1, 2. Nĩ ũndũ wĩva amũika matonya kwĩw’a maithing’ĩĩw’a maĩkĩĩe, na matonya kwosa matambya meva nĩ kana mesũvĩe?

MWĨĨTU-A-ASA ũmwe wa mũika wa ngalĩko sya Britain ataviw’e nĩ mwĩĩtu ũmwe masomaa ĩmwe ndeto ii: “Wĩoneka wĩ mũĩ mũno. Ndwaĩle kwĩthĩwa ũiĩkĩĩa kwĩ Ngai.” Nake mwana-a-asa ũmwe wa Germany aandĩkie ũũ: “Alimũ makwa maasya kana ngewa ĩla yĩ Mbivilianĩ ĩeleetye ĩũlũ wa wũmbi no wano tũ. O na maiseng’aa moona syana syĩkũĩkĩĩa kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya.” Na ĩndĩ ve mwĩĩtu-a-asa ũngĩ wa mũika kuma France waisye: “Alimũ ma sukulu yitũ maseng’aa mũno kwona ve o syana siĩkĩĩaa ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ.”

² Andũ aingĩ ũmũnthĩ maĩkĩĩaa kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya. Kwoou we mũndũ wa mũika, wĩthĩwe wĩ mũvatise kana no ĩndĩ ũkwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova, nĩwĩw’aa ũithing’ĩĩw’a wĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta woo vandũ va kũĩkĩĩa kana syĩndũ syeekie kũmbwa? Ethĩwa vailyĩ ũu, ve matambya ũtonya kwosa ũkalũlũmĩlya mũĩkĩĩo waku, na ũiendeea kwĩkala wĩ mũlũmu. Ĩtambya yĩmwe nĩ kũtũmĩa kĩlĩko kĩla ũnengetwe nĩ Ngai. Mbivilia yaĩtye kana kĩlĩko ta kĩu “kĩkakũsyaĩĩasya.” Kũtũmĩa kĩlĩko kũkasũvĩa mũĩkĩĩo waku ndũkonzw’e nĩ ũvũngũ ũla ũmanyĩaw’a nĩ andũ.​—Soma Nthimo 2:10-12.

3. Nĩ ũndũ wĩva tũkwĩmanyĩsya ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Nĩ kana mũndũ ethĩwe na mũĩkĩĩo wa w’o, no nginya ethĩwe na ũmanyi wa w’o ĩũlũ wa Ngai. (1 Tim. 2:⁠4) Nũndũ wa kĩtumi kyu, ĩla ũkwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai na mavuku angĩ ma Kĩklĩsto, ndũkasome ũsembete. Tũmĩa kĩlĩko kyaku nĩ kana ‘ũelewe’ kĩla  ­ũũsoma. (Mat. 13:​23, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Weemanyĩsya kwa nzĩa ĩsu nũkũmanya maũndũ maingĩ ala ‘maĩkĩĩthasya’ kana Yeova nĩwe Mũmbi witũ, na kana Mbivilia yumĩte kwake. Ekai ĩndĩ twone ũndũ ũtonya kwĩka ũu.​​—⁠Aevl. 11:⁠1.

4. Mũndũ ũla wasasya syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya na ũla wasasya kwĩ Ngai matuteny’e ata? Kwoou no nginya ithyonthe twĩke ata?

⁴ Waatavw’a ndeto ta ii, “Yu we ũtonya kũĩkĩĩa kwĩ Ngai ata na vai mũndũ waamwona? Nyie nĩĩkĩĩaa kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya nũndũ andũ ma saenzi maasyaa ũu nĩw’o kwaendie.” Andũ aingĩ methĩawa na woni ta ũsu. Ĩndĩ nũseo tũkekala twĩsĩ atĩĩ: Ala masasya kwĩ Ngai na ala masasya syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya onthe methĩawa matongoew’e nĩ mũĩkĩĩo mũna. Twĩenda kwasya ata? Mbee vai mũndũ waaona Ngai, o na vai ũmwe witũ waĩ vo ayũmba syĩndũ. (Yoa. 1:​18) O ta ũu, vai mũndũ o na ũmwe, ethĩwe nĩ mũsomi wa maũndũ ma saenzi kana ti w’o, waaona kyũmbe kĩmwe kĩivĩndũka na kumĩlya kyũmbe kĩngĩ. Kwa ngelekany’o, vai mũndũ waaketeea nzoka kana ĩtelembũ akona yĩivĩndũka kavola yĩkatw’ĩka nyamũ ĩngĩ ta mũnyambũ kana nzou. (Yovu 38:​1, 4) Kwoou no nginya kĩla ũmwe witũ athiane maũndũ amanye vala ũw’o ũĩ na aitũmĩa kĩlĩko nĩ kana avikĩĩe ũtwi ũla waĩlĩte. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ ĩũlũ wa wũmbi: “Syĩndũ [sya Ngai] ila itonekaa kuma nthĩ yoombwa nikwoneka nesa, ikĩmanyĩka ũndũ wa ila syoombiwe, nasyo nĩ vinya wake wa tene na tene na Ũ-Ngai wake; nĩ kana methĩwe mate na wĩmilo.”​​—⁠Alo. 1:​20.

5. Ithyĩ andũ ma Ngai tũtetheew’e ata tũmanye kũtũmĩa ilĩko sitũ?

⁵ Mbivilia yaĩtye kana “kwondũ wa mũĩkĩĩo nĩtũũmanya kana nthĩ nĩsyoombiwe na ndeto ya Ngai.” (Aevl. 11:⁠3) Kũmanya kũu kũũwetwa nĩ kũla kwa mũndũ ũkũtata one kĩndũ kĩna na mũno mũno ethĩwa kĩi ũtheinĩ, kana kĩyumĩlĩte nesa. Kwoou andũ ala mekwenda kwĩkĩa kĩthito ta kĩu maianĩawa no kĩla mene kana kĩla mekwĩw’a na matũ moo, ĩndĩ no nginya matũmĩe ilĩko syoo. Ũseũvyo wa Yeova nũseũvĩtye syĩndũ mbingĩ mũno itũtetheesye. Syĩndũ isu syĩthĩawa syĩkĩwe ũkunĩkĩli mwingĩ na kwoou no itũtetheesye ‘kwona’ Mũmbi witũ na metho ma mũĩkĩĩo. (Aevl. 11:27) Syĩndũ isu nĩ ta ĩla vitio yĩtawa Maajabu ya Uumbaji Yanafunua Utukufu wa Mungu, mbulosua Uhai​—⁠Ulitokana na Muumba? na Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai, vamwe na ĩvuku Je, Kuna Muumba Anayekujali? O na makaseti maitũ methĩawa na maũvoo  maseo mũno matonya kũtetheesya mũndũ asũanĩe. Kwa ngelekany’o, kaingĩ ĩkaseti ya Amkeni! nĩyĩthĩawa na kĩlungu kya ũneenany’a na andũ ma saenzi na andũ angĩ ala maeleetye nĩkĩ mambĩĩe kũĩkĩĩa kwĩ Ngai. Nakyo kĩlungu kĩĩ, “Je, Ni Kazi ya Ubuni?,” nĩkĩeleasya ũndũ syĩndũ syĩ kĩvathũkany’o syũmbĩtwe kwa nzĩa ya ũsengy’o. Kĩla ĩvinda andũ ma saenzi matataa kũseũvya syĩndũ maatĩĩe isu syoombiwe.

6. Weta moathimo amwe ũtonya kũkwata watũmĩa syĩndũ ila tũseũvĩaw’a. We mwene ũtethekete ata?

⁶ Mwana-a-asa ũmwe wa Amelika wĩ na myaka 19 nĩwawetie ĩũlũ wa mbulosua isu ilĩ syawetwa asya: “O na ndiwetekya ũndũ indethetye. Nĩsomete mbulosua isu mavinda ta 12.” Nake mwĩĩtu-a-asa wa kuma France aandĩkie ũũ: “Kĩla kĩlungu kĩtawa ‘Je, Ni Kazi ya Ubuni?’ kĩtumaa nĩseng’a mũno! Kĩtumaa nĩmanya kana maingyinia ala ndũĩka vyũ no matate kũelekany’a ũndũ syĩndũ syũmbĩtwe, ĩndĩ vai ĩvinda makaseũvya syĩndũ nzeo ta isu syoombiwe.” Na ĩndĩ asyai amwe ma South Africa me mwĩĩtu wa myaka 15 maisye ũũ: “Kĩlungu kya mbee kĩla mwĩĩtu witũ ũsomaa akwata Amkeni! nĩ kĩla kĩthĩawa na kyongo ‘Mahojiano.’ ” Naku we wĩkaa ata? We nũtũmĩaa nesa syĩndũ isu syonthe? Waitũmĩa nesa mũĩkĩĩo waku no ũlũme ta mũtĩ wĩ na mĩi mĩliku. Naw’o walũma ũu, ndũkalulutĩka o na wamanyĩw’a momanyĩsyo me na ũvũngũ wĩana ata.​—Yel. 17:5-8.

7. Nĩkĩ Ngai wendaa kwona ũiosya maũndũ?

⁷ Ethĩwa wĩ na maũndũ wendaa kũmanya ĩũlũ wa Mbivilia, nũthũku kũkũlya? Aiee, ti ũthũku. Yeova endaa ‘ũosye maũndũ onthe’ nĩ kana wĩyĩĩkĩĩthye kĩla kya w’o nĩkyo kĩva. Ndendaa ũĩkĩĩe kĩndũ atĩ nũndũ andũ ala angĩ nĩmeũkĩĩkĩĩa. Kwoou tata ũtũmĩe kĩlĩko kyaku nĩ kana ũkwate ũmanyi ũla wa w’o. Ũmanyi ũsu no ũũtetheesye wĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ. (Soma 1 Athesalonika 5:21; 1 Timotheo 2:⁠4.) Ũndũ ũmwe ũtonya kũũtetheesya ũkwate ũmanyi ũsu nĩ kwĩthĩwa na mĩvango mĩseo ya kwĩmanyĩsya maũndũ mana.

8, 9. (a) Nĩ mĩvango ta yĩva ya kwĩmanyĩsya amũika amwe matonya kũtanĩa? (b) Aklĩsto amwe matethekete ata nũndũ wa kũvindĩĩsya kĩla mekwĩmanyĩsya?

⁸ Amũika amwe nĩmatw’ĩte kwĩka mĩvango ya kwĩmanyĩsya wathani ũla wĩ Mbivilianĩ kana ũndũ maũndũ ala Mbivilia ĩwetete mosanĩte na ũkunĩkĩli ũla wĩkĩtwe nĩ asomi ma maũndũ ma tene vamwe na asomi ma saenzi. Wathani ũmwe mũseo mũno ũtonya kwĩmanyĩsya nĩ ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mwambĩlĩlyo 3:​15. Mũsoa ũsu nĩw’o wa mbee kũneenea kyongo kĩla kĩnene kĩneenewe Mbivilianĩ. Kyongo kĩu kĩkonetye ũndũ Ngai ũkatetea ũsumbĩki wake mũnene na ũndũ ũkatũmĩa Ũsumbĩ kũthesya ĩsyĩtwa yake. Mũsoa ũsu wĩ w’oka oou wonanĩtye ũndũ Yeova ũkavetea andũ mathĩna onthe ala maakomana namo kuma ĩvinda ya Eteni. Ĩndĩ ũtonya kwĩmanyĩsya ata ĩandĩko yĩu ya Mwambĩlĩlyo 3:⁠15? Nzĩa ĩmwe nĩ kũsola kyati. Kyatinĩ kĩu no ũandĩke maandĩko ala monanĩtye ũndũ kavola kwa kavola Ngai wavuanisye naaũ ala mawetetwe mũsoanĩ ũsu, na ũndũ mũvango ũla ũwetetwe mũsoanĩ ũsu ũkeanĩa. O na no ũandĩke maandĩko ala maĩkĩĩthĩtye kana wathani ũsu ndũkatĩa kwĩanĩa. Weeka ũu ũkoona ũndũ maandĩko asu mosanĩte nesa mateũvĩngana, na kĩu kĩkaũtetheesya kwona kaĩ athani ala me Mbivilianĩ na aandĩki ala mamĩandĩkie ‘matongoew’e nĩ veva mũtheu’!​​—⁠2 Vet. 1:​21.

⁹ Mwana-a-asa ũmwe wa Germany aandĩkie asya: “Ũvoo wa Ũsumbĩ nĩw’o ũvoo ũla wa vata ũneenewe Mbivilianĩ kuma mwambĩlĩlyonĩ nginya mũminũkĩlyonĩ. Ũvoo ũsu ũkwatĩanĩe nesa o na kũtw’ĩka ĩ Mbivilia yaandĩkiwe nĩ andũ ta 40. Na aingĩ moo matwĩe myaka yĩ kĩvathũkany’o na mayeesene.” Nake mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa kuma Australia nĩwakiitiwe nĩ kĩlungu kĩmwe kya kwĩmanyĩsya kyaĩ ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 01/12/2013, kĩla kyaeleetye ĩũlũ wa Vasaka. Sikũkũ ĩsu ya Vasaka ĩkonanĩtye vyũ na kĩla kĩwetetwe ĩandĩkonĩ ya Mwambĩlĩlyo 3:​15 vamwe na kũka kwa  Masia. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aandĩkie atĩĩ: “Kĩlungu kyu kyasalukilye metho makwa noona ũndũ Yeova ũseũvĩte. Nendeeiw’e mũno nĩ kwona kana ve mũndũ wasũanĩie eeka mũvango ta ũsu kwondũ wa Aisilaeli na ĩtina mũvango ũsu wesa kwĩanĩa vala ve Yesũ. Ngĩsoma kĩlungu kĩu nambie kũũngamĩlya vandũ nĩ kana nĩvindĩĩsye ũndũ kyaũya kyu kya Vasaka kyaĩ wathani wa mwanya!” Nĩ kyaũ kyatumie mwĩĩtu-a-asa ũsu ethĩwa na mawoni ta asu? Kĩtumi nũndũ nĩwasũanĩie mũno kĩla wasomaa na ‘akĩelewa.’ Kwĩka ũu nĩkwalũlũmĩilye mũĩkĩĩo wake na kwatuma amũthengeea Yeova mũnango.​—Mat. 13:23, BCK.

10. Kũsũanĩa ĩũlũ wa ũĩkĩĩku wa aandĩki ma Mbivilia kũtonya kũũtetheesya ata ũmĩĩkĩĩe mũnango?

¹⁰ Ũndũ ũngĩ ũtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo waku nĩ kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa ũkũmbaũ na ũĩkĩĩku wa aũme ala maandĩkie Mbivilia. Kwa ngelekany’o, aandĩki aingĩ ma tene maandĩkaa o moseo ma atongoi moo na mosumbĩki moo. Ĩndĩ athani ma Yeova mayailyĩ ũu. Athani asu mayaandĩka ũseo wa angĩ wĩ w’oka, ĩndĩ o na nĩmaandĩkie mothũku ma andũ ma mbaĩ syoo, o na asumbĩ moo. (2 Mav. 16:​9, 10; 24:​18-​22) Na eka ũu, nĩmaandĩkie ĩũlũ wa mavĩtyo moo ene vamwe na mavĩtyo ala athũkũmi angĩ ma Ngai meekie. (2 Sam. 12:​1-​14; Mko. 14:50) Mwana-a-asa ũmwe wa mũika ngalĩko ya Britain aisye: “Andũ aĩkĩĩku kĩthemba kĩu me mũo. Kũsoma ĩũlũ wa andũ ta asu kũtumaa tũĩkĩĩa vyũ kana Mbivilia yumĩte kwa Yeova.”

11. Amũika matonya kwĩka ata nĩ kana mende mũno myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ?

¹¹ Ũndũ ũngĩ ũĩkĩĩthĩtye andũ aingĩ kana Mbivilia ĩveveewe nĩ Ngai nĩ kwona ũndũ yĩthĩawa na myolooto mĩseo ya kũtũtongoesya. (Soma Savuli 19:​7-​11.) Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa mũika kuma Japan aandĩkie ũũ: “Ĩla twambĩĩe kũatĩĩa momanyĩsyo ma Mbivilia mũsyĩ, nĩtweethĩiwe na ũtanu. Mũuo nĩwalikile mũsyĩ, tweethĩwa na ngwatanĩo, na twambĩĩa kwendana.” Ũndũ ũngĩ nĩ kana myolooto ya Mbivilia nĩtũsũvĩaa tũikekale ta andũ aingĩ ala matw’ĩkĩthĩtw’e ngombo sya ũwe na sya ũthaithi wa ũvũngũ. (Sav. 115:​3-8) Namo momanyĩsyo ala andũ mamanyĩasya kana kũi Ngai matumĩte kwĩthĩwa ata? Ĩla andũ mamanyĩsya kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya matumaa wũmbi ũnengwa nguma ĩla yaĩlĩte kũnengwa Yeova e weka. Kyu kĩtumĩte wũmbi wambĩĩa kũthaithwa. Andũ ta asu maasya kũi Ngai methĩawa mayonany’a kana mũndũ no amine mathĩna. Ĩndĩ ũw’o nĩ kana vai ũmwe ũnenga ũngĩ wĩkwatyo mũseo.​—Sav. 146:3, 4.

12, 13. Nĩ nzĩa yĩva nzeo ũtonya kũtũmĩa ĩla ũũneena na angĩ ĩũlũ wa wũmbi kana Mbivilia, methĩwe nĩ ala ũsomaa namo, nĩ alimũ, kana no andũ angĩ?

¹² Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũelesye angĩ nesa mũĩkĩĩo waku ĩũlũ wa wũmbi na Mbivilia? Mbee vyũ, ndũkone ta wĩsĩ kĩla angĩ maĩkĩĩaa. Nĩkĩ? Nũndũ amwe nĩmatonya kwasya kana syũmbe ila syĩ kw’o ũmũnthĩ syaĩ syũmbe ingĩ syeekie kũvĩndũka o kavola kwa kavola, ĩndĩ ũyĩthĩa no monaa ta kwĩ Ngai. No kwĩthĩwa monaa Ngai nĩwe watumie syũmbe isu syĩvĩndũa o kavola mũvaka syatw’ĩka syũmbe ingĩ. Namo angĩ maasya kana maĩkĩĩaa syũmbe syeekie kũvĩndũka nũndũ keka ũu ti w’o ĩsomo yĩu yĩimanyĩw’a sukulu. Na ĩndĩ ve ala maĩkĩĩaa kũi Ngai nũndũ wa kũsonokw’a nĩ ndĩni. Nũndũ wa itumi ta isu, ĩla watw’a kũelesya mũndũ kũla syũmbe syaumie, nũseo ũkamba kũmũkũlya makũlyo. Amba kũmanya kĩla mũndũ ũsu ũĩkĩĩaa. Weethĩwa wĩ mũvoo na wamwĩthukĩĩsya nesa, no kwĩthwa o nake atonya ũkwĩthukĩĩsya.​​—⁠Tito 3:⁠2.

¹³ Ĩndĩ twasye nĩwakomana na mũndũ ũkũkumany’a nũndũ ũĩkĩĩaa kana Ngai nĩwe woombie syĩndũ. Tũmĩa ũĩ ũmũkũlye ne we aelesye nesa kĩla ũĩkĩĩaa. No ũmũkũlye aelesye syo syũmbe ila syĩ kw’o ũmũnthĩ syaumie va ethĩwa kũi Mũmbi. No ũmũwetee kana ethĩwa syũmbe ila syĩ kw’o syaumanie na kaindo kana kaĩ thayũ, no nginya kaindo kau kethĩwe kaĩ na ũtonyi wa kwĩyĩaany’a na kumĩlya tũngĩ tũilyĩ tako. Nĩkyo kĩtumi mũsomi ũmwe wa maũndũ ma saenzi waisye kana nĩ kana kaindo  kau kamwe kese kumĩlya syũmbe syonthe ila syĩ kw’o kaaĩlĩte kwĩthĩwa katonya kwĩanĩsya maũndũ mana. (1) Kaaĩlĩte kwĩthĩwa na kĩndũ kĩilyĩ kĩkonde kya kũkasũvĩaa (cell membrane), (2) no nginya kethĩwe kaĩ na vinya wa kwĩkala ke thayũ, (3) no nginya kethĩwe kaĩ na ũvoo nthĩnĩ wako (DNA) wa ũkatavya keĩana kavike va na keĩthĩwa kailyĩ ata, na (4) no nginya kethĩwe kaĩ na ũtonyi wa kumĩthya ũvoo ũngĩ ũilyĩ o ta ũsu wako. Mũsomi ũsu ongelile kwasya: “Mũndũ asaanĩaw’a mũno oona ũndũ o na kaindo kala kanini vyũ ke thayũ kombĩkĩte kwa nzĩa ya ũsengy’o.”

14. Ũtonya kwĩka ata weew’a ta ũteyũmbanĩsye nesa kũelesya angĩ ĩũlũ wa wũmbi kana kũmatetheesya mone syĩndũ iyaaĩka kwĩyumĩlya?

¹⁴ Weew’a ta ũteyũmbanĩsye nesa kũelesya angĩ ĩũlũ wa wũmbi kana kũmatetheesya mone syĩndũ iyaaĩka kwĩyumĩlya, no ũtate kũtũmĩa ndeto laisi o ta ila Vaulo watũmĩie. Ĩvinda yĩmwe aandĩkie atĩĩ: “Kĩla nyũmba yakĩtwe nĩ mũndũ: ĩndĩ ũla ũseũvĩtye syĩndũ syonthe nĩ Ngai.” (Aevl. 3:⁠4) Ndeto ta isu nĩsyosanĩte na kĩlĩko na no itethye mũno. Ethĩwa nyũmba no nginya yĩthĩwe yakĩtwe nĩ mũndũ nayo o na ndĩsa kũelekanw’a na syũmbe, tyo nginya vethĩwe ve ũla woombie i syũmbe? O na wenda no ũtũmĩe ĩvuku ĩna ũkwona yĩtethya. Ve ĩvinda mwĩĩtu-a-asa ũmwe watũmĩie ila mbulosua ilĩ iwetiwe. Ĩvinda yu aneenaa na mwanake ũmwe waĩkĩĩaa kana kũi Ngai na kana syũmbe syeekie kwĩyumĩlya. Ta kyumwa kĩmwe ĩtina wa ũu mwanake ũsu amwĩie, “Yu nĩngũĩkĩĩa kwĩ Ngai.” Nĩwambĩĩe kwĩmanyĩsya, na yu nĩ mwana-a-asa.

15, 16. Nĩ nzĩa ta yĩva ũtonya kũtũmĩa ĩla ũkwenda kũelesya angĩ ĩũlũ wa Mbivilia? Waĩle kwĩka ũu wĩ na kĩeleelo kĩva?

¹⁵ No ũtũmĩe nzĩa o ta isu ĩla ũũneena na mũndũ wĩ na nzika na Mbivilia. Manya nĩ kyaũ ũĩkĩĩaa na nĩ kyaũ wendete kũneenea. (Nth. 18:13) Ethĩwa endete maũndũ ma saenzi, no akwĩthukĩĩsye wamũwetea ũndũ Mbivilia yosanĩte na saenzi maũndũnĩ mana. Kwĩ ala namo matonya kwendeew’a mũno wamony’a ũndũ mawathani ala me Mbivilianĩ meanĩie, na ũndũ ĩtavĩtasya ĩla ĩkũelesya maũndũ ma tene. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kwony’a mũndũ myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ ya ũtũtongoesya, ta ĩla yawetiwe ĩvinda ya ũla Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ.

¹⁶ Lilikana kana kĩeleelo kyaku nĩ kũtetheesya mũndũ endeew’e ĩndĩ ti kũsinda ngalali. Kwoou mwĩthukĩĩsye nesa. Mũkũlye makũlyo nesa na ũyumya mawoni maku ũuĩtye na wĩ na ndaĩa, na mũno mũno ethĩwa wĩneena na mũndũ mũima. Weeka ũu, nĩ laisi andũ makanenga ndaĩa kĩla ũũmatavya. O na kĩu no kĩmatetheesye makaelewa kana ndwĩkĩte kũĩkĩĩa maũndũ ũte na kĩtumi kĩseo, tondũ amũika aingĩ mekaa. Ĩndĩ ĩkala wĩsĩ kana ti nginya ũsũngĩe ala meũmantha ngananĩo, kana mekwĩka ũkũthekeea nũndũ wa mũĩkĩĩo waku.​​—⁠Nth. 26:⁠4.

17, 18. (a) Ũtonya kwĩka ata nĩ kana wende ũw’o na ngoo yonthe? (b) Nĩ ĩkũlyo yĩva yĩsũngĩĩtwe ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁷ Kũmanya momanyĩsyo o ala ma mũsingi me Mbivilianĩ kũituma wĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Kwoou ĩka ũkunĩkĩli mwingĩ vyũ wa Ndeto ya Ngai wĩ na kĩthito ta kĩla ũtonya kwĩthĩwa nakyo ũimantha ũthwii mũvithe. (Nth. 2:​3-6) Tũmĩa nesa syĩndũ ila mwĩ nasyo kĩthyomonĩ kyenyu ta Watchtower Library nthĩnĩ wa DVD, LIBRARY INDANETINĨ, vamwe na Fahirisi ya Vichapo, kana Ĩvuku ya Kwĩka Ũkunĩkĩli ya Ngũsĩ sya Yeova. O na ĩka mũvango ũsome Mbivilia yonthe. No ũtate ũmĩmine na myei 12. Kũsoma Ndeto ya Ngai nĩ nzĩa ĩmwe nzeo vyũ ya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo waku. Mũsyaĩĩsya ũmwe wa mũthyũlũlũko alilikana ĩla waĩ wa mũika aisye: “Kĩndũ kĩmwe kyatumie nĩelewa kana Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai nĩ kũmĩsoma yonthe. Kũmĩsoma nĩkw’o kwatumie nĩkwatya nesa ngewa syonthe sya Mbivilia ila naasomewa nĩ mũnini. Kuma ĩvinda yĩu nĩw’o nambĩĩe kwĩana kĩ-veva.”

¹⁸ Inyw’ĩ asyai, mwĩ na wĩa mwingĩ mũno wa kũtetheesya syana syenyu syĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Mũtonya kũitetheesya ata syĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩsũngĩĩte ĩkũlyo yĩu.