1. O ta Mũsumbĩ Ndaviti, amwe maitũ matonya kũkũlya ata?

ITHYONTHE twendaa kwĩkala tũuĩtye na twĩ na mũuo. Vai mũndũ ũtanaa yĩla wĩ na mawĩmakĩo. Ĩndĩ mavinda amwe no tũitavĩwe mũno nĩ mathĩna. Nũndũ wa ũu, athũkũmi amwe ma Yeova nĩmatonya kũmũkũlya ĩkũlyo yĩĩ Mũsumbĩ Ndaviti wamũkũlilye: “Nĩ ĩvinda yĩana ata ngĩvindĩĩsya ngoonĩ yakwa, ngĩkalaa na woo ngoonĩ yakwa mũthenya w’onthe?”—Sav. 13:2.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² O na kau tũyĩsa kwĩkala tũte kwĩmakĩa, ve maũndũ tũtonya kwĩka tũeke kwĩmakĩa mũno. Ĩsomonĩ yĩĩ, twĩamba kũneenea maũndũ amwe matonya kũtuma twĩmakĩa. Na ĩndĩ nĩtũũneenea maũndũ thanthatũ matonya kũtũtetheesya tũendeee kwĩkala tũuĩtye yĩla twakomana na mathĩna.

3. Nĩ maũndũ ta meva matumaa twĩmakĩa, na no tũmasiĩĩe maikekĩke?

³ Kwĩ maũndũ maingĩ matumaa twĩmakĩa, na amwe tũyĩsa kũmasiĩĩa maikekĩke. Kwa ngelekany’o, tũyĩsa kũsiĩĩa thooa wa lĩu, ngũa, kana nyũmba ndũkambate kĩla mwaka. O na tũyĩsa kũsiĩĩa ala tũthũkũmaa namo kana tũsomaa namo maikatũtate ĩngĩ na ĩngĩ tũkengane kana twĩke ũlaalai. Eka ũu, tũyĩsa kũsiĩĩa andũ kĩsionĩ kitũ maikatũle mĩao.  Tũkwatawa nĩ maũndũ asu nũndũ twĩkalĩte nthĩ yusĩe andũ mekaa motwi mataatĩĩe myolooto ya Mbivilia. Ũndũ ũngĩ nĩ kana Satani nĩwe ngai ya nthĩ ĩno, na nĩwĩsĩ andũ amwe mailea kwĩtĩkĩlya “mawĩmakĩo ma nthĩ ĩno” mamasiĩĩe kũmũthũkũma Yeova. (Mt. 13:22; 1 Yoa. 5:19) Kwoou tũiseng’aa twoona nthĩ yusĩe mathĩna meũtuma twĩmakĩa mũno!

4. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka twasũanĩa mũno mathĩna ala matonya kũtũkwata?

⁴ Yĩla twasũanĩa mũno mathĩna ala matonya kũtũkwata, no twĩmakĩe mũno vyũ nginya ũkethĩa tũisũanĩa kĩndũ kĩngĩ. Kwa ngelekany’o, no twĩmakĩe tũyona tũikwata mbesa itoetye sya kwĩanĩsya mavata maitũ, kana tũkemakĩa tũyona nĩtũũwaa na tũiemwa nĩ kũthi wĩanĩ kana o na tũivutwa. O na no tũthĩnĩke tũyona kana twatatwa nĩtũkũemwa nĩ kũlũmany’a na mĩao ya Ngai. Na eka ũu, o mĩtũkĩ Satani nũkũtuma amwe me ungu wake mavithũkĩa andũ ma Ngai, na kwoou no tũthĩnĩke tũyĩkũlya tũkeeka ata twavithũkĩwa. Kĩu no kĩtume wĩkũlya-ĩ, ‘Nũthũku kũthĩnĩka nũndũ wa maũndũ ta asu?’

5. Yesũ oonanasya ata yĩla waisye: “Mũikemakĩe”?

⁵ Nĩtwĩsĩ kana Yesũ eeie aatĩĩi make atĩĩ: “Mũikemakĩe.” (Mt. 6:25) Ĩndĩ ũu nĩ kwonany’a kana ndendaa tũyĩmakĩa nũndũ wa ũndũ o na wĩva? Aiee! Na kĩtumi nũndũ o na athũkũmi amwe ma Yeova aĩkĩĩku nĩmakwatiwe nĩ mawĩmakĩo, ĩndĩ Yeova ndaamathatĩa. * (1 Asu. 19:4; Sav. 6:3) Yesũ eekaa kũtũkiakisya. Ndendaa tũyĩmakĩa mũno nũndũ wa mavata maitũ nginya tũeke kũvĩtya mbee kũmũthũkũma Ngai. Kwoou tũtonya kwĩka ata tũikemakĩe mũno?—Sisya ĩsandũkũ “ Kĩla Ũtonya Kwĩka.”

6. Kwosana na Avilivi 4:6, 7, nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũusya?

⁶ (1) Kũvoya ũte kũeka. Yĩla waitavĩwa nĩ mathĩna, no ũmũvoye Yeova na kĩthing’ĩĩsyo aũtetheesye. (1 Vet. 5:7) Nake no asũngĩe mboya ĩsu kwa kũũnenga “mũuo wa Ngai ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi w’onthe” wa andũ. (Soma Avilivi 4:6, 7.) Yeova atũmĩaa veva wake wĩ vinya kũũtetheesya ũusye.—Aka. 5:22.

7. Nĩ ũndũ wĩva twaĩle kwĩka yĩla tũũmũvoya Ngai?

⁷ Yĩla ũũmũvoya Yeova, mũtulũĩle ngoo yaku. Alany’a maũndũ ũtheinĩ. Mũelesye thĩna waku, na ũimũtavya ũndũ ũkwĩw’a. Ethĩwa ve kĩndũ ũtonya kwĩka ũkaũmina, mũkũlye aũnenge ũĩ ũmanye kĩla waĩle kwĩka, na aikũnenga vinya wa kũkĩka. Na ethĩwa vai kĩndũ wĩka ũkaũmina, mũkũlye Yeova aũtetheesye ndũkemakĩe mũno. Yĩla walany’a maũndũ ũtheinĩ ũivoya, nĩwĩthĩawa ũtonya kwona nesa ũsũngĩo wa Yeova. Ethĩwa ndũnakwata ũsũngĩo ĩtina wa kavinda kanini, ndũkaeke kũvoya. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova ndendaa o wĩke kwalany’a maũndũ ũtheinĩ, ĩndĩ nĩwendaa ũvoye na kĩthing’ĩĩsyo.—Luka 11:8-10.

8. Nĩ ũndũ wĩva tũtaĩle kũlwa nĩw’o yĩla tũũvoya?

⁸ Yĩla ũũmũiĩa Yeova mawĩmakĩo maku mboyanĩ, ndũkolwe nĩ kũmũtũngĩa mũvea. O na yĩla ũkwĩw’a wĩ na mathĩna maingĩ, nũseo ũkasũanĩaa moathimo ala wĩ namo. Ethĩwa mavinda amwe ndũkwĩw’a wĩ na ndeto ũtonya kũtũmĩa kũelesya ũndũ  ũkwĩw’a, lilikana kana Yeova nũsũngĩaa mboya o na sya mũndũ ũte na ũndũ ũngĩ wa kwasya eka o: “Mwa ndethye!”—2 Mav. 18:31; Alo. 8:26.

9. Nĩ va tũtonya kũkwata wĩvitho wa w’o?

⁹ (2) Kwĩkwatya ũĩ wa Yeova, ĩndĩ ti waku mwene. Ĩvinda ĩna myakanĩ ya 700 mbee wa Klĩsto, andũ ma Yuta nĩmakĩaa kũvithũkĩwa nĩ Aasuli. Nũndũ mayendaa kũsindwa nĩ Aasuli, nĩmakũlilye Amisili mamatetheesye. (Isa. 30:1, 2) Yeova nĩwamakanisye amea kana kwĩkwatya Amisili kũilea kũmaetee mũisyo. (Isa. 30:7, 12, 13) Atũmĩie Isaia kũtavya andũ kana matonya kũkwata wĩvitho wa w’o mamwĩkwatya we e weka. Ameie: “Ũuunĩ na wĩkwatyonĩ kũkeethĩwa vĩnya wenyu.”—Isa. 30:15b.

10. Nĩ mavinda ta meva tũtonya kwonany’a nĩtũmwĩkwatĩtye Yeova?

¹⁰ Nĩ mavinda ta meva tũtonya kwonany’a nĩtũmwĩkwatĩtye Yeova? Ekai tũneenee amwe. Twasye nĩwathwa wĩa ũkaĩvawa mbesa mbingĩ, ĩndĩ ũyĩthĩa ũkaũthũkũmaa masaa maingĩ na ndũkakwataa mwanya wa kũmũthũkũma Yeova nesa. Kana twasye mũndũ ũthũkũmaa nake nĩwambĩĩa ũkwenda, na we ti mũthũkũmi mũvatise wa Ngai. Kana o twasye mũndũ mũna wa mũsyĩ ũmwendete ndekwenda ũimũthũkũma Ngai, na nũndũ wa ũu, aikwĩa: “Nyuva ũla ũkwenda, nyie kana Ngai waku.” Maũndũnĩ asu onthe wĩthĩwa na ũtwi mũito wa kwĩka, ĩndĩ Yeova ndalea ũkũtongoesya wĩke ũtwi ũla waĩle. (Mt. 6:33; 10:37; 1 Ako. 7:39) Yu ĩkũlyo nĩ, Nũũmwĩkwatya Yeova na ũiatĩĩa ũtao ũla ũkũũnenga?

11. Nĩ ngewa ta syĩva syĩ Mbivilianĩ itonya kũtũtetheesya kwĩkala tũuĩtye yĩla tũũvĩngwa?

¹¹ (3) Kũeka ngelekany’o nzeo na nthũku ila syĩ Mbivilianĩ iũmanyĩsye. Mbivilia yĩ ngewa mbingĩ syonanĩtye ũseo wa kwĩkala tũuĩtye na tũmwĩkwatĩtye Yeova. Yĩla ũũsoma ngewa isu, siasya wone kĩla kyatetheeisye athũkũmi ma Ngai kwĩkala mauĩtye o na mavĩngwa mũno. Kwa ngelekany’o, yĩla koti mũnene wa Ayuti waumisye mwĩao atũmwa maeke kũtavany’a, mo mayaalikwa nĩ wia. Vandũ va ũu, mawetie ũũ me na ũkũmbaũ: “No nginya tũmwĩw’e Ngai nũndũ nĩwe mũsumbĩ, vandũ va kũmew’a andũ.” (Meko 5:29) O na ĩtina wa kũvũwa, mayaatelema. Nĩkĩ? Nũndũ nĩmeesĩ Yeova e ngalĩ ĩla yoo. Nĩmeesĩ nesa ki kana nĩwametĩkĩlĩte. Kĩu nĩkyamatetheeisye kũendeea kũtavany’a ũvoo mũseo. (Meko 5:40-42) O ta atũmwa asu, yĩla mũmanyĩw’a Sitivini wakilyĩ kũawa, aendeeie kwĩkala auĩtye vyũ nginya weethĩa “ũthyũ wake ũilye ta wa mũlaĩka.” (Meko 6:12-15) Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye? Nĩ kwĩthĩwa ate na nzika kana Yeova nĩwamwĩtĩkĩlĩte.

12. Kwosana na 1 Vetelo 3:14 na 4:14, nĩkĩ twaĩle kũtana yĩla tũũthĩnw’a?

¹² Atũmwa nĩmeyooneete vyũ kana Yeova aĩ vamwe namo. Na twĩasya ũu nũndũ nĩwamanengete ũtonyi wa kwĩka syama. (Meko 5:12-16; 6:8) Ithyĩ tũinengetwe ũtonyi ũsu. Ĩndĩ o na vailye ũu, Yeova nũtũĩkĩĩthĩtye Ndetonĩ yake kana yĩla twathĩnw’a kwondũ wa ũlũngalu, nĩwendeeaw’a nithyĩ na veva wake wĩthĩawa vamwe naitũ. (Soma 1 Vetelo 3:14; 4:14.) Kwoou vandũ va kũtinda tũthĩnĩkĩte mũno tũyĩkũlya tũkeeka ata twathĩnw’a mũno, twaĩle kũsũanĩa mũno kĩla twaĩle kwĩka oyu nĩ kana tũĩkĩĩe vyũ kana Yeova e na ũtonyi wa kũtũsũvĩa na kũtũvonokya. O ta ala amanyĩw’a ma mbee, no nginya tũĩkĩĩe  watho ũũ Yesũ ũtũnengete: “Ngamũnenga ndeto na ũĩ ũla avĩnganĩsya menyu onthe matakethĩwa matonya kũlea kana kũkananĩsya.” O na ĩngĩ, atũĩkĩĩthĩtye ũũ: “Nũndũ wa wũmĩĩsyo wenyu mũkatangĩĩa mathayũ menyu.” (Luka 21:12-19) Na tũyaĩle kũlwa kana Yeova ndolawa o na nĩ tũmaũndũ tũla tũnini tũkonetye athũkũmi make ala makw’a me aĩkĩĩku. Akeethĩwa alilikene tũmaũndũ tũu aimathayũũkya.

13. Kũsoma ngewa sya ala maemiwe nĩ kwĩkala mauĩtye na mamwĩkwatĩtye Yeova kũtonya kũtũtethya ata?

¹³ Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtethya nĩ kũsoma ngewa sya ala maemiwe nĩ kwĩkala mauĩtye na mamwĩkwatĩtye Yeova. Kũsoma ngelekany’o syoo nthũku no kũtũsũvĩe tũikeke mavĩtyo ala meekie. Kwa ngelekany’o, yĩla Asa watw’ĩkie mũsumbĩ wa Yuta, nĩwavithũkĩiwe nĩ ita syaĩ nene. Ĩndĩ nĩwamwĩkwatisye Yeova, nake amũtetheesya kũkwata ũsindi. (2 Mav. 14:9-12) Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, yĩla Mũsumbĩ Mbaasa wa Isilaeli wamũvithũkĩie e na ita ninangi, vandũ va kũmwĩkwatya Yeova o ta mbeenĩ, aĩvie ita sya Asilia imũtetheesye. (2 Mav. 16:1-3) Na yĩla wawaie mũno na weethĩa akilyĩ kũkw’a, ndaamwĩkwatya Yeova amũvosye.—2 Mav. 16:12.

14. Mavĩtyo ma Asa metũmanyĩsya kyaũ?

¹⁴ Mbeenĩ, Asa nĩwamwĩkwatisye Yeova akwatwa nĩ mathĩna. Ĩndĩ ĩtina nĩwaemiwe nĩ kũmwĩkwatya amũtetheesye, na vandũ va ũu, atw’a kwĩminĩa mathĩna make. Mũndũ asisya mũvango wa Asa wa kũkũlya Asilia mamũtetheesye yĩla wavithũkĩiwe nĩ Isilaeli, no one ta waĩ mũseo mũno. Ĩndĩ ũsindi wake waĩ o wa kavinda. Yeova atũmie mwathani wake amũtavye ũũ: “Nĩkwĩthĩwa nĩwĩkwatĩtye mũsumbĩ wa Silia, na ndwaamwĩkwatya Yeova Ngai waku, kwondũ wa ũu nguthu ya mũsumbĩ wa Silia nĩvonokete kuma kw’okonĩ kwaku.” (2 Mav. 16:7) Kwoou no nginya twĩthĩwe twĩ metho mũno tũikeyĩelele na tũyambĩĩa kũsũanĩa kana no twĩminĩe mathĩna maitũ tũtekwatĩtye ũtao ũla Yeova ũtũnengae Ndetonĩ yake. O na yĩla weethĩa no twĩkaa ũtwi na mĩtũkĩ, nĩtwaĩle kũmwĩkwatya Yeova tũuĩtye atũtongoesye, nake ndakaema kũtũtetheesya kwĩka ũtwi ũla waĩle.

15. Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka yĩla tũũsoma Mbivilia?

¹⁵ (4) Kwĩkĩa mĩsoa ya Mbivilia kĩlĩkonĩ. Wakomana na mĩsoa ya Mbivilia ĩkũũtetheesya kwona ũseo wa kwĩkala ũuĩtye na ũmwĩkwatĩtye Yeova, tata ũmĩkĩe kĩlĩkonĩ. Nĩ kana ĩlũme kĩlĩkonĩ, no ũmĩsome na wasya kana ũkamĩandĩka vandũ na ũimĩsomaa ĩngĩ na ĩngĩ. Yeova atavisye Yosua asomae ĩvuku ya Mĩao na aimĩsũanĩa kĩla mũthenya nĩ kana ethĩwe atonya kwĩka maũndũ na ũĩ. O na ĩngĩ, kwĩka ũu nĩkwamũtetheeisye ndakakĩe kwĩanĩsya kĩanda kĩla waĩ ananengwa. (Yos. 1:8, 9) Ve mĩsoa mingĩ yĩ Ndetonĩ ya Ngai ĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko na wa ngoo yĩla wakomana na maũndũ matonya kũtuma wĩmakĩa kana ũkwatwa nĩ wia.—Sav. 27:1-3; Nth. 3:25, 26.

16. Yeova atũmĩaa kĩkundi ata kũtũtetheesya twĩkale tũuĩtye na tũmwĩkwatĩtye?

¹⁶ (5) Kũtũmĩa ĩvinda na andũ ma Ngai. Yeova atũmĩaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kũtũtetheesya twĩkale tũuĩtye na tũmwĩkwatĩtye. Yĩla twathi maũmbanonĩ, nĩtũtethekaa nĩ maũvoo ala maumaw’a, maelesyo ma onthe kĩkundinĩ, na ngewa sya kwĩkĩa vinya ila tũeaa na ana-a-asa  na eĩtu-a-asa. (Aevl. 10:24, 25) O na no tũtetheke mũno yĩla twaelesya anyanya tũmaĩkĩĩe kĩkundinĩ maũndũ ala meũtũthĩny’a. “Ndeto nzeo” sya mũnyanya no itũtetheesye tũkaeka kwĩmakĩa mũno.—Nth. 12:25.

17. Kwosana na Aevelania 6:19, wĩkwatyo witũ ũtonya kũtũtetheesya ata twakomana na mawetu?

¹⁷ (6) Kũlũlũmĩĩlya wĩkwatyo waku. Wĩkwatyo witũ wa Ũsumbĩ wĩthĩawa ũilye ta “nanga ya thayũ,” na nũtumaa twĩkala twĩ alũmu yĩla twakwatwa nĩ mawetu kana twambĩĩa kwĩmakĩa. (Soma Aevelania 6:19.) Sũanĩaa ĩvinda yĩla Yeova ũtwathĩte tũkekalaa tũte na ũndũ ũũtũmakya. (Isa. 65:17) Kũna visa kĩlĩkonĩ wĩkalĩte nthĩ nzaũ yĩ na mũuo, kũte na maũndũ mathũku ĩngĩ. (Mika 4:4) O na ĩngĩ, no ũlũlũmĩlye wĩkwatyo waku watetheesya angĩ maũmanye. Kwoou ĩka kyonthe kĩla ũtonya wĩanĩ wa kũtavany’a na kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. Weeka ũu, wĩendeea kwĩthĩwa na “wĩkwatyo mũlũmu vyũ kũvika mũthya.”—Aevl. 6:11.

18. Nĩ maũndũ meva matonya kũtũkwata ĩvinda yũkĩte, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya?

¹⁸ O ũndũ mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno ũthengeee, now’o tũkũendeea kũkomana na mathĩna matonya kũtuma twĩmakĩa. Ĩandĩko yitũ ya 2021 no yĩtũtetheesye kũmĩanĩsya na mathĩna asu na tũiendeea kwĩkala tũuĩtye, tũmwĩkwatĩtye Yeova ĩndĩ ti ũtonyi witũ. Ekai mwakanĩ w’onthe wa 2021 twonany’e na meko maitũ kana nĩtũĩkĩĩe watho ũũ wa Yeova: “Ũuunĩ na wĩkwatyonĩ kũkeethĩwa vĩnya wenyu.”—Isa. 30:15.