1. Yakovo eanĩie mũsyĩnĩ ũilye ata?

YAKOVO aĩ mwana-a-inyia wa Yesũ, na eanĩie mũsyĩnĩ waĩ mũlũmu kĩ-veva. Asyai make, ala nĩ Yosevu na Meli, mamwendete Yeova mũno na mamũthũkũmaa na kĩthito kingĩ vyũ. Ĩndĩ ve ũathimo ũngĩ Yakovo waĩ naw’o. Mũkũũe nĩwe wesie kũtw’ĩka Masia ũla wathanĩtwe. Mwa yaĩ ndaĩa nene kwake kwĩanĩa mũsyĩnĩ ũsu!

2. Nĩ kyaũ kyaĩ kĩtonya kũtuma Yakovo aĩkĩĩa mũkũũe?

² Yakovo aĩ na itumi mbingĩ sya kũmũĩkĩĩa mũkũũe. (Mt. 13:55) Kwa ngelekany’o, yĩla Yesũ waĩ na myaka 12, eesĩ Maandĩko nesa mũno nginya atuma amanyĩsya ala maĩ Yelusaleme maseng’a. (Luka 2:46, 47) O na ĩngĩ, Yakovo nũtonya kwĩthĩwa athũkũmaa wĩa wa mbwaũ vamwe na Yesũ. Ethĩwa ũu nĩw’o vailye, no nginya ethĩwe eesĩ mwana-a-inyia nesa. Nathan H. Knorr akothaa kwasya, “Ũithũkũma na mũndũ nũmũmanyaa nesa.” * Eka ũu, Yakovo nũtonya kwĩthĩwa eeyoneie nesa kana Yesũ aendeeie “kwĩthĩwa na ũĩ na kwĩana na kwonw’a ũseo nĩ Ngai na andũ.” (Luka 2:52) Kwoou kĩu no kĩtume twasya kana aaĩle kwĩthĩwa e ũmwe katĩ wa andũ ma mbee kũtw’ĩka amanyĩw’a ma Yesũ. Ĩndĩ vayaathi ũu.

3. Yakovo eekie ata eew’a maũndũ ala Yesũ watavanasya?

³ Ĩvinda ya ũtavany’a wa Yesũ, Yakovo ndaaĩtĩkĩla kũtw’ĩka mũmanyĩw’a wake. (Yoa. 7:3-5) O na nũtonya kwĩthĩwa aĩ ũmwe wa andũ ma mũsyĩ woo ala maasya kana “e na ndũũka.” (Mko. 3:21) Na vai kĩndũ kĩkwonany’a kana aĩ na inyia  woo, Meli, yĩla Yesũ waathĩĩawa mũtĩnĩ wa mathĩna.—Yoa. 19:25-27.

4. Twĩĩmanyĩsya maũndũ meva?

⁴ Yakovo nĩwesie kũmũĩkĩĩa Yesũ, na atw’ĩka mũtumĩa wanengetwe ndaĩa mũno kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona maũndũ elĩ tũtonya kwĩmanyĩsya kuma kwa Yakovo: (1) Nĩkĩ twaĩle kwĩkala twĩnyivĩtye? (2) Tũtonya kwĩthĩwa amanyĩsya aseo ata?

5. Yakovo eekie ata yĩla Yesũ wamumĩlĩĩile amina kũthayũũkw’a?

⁵ Yakovo atw’ĩkie mũatĩĩi mũĩkĩĩku wa Yesũ ĩndĩĩ? Yesũ athayũũkw’a “nĩwamumĩlĩĩile Yakovo, na ĩndĩ amaumĩlĩĩla atũmwa onthe.” (1 Ako. 15:7) Ĩtina wa Yesũ kũmumĩlĩĩla, nĩwatw’ĩkie mũmanyĩw’a wake. Mbivilia yonanĩtye kana aĩ vo nyũmbanĩ ya ĩũlũ Yelusaleme, vala atũmwa moombanĩĩte meteele veva mũtheu ũla waathanĩtwe. (Meko 1:13, 14) Ĩtina, nĩwesie kũlika nzamanĩ ĩla ĩtongoesye ya ĩvinda ya atũmwa. (Meko 15:6, 13-22; Aka. 2:9) Na twangĩe mwaka wa 62, nĩwaveveeiwe aandĩkĩa Aklĩsto etĩkĩw’a mauta valũa. Maũndũ ala me valũanĩ ũsu no matũtethye ũmũnthĩ, twĩthĩwe twĩ na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ kana nĩ wa kwĩkala kũũ nthĩ. (Yak. 1:1) Kwĩanana na mũsomi ũmwe waĩ kw’o ĩvindanĩ ya atũmwa weetawa Josephus, Yakovo nũtonya kwĩthĩwa ooaĩthiw’e nĩ mũthembi mũnene wa Ayuti weetawa Anania, ũla waĩ mwana wa Anasi. Vate nzika, Yakovo ekalile e mũĩkĩĩku kwa Yeova nginya kĩkw’ũ.

6. Nĩ kwa nzĩa yĩva Yakovo waĩ kĩvathũkany’o na atongoi ma ndĩni ma ĩvinda yake?

⁶Yakovo aĩ wĩnyivyo. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Kwasũanĩa kĩvathũkany’o kĩla kĩ vo katĩ wa ĩtambya yĩla wesie kwosa na ĩtambya yĩla atongoi aingĩ ma ndĩni moosie. Yĩla Yakovo woonie ũkũsĩ mwĩanĩu wa kana Yesũ nĩ Mwana wa Ngai, nĩwawĩtĩkĩlile enyivĩtye. Ĩndĩ anene ma athembi ala maĩ Yelusaleme mayaaĩka take. Kwa ngelekany’o, mayaĩ makananĩsya kana Yesũ nĩwamũthayũũkisye Lasalo. Ĩndĩ vandũ va kwĩtĩkĩlya kĩu kĩmaĩkĩĩthye kana Yesũ atũmĩtwe nĩ Yeova, matwie kũmũaa vamwe na ũ Lasalo. (Yoa. 11:53; 12:9-11) Na ĩtina yĩla Yesũ wathayũũkiw’e, masamanie mavithe andũ ũw’o ũsu. (Mt. 28:11-15) Mĩtũlyo ya atongoi asu ma ndĩni yatumie mamũlea Masia.

7. Nĩkĩ twaĩle kũleana na mĩtũlyo?

⁷Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Leana na mĩtũlyo, na ũimwĩtĩkĩlya Yeova aũmanyĩsye. O tondũ  ũwau ũtonya kũmya mĩkiva ya ngoo na ũituma ĩtakũna nesa, now’o mĩtũlyo ĩtonya kũmya ngoo sitũ sya ngelekany’o na ĩituma tũtamwĩthukĩĩsya Yeova. Avalisi nĩmeetĩkĩlilye ngoo syoo syĩthĩwe syĩ nyũmũ nginya weethĩa mayĩsa kwĩtĩkĩla ũkũsĩ wĩ ũtheinĩ ũla woonanasya kana Yesũ atongoew’e nĩ veva wa Ngai na aĩ Mwana wa Ngai. (Yoa. 12:37-40) Mĩtũlyo yoo yamaeteie mũisyo mũnene nũndũ yatumie matakwata thayũ wa tene na tene. (Mt. 23:13, 33) Kwoou nĩ ũndũ wa vata ta kĩ tũendeee kwĩtĩkĩlya Ndeto ya Ngai vamwe na veva wake ialyũle mwĩkalĩle witũ, mosũanĩo maitũ, na iitũtetheesya kwĩka motwi maseo! (Yak. 3:17) Nũndũ Yakovo nĩweenyivĩtye, nĩweetĩkĩlilye Yeova amũmanyĩsye. Na o tondũ tũkwona, wĩnyivyo nĩw’o watumie atw’ĩka mũmanyĩsya mũseo.

8. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe amanyĩsya aseo?

⁸ Yakovo ndaĩ na kĩsomo kingĩ. Na vate nzika, atongoi ma ndĩni ma ĩvinda yake mamwonaa ta mũndũ ‘ũte mũsomu na ũte nguma,’ o tondũ moonaa mũtũmwa Vetelo na mũtũmwa Yoana. (Meko 4:13) Ĩndĩ Yakovo nĩweemanyĩisye kwĩthĩwa mũmanyĩsya mũseo, na kĩu nĩtũkyonaa nesa twasoma ĩvuku yĩla yĩtanĩw’e nake. O ta Yakovo, nĩtũtonya kwĩthĩwa tũte asomu mũno. O na vailye ũu, veva wa Yeova na maũndũ ala tũmanyĩaw’a ũseũvyonĩ wake nĩmatũtetheeasya o naitũ tũkatw’ĩka alimũ aseo. Ekai tũneenee ngelekany’o ĩla Yakovo watũtiĩe ya kũmanyĩsya nesa, na tũyona maũndũ ala tũtonya kwĩmanyĩsya.

9. Ũtonya kũelesya ata nzĩa ĩla Yakovo watũmĩaa ya kũmanyĩsya?

⁹Yakovo ndatũmĩaa ndeto syĩ vinya kana nzĩa ya kũelesya maũndũ ĩte kũeleeka. Nũndũ wa ũu, ethukĩĩsya make nĩmamanyaa kĩla maĩle kwĩka na ũndũ maĩle kũkĩka. Kwa ngelekany’o, kwasũanĩa nzĩa yĩ laisi ĩla watũmĩie kũmanyĩsya Aklĩsto kana nĩmaĩle kwĩthĩwa meyũmbanĩtye kũmĩĩsya mate kwia ũthatu ngoonĩ, yĩla meekwa maũndũ matosanĩte na ũsili wa katĩ. Aandĩkie: “Ithyĩ nĩtũmetaa atanu ala moomĩĩisye. Nĩmweewie ĩũlũ wa wũmĩĩsyo wa Yovu na ũndũ mũminũkĩlyonĩ  Yeova wesie kwĩka; nĩmwamanyie kana Yeova e wendo mwingĩ na e tei.” (Yak. 5:11) Nĩwoona kana Yakovo atũmĩie Maandĩko ta mo mũsingi wa ũtao wake? Atũmĩie Ndeto ya Ngai kũtetheesya ethukĩĩsya make mamanye kana mavinda onthe Yeova nũtuvaa ala malũmanĩtye nake, o ta Yovu. Yakovo atũmĩie ndeto syĩ laisi na nzĩa yosanĩte na kĩlĩko atetheesye ethukĩĩsya make maelewe kĩla ũkũmanyĩsya. Kwa kwĩka ũu, nĩwamatetheeisye kũtũnga kĩlĩko vala ve Yeova, ĩndĩ ti vala ũĩ.

10. Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yakovo ata yĩla tũũmanyĩsya?

¹⁰Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Manyĩsya kwa nzĩa yĩ laisi, na ũitũmĩa Ndeto ya Ngai ta yo mũsingi wa kĩla ũũmanyĩsya. Kĩeleelo kitũ kĩyaĩle kwĩthĩwa ne kwony’a andũ ũndũ twĩsĩ maũndũ maingĩvĩte, ĩndĩ kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kũmatetheesya mamanye ũndũ Yeova wĩ ũmanyi wingĩvĩte na ũndũ ũmathĩnĩkĩaa mũno wĩana. (Alo. 11:33) No twĩanĩsye kĩu kwa kũĩkĩĩthasya kana mavinda onthe Maandĩko nĩmo mũsingi wa kĩla tũũmanyĩsya. Kwa ngelekany’o, vandũ va kũtavya amanyĩw’a maitũ ma Mbivilia kĩla ithyĩ tũtonya kwĩka keka nithyĩ mo, twaĩle kũmatetheesya maelewe ngelekany’o ila syĩ Mbivilianĩ, na maimanya ũndũ Yeova ũsũanĩaa na ũndũ wĩw’aa. Kĩu no kĩtume methĩwa na wendi wa kũmwendeesya Yeova, vandũ va kũtwendeesya.

11. Nĩ mawonzu meva Aklĩsto amwe ma ĩvinda ya Yakovo maĩ namo, nake amanengie ũtao wĩva? (Yakovo 5:13-15)

¹¹Yakovo nĩwatavasya angĩ vala maĩle kũlũnga. Valũa wake nĩwonanĩtye nesa kana nĩweesĩ mawonzu ala athaithi ala angĩ mang’ang’anaa namo, na nĩwamanengie ũtao wĩ ũtheinĩ wa kũmasinda. Kwa ngelekany’o, Aklĩsto amwe mayaĩ na mĩtũkĩ ya kũtũmĩa ũtao. (Yak. 1:22) Namo angĩ nĩmendeeasya ala athwii. (Yak. 2:1-3) Na ĩndĩ ve angĩ maemawa nĩ kũsiĩĩa ũĩmĩ woo. (Yak. 3:8-10) Aklĩsto asu maĩ na mawonzu manene, ĩndĩ Yakovo ndaamekĩsya moko. Nũndũ wa ũu, amanengie ũtao o nesa ĩndĩ ateũvithany’a kĩndũ, na eekĩa vinya ala maĩ awau kĩ-veva makũlye atumĩa mamatetheesye.—Soma Yakovo 5:13-15.

12. Tũtonya kwonany’a ata kana twĩ na woni ũla waĩle yĩla tũũtetheesya amanyĩw’a?

¹²Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Tavya angĩ vala maĩle kũlũnga, ĩndĩ ũyĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ woo. Ti laisi kwa amanyĩw’a aingĩ ma Mbivilia kũtũmĩa maũndũ ala meemanyĩsya. (Yak. 4:1-4) No makue ĩvinda mayĩsa kũtia mĩtuo mĩthũku na kwĩthĩwa na nguma sya Kĩklĩsto. O ta Yakovo, no nginya twĩthĩwe na ũkũmbaũ wa kũtavya amanyĩw’a vala maĩle kũlũnga. O na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ woo, na tũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova nũkũkusya ala me wĩnyivyo kwake na aimanenga vinya nĩ kana meke moalyũku ala mekwendeka thayũnĩ woo.—Yak. 4:10.

13. Kwosana na Yakovo 3:2 na maelesyo ma kwongeleela, nĩ ũndũ wĩva Yakovo weesĩ?

¹³Yakovo ndoonaa ta we mũseo kwĩ ala angĩ. Yakovo ndaasũanĩa kana we nĩ wa vata kwĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala angĩ aĩ nĩkwĩthĩwa aĩ mwana-a-inyia wa Yesũ, kana nĩkwĩthĩwa aĩ na ianda sya mwanya. Vandũ va ũu, eetie athaithi ala angĩ “ana-a-asa makwa endwa.” (Yak. 1:16, 19; 2:5) O na ĩngĩ, ndaaenda angĩ masũanĩe kana we ndavĩtasya. Vandũ va ũu, nĩweetalanilye namo yĩla waandĩkie atĩĩ: “Ithyonthe nĩtũvĩtasya mavinda maingĩ.”—Soma Yakovo 3:2 na maelesyo ma kwongeleela.

14. Nĩkĩ twaĩle kwĩtĩkĩlaa kana nĩtũvĩtasya?

¹⁴Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Lilikana kana ithyonthe twĩ ene naĩ. Tũyaĩle kũtuma ala twĩmanyĩasya namo masũanĩa kana tũivĩtasya.  Nĩkĩ? Nũndũ kĩu no kĩtume mũmanyĩw’a ambĩĩa kwona ta ũtavota kwĩka kĩla Ngai wendaa eke. Ĩndĩ tweetĩkĩla kana ndwĩthĩĩtwe wĩ ũndũ wĩ laisi kwitũ kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ, na tũimũelesya ũndũ Yeova ũtũtetheetye kwĩka moalyũku thayũnĩ witũ, no tũmũtetheesye akamanya kana o nake no amũthũkũme Yeova.

15. Ũtonya kũelesya ata ngelekany’o ila Yakovo watũmĩaa? (Yakovo 3:2-6, 10-12)

¹⁵Yakovo atũmĩaa ngelekany’o iũkiita ngoo. Vate nzika, nĩwatetheeiw’e nĩ veva mũtheu, ĩndĩ nĩvatonyeka akethĩwa eemanyĩisye maũndũ maingĩ ĩũlũ wa kũmanyĩsya nesa kwa kũsũanĩa ngelekany’o ila mũkũũe, Yesũ, watũmĩaa. Ngelekany’o ila watũmĩie valũanĩ wake syĩ laisi na syĩ na masomo me ũtheinĩ.—Soma Yakovo 3:2-6, 10-12.

16. Nĩkĩ twaĩle kũtũmĩaa ngelekany’o iũkiita ngoo?

¹⁶Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Tũmĩaa ngelekany’o iũkiita ngoo. Yĩla watũmĩa ngelekany’o iũkiita ngoo, nũtetheeasya ethukĩĩsya maku kũelewa kĩla ũũmanyĩsya na kũkũna visa wa kĩla ũũmamanyĩsya kĩlĩkonĩ. O na ĩngĩ, visa ũla me naw’o ilĩkonĩ syoo nũmatetheeasya kũlilikana ũw’o mũna wa vata wĩ Mbivilianĩ. Yesũ aĩ na ũtũĩka mwingĩ wa kũtũmĩa ngelekany’o iũkiita ngoo, na mwana-a-inyia, Yakovo, aatĩĩie ngelekany’o yake. Ekai twone ngelekany’o ĩmwe Yakovo watũmĩie na tũyona nĩkĩ ĩkũkiita ngoo vyũ.

17. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana ngelekany’o ĩla yĩ nthĩnĩ wa Yakovo 1:22-25 nĩkiitaa ngoo vyũ?

¹⁷ Soma Yakovo 1:22-25. No twasye ngelekany’o ĩla Yakovo watũmĩie ya kĩoo nĩkiitaa ngoo nũndũ wa itumi syĩana ũna. Mbee, ve ũndũ mũna waĩ naw’o kĩlĩkonĩ wendaa kũmanyĩsya. Endaa kũmanyĩsya kana twenda kũtetheka nĩ kĩla kĩ Ndetonĩ ya Ngai, tũyaĩle o kũmĩsoma tu, ĩndĩ no nginya tũatĩĩe kĩla twasoma. O na ĩngĩ, anyuvie ngelekany’o yĩ laisi ya mũndũ ũkwĩsisya kĩoonĩ, na ethukĩĩsya make maĩ matonya kũmĩelewa. Nĩ kyaũ wendaa kũmanyĩsya? Endaa kwonany’a kana nĩ ũtumanu kwa mũndũ kwĩsisya kĩoonĩ na oona vandũ ũtonya kũlũnga, aiema kwĩka ũu. O ta ũu, nĩ ũtumanu kwitũ kũsoma Ndeto ya Ngai, na twoona twaĩle kũlũnga mwĩkalĩle witũ, tũiema kwĩka ũu.

18. Nĩ maũndũ meva atatũ twaĩle kwĩka yĩla tũũtũmĩa ngelekany’o?

¹⁸ Yĩla ũũtũmĩa ngelekany’o, no wĩke ta Yakovo  kwa kwĩanĩsya maũndũ aa atatũ: (1) Ĩkĩĩthya kana ngelekany’o yaku nĩyosanĩte na kĩla ũũneenea. (2) Tũmĩa ngelekany’o ethukĩĩsya maku matonya kũelewa laisi. (3) Onany’a nesa kĩla ngelekany’o ĩsu ĩkũmanyĩsya. Ethĩwa nĩwĩw’aa wĩ ũndũ wĩ vinya kũsũanĩa ngelekany’o itonya kũkiita ngoo, sisya ila syĩ nthĩnĩ wa Fahirisi. Wasisya ungu wa “Mifano (Vielelezo),” no ũkwate ngelekany’o mbingĩ ũtonya kũtũmĩa. Ĩndĩ lilikana kana ngelekany’o syĩthĩawa siilye maikulovoni, nũndũ itumaa ũndũ ũla wa vata ũkwenda kũmanyĩsya ũeleeka nesa vyũ. Kwoou ĩkĩĩthya watũmĩa ngelekany’o o yĩla ũkwenda ethukĩĩsya maku maelewe ũndũ ũla wa vata. Vate nzika, kĩtumi kitũ kĩnene kya kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe amanyĩsya aseo, ti kwenda ethukĩĩsya maitũ matũnge ilĩko kũla tũĩ, ĩndĩ nĩ kũtetheesya andũ aingĩ ũndũ vatonyeka methĩwe athũkũmi ma Yeova.

19. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ?

¹⁹ Ithyĩ twĩ kĩvathũkany’o na Yakovo nũndũ tũisyaanĩw’e na mũndũ ũte na naĩ. Ĩndĩ twĩ na kĩanda kya mwanya kya kũmũthũkũma Yeova vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ mũno. Twonanasya nĩtũmendete kwa kũtindany’a namo, kwĩmanyĩsya kuma kwoo, na kũthũkũma twĩ ngwatanĩo namo wĩanĩ wa kũtavany’a na kũmanyĩsya. Yĩla tweekĩa kĩthito twĩthĩwe na woni ta wa Yakovo, twĩthĩwe na mwĩkalĩle ta wake, na tũmanyĩsye o take, nĩtũmũtaĩaa Yeova na tũkatetheesya andũ ala me na ngoo nzeo mamũthengeee Ĩthe witũ wa ĩtunĩ.