1. O na kau ala meũtwaana nĩmatonya kwĩthĩwa na ũtanu, nĩ kyaũ maĩle kwĩthĩwa mesĩ kana nĩkĩtonya kũmakwata? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

ĨLA mũtwawa waumĩla mũthenya wa alũsi na mũtwaani amwona, ũtanu ũla wĩthĩawa vo nĩ mwingĩ mũno. Wendo woo ĩvinda ya kwĩvaany’a wĩthĩawa waingĩvie ũkethĩa yu nĩmeyũmbanĩtye kwĩvĩta mekalany’e me aĩkĩĩku. O na ũu wĩ o vo, nĩmaĩle kwĩka moalyũku nĩ kana mekalany’e nesa mamina kũtwaana. Ndeto ya Ngai nĩnenganĩte ũtao mũseo kwa onthe ala mekwenda kũtwaana, nũndũ Mwambĩlĩlya wa mũtwaano endaa kĩla ũmwe ethĩwe na ũtanu na mũtwaano woo ũyĩthĩwa wĩ mũseo. (Nth. 18:22) Ĩndĩ o na vailyĩ oou, Maandĩko nĩmonanĩtye nesa kana andũ ala matwaana “maitĩa kwĩthĩwa na mathĩna mwĩĩnĩ.” (1 Ako. 7:28) Nĩ kyaũ kĩtonya kũmatetheesya maikaemeewe nĩ mathĩna asu? Na nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũseo?

2. Ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa na mĩthemba yĩva ya wendo?

² Mbivilia nĩyonanĩtye vata wa kwĩthĩwa na wendo. Ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩthĩwa na wendo mũuu (Kĩkiliki, phi·liʹa). Wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa mũndũũme na mũndũ mũka (eʹros) nũtumaa  mũtwaano wĩthĩwa na ũtanu, naw’o wendo katĩ wa andũ ma mũsyĩ (stor·geʹ) nĩ wa vata mũno ĩla mesa kwĩthĩwa na syana. Ĩndĩ wendo ũla wĩthĩawa ũtongoew’e nĩ myolooto (a·gaʹpe) nĩw’o ũtumaa mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũseo. Mũtũmwa Vaulo aisye ũũ ĩũlũ wa wendo ũsu: “Kĩla mũndũ wenyu nakyende kĩveti kyake o ũndũ wĩyendete mwene; na kĩveti nĩkĩmũkĩe mũũme.”—Aev. 5:33.

3. Andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa mendanĩte ata?

³ Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Aũme, endai iveti syenyu, o ũndũ Klĩsto wendie ĩkanisa, na enengane mwene kwondũ wayo.” (Aev. 5:25) Nĩtwaĩle kũatĩĩa ngelekany’o ĩsu ya Yesũ kwa kwendana o tondũ we watwendie. (Soma Yoana 13:34, 35; 15:12, 13.) Kwoou, ala matwaanĩte nĩmaĩle kwendana mũno ũkethĩa kĩla ũmwe no akw’e kwondũ wa ũla ũngĩ. Ĩla mathĩna maito maumĩla mũtwaanonĩ andũ nĩmatonya kwĩw’a ta mate na wendo ũsu. O na ũu wĩ o vo, wendo ũla wĩtawa a·gaʹpe “nũvw’ĩkaa maũndũ onthe, nĩwĩtĩkĩlaa maũndũ onthe, nĩwĩkwatasya maũndũ onthe, nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe.” O na ĩngĩ, “wendo ndũnyivaa o na ĩndĩĩ.” (1 Ako. 13:7, 8) Ĩla andũ matwaanĩte na mamũkĩaa Ngai malilikana kana nĩmeevĩtie kwendana na kwĩthĩwa me aĩkĩĩku mũtwaanonĩ woo, ũu no ũmatetheesye kũatĩĩa myolooto ya Yeova ĩla mekũkitana na mathĩna ala maumĩla.

4, 5. (a) Nĩ maũndũ meva maĩle kwĩanĩw’a nĩ mũndũũme ũla ũtwaanĩte? (b) Kĩveti kyaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa ũkũmũ wa mũũme? (c) Nĩ moalyũku meva mwana-a-asa ũmwe na mũka meethĩie no mekaa?

⁴ Vaulo nĩwaeleisye ĩũlũ wa maũndũ ala kĩla ũmwe waĩle kwĩanĩsya mũtwaanonĩ. Aandĩkie atĩĩ: “Inyw’ĩ iveti, ĩnyivĩsyei aũme menyu ta mwĩnyivĩsye Mwĩaĩi. Nũndũ mũndũ mũũme nĩ mũtwe wa kĩveti, o tondũ Klĩsto nake nĩ mũtwe wa ĩkanisa.” (Aev. 5:22, 23) Mũvango ũsu ndwonanasya kana kĩveti ti kya vata mũtwaanonĩ. Ĩndĩ ũkĩtetheeasya kwĩanĩsya ũndũ ũla Ngai wendaa iveti sianĩsye. Ngai aisye ũũ: “Ti ũseo mũndũ [Atamu] ethĩwe e weka; nĩngũmũmbĩa mũtetheesya ũmwaĩle.” (Mwa. 2:18) Mũndũũme Mũklĩsto ũtwaanĩte aĩle kũtũmĩa ũkũmũ wake kwa nzĩa ya wendo o tondũ Klĩsto, ũla nĩ “mũtwe wa ĩkanisa,” wĩkaa. Eeka ũu kĩveti kĩkeew’aa kĩ kĩanĩe na kĩikew’aa wĩ ũndũ wĩ vinya kũmũnenga ndaĩa, kũmũkwata mbau, na kũmwĩnyivĩsya.

⁵ Mũndũ mũka ũmwe wĩtawa Cathy ^[1] aisye kana yaĩ no nginya eke moalyũku mana ĩtina wa kũtwawa. Aisye atĩĩ: “Ĩla ndaĩ mũtwae namanyĩĩte kwĩthĩnĩkĩa na neekaa maũndũ kwosana na ũndũ nĩvangĩĩe. Kwoou natwawa yaĩ no nginya nĩmanyĩsye kũmwĩthukĩĩasya mũemewa. Ũsu ndwĩthĩĩtwe wĩ ũndũ laisi, ĩndĩ nũndũ wa kwĩka maũndũ kwosana na myolooto ya Yeova nĩtwendene mũno.” Nake mũũme wake, Fred, aĩtye atĩĩ: “Kuma tene ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwakwa kwĩka motwi. Kwoou ĩla natwaanie waĩ ũndũ wĩ vinya kwĩka motwi kwondũ wa andũ elĩ. Ĩndĩ ve maũndũ mandetheesye ũndũnĩ ũsu, namo nĩ kũmũvoya Yeova andongoesye na kwĩthukĩĩsya mawoni ma kĩveti kyakwa. Yu twĩkaa maũndũ twĩ na ngwatanĩo vyũ!”

6. Ĩla mathĩna maumĩla mũtwaanonĩ, wendo ũtonya ata kwĩthĩwa “wovano wa wĩanĩu”?

⁶ Nĩ kana mũtwaano wĩthĩwe wĩ mũlũmu, ala matwaanĩte nĩmaĩle kũmanya kana kĩla ũmwe woo nĩwĩkaa mavĩtyo. Kwoou nĩ ũndũ wa vata “kũmĩĩasya ũmwe kwa ũla ũngĩ, na kũekeanĩa ene kwa ene.” O tondũ twoona, elĩ nĩmatonya kũvĩtya. Ĩndĩ ĩla ũu weethĩwa, no matũmĩe mwanya ũsu kwĩmanyĩsya kumana na mavĩtyo moo, kũekeanĩa, na maieka wendo katĩ woo wĩthĩwe “wovano wa wĩanĩu.” (Ako. 3:13, 14) Ũndũ ũngĩ nĩ kana “wendo nĩwũmĩĩasya, na nĩwĩkaa moseo; . . . na ndũtalĩlaa ũthũku.” (1 Ako. 13:4, 5) Ethĩwa nĩmaema  kũeleanwa nĩmaĩle kũmina ũndũ ũsu mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Kwoou Aklĩsto ala matwaanĩte nĩmaĩle kũtata kũmina thĩna o na wĩva katĩ woo mũthenya ũtanathela. (Aev. 4:26, 27) Kwasya, “Nĩ vole nĩngũvĩtĩsye,” nĩ ũndũ wendaa mũndũ ethĩwe na wĩnyivyo na ũkũmbaũ. Ĩndĩ kwĩka ũu nĩkũtetheeasya mũno kũmina mathĩna na kũtuma andũ ala matwaanĩte mendana mũno.

7, 8. (a) Mbivilia ĩnengete andũ ala matwaanĩte ũtao wĩva ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ? (b) Nĩkĩ andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩkalany’a kwa wendo na ũuu?

⁷ Mbivilia nĩnenganĩte ũtao mũseo ũla ũtonya kũtethya ala matwaanĩte methĩwe na woni waĩle ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. (Soma 1 Akolintho 7:3-5.) Nĩ ũndũ wa vata mũndũ na mũka kũsũanĩa ĩũlũ wa mavata ma ngoonĩ ma kĩla ũmwe. Ethĩwa mũndũũme ndekalanasya na kĩveti kyake kwa wendo na kwa ũuu, nĩvatonyeka kĩveti kĩu kĩkaemwa nĩ kũtanĩa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Aũme ala matwaanĩte meĩtwe mekalanasye na iveti syoo “kwĩanana na ũmanyi.” (1 Vet. 3:7) Kũmanyana kĩ-mwĩĩ ti ũndũ waĩle kũlasimĩthw’a mũndũ ĩndĩ nĩ ũndũ mũndũ waĩle kwĩka kwa ngenda. Mavinda maingĩ wendi wa mũndũũme wa kwenda kũmanyana kĩ-mwĩĩ wũkĩlaa mĩtũkĩ kũte wa mũndũ mũka. Ĩndĩ nũseo ĩvinda yĩla mũndũ na mũka matw’a kũmanyana kĩ-mwĩĩ yĩkethĩwa ne ĩvinda yĩla elĩ me na wendi ũsu.

⁸ Mbivilia ndĩwetete ĩmwe kwa ĩmwe ĩũlũ wa maũndũ ala mũndũ na mũka matonya kwĩka nĩ kana monany’e wendo mbee wa matanamba kũmanyana kĩ-mwĩĩ na ĩla meũmanyana kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ nĩwetete maũndũ makonanĩtye na kwonany’a wendo ũsu. (Wa. 1:2; 2:6) Aklĩsto ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩkalany’a kwa wendo na ũuu.

9. Nĩkĩ ti ũseo kwendeew’a nĩ mũndũ ũtatwaanĩte nake?

⁹ Ethĩwa nĩtũmwendete Ngai na tũkamwenda mũtũi witũ mũno, tũiketĩkĩlya ũndũ o na ũmwe ũtume mũtwaano wanangĩka. Mĩtwaano ĩmwe nĩyĩthĩĩtwe na thĩna kana o na ĩkanangĩka nũndũ ũmwe katĩ wa ala matwaanĩte e na kĩmanyĩo kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai. Kwĩthĩwa ũyendeew’a nĩ mavisa ta asu kana kwendeew’a nĩ mũndũ ũtatwaanĩte nake nĩ maũndũ waĩle kwĩvathana namo vyũ. O na nĩwaĩle kwĩvathana vyũ na kũthaũkĩa mũndũ ũtatwaanĩte nake, nũndũ ũu wonanasya ndwendete ũla ũtwaanĩte nake. Kũmanya kana Ngai nĩwĩsĩ mosũanĩo maitũ na meko maitũ no kũtume tũtata ũndũ tũtonya tũmwendeesye na tũyĩkala twĩ atheu methonĩ make.—Soma Mathayo 5:27, 28; Aevelania 4:13.

10, 11. (a) Kũthasya mũtwaano kwongelekete ata? (b) Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa kũtaanĩsya? (c) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala matwaanĩte maikasembee kũtaanĩsya?

¹⁰ Ethĩwa mũtwaano nĩwaendeea kwĩthĩwa na mathĩna maito, kĩu no kĩtume ũmwe wa asu matwaanĩte kana o elĩ matw’a kũtaanĩsya kana kũthasya mũtwaano. Nthĩnĩ wa nthĩ imwe, mbee wa nusu ya andũ ala matwaana nĩmathaasya mũtwaano woo. Ũndũ ũsu ndwĩthĩawa mũno kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Ĩndĩ mĩtwaano ya andũ ma Ngai nĩyĩsĩte kũlika mathĩna maingĩ na ũsu ti ũndũ waĩle kũvũthĩĩw’a.

¹¹ Mbivilia ĩnenganĩte ũtao ũũ: “Mũndũ mũka ndakamũlee mũũme, (ĩndĩ ethĩwa nũnũũthi, nĩeyĩkalye ate mũtwae, kana ethĩwa ti ũu, ew’ane na mũũme wake;) na mũũme ndakamũlee mũka wake.” (1 Ako. 7:10, 11) Kũtaanĩsya kũyaĩle kwoswa ta ũndũ wa ngũĩ. O na kau kũtaanĩsya nĩkũtonya kwoneka ta kũtonya kũmina mathĩna ala maumĩla, mavinda maingĩ ũu ũtumaa mathĩna mongeleka. Yesũ amina kũweta kana Ngai aisye mũndũũme akatia ĩthe na nyinyia na ailũmany’a na mũka, asyokie asya: “Ala Ngai  ũlũmanĩtye ĩndĩ, mũndũ ndakaamataan’ye.” (Mt. 19:3-6; Mwa. 2:24) Ũndũ ũsu wonanasya kana mũndũ na mũka mayaĩle kũtaanĩsya nũndũ makeka ũu methĩwa ‘mataanany’a ala Ngai ũlũmanĩtye.’ Yeova onaa ala matwaanĩte maĩle kwĩkalany’a thayũnĩ woo w’onthe. (1 Ako. 7:39) Kũmanya kana ala matwaanĩte makaumya ũtalo mbee wa Ngai nĩkwaĩle kũtuma mekĩa kĩthito kũmina mĩtũkĩ mathĩna ala maumĩla nĩ kenda maũndũ maikese kũthũkĩĩa.

12. Nĩ thĩna ta wĩva ũtonya kũtuma mũndũ enda kũtaanĩsya na mũũme kana mũka?

¹² Mũtwaano nũtonya kũlika thĩna ethĩwa ala matwaanĩte meekwatĩtye kana mũtwaano woo ndũkaaĩthĩwa na mathĩna. Ethĩwa andũ nĩmatwaana na meethĩa mũtwaano woo ndwĩ na ũtanu ũla meekwatasya makeethĩwa naw’o, nĩmatonya kũkw’a ngoo, kana ũmwe woo akona ta weekie kũkengwa, o na nĩmatonya kũthatanĩa. Ũndũ ũngĩ nĩ kana, nũndũ vai mũndũ wĩw’aa ta ũla ũngĩ na tũeetwe kĩvathũkany’o, mathĩna nĩmatonya kũlika. O na mathĩna no maumĩle nũndũ wa mĩtũmĩĩle ya mbesa, athoni na andũ ma kwa mũũme, kana nzĩa ila matonya kũtũmĩa kũea syana syoo. Ĩndĩ Aklĩsto aingĩ nĩmaĩlĩte kũkathwa nĩkwĩthĩwa mo nĩmakwatĩanĩaa na makamina mathĩna onthe ta asu nũndũ wa kũmwĩkwatya Ngai amatongoesye.

13. Nĩ itumi syĩva nzeo itonya kũtuma ala matwaanĩte mataanĩsya?

¹³ Mavinda amwe ala matwaanĩte no methĩwe na itumi nzeo sya kũtaanĩsya. Maũndũ amwe maito matonya kũtuma andũ mataanĩsya nĩ ta aa: ethĩwa mũndũũme nĩwalea na ngũlũ kwĩanĩsya mavata ma andũ make, ethĩwa ve ũmwe ũkũũmĩw’a mũno kĩ-mwĩĩ, kana ethĩwa ve ũmwe wĩ mũisyonĩ vyũ kĩ-veva. Aklĩsto ala me na thĩna mũnene mũtwaanonĩ woo nĩmaĩle kwona atumĩa mamatetheesye. Atumĩa nĩ ana-a-asa me na ũmanyi na kwoou no matetheesye ala matwaanĩte makamanya kũatĩĩa ũtao ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai. Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya kũmina mathĩna nĩ kũmũvoya Yeova atũnenge veva wake, atũtetheesye tũatĩĩe ũtao wa Mbivilia, na aitũtetheesya twĩthĩwe na ũla ũsyao wa veva.—Aka. 5:22, 23. ^[2]

14. Nĩ ũndũ wĩva Mbivilia ĩtavĩtye Aklĩsto ala matwaanĩte na andũ mate Ngũsĩ?

¹⁴ Kwĩ Aklĩsto amwe methĩawa matwaanĩte na andũ mate athũkũmi ma Yeova. Mbivilia nĩnengete Aklĩsto ta asu itumi nzeo sya kũendeea kwĩkalany’a na ala matwaanĩte namo. (Soma 1 Akolintho 7:12-14.) Mbee, nũndũ wa kwĩthĩwa atwaanĩte na mũndũ mwĩtĩkĩli, ũla ũte mwĩtĩkĩli “nũvathĩkĩte,” kana nũtheetw’e, ethĩwe nĩwĩsĩ ũu kana ndesĩ. Kelĩ, syana ila masyaĩte, Ngai aitalaa ta “ntheu” na kwoou nũtonya kũisũvĩa. Vaulo akũlilye: “Wĩsĩ ata we, kĩveti, kana ũkatangĩĩa mũemeu? kana wĩsĩ ata we, mũũme, kana ũkatangĩĩa mũkau?” (1 Ako. 7:16) Vakuvĩ kĩla kĩkundi wathi nĩwĩthĩaa Mũklĩsto watetheeisye mũka kana mũũme ‘atangĩĩwa.’

15, 16. (a) Mbivilia ĩtaĩte ata Aklĩsto ala matwaĩtwe nĩ aũme matamũthũkũmaa Ngai? (b) Mũklĩsto aĩlĩte kwĩka ata “ethĩwa ũla ũtetĩkĩlĩte nũnũũthi”?

¹⁵ Mũtũmwa Vetelo nũtaĩte aka Aklĩsto akamea nĩmenyivĩsye aũme moo, “nĩ kana ethĩwa ve amwe mate ewi ma ĩla ndeto, matonye kwonw’a nĩ mwĩkalĩle wa iveti syoo vate ĩla ndeto; makyona mwĩkalĩle wenyu mũtheu wĩ na w’ĩa.” Kĩveti kyeethĩwa na “veva wa wĩnyivyo na wa ũuu, ũla wĩ vata mũno mbee wa Ngai,” no kĩtetheesye mũũme nesa vyũ akambĩĩa kũmũthaitha Yeova kũte ũndũ kĩkwĩsaa kũmũtetheesya takeka kĩtindĩaa kũmũtavya ĩũlũ wa mũĩkĩĩo wa Kĩklĩsto.—1 Vet. 3:1-4.

¹⁶ Ĩndĩ vaĩle kũthi ata ũla ũte Ngũsĩ atw’a we nũkũtaanĩsya na mũka kana mũũme? Mbivilia ĩsũngĩĩte ũũ: “Ethĩwa ũla ũtetĩkĩlĩte nũnũũthi, nathi: mwana-a-asa kana mwĩĩtũ-a-asa ti ngombo maũndũnĩ mailyĩ ũu: ĩndĩ  Ngai nũtwĩtĩte twĩkalae na mũuo.” (1 Ako. 7:15) Mbivilia ndĩkwasya kana vathi ũu ũla Mũklĩsto no atwaane na ũngĩ. Kĩla ĩkũweta nĩ kana Mũklĩsto ndaĩle kũlasimĩthya ũla ũte mwĩtĩkĩli ekale ethĩwa nĩwenda kũthi. Nĩkĩ kĩtumi? Nũndũ kũtaanĩsya no kũmaetee mũuo. O na Mũklĩsto ũla watiwa no ekale ekwatĩtye kana mũthenya ũmwe mũka kana mũũme akamũsyokea e na wendi wa kũlũlũmĩĩlya mũtwaano woo. Na no kwĩthĩwa mũthenya ũmwe akatw’ĩka Ngũsĩ.

17. Nĩ ũndũ wĩva ala matwaanĩte maĩle kũeka wĩthĩwe new’o wa vata vyũ?

¹⁷ Tũtwĩe mũthyanĩ vyũ wa ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo,’ ĩla yĩ na “mavinda ma mũisyo.” (2 Tim. 3:1-5) Ĩndĩ tweethĩwa na ngwatanĩo ndũmu na Yeova, tũkeethĩawa tũtonya kũsinda matatwa ma nthĩ ĩno. Vaulo aandĩkie atĩĩ: ‘Ĩvinda nĩ ĩkuvĩvye mũno.’ Na ĩndĩ asya: ‘Kuma yu, ala me na aka nĩmethĩwe ta mataĩ; na ala metethasya na syĩndũ sya nthĩ, nĩmethĩwe ta matasyĩkwatasya mũno.’ (1 Ako. 7:29-31) Ĩla Vaulo waisye ũu ndatavasya andũ kana maĩle kũeka kũũngana na ala matwaanĩte namo. Ĩndĩ ameaa kana nĩkwĩthĩwa ĩvinda nĩ ĩkuvĩvye mũno, maaĩlĩte kũeka ũthaithi wa Yeova wĩthĩwe new’o ũndũ ũla wa vata vyũ.—Mt. 6:33.

18. Nĩkĩ no twasye kana Aklĩsto ala matwaanĩte no mekale me atanu na mũtwaano woo ũiendeea nesa?

¹⁸ Aklĩsto ala matwaanĩte no mekale me atanu na no maendeee nesa o na kũtw’ĩka ĩvinda yĩĩ tũĩ nĩ ĩthũku na mĩtwaano mingĩ nĩyanangĩkĩte. Vate nzika, “ala Ngai ũlũmanĩtye” no maendeee kwĩkala malũmanĩtye ethĩwa nĩmekũendeea kwĩthĩwa me ngwatanĩo na andũ ma Yeova, nĩmekũatĩĩa ũtao wa Maandĩko, na ethĩwa nĩmekũeka veva mũtheu wa Yeova ũmatongoesye.—Mko. 10:9.