1, 2. (a) Nĩ kyaũ kyatangĩĩie andũ aingĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Nĩ kyaũ kĩtetheeasya andũ ma Ngai ũmũnthĩ mekale me asũvĩĩku?

NDETO ii nĩsyatangĩĩie andũ matatalĩka: “ŨNGAMA, SISYA, ĨTHUKĨĨSYE.” Ndeto isu syaandĩkĩtwe ivwaũnĩ nene myaka mbee wa 100 mĩvĩtu, na syaambĩtwe kũla kwĩ makutano ma leli na lelũ ngalĩko ya North America. Nĩkĩ ivwaũ isu syaambĩtwe? Syaambĩtwe nĩ kana ngalĩ iikese kũkĩlanĩlya leli ve ngalĩ ya mwaki yũkĩte, na iikongwa. Kũatĩĩa ndeto isu nĩkwatangĩĩie mathayũ ma andũ.

² Ve ũndũ Yeova wĩkaa mũseango vyũ kwĩ kwamba ivwaũ. We no ta wĩkaa kũũngama mbee wa andũ make akamoneleelya nzĩa ya thayũ ũtathela nĩ kana mevathane na mĩisyo. O na eka ũu, nĩwĩkaa ũndũ mũĩthi mũseo wĩkaa. Onasya malondu make nzĩa ĩla yaĩle, na aimanenga ũkany’o maikese kũatĩĩa tũsĩla tũte tũseo.—Soma Isaia 30:20, 21.

3. Andũ onthe malikile mũisyonĩ wa kĩkw’ũ ata?

³ Kuma tene Yeova ethĩĩtwe ayony’a andũ make nzĩa na kũmatavya nesa maũndũ ala maĩlĩte kwĩka. Kwa ngelekany’o, Yeova  nĩwatavisye nesa ala maĩ mũũndanĩ wa Eteni kĩla maaĩle kwĩka na kĩla mataaĩle kwĩka. Mĩao ĩsu yaĩ ĩtonya kũtetheesya andũ mekale tene na tene me atanu. (Mwa. 2:15-17) Keka Atamu na Eva nĩmeewie kĩla wamatavisye, mayĩthwa maaĩlikya mũisyonĩ ũla malikile wa kwĩkala na mathĩna maingĩ na ĩtina kũkw’a mate na wĩkwatyo. Ĩndĩ vandũ va Eva eke ũndũ weeĩtwe, aatĩĩe ũtao weesilasya enengwa nĩ nyamũ ya kĩthekanĩ. Atamu nake eethukĩĩisye wasya wa mũndũ o take. Onthe mavũthisye ũtao wa Ĩthe woo, o na kau nĩwamendete. Nũndũ wa kĩtumi kyu, andũ onthe malikile mũisyonĩ wa kĩkw’ũ.

4. (a) Nĩkĩ Ngai wongeleeile andũ mĩao ĩtina wa ĩla mbua ya ĩvinda ya Noa? (b) Ĩla maũndũ mavĩndũkie nĩ kyaũ kyamanyĩkie nesa ĩũlũ wa Ngai?

⁴ Ĩvindanĩ ya Noa, Ngai nĩwanenganie mĩao nĩ kana ĩtangĩĩe andũ. Ĩtina wa ĩla mbua ya ĩvinda ya Noa, Yeova nĩwavatanie kũya nthakame. Nĩkĩ weekie ũu? Nũndũ kwaĩ moalyũku meekĩkie. Moalyũku meva? Kuma ĩvinda yĩu, Yeova nĩwanenganie mwanya wa kũya nyama, na kwoou yaĩ no nginya amanenge mĩao ĩkonetye kyu. Ameie atĩĩ: “Nyama ĩ na thayũ wayo, nĩw’o nthakame yayo, mũtikaye.” (Mwa. 9:1-4) Maũndũ mamina kũvĩndũka kwa nzĩa ĩsu, nĩkwoonekie nesa ũndũ Ngai wonaa thayũ nũndũ ũ thayũ nĩ wake. Nũndũ nĩwe Mũmbi na nĩwe ũtũnengete thayũ, no we e weka waĩlĩte kũtũnenga mĩao ĩũlũ wa thayũ. Kwa ngelekany’o, nĩwaisye kana vai mũndũ wĩ na ũkũmũ wa kũaa ũla ũngĩ. Ngai onaa thayũ na nthakame syĩ ntheu, na kwoou akasilĩla onthe ala matũlaa mĩao yake ĩũlũ wa thayũ na nthakame.—Mwa. 9:5, 6.

5. Twĩĩmanyĩsya kyaũ, na nĩkĩ?

⁵ Ekai tũsisye maũndũ amwe, ala meũtwony’a ũndũ Ngai wĩthĩĩtwe ayony’a andũ make nzĩa kuma tene. Kĩla tũkwĩmanyĩsya nĩkĩũtwĩkĩa vinya tũtw’e vyũ kũatĩĩa nzĩa ĩla Yeova ũtwonasya nũndũ nĩyo yĩtũlikya nthĩ nzaũ.

6. Nĩkĩ andũ ma Ngai maaĩlĩte kũatĩĩa ĩla mĩao watũmie Mose amanenge, na maaĩle kwĩthĩwa na woni wĩva?

⁶ Ĩvinda ya Mose vaĩ vata mũnene wa mĩao ya kwony’a andũ nesa ũndũ maaĩle kwĩkala na ũndũ maaĩle kũthaitha. Nĩkĩ? Nũndũ o na ĩvindanĩ yĩu maũndũ maĩ mavĩndũku. Nzyawa sya Yakovo syekalĩte Misili mbee wa myaka 200 isumbĩkĩtwe nĩ Amisili. Namo Amisili mathaithaa akw’ũ, matũmĩaa mĩvw’anano, na maĩ na mĩĩkĩĩo na syĩthĩo itataĩaa Ngai. Nĩkyo kĩtumi ĩla andũ ma Ngai maumie ũkombonĩ Misili, vaumĩlile vata wa mĩao myeũ. Kuma vau andũ ma Ngai nĩmaekie kũtw’ĩka ngombo, na matw’ĩka andũ athasye maĩle kũatĩĩa ĩla Mĩao ya Yeova yĩ yoka. Mavuku amwe maasyaa kana ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “mĩao” yumanĩte na ndeto ĩngĩ ĩtonya kũelew’a ta “oneleelya, tongoesya, manyĩsya.” Kwoou Mĩao ya Mose yaĩ ta kĩsiĩĩi kĩla kyasũvĩie Aisilaeli maikavukw’e nĩ mĩkalĩle mĩthũku na meko mathũku ma mothaithi ma mbaĩ ingĩ. Ĩla mbaĩ ya Isilaeli yethukĩĩsya Ngai, nĩwamĩathimaa. Ĩndĩ yalea kũmwĩthukĩĩsya, yakwatawa nĩ mathĩna manene mũno.—Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 28:1, 2, 15.

7. (a) Elesya nĩkĩ Yeova wanengie andũ make mĩao. (b) Mĩao yatw’ĩkie mũmanyĩsya wa mbaĩ ya Isilaeli ata?

⁷ Vaĩ na vata wa mĩao nũndũ wa kĩtumi kĩngĩ. Mĩao ĩsu nĩyaeleetye ũndũ ũngĩ waĩ wĩkĩke, ũla wosanĩte na kwenda kwa Yeova. Ũndũ ũsu waĩ kũka kwa Masia, ũla nĩ Yesũ Klĩsto. Mĩao ĩsu nĩyatetheeisye Aisilaeli mamanya nesa kana mo nĩ andũ me na naĩ. O na nĩyamatetheeisye mamanya kana  me na vata wa kwovow’a na nthembo ĩte na naĩ, ĩla ĩtonya kũvw’ĩka vyũ naĩ syoo. (Aka. 3:19; Aevl. 10:1-10) Ũndũ ũngĩ ĩla Mĩao yeekaa nĩ kũsũvĩa ũko ũla wesie kumĩlya Masia, na ĩndĩ ĩla Masia wesie kumĩla nĩyatetheeisye Aisilaeli kũmũmanya. Kwa nzĩa ĩsu, ĩla Mĩao no ta yaĩ mũsũvĩi, kana “mũmanyĩsya,” ũla wamatongoesye nginya vala ve Klĩsto.—Aka. 3:23, 24.

8. Nĩkĩ twaĩle kũtongoew’a nĩ myolooto ĩla ĩtw’ĩĩkĩte Mĩao ya Mose?

⁸ O na ithyĩ Aklĩsto no tũtetheke nĩ maũndũ ala me nthĩnĩ wa ĩla Mĩao yanengiwe mbaĩ ya Isilaeli. Kwa nzĩa yĩva? Nĩ kwa kwamba kũũngama na kũsisya myolooto ĩla ĩtw’ĩĩkĩte mĩao ĩsu. O na kau tũi ungu wa mĩao ĩsu, mingĩ yayo no tũmĩkwatye ĩtũtongoesye nesa thayũnĩ witũ kĩla mũthenya, o na no tũmĩkwatye ĩtũtongoesye ĩla tũũthaitha Ngai witũ mũtheu, Yeova. Aandĩkĩthisye mĩao ĩsu Mbivilianĩ nĩ kana tũmanyĩw’e nĩyo, tũtongoew’e nĩ myolooto ĩla ĩmĩtw’ĩĩkĩte, na tũyona ũseo wa kũatĩĩa mwĩkalĩle ũla waĩle Aklĩsto. Kwa ngelekany’o, ĩthukĩĩsye ndeto ii sya Yesũ: “Nĩmwĩw’ĩte kana nĩkwaneeniwe, Ndũkalaalae: Ĩndĩ nyie nĩngũmwĩa, kana kĩla mũndũ ũsyaasya mũndũ mũka na kũmwĩw’ĩa mũmeo nĩweka ũlaalai nake ngoonĩ yake.” Kwoou ti ũlaalai w’oka twaĩle kwĩvathana naw’o, ĩndĩ nĩtwaĩle kwĩvathana na mĩmeo ya kwĩka ũlaalai.—Mt. 5:27, 28.

9. Maũndũ mavĩndũkie ata weethĩa Ngai no anenganaa mĩao ĩngĩ?

⁹ Ĩla Yesũ watw’ĩkie Masia, Yeova nĩwaumisye mĩao ĩngĩ myeũ na atetheesya andũ maelewe kĩeleelo kyake nesanga. Kĩtumi kya kwĩka ũu nũndũ o ta tene, maũndũ nĩmavĩndũkie ĩngĩ. Mwakanĩ wa 33 Klĩsto aminĩte kũsyawa, Yeova nĩwaekie kũathima mbaĩ ya Isilaeli na vandũ vayo ambĩĩa kũathima kĩkundi kya Kĩklĩsto.

10. Nĩkĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto kyanengiwe mĩao myeũ, na yaĩ kĩvathũkany’o kĩva na ĩla yanengetwe Aisilaeli?

¹⁰ Ĩvindanĩ ya atũmwa, andũ ma Ngai ala matw’ĩkie Aklĩsto nĩmanengiwe mĩao myeũ ya ũthaithi na mwĩkalĩle, kana maelew’a ũndũ maĩ matonya kũtũmĩa ĩla yaĩ vo nesanga. Athũkũmi asu meeyumĩtye mamũthũkũme Ngai maĩ manalika ũtianĩonĩ mweũ. Mĩao ya Mose yanengetwe mbaĩ ĩmwe tũ, ĩla nĩ mbaĩ ya Isilaeli. Kĩvathũkany’o na ũu, andũ ala matw’ĩkie Isilaeli ma kĩ-veva maumĩte mbaĩnĩ syĩ kĩvathũkany’o na maeetwe na mĩeele yĩ kĩvathũkany’o. Vate nzika, “Ngai ti mwendeesya wa andũ; ĩndĩ mbaĩnĩ syonthe ũla ũmũkĩaa we, na kwĩka ũlũngalu, nĩwĩtĩkalawa nĩwe.” (Meko 10:34, 35) Mĩao ya Mose yaandĩkĩtwe ĩvianĩ, na nĩyo yatongoesye mbaĩ ya Isilaeli ĩla yaĩ Nthĩ ya Watho. Ĩndĩ Isilaeli ma kĩ-veva maaĩle kũatĩĩa “mwĩao wa Klĩsto” ũla ũtw’ĩĩkĩtwe nĩ myolooto ĩandĩkĩtwe ngoonĩ. “Mwĩao wa Klĩsto” waĩ kwondũ wa Aklĩsto onthe o na ethĩwa me va, na waĩ ũmatethye onthe.—Aka. 6:2.

11. Nĩ maũndũ meva elĩ me nthĩnĩ wa ũla “mwĩao wa Klĩsto”?

¹¹ Isilaeli ma kĩ-veva nĩmatethekie mũno nũndũ Ngai nĩwamatongoesye aitũmĩa Mwana wake. Kavinda kanini ũla ũtianĩo mweũ ũtanambĩĩw’a, Yesũ anenganie mĩao ĩlĩ ya vata. Mwĩao ũmwe wakonetye wĩa wa kũtavany’a. Naw’o ũla ũngĩ wakonetye mwĩkalĩle wa aatĩĩi make na ũndũ maaĩle kũkua Aklĩsto ala angĩ. Mĩao ĩsu yanengiwe Aklĩsto onthe, na kwoou athaithi onthe ma w’o ũmũnthĩ nĩmaĩle kũmĩatĩĩa, methĩwe me na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ kana nĩ wa kwĩkala kũũ nthĩ.

12. Nĩ moalyũku meva meekiwe wĩanĩ wa kũtavany’a?

¹² Kwasũanĩa ũla wĩa wa kũtavany’a ũvoo mũseo Yesũ wanengie aatĩĩi make. Wĩa ũsu wesaa kũtethw’a kĩsionĩ kĩnenange na kwa  nzĩa yĩ kĩvathũkany’o. Ata? Mbeenĩ andũ ma mbaĩ ingĩ meeyĩete kwa Aisilaeli nĩw’o mathokaw’a mamũthũkũme Yeova. (1 Asu. 8:41-43) Ĩndĩ maũndũ nĩmavĩndũkie Yesũ amina kũnengane ũla mwĩao wĩ nthĩnĩ wa Mathayo 28:19, 20. (Soma.) Amanyĩw’a ma Yesũ manengiwe mwĩao meewa “endai” kwa andũ onthe. Mũthenya wa Vendekosito ya mwaka wa 33, nĩkwoonekie kyeni kĩnini kana Yeova nĩwaĩ anavĩndũa nzĩa ĩla yatũmĩawa kũtavany’a. Endaa yu andũ kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ matavw’e ũvoo mũseo. Veva wake mũtheu nĩwanengie Aklĩsto ta 120 ma kĩkundi kĩu kyeũ ũtonyi wa kũneena na ithyomo, maineena na Ayuti na andũ ma mbaĩ ingĩ ala malikĩte ũthaithinĩ wa Kĩyuti. (Meko 2:4-11) Ĩtina wa vau ũvoo nĩwambĩĩe kũtavw’a Asamalia. Na mwakanĩ wa 36 Klĩsto aminĩte kũsyawa, o namo Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mate aĩke nĩmambĩĩe kũtavw’a ũvoo. Kwa ũkuvĩ no twasye kana kĩsio kĩla kyatavanaw’a kya Ayuti kyaĩ kĩnini ta ndia, ĩndĩ ĩla ũvoo wambĩĩe kũtavanw’a nthĩ yonthe kyaneneva ta ũkanga.

13, 14. (a) Nĩ ũndũ wĩva wĩ nthĩnĩ wa ũla “mwĩao mweũ” Yesũ wanenganie? (b) Ngelekany’o ya Yesũ yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹³ Ekai yu tũneenee ũndũ twaĩle kũkua Aklĩsto ala angĩ. Yesũ nĩwanenganie “mwĩao mweũ.” (Soma Yoana 13:34, 35.) Mwĩao ũsu ndwĩkĩte o kũweta kana twaĩle kwendana tũ, ĩndĩ wonanĩtye kana twaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũkw’a kwondũ wa ana-a-asa maitũ. Ũsu nĩ ũndũ ũtaawetwa Mĩaonĩ ya Mose.—Mt. 22:39; 1 Yoa. 3:16.

¹⁴ Yesũ nĩwatũtiĩe ngelekany’o ĩla nzeo vyũ ũndũnĩ ũsu. Nĩweeyumĩtye vyũ kwondũ wa amanyĩw’a make. Mũndũ wendete angĩ mũno wĩana ũu no nginya ethĩwe eyũmbanĩtye kũkw’a kwondũ woo, na Yesũ nĩweeyũmbanĩsye kwĩka ũu. Na oou now’o wendaa amanyĩw’a make methĩwe meyũmbanĩtye kwĩka kũvika o na ũmũnthĩ. Kwoou twaĩle kwĩkalaa twĩyũmbanĩtye kũkwatwa nĩ mathĩna, o na kũkw’a kwondũ wa ana-a-asa maitũ.—1 Ath. 2:8.

15, 16. Twonete moalyũku meva, na Ngai atũtongoeasya ata?

¹⁵ Yesũ nĩwĩthĩĩtwe ainenga andũ make lĩu wa kĩ-veva ĩvindanĩ yĩla yaĩlĩte, na mũno mũno kuma ĩla “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ” yanyuviwe. (Mt. 24:45-47) Lĩu ũsu andũ ma Ngai methĩĩtwe mainengwa nũmatetheeasya kũmanya ũndũ mekwĩka ĩla maũndũ mavĩndũka.

¹⁶ Tũtwĩe matukũ ala Mbivilia ĩmetĩte ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo,’ na mbee witũ kĩla tweteele nĩ thĩna mũnene ũtaaoneka o na ĩndĩĩ. (2 Tim. 3:1; Mko. 13:19) Ũndũ ũngĩ nĩ kana Satani na ndaimoni syake nĩmekiw’e kuma ĩtunĩ nginya kũũ nthĩ, na nũndũ wa ũu kũũ nthĩ kwĩthĩĩtwe na mathĩna maingĩ vyũ. (Ũvu. 12:9, 12) Na ĩndĩ ve wĩa tũnengetwe tũũtethye ũndũ ũtaaĩsa kũtethw’a o na ĩndĩĩ. Wĩa ũsu nĩ wa kũtavya andũ ma mbaĩ syonthe ũvoo mũseo!

17, 18. Twaĩle kwĩka ata ĩla twanengwa mĩao?

¹⁷ Ĩla tũũtavany’a, nĩtwaĩle kũtũmĩa syĩndũ ila tũnengetwe nĩ ũseũvyo wa Ngai. We nĩwĩthĩawa na wendi wa kwĩka ũu? Ĩla twamanyĩw’a maũmbanonĩ ũndũ tũtonya kũtũmĩa syĩndũ isu nesa vyũ, we nũatĩĩaa ũndũ tweewa? We nĩwonaa ũsu ta Ngai ũendeee kũtũtongoesya?

¹⁸ Nĩ kana Ngai aendeee kũtũathima, nĩtwaĩle kwĩthukĩĩsya mĩao yonthe ĩla tũnengawe kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Tweethĩwa twĩ ewi oyu tũĩ tũikaemwa nĩ kũatĩĩa mĩao ĩla tũkanengwa ĩvindanĩ ya ũla “thĩna mũnene,” ĩla nthĩ ĩno nthũku ya Satani ĩkethĩwa ĩyanangwa. (Mt. 24:21) Na ĩndĩ ũu wathela, tũkanengwa mĩao ĩngĩ ĩtũtetheesye kwĩkala nthĩ nzaũ, vala Satani ũtakethĩwa vo atongoesye andũ naĩ.

19, 20. Nĩ mavuku meva makavuanw’a, na kũkeethĩwa ata mavuanw’a?

 ¹⁹ Mbaĩ ya Isilaeli nĩyanengiwe mĩao myeũ ĩvindanĩ ya Mose, na ĩtina wa ĩvinda o nakyo kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩkyanengiwe ũla “mwĩao wa Klĩsto.” O ta ũu, Mbivilia nĩtũtavasya kana ve mavuku meũ makavuanw’a nĩ kana tũmanye mĩao ĩla tũkaatĩĩa nthĩ nzaũ. (Soma Ũvuan’yo 20:12.) Nĩ laisi mũno ũkethĩa mavuku asu meũ makaweta kĩla Yeova ũkenda andũ meanĩsye ĩvinda yĩu. Kwĩmanyĩsya mavuku asu kũkatetheesya andũ onthe, vamwe na ala makathayũũkw’a, kũmanya kwenda kwa Ngai. Vate nzika, mavuku asu makatũmanyĩsya mũnango ũndũ Yeova wonaa maũndũ. Ĩvindanĩ yĩu ũmanyi ũla twĩ naw’o na ũendeee kwongeleka wa Ndeto mbeveee ya Ngai vamwe na maũndũ ala makavuanw’a ala mavukunĩ meũ, ikatetheesya ala makethĩwa Nthĩ Nzaũ mekalany’e nesa mendanĩte, manenganĩte ndaĩa, na mate kũvũthany’a. (Isa. 26:9) Kwavindĩĩsya ũndũ andũ makamanyĩw’a mũno wĩana matongoew’e nĩ Mũsumbĩ, Yesũ Klĩsto!

²⁰ Ala makaatĩĩa “maũndũ ala maandĩkĩtwe mavukunĩ asu” makakwata thayũ ũtathela. Yeova akaandĩka nthĩnĩ wa yĩla “ĩvuku ya thayũ” masyĩtwa ma ala makekala me aĩkĩĩku ĩvindanĩ ya yĩla ĩtatwa ya mũthya, na masyĩtwa asu maikavutwa. O naitũ no tũandĩkwe ĩvukunĩ yĩu! Kwoou, kĩla ĩvinda ŨNGAMA nĩ kana wĩmanyĩsye Ndeto ya Ngai, SISYA ũmĩelewe, na ĨTHUKĨĨSYE kwa kwĩtĩkĩla Ngai aũtongoesye ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ. Weeka ũu no wĩkale na wĩkwatyo wa kũvonoka ũla thĩna mũnene na wa kũtanĩa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai witũ wĩ wendo na ũĩ mwingĩ, Yeova, tene na tene.—Mũta. 3:11; Alo. 11:33.