thayũnĩ waku. (Soma Mathayo 16:24.) Ethĩwa ĩla twatha mũndũ kĩndũ tũyaĩle kwĩsa kũvatũnga ngũĩ, ti mbee mũno ĩla twamwatha Yeova Ngai ũndũ mũna? (Mt. 5:33) Ĩndĩ ũtonya kwonany’a ata nĩwĩleete na kana yu wĩ wa Yeova?—Alo. 14:8.

16, 17. (a) Kwĩlea nĩ kwĩka ata? Nengane ngelekany’o. (b) Ĩla mũndũ weeyumya ethĩawa no ta wasya ata?

¹⁶ Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno. Twasye mũnyanyau nĩwaũnenge mũthĩnzĩo wa ngalĩ. Na ĩndĩ aiũnenga valũa wa ngalĩ ĩsu na aikwĩa: “Mesya ngalĩ nĩ ĩsu.” Ĩndĩ wĩona ata akasyoka akakwĩa atĩĩ: “Ninyie ngekalaa na i mbungũo. Na ninyie ngatwaaa ĩ ngalĩ, tuuwe.” We wona mũthĩnzĩo ũsu ata? O na ũsu waũnenga ĩ ngalĩ ũmwosa ata?

¹⁷ Yu kwasyoka ũsũanĩe. Twasye mũndũ nĩweeyumya amũthũkũme Yeova, kana kwa ndeto ingĩ amwĩa, “Nĩnaũnenga thayũ wakwa. Nyie nĩ waku.” Yeova enda mũndũ ta ũsu eanĩsye wĩvĩto wake. Ĩndĩ nata mũndũ ũsu akambĩĩa kwĩka maũndũ mathũku evithĩte, ta kwa ngelekany’o, akambĩĩa kwĩvaany’a na mũndũ ũte Ngũsĩ? Nata aketĩkĩla kũandĩkwa wĩa ũũtuma ateyumya na ngoo yonthe ũtavany’anĩ kana ũũtuma ambĩĩa kũtĩĩa maũmbano? We ndũkwona kana ũsu no ũndũ ũmwe na kũnenga mũndũ ngalĩ na ũiema na i mbungũo? Kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova no ũndũ ũmwe na kũmwĩa atĩĩ: “Ngekalaa kwondũ waku ĩndĩ ti kwondũ wakwa. Ĩla nesa kũkomana na ũndũ mũna na ngĩsaanĩw’a nĩĩka kwenda kwaku-ĩ kana nĩĩka kwenda kwakwa, ĩvinda yonthe nganyuvaa kwĩka ũndũ we ũkwenda.” Mũndũ eeka ũu ethĩawa e na woni ta ũla wa Yesũ. Ĩla waĩ kũũ nthĩ aisye atĩĩ: “Nũndũ ndyaatheea kuma ĩtunĩ nĩke kwenda kwakwa, ĩndĩ no kwenda kwa ũla wandũmie.”—Yoa. 6:38.

18, 19. (a) Maelesyo ma Rose na Christopher meonany’a ata kana kũvatiswa nĩ ĩtambya yĩtumaa mũndũ aathimwa mũno? (b) We wĩ na woni wĩva ĩũlũ wa ũvatiso?

¹⁸ Vate nzika, ĩtambya ya ũvatiso ti ĩtambya ya kũvũĩwa ngũĩ nĩ mũndũ o na wĩva. Ĩndĩ nĩ ũathimo mũnene vyũ kwĩthĩwa wĩyumĩtye ũmũthũkũme Yeova na kũvatiswa. Amũika ala mendete Yeova na ala mesĩ ũito wa kwĩyumya mamũthũkũme, maikĩaa kũvatiswa na mayĩsaa kwĩlila nũndũ wa ũtwi ũla meeka. Kelĩtu kamwe kavatise ketawa Rose kaisye: “Nĩnendete Yeova na vai kĩndũ kĩngĩ kĩndanĩthasya ate o kũmũthũkũma. Katĩ wa motwi onthe ala naaĩka, ũtwi wa kũvatiswa nĩw’o neekie ndeũsyoka ĩtina.”

¹⁹ Nao nata Christopher ũla ũwetetwe mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ? O na kau avatisiwe e na myaka 12, nĩwasyokie kwĩlila? Christopher alilikana ĩla weeyumisye na esa kũvatiswa ew’aa mũyo mũno. Atw’ĩkie vainia wa kĩla ĩvinda e na myaka 17 na atw’ĩka mũtetheesya wa kĩkundi e na myaka 18. Ũmũnthĩ athũkũmaa Mbetheli. Aĩtye atĩĩ: “Ũtwi ũla neekie wa kũvatiswa nĩw’o waaĩlĩte. Wĩa ũla nĩthũkũmaa kwondũ wa Yeova na ũseũvyo wake ũtumaa nĩw’a nĩ mwĩanĩe vyũ.” Ethĩwa nũvangĩte kũvatiswa, ũtonya kwĩyũmbany’a ata? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũneenea ĩkũlyo yĩu.