ĨKASETI ya The Watch Tower ya 01/09/1915 yaisye ũũ: “Makaũ onthe ma tene ti kĩndũ wamasianĩsya na kaũ mũnene ũla ũendeee yu ngalĩko ya Europe.” Yawetie ũu yĩyĩelesya ĩũlũ wa ũla kaũ wa mbee wa nthĩ yonthe, ũla wesie kũkitwa nĩ nthĩ ta 30. Na nũndũ wa ũthũ ũla waĩ vo ĩvinda yĩu, ĩkaseti ya The Watch Tower yawetie atĩĩ: “Wĩa [wa Ũsumbĩ] nũsiĩĩwe kwa nzĩa ĩmwe kana ĩngĩ, na mũno mũno nthĩ ya Germany na France.”

Ĩvindanĩ yĩu kaũ ũsu wavyũvĩte nthĩ yonthe, Amanyĩw’a ma Mbivilia mayaeleawa nesa ũndũ matonya kũatĩĩa ũla mwolooto ũtongoeasya Aklĩsto maũndũnĩ ma kaũ na siasa na kwoou amwe nĩmalikile kaũnĩ. Ĩndĩ vailyĩ oou, nĩmatw’ĩte vyũ kũtavany’a ũvoo mũseo. Kwa ngelekany’o, nũndũ Wilhelm Hildebrandt nĩwendaa kũthũkũma a vake wĩanĩ wa Ũsumbĩ, nĩwakũlilye atũmĩwe kovi sya tulakiti yeetawa The Bible Students Monthly ya kĩthyomo kya French. Ndaendete France ta kolovota (mũtavany’a wa ĩvinda yonthe), ĩndĩ aendete kũu e mũsikalĩ wa Germany. Nĩwatavasya andũ ma France ala mavĩtĩte nzĩanĩ ũvoo mũseo wa mũuo. Andũ asu matiawa maseng’ete nũndũ Wilhelm eethĩawa ekĩĩte ngũa sya ita na aĩ mũsikalĩ wa Germany, ala maĩ nthũ syoo.

Valũa ila syesie kũtumbĩthw’a ĩkasetinĩ ya The Watch Tower syonanĩtye kana Amanyĩw’a angĩ ma Mbivilia ma Germany nĩmoonaa maĩle kũtavany’a ũvoo mũseo me o itanĩ. Kwa ngelekany’o, Mwana-a-asa Lemke aĩ wa ita sya kĩw’ũnĩ na aisye kana atano katĩ wa ala weethĩawa namo nĩmendeeiw’e mũno. Aisye: “O na nĩ melinĩ ĩno no nĩendeee kũkwata mosyao meũmũtaĩa Yeova.”

Nake Georg Kayser aendie kaũnĩ e mũsikalĩ ĩndĩ ayĩnũka enũkie e mũthũkũmi wa Ngai. Ũu watonyekie ata? Akwatie ĩvuku yĩmwe ya Amanyĩw’a ma Mbivilia, eetĩkĩla na ngoo yonthe ũw’o wa Ũsumbĩ ũla waĩ ĩvukunĩ yĩu, na ĩndĩ atw’a kũmba nthĩ mĩio yake ya kaũ. Ĩtina oosie wĩa ũte kũmũlikya kaũnĩ ĩmwe kwa ĩmwe. Kaũ wathela nĩwatw’ĩkie vainia wĩ kĩthito kwa myaka mingĩ.

O na kau Amanyĩw’a ma Mbivilia mayaeleawa nesa mwolooto wa kũlea kwĩlikya kaũnĩ na siasanĩ, woni woo na mwĩkalĩle woo waĩ kĩvathũkany’o vyũ na wa andũ ala angĩ malikile kaũnĩ. Kwa ngelekany’o, andũ  ma siasa na atongoi ma ndĩni makwatie mbau nthĩ syoo kaũnĩ ũsu, ĩndĩ mo Amanyĩw’a ma Mbivilia malũmanĩtye na ũla “Mũnene wa Mũuo.” (Isa. 9:6) O na kau amwe moo mayaatĩĩa nesa vyũ ũla mwolooto ũvatanĩte kũlika kaũnĩ na siasanĩ, nĩmalũmĩtye ũw’o wa vata ũla wawetiwe nĩ Mũmanyĩw’a wa Mbivilia weetawa Konrad Mörtter. Aisye: “Nĩneesĩ nesa vyũ kuma Ndetonĩ ya Ngai kana Mũklĩsto ndaĩle kũaana.”—Kuma 20:13. *

Mĩao ya nthĩ ya Germany ndyawetete wĩa ũngĩ ũla mũndũ waĩ atonya kũtethya ethĩwa nĩwalea kũlika itanĩ nũndũ wa wasya wake wa ngoo. Na kwoou Amanyĩw’a ma Mbivilia mbee wa 20 ma nthĩ ĩsu mayaaĩtĩkĩla kwĩlikya itanĩ o na vanini. Nũndũ wa ũu, amwe moo moonekaa ta andũ awau mĩtwe. Ũmwe wa asu aĩ Gustav Kujath, ũla watwaiwe vala vasũvĩĩawa andũ ma ndũũka na anengwa ndawa sya kũmũmila. O nake Hans Hölterhoff nĩwaleile kũlika itanĩ na ũu watuma atwawa yela, vala waleile wĩa w’onthe ũkonetye kaũ. Asungi ma yela mamwovanisye nginya aanda moko. Na ĩla asungi moonie ndanavĩndũka, mamwosie na meelitya nĩmeũmũaa. Ĩndĩ Hans aendeeie kwĩthĩwa e mũlũmu nginya kaũ ũsu wathela.

Ana-a-asa angĩ ala meetĩkĩlile kũlika itanĩ nĩmaleile kũkua mĩio ya kaũ na makũlya manewe wĩa ũngĩ ũte wa kũkita ĩmwe kwa ĩmwe. * Johannes Rauthe nũmwe wa asu na anengiwe wĩa kĩsesenĩ kya ngalĩ ya mwaki. Nake Konrad Mörtter anengiwe wĩa wa kũtetheanĩsya na matakĩtalĩ, nake Reinhold Weber atw’ĩka mũtetheesya wa ndakĩtalĩ. Na ĩndĩ August Krafzig nĩweewie mũyo mũno nũndũ wĩa ũla waaĩwe ndwaatuma athi kũkita. Amanyĩw’a asu ma Mbivilia vamwe na angĩ o tamo nĩmatw’ĩte kũmũthũkũma Yeova kwosana na kĩla meesĩ ĩũlũ wa wendo na ũĩkĩĩku.

Nũndũ wa mwĩkalĩle woo ĩvindanĩ yĩu ya kaũ, Amanyĩw’a ma Mbivilia nĩmambĩĩe kũsiw’a mũno nĩ silikalĩ. Myakanĩ ĩla yaatĩĩe Amanyĩw’a ma Mbivilia ma Germany maĩ na makoani maingĩ mũno kotinĩ nũndũ wa wĩa woo wa kũtavany’a. Ovisi wa ũvonge wa Germany, ũla waĩ Magdeburg, nĩwaseũvisye kamitii ya maũndũ ma mĩao nĩ kana ĩmatetheesye.

Ngũsĩ sya Yeova nĩsyaendeeie kwongelanga ũmanyi woo ĩũlũ wa mwolooto ũla ũkonetye kwĩlikya kaũnĩ. Kwoou ĩla kaũ wa kelĩ wa nthĩ yonthe wambĩĩe, nĩmaatĩĩe mwolooto ũsu nesa kwa kũlea kwĩlikya itanĩ o na vanini. Nũndũ wa ũu matalilwe ta nthũ sya Silikalĩ ya Germany na mathĩnw’a mũno. Ĩvindanĩ yĩngĩ tũkaneenea ũvoo ũsu nthĩnĩ wa kĩlungu kĩĩ kya “Kwĩlilikany’a Maũndũ ma Tene.”—Kwĩlilikany’a maũndũ ma tene ma Central Europe.