We Nĩwĩsĩ?
Ndeto syaandĩkiwe ĩvianĩ ya tene ikwatĩte Mbivilia mbau
NYŨMBANĨ ĩmwe ya kũia syĩndũ sya tene yĩ Jerusalem yĩtawa Bible Lands Museum, ve ĩvia yaandĩkiwe ta myaka 700 kana 600 mbee wa Klĩsto. Ĩvia yĩu yeethĩiwe vakuvĩ na taoni ya Hebron, nthĩ ya Israel, na yaĩ ngunganĩ ĩmwe yatũmĩawa tene ta mbũa. Yĩandĩkĩtwe: “Naumanĩwe Hagaf mwana wa Hagav nĩ Yahweh Sabaot.” Ndeto isu ikwatĩte Mbivilia mbau ata? Syonanĩtye kana ĩsyĩtwa ya Ngai Yeova, kana Yahweh, nĩyeesĩkĩe mũno ĩvindanĩ ya tene nũndũ ĩsyĩtwa yĩu yĩandĩkĩtwe vo na ila nthoo inya sya Kĩevelania YHWH. O na eka ĩvia yĩu, ngũtanĩ sya ngunga isu kwĩ ndeto iandĩkĩtwe nĩ ala malikaa ku mevithe kana mombanĩe vo. Na kwingĩ kũandĩkĩtwe ĩsyĩtwa ya Ngai vamwe na masyĩtwa angĩ maumanĩte na ĩsyĩtwa yĩu.
Ũmwe ũneeneete ndeto isu nĩ Dr. Rachel Nabulsi wa University of Georgia, na aĩtye: “Kwona ĩsyĩtwa YHWH yĩtũmĩĩtwe mũno kwĩtũmanyĩsya maũndũ maingĩ. . . . Ndeto isu sionany’a kana [Ngai ũla wĩtĩtwe] YHWH aĩ wa vata mũno nthĩ ya Isilaeli na Yuta.” Ũndũ ũsu ũkwatĩte Mbivilia mbau vyũ nũndũ ĩsyĩtwa ya Ngai, yĩla yĩandĩkĩtwe na nthoo sya Kĩevelania YHWH, yumĩlĩte vo mavinda ngili mbingĩ. Masyĩtwa ma andũ aingĩ ĩvindanĩ yĩu meethĩawa maumanĩte na ĩsyĩtwa yĩu ya Ngai.
Ũalyũlo wa ndeto “Yahweh Sabaot,” ila syĩ ĩvianĩ yĩu, nĩ “Yeova wa nguthu.” Kĩu kĩonany’a kana ĩvindanĩ yĩu ya tene, andũ nĩmatũmĩaa ĩsyĩtwa ya Ngai, na no matũmĩaa ndeto “Yeova wa nguthu” mavinda maingĩ. Ũndũ ũsu nũkwatĩte Mbivilia mbau nũndũ ndeto “Yeova wa nguthu” syonekaa mavinda 283 mavukunĩ ala ma tene ma Maandĩko ma Kĩevelania, na mũno mũno ala ma Isaia, Yelemia, na Nzekalia.