1, 2. (a) Nĩ ũndũ wĩva mũmũ asyai makomanaa naw’o, na nĩ kyaũ kĩtonya kũmatetheesya? (b) Twĩneenea maũndũ meva ana?

MWANA-A-ASA ũmwe na mũka kuma France maisye: “Ithyĩ twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova e kw’o, ĩndĩ ũu ti kwasya kana syana sitũ ikeethĩawa na mũĩkĩĩo ũsu.” Masyokie masya: “Mũĩkĩĩo ti kĩndũ mwana ũsyaawa nakyo. Syana imeasya mũĩkĩĩo o kavola kwa kavola.” Nake mwana-a-asa ũmwe kuma Australia aandĩkie ũũ: “No kwĩthĩwa ũndũ ũla wĩ vinya vyũ ũkesa kwĩka ne kũtetheesya mwana waku ethĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu. Waĩle kũtũmĩa kyonthe kĩla kĩtonya kũũtetheesya. Mwana waku nũtonya kũũkũlya ĩkũlyo ĩna, ũkamũsũngĩa, na ũkona ta weanĩwa. Aĩ na mwĩkalangĩte ayĩsa ũkũkũlya yĩla ĩkũlyo ĩngĩ! Syana nĩsyendete kũmanya maũndũ mũno, na kwoou mosũngĩo ala ũtonya kũnenga mwana ũmũnthĩ akeanĩwa no kwĩthĩwa ũkamũnenga ĩvinda yĩngĩ atesa kwĩanĩwa. Kwoou no kwĩthĩwa ve vata wa kũtũngĩlĩĩla maũndũ o ala mwĩla kũneenea ĩvinda yĩngĩ.”

² Ethĩwa we wĩ mũsyai, ve mavinda amwe wĩw’aa ta ũtatonya kwĩanĩsya kĩanda kyaku kya kũmanyĩsya na kũtetheesya syana syaku syĩtw’ĩka aũme na aka me mũĩkĩĩo? Ũw’o nĩ kana, vai ũmwe witũ ũtonya kwĩanĩsya kĩanda kĩu na ũĩ wake mwene. (Yel. 10:23) Ĩndĩ no tũvote twamwĩkwatya Ngai atũtongoesye. Kwasũanĩa maũndũ aa ana  ũtonya kwĩka ĩla ũũtetheesya syana syaku syĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu: (1) Manya syana syaku nesa. (2) Imanyĩsye kuma ngoonĩ. (3) Tũmĩa ngelekany’o nzeo. (4) Syony’e ũseo wa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia.

3. Asyai matonya kũatĩĩa ata ngelekany’o ya Yesũ maimanyĩsya syana syoo?

³ Yesũ ndakĩaa kũkũlya aatĩĩi make kĩla maĩkĩĩaa. (Mt. 16:​13-​15) Kwoou atĩĩa ngelekany’o yake. Ĩvinda yĩla ĩseo ya kũkũlya syana syaku ielesye kĩla kĩ ngoonĩ nĩ ĩla kĩla ũmwe ũkwĩw’a e mũthalĩku ngoonĩ. Ĩvindanĩ ta yĩu no mũneenee nzika ila itonya kwĩthĩwa nasyo. Mwana-a-asa ũmwe wa myaka 15 kuma Australia aandĩkie atĩĩ: “Tata nĩwĩkalangaa aineena nakwa ĩũlũ wa mũĩkĩĩo wakwa na nũndetheeasya kũsũanĩa maũndũ. Angũlasya: ‘Mbivilia yaasya ata?’ ‘We nĩwonaa kĩla ĩwetete ta kya w’o?’ ‘Nĩkĩ ũmĩĩkĩĩaa?’ Ĩla ngũmũsũngĩa ndendaa nĩke kũtũngĩlĩĩla kĩla we kana Mami ũndavĩtye ĩndĩ endaa nĩsũngĩe nĩtũmĩĩte ndeto syakwa. Na o ũndũ nĩanĩte now’o wendaa nĩmũelesye mũnango kĩla wangũlya.”

4. Nĩkĩ ndwaĩle kũvũthĩĩsya makũlyo ma mwana waku? Nengane ngelekany’o.

⁴ Ũkesa kwĩthĩa mwana waku ndetĩkĩlanĩte vyũ na ũndũ mũna wĩ Mbivilianĩ, tata mũno ndũkamũthũkĩe kana wambĩĩe kwĩka ta ũũtetea mũno kĩla we mũsyai ũĩkĩĩaa. Mũtetheesye o kavola asũanĩe nesa ũndũ ũsu. Mũndũũme ũmwe wĩ mũsyĩ aisye: “Ndũkavũthĩĩsye makũlyo ma mwana waku. Ndũkone ta makũlyo mate maana na ndũkalee kũneenea ũndũ mũna aĩ nũndũ wĩĩw’a ũte mwĩanĩe ũiũneenea.” Waĩle kwona kana mwana waku ekũlya makũlyo nũndũ ve ũndũ ũũmũthĩny’a na eenda kũelewa maũndũ. Kĩu nĩkĩtonya kũtethya mũno. O na ĩla Yesũ waĩ wa myaka 12 nĩwakũlasya makũlyo maito. (Soma Luka 2:​46.) Mwanake ũmwe wa myaka 15 kuma Denmark aisye: “Ĩvinda yĩmwe neeie asyai makwa kana no nĩkũlasya ethĩwa ndĩni yitũ nĩyo ya w’o. O na kau no kwĩthĩwa kĩu kyatumie mambĩĩa kũmaka nũndũ wakwa, makyosie o nesa. Masũngĩie makũlyo makwa onthe matũmĩĩte Mbivilia.”

5. Asyai matonya kwonany’a ata kana mailekeleelye mũĩkĩĩo wa syana syoo?

⁵ Tata ũmanye syana syaku nesa. Ũu nĩ kwasya kana waĩle kũmanya kĩla kĩ kĩlĩkonĩ na ngoonĩ syoo, na kĩla kĩithĩnasya. Ndũkaatalĩthye atĩ syana syaku syĩ na mũĩkĩĩo aĩ nũndũ niendanasya naku maũmbanonĩ kana ũtavany’a. Kwoou o na ĩla mũendeesye maũndũ menyu kĩla mũthenya, mũineenea maũndũ angĩ ndũkolwe kũneenea maũndũ ma Mbivilia. Voyaa na syana syaku, o na voyaa kwondũ wasyo. Tata ũmanye matatwa ala maikwataa na ũiitetheesya imanye ũndũ itonya kũmasinda.

6. Kwĩthĩwa na kĩthito kya kwĩmanyĩsya Mbivilia nesa kũtetheeasya asyai ata mamanyĩsye syana syoo?

⁶ Yesũ aĩ mwalimũ na kĩla kyatumaa avikĩĩa ngoo sya andũ nĩ kwĩthĩwa nĩwendete Yeova, Ndeto ya Ngai, na nĩwendete andũ. (Luka 24:32; Yoa. 7:​46) O namo asyai meeka ta Yesũ nĩmatonya kũvikĩĩa ngoo sya syana syoo. (Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:​5-8; Luka 6:​45.) Kwoou inyw’ĩ asyai, somai Mbivilia nesa vamwe na mavuku ala tũnengetwe ma kũtũtetheesya kũmĩelewa. Endeew’ai nĩ kwĩloela wũmbi na kũsoma ilungu mavukunĩ maitũ ila ineenee wũmbi. (Mt. 6:​26, 28) Mweeka ũu mũkeethĩwa na ũmanyi mwingĩ, mũkamwenda Yeova mũnango, na mũkeethĩwa na ũtonyi mũnenange wa kũmanyĩsya syana syenyu.​—Luka 6:40.

7, 8. Ĩla ũw’o wa Mbivilia walika nesa ngoonĩ ya mũsyai, atonya kwĩka ata? Nengane ngelekany’o.

⁷ Ũw’o wa Mbivilia walika ngoonĩ yaku nesa, ũkendaa kũũneenea vamwe na mũsyĩ waku. Ũneeneae kĩla ĩvinda ĩndĩ ti o ĩla mũũseũvya ilungu ila siũneenewa maũmbanonĩ, kana ĩla mwĩ na ũthaithi wa mũsyĩ. O na ĩngĩ, ndwaĩle kũtavya mwana waku ũw’o na lasima. Waĩle kũeka ngewa ikeyĩete nesyo o ũndũ wĩsaa kwĩthĩa mũeie ngewa o na mũteĩvangĩĩe kũea. Mwana-a-asa ũmwe na mũka  kuma Amelika nĩmasũanĩaa ĩũlũ wa Yeova me na syana syoo ĩla mendeew’a nĩ kĩndũ kĩna kyanake kyoombiwe, kana ĩla mendeew’a nĩ lĩu mũna. Asyai asu maĩtye: “Nĩtũlilikanasya syana sitũ ĩũlũ wa wendo wa Yeova na ũndũ wasũanĩie atanamba kũmba kyonthe kĩla watũmbĩie.” Namo asyai angĩ ma South Africa ĩla me nĩma na twĩlĩtu twoo twĩlĩ nĩmaneeneaa maũndũ ta ũndũ mbeũ ĩmeaa kwa nzĩa ya ũsengy’o na ĩndĩ ĩiana na kũtw’ĩka mũtĩ. Measya: “Nĩtũtetheeasya twĩlĩtu twitũ twĩthĩwe na kĩkĩo twasũanĩa ĩũlũ wa thayũ vamwe na ũndũ syĩndũ ila syĩ thayũ syũmbĩtwe kwa nzĩa ya ũsengy’a.”

⁸ Ve ĩvinda mwana-a-asa ũmwe wa Australia e na mwanae wa myaka ĩkũmi maendie kũtembea kũla kwĩloelawa syĩndũ sya tene. Nĩwatũmĩie mwanya ũsu kũtetheesya mwanae alũlũmĩlye mũĩkĩĩo wake na ayĩyonea kana Ngai nĩwe Mũmbi. Mwana-a-asa ũsu aisye atĩĩ: “Twoonie tũsamũ twa ũkanganĩ twa myaka ya tene mũno twĩtawa ammo­noids na tũngĩ twĩtawa trilobites. Twasaanĩiw’e kwona kaĩ o ta nyamũ mbingĩ ila syĩ kw’o ũmũnthĩ, tũsamũ tũu twakwie twathela twaĩ twanake mũno, twoombĩtwe kwa nzĩa ya ũsengy’o mũno, na vai vandũ twatialĩtye! Kwoou ethĩwa syũmbe nini syĩ thayũ nĩsyo syavĩndũkie syatw’ĩka ingĩ nene na sya ũsengy’o, nĩkĩ tũsamũ tũu twa tene twaĩ twa ũsengy’a? Ũsu nĩ ũndũ wambendeeisye mũno na nĩnaũmanyĩisye mwanawa.”

9. Nĩkĩ no twasye kana ngelekany’o nitethasya, na mwĩĩtu-a-asa ũmwe oonanisye ũu ata?

⁹ Mavinda maingĩ Yesũ nĩwatũmĩaa ngelekany’o nĩkwĩthĩwa nivikĩaa ngoo, nitetheeasya andũ masũanĩe, na nitumaa mekala malilikene kĩla memanyĩsya. (Mt. 13:​34, 35) Syana iisũanĩa ikothaa kũkũna visa kĩlĩkonĩ. Kwoou inyw’ĩ asyai, tũmĩai ngelekany’o mũno ĩla mũkũimanyĩsya. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe kuma Japan nĩweekie ũu. Kĩmwana kyake kĩmwe kĩ kya myaka nyanya na kĩla kĩngĩ ĩkũmi, nĩwaimanyĩisye ĩũlũ wa yayaya na ũndũ Yeova wasũanĩie mũno aiyĩseũvya. Nĩ kana aitetheesye ielewe ainengie ĩia, sukalĩ, na kaawa. Na ĩndĩ eea kĩla kĩmwe kĩ kyoka kĩmũuĩe kĩkombe kya kaawa. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aeleisye ũũ: “Syaseũvisye kaawa kau syĩ metho mũno. Ĩla naikũlilye nĩkĩ iseũvisye kaawa syĩ metho mũno syaisye kana syendaa kũua kaawa kau ũndũ nyie nendete. Nakwa naieleisye kana o tondũ syo iuie kaawa kau syĩ metho, now’o Ngai wavulanilye nzeve ila syĩ yayayanĩ nesa vyũ nĩ kana yayaya yĩu yĩthĩwe yĩtwaĩlĩte.” Ngelekany’o ĩsu nĩyasyaĩlĩte nũndũ syaĩ o nini, na nĩyaitetheeisye mũno kũte keka mwĩĩtu-a-asa ũsu eekie kũinenga ũvoo syĩkalĩte nthĩ mana. Vate nzika, imwana isu iyaaũlwa nĩ kĩla syemanyĩisye!

10, 11. (a) Ũtonya kũtũmĩa ngelekany’o yĩva ũtetheesye mwana waku ethĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu kana kwĩ Ngai? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 28.) (b) Nĩ ngelekany’o syĩva we wonete syĩ nzeo?

¹⁰ Ũtonya kũtũmĩa ngelekany’o yĩva ũtetheesye mwana waku aelewe kana no nginya syĩndũ syĩthĩwe syoombiwe nĩ Ngai? Wĩ na mwana waku no mũue kĩndũ ta keki mũatĩĩe mũtalatala ũla waĩle. Mwamina ũu no ũmũelesye nĩkĩ mũtalatala ũsu nĩ wa vata. Ĩtina wa vau mũnenge ĩtunda ta ĩevo na ũimũkũlya-ĩ, “Nĩwĩsĩ kana o nayo ĩtunda yĩĩ yĩyũmbwa ve mũtalatala ũla waatĩĩiwe?” Na ĩndĩ yatũanĩlye katĩ na ũimũnenga kakili kamwe. Mũtavye  kana no twasye mũtalatala wa kũseũvya ĩtunda yĩu waandĩkĩtwe ngiinĩ ĩsu, ĩndĩ waandĩkĩtwe na kĩthyomo kĩ ĩũlũ mũno kũte kĩla kĩtũmĩawa kũandĩka mĩtalatala ya kũua malĩu. Yu ĩndĩ mũkũlye-ĩ, “Ethĩwa ve mũndũ waandĩkie mũtalatala wa kũua keki, nũũ ũla waandĩkie mũtalatala ũla wĩany’a vinya ũu wa kũseũvya ĩevo?” Ethĩwa mwana waku nĩ mũkũangũ, no ũmũelesye kana mũtalatala wa kũseũvya ĩevo, o na wa kũmba mũtĩ w’onthe wa mũevo, waandĩkĩtwe nthĩnĩ wa DNA. O na no mũsisye vamwe ngelekany’o ila syĩ ĩthangũnĩ ya 10 nginya 20, mbulosuanĩ Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai.

¹¹ Asyai aingĩ nĩmatanĩaa kũneenea vamwe na syana syoo kĩla kĩlungu kĩthĩawa nthĩnĩ wa Amkeni! kĩ na kyongo, “Je, Ni Kazi ya Ubuni?” Na ethĩwa syana syoo nĩ nini, matũmĩaa kĩlungu kĩu kũimanyĩsya tũmaũndũ tũla tũte vinya. Kwa ngelekany’o, asyai amwe Denmark nĩmaelekanilye ndeke na nyũnyi. Maisye atĩĩ: “Ndeke ĩilyĩ o nyũnyi.” Na ĩndĩ makũlya: “Ĩndĩ syo ndeke nitonya kũlekya matumbĩ na ikalĩkya tũteke tũngĩ? Nasyo nyũnyi no nginya iseũvĩw’e kĩwanza kya kũvũĩlaa? Nao ũtonya kwasya ata weethukĩĩsya kĩuumo kya ndeke na weethukĩĩsya ũndũ tũsũni twĩ wasya ũseũvĩte? Kwoou ũla mũĩ mũno nũũ? Nũla waseũvisye ndeke kana nũla woombie nyũnyi?” Maelesyo ta asu vamwe na makũlyo maseo nĩmatonya kũtetheesya mwana akeana “kĩlĩko” na ayĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana kwĩ Ngai.​—Nth. 2:10-12.

12. Ngelekany’o itonya kũtetheesya mwana ata akethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Mbivilia nĩ ya w’o?

¹² O na ĩngĩ, ngelekany’o nzeo no itetheesye mwana akethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Mbivilia nĩ ya w’o. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩandĩko ya Yovu 26:⁠7. (Soma.) Ũtonya ata kwony’a mwana waku kana ĩandĩko yĩu nĩyaveveewe nĩ Ngai? Vandũ va kũvanga wĩĩka kũmũtavya maũndũ ala we mũsyai wĩsĩ, nĩkĩ ũtamũtetheesya atũmĩe ũtonyi wake wa kũsũanĩa? Mũelesye kana Yovu aĩ kw’o ĩvinda ya tene o na kũte ndũlũvenĩ kana syombo sya kũthi ndatanĩ. Nenga mwana waku kĩanda kya kwonany’a ũndũ ne vinya kwa andũ amwe kũĩkĩĩa kana kĩndũ kĩnene mũno ta nthĩ no kĩsũnzũũle vandũ vate kĩndũ. No atũmĩe mũvĩla kana ĩvia onany’e kana kĩndũ kĩ na ũito kĩyĩsa kũsũnzũũla vandũ kĩte kĩkwatĩĩe. Nzĩa ta ĩsu no ĩtetheesye mwana akaelewa kana Yeova aandĩkĩthisye maũndũ ma w’o Mbivilianĩ tene vyũ o na andũ mataaseũvya syĩndũ itonya kũmony’a kana nthĩ ĩsũnzũũlĩte vandũ vate kĩndũ.​​—⁠Nee. 9:⁠6.

13, 14. Asyai matonya kũtetheesya ata syana syoo syone ũseo wa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia?

¹³ Nĩ ũndũ wa vata mũno ũkony’a syana syaku ũseo wa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia. (Soma Savuli 1:​1-3.) Ve nzĩa mbingĩ sya kwĩka ũu. Kwa ngelekany’o, no ũitavye isũanĩe ũndũ ũũ: twasye nĩsyatw’ĩka niũthi ikekalae kĩthamanĩ kĩna kĩ vaasa na no inyuvaa ala ikekalanasya namo kũu. Ikũlye atĩĩ: “Nĩ kana mwĩkale na mũuo, mwenda kĩla ũmwe wa asu mũkũendany’a namo ethĩwe na nguma syĩva?” O na no ũielesye ũtao mũseo ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Akalatia 5:​19-​23.

¹⁴ Nzĩa ĩsu no ĩmanyĩsye syana syaku maũndũ elĩ ma vata. Mbee vyũ, mĩao ya Ngai nĩtumaa andũ mekalany’a na mũuo na mew’ana. Kelĩ, ĩla Ngai ũkũtũmanyĩsya ethĩawa aitũmbany’a nĩ kana twĩĩkala nthĩ nzaũ nesa. (Isa. 54:13; Yoa. 17:⁠3) No ũtũmĩe ngewa ĩeleetw’e mavukunĩ maitũ ũitetheesye ielewe maũndũ asu nesa. Ngewa ta ĩsu no ũmĩkwate kĩla kĩlungunĩ kĩthĩawa ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya kĩtawa “Mbivilia Nĩalyũlaa Andũ.” Kana ethĩwa ve ũmwe kĩkundinĩ kyenyu weekie moalyũku manene nĩ kana amwendeesye Yeova, no ũmũthokye kwaku anenge syana syaku ngewa yake. Ngelekany’o ta isu nĩsyonanasya ũndũ myolooto ya Ngai ĩtonya kũtũtetheesya mũno.​—Aevl. 4:12.

15. Kĩeleelo kyaku kĩnene kyaĩle kwĩthĩwa ne kĩva ĩla ũũmanyĩsya syana syaku?

¹⁵ Kwa ũkuvĩ twĩasya atĩĩ: Ĩla ũũmanyĩsya  syana syaku, ndũkatindĩae nzĩa o ĩla ĩla ya kũimanyĩsya. Tata ũsũanĩe nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Tũmĩa nzĩa ĩkũamũkya ilĩko syoo ĩndĩ ũisũanĩa ũkũũ wasyo ĩla ũũnyuva nzĩa ĩla ũũtũmĩa. Imanyĩsye kwa nzĩa itekw’ĩw’a iinoa ĩndĩ ĩtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo wasyo. Mwana-a-asa ũmwe aisye: “Ĩla ũũmanyĩsya syana syaku kĩndũ ũtwĩe ũimanyĩasya, ndũkaanow’e nĩ kũtata kũmanthĩthya nzĩa nzaũ sya kũimanyĩsya.”

16. Nĩkĩ asyai maĩle kũmanyĩsya syana syoo mate kũnoa? Nengane ngelekany’o.

¹⁶ No nginya twĩthĩwe na veva mũtheu ethĩwa nĩtũkwenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. (Aka. 5:​22, 23) Mũĩkĩĩo witũ wĩanaa o kavola o tondũ ĩtunda yĩkalaa yĩyĩsa kũvika. Kwoou ĩthĩwa na wũmĩĩsyo na kĩthetheesyo ĩla ũũmanyĩsya syana syaku. Mwana-a-asa ũmwe wa Japan wĩ syana ilĩ aisye: “Nĩ na kĩveti kyakwa twoosie ĩvinda yingĩ mũno tũmanyĩsye syana sitũ. Kuma syĩ nini vyũ nĩnoosaa ndatĩka 15 kĩla mũthenya ngaimanyĩsya ate o ĩla kwĩ maũmbano. Tũyeew’aa vinya kũtũmĩa ndatĩka 15, na o nasyo syana sitũ iyaemeeawa.” Mũsyaĩĩsya ũmwe wa mũthyũlũlũko aandĩkie: “Nĩ wa mũika naĩ na nzika mbingĩ mũno na naĩ na makũlyo maingĩ mũno ndaaĩsa ũkũlya. Ĩndĩ o ũndũ ĩvinda yavĩtie, kĩla neemanyĩasya maũmbanonĩ vamwe na kĩla neemanyĩasya nĩ weka kana twĩ ta mũsyĩ nĩkyandetheeisye nakwata mosũngĩo ma makũlyo makwa maingĩ. Kĩu nĩkyo kĩtumi asyai maĩle kũendeea kũmanyĩsya syana syoo mateũnoa.”

17. Nĩkĩ asyai maĩle kwiĩa syana syoo ngelekany’o nzeo? Mwana-a-asa ũmwe na mũka mekĩte ata makaiĩa twĩlĩtu twoo ngelekany’o nzeo?

¹⁷ Ũndũ ũmwe wa vata mũno nĩ kana syana syaku nĩsyaĩle kwona we mwene wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ikekalaa isyaĩĩsye kĩla ũkwĩka na vate nzika, kĩu kĩkaitethya. Kwoou inyw’ĩ asyai, endeeai kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo wenyu. Ekai syana syenyu syone ũndũ ngwatanĩo yenyu na Yeova ĩlũmĩte. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa ũmwe na mũka kuma Bermuda mesa kũkwatwa nĩ thĩna mũna, nĩmavoyaa vamwe na syana syoo makamũkũlya Yeova amatongoesye, na ĩndĩ mayĩkĩa syana syoo vinya ivoye syĩ syoka. Maĩtye: “O na nĩtũtavasya kelĩtu kaitũ kala kakũũ tũkakea, ‘Mũĩkĩĩe Yeova vyũ, endeea kwĩkĩa kĩthito ũthũkũminĩ wa Ũsumbĩ, na ndũkemakĩe mũno.’ Ĩla koona maũndũ maseũva nĩkamanyaa kana Yeova e vamwe naitũ. Kyu nĩkĩtumĩte kethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana kwĩ Ngai na kana Mbivilia nĩ ya w’o.”

18. Nĩ ũndũ wĩva wa vata asyai maĩle kwĩkala mesĩ?

¹⁸ Asyai, ĩanĩsyai kĩanda kyenyu, ĩndĩ mũlilikane kana syana o nasyo syĩ na kĩanda syaĩle kwĩanĩsya nĩ kana mũĩkĩĩo wasyo ũlũme. Inyw’ĩ ta asyai kĩla mũtonya kwĩka no kũvanda na kũng’ithya. Ĩndĩ Ngai nowe ũtonya kwĩany’a. (1 Ako. 3:⁠6) Kwoou voyai amũnenge veva wake na mũyĩkĩa kĩthito mũmanyĩsye syana syenyu. Mweeka ũu Yeova ndakalea kũathima kĩthito kyenyu.​—Aev. 6:4.