Kĩla ũthi ũvoonĩ ũla wĩ vo

Kĩla ũthi nthĩnĩ wa ũvoo ũla wĩ vo

1918 Myaka Ĩana Mĩvĩtu

1918 Myaka Ĩana Mĩvĩtu

Ĩthangũnĩ ya katatũ ya ĩkaseti ya The Watch Tower ya Ĩtukũ 1, Mwei wa 1, 1918, vaĩ na ndeto ii: “Tweteele kyaũ mwakanĩ wa 1918?” O na kau ũla Kaũ Mũnene no waendeee ngalĩko ya Europe, mwaka ũsu ũyambĩĩa maũndũ moonekaa ta mekwĩthĩwa me maseo kwa Amanyĩw’a ma Mbivilia na kwa andũ ala angĩ ĩũlũ wa nthĩ.

MŨUO WA NTHĨ

Kwĩ Matukũ 8, Mwei wa 1, 1918, mũsumbĩ wa Amelika weetawa Woodrow Wilson nĩwaneenie na mbunge ya Amelika (U.S. Congress), na aweta maũndũ 14 woonaa matonya kũtetheesya kwĩthĩwe na mũuo ũteũthela, vate nthĩ ĩkwona ta ĩkwonewa. Aisye nũseo nthĩ ineenae nesa na iteũvithana maũndũ, nthĩ iolange mĩio ya kaũ, na iyĩkĩa kĩthito “syũke vamwe” nĩ kana wĩthĩe “nthĩ ila nene o na ila nini” nĩsyatetheka. “Maũndũ Ĩkũmi na Ana” ala wawetie nĩmo mesie kũtetheesya kwambĩĩw’a kwa ũla Wovano wa Mbaĩ na kũneenewa kwa ũla Wĩw’ano wa Versailles. Kĩu nĩkyo kyaminie ũla Kaũ Mũnene.

AVĨNGANĨSYA NĨMASINDIWE

O namo Amanyĩw’a ma Mbivilia meekwatasya maũndũ moo nĩmeũthi nesa o na kũtw’ĩka mwaka ũla waĩ ũnathela waĩ wa thĩna mũthei. * Kĩla kyatumaa mona ũu nĩ maũndũ ala meekĩkie ĩvindanĩ yĩla maĩ na ũla ũmbano wa kĩla mwaka wa Watch Tower Bible and Tract Society.

Ũmbano ũsu weekiwe Matukũ 5, Mwei wa 1, 1918, vala aũme amwe me nguma matatie kwĩmanthĩa ũnene ũseũvyonĩ nĩ kana maũtũmĩe ũndũ mekwenda, o na kũtw’ĩka maĩ manalũngw’a Mbetheli. Mwana-a-asa ũmwe weethĩĩtwe e mũĩkĩĩku wĩanĩ wake wa kũthyũlũlũka weetawa Richard H. Barber nĩwambĩĩe ũmbano ũsu na mboya. Ĩtina wa ũu, nĩvaumiw’e livoti ya mwaka wa 1917, na ĩndĩ saa syavika sya kũnyuva aũngamĩi ma Watch Tower Bible and Tract Society. Mwana-a-asa Barber anenganie ĩsyĩtwa ya Joseph Rutherford na ana-a-asa angĩ thanthatũ. Nake wokili ũla waĩ ngalĩko ya ala mavĩngaa anengane masyĩtwa ma aũme make mũonza, na amwe wanenganie maĩ ma ala maĩ manalũngw’a Mbetheli. Ĩndĩ aũme asu wokili wanenganie mayaanyuvwa. Andũ ala aingĩ manyuvie Mwana-a-asa Rutherford, ana-a-asa atano katĩ wa ala manenganĩtwe nĩ Mwana-a-asa Barber, na mwana-a-asa ũngĩ ũmwe.

Ana-a-asa aingĩ ala maĩ ũmbanonĩ ũsu maisye “vai ũmbano ũngĩ mũnene maaona wĩ na ũathimo [wa Yeova] ta ũsu.” Ĩndĩ ũtanu ũsu woo ndwaaĩkala.

ĨVUKU THE FINISHED MYSTERY

Amanyĩw’a ma Mbivilia maminĩte myei yĩana ũna mainengane ĩvuku The Finished Mystery. Ala maĩ na ngoo nzeo nĩmeetĩkĩlile ũw’o wa Mbivilia ũla waĩ ĩvukunĩ yĩu.

Mũsyaĩĩsya ũmwe wathyũlũlũkaa Canada weetawa E. F. Crist nĩwawetie ĩũlũ wa mũndũ ũmwe na mũka maĩ manasoma The Finished Mystery na meetĩkĩla ũw’o na syumwa itano. Aisye: “Mũndũ ũsu na mũka nĩmeyumĩtye vyũ mamũthũkũme Ngai na nĩmekĩte maendeeo manene.”

Mũndũ ũngĩ wakwatie ĩvuku yĩu nĩwambĩĩe kũtavya anyanyae kĩla ũsomie vo. Eewie akiitwa mũno nĩ ũvoo ũla waĩ ĩvukunĩ yĩu. Aisye: “Nakililye nĩsĩle lelũ wa Third Avenue neew’a nakimwa kĩtuo nĩ kĩndũ nasũanĩaa nĩ ta ĩvali, na kaĩ nĩ ‘The Finished Mystery’! Nenũkie nayo na nayĩsoma vyũ. . . . Nesie kwĩthĩa nĩ mũtavany’a wa ndĩni . . . wayĩkĩilye ndĩlĩsyanĩ athatĩte mũno . . . Nũndũ wa ũndũ ũsu ũmwe weekie, nĩĩkĩĩaa vyũ kana atumie andũ aingĩ mũno makwata wĩkwatyo mũlũmu kwĩ ũndũ ũngĩ o na wĩva wĩthĩwa aaĩka thayũnĩ wake. . . . Ũthatu wa mũtavany’a ũsu watumie tũkwata mwanya wa kũmũtaĩa Ngai.”

Mũtavany’a ũsu ti we e weka waathatw’a nĩ ĩvuku yĩu. Silikalĩ ya Canada yakũnie ĩvuku yĩu maluvuku Matukũ 12, Mwei wa 2, 1918. Yaisye atĩ yaĩ na ndeto itonya kũtuma andũ menda kũvĩndũa silikalĩ kana malea kũlika kaũnĩ. Kavinda kakuvĩ ĩtina wa vau, o namo maovisa ma Amelika meekie oou. Anene ma silikalĩ matũmiwe makavekese Mbetheli na maovisi maitũ ala maĩ New York, Pennsylvania, na California nĩ kana mamanthe kĩndũ matonya kũtũmĩa kũsikata ala matongoesye ũseũvyonĩ. Kwĩ Matukũ 14, Mwei wa 3, 1918, mũvĩa wa kũsila makoani wa Amelika (U.S. Department of Justice) nĩwakũnie maluvuku The Finished Mystery. Mavangie kana ĩvuku yĩu nĩyavĩngĩĩsaa mĩvango yoo ya kaũ, na kwĩka ũu kwaĩ kũtũla mwĩao ũmwe wa silikalĩ (Espionage Act).

NĨMEKIW’E YELA!

Matukũ 7, Mwei wa 5, 1918, ũla mũvĩa wa kũsila makoani nĩwanengiwe mwanya wa kũkwata Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, na Clayton Woodworth. Masikatĩiwe “kũtuma andũ malea kwĩw’a anene, malea kũlũmany’a [na nthĩ yoo], na malea kwĩlikya itanĩ sya nthĩ na sya kĩw’ũnĩ sya Amelika.” Matw’ĩkie mekĩte ũu na ngũlũ na matekwenda kũatĩĩa mĩao. Ĩkoani yoo yambĩĩe Matukũ 3, Mwei wa 6, 1918, na vayaĩ nzika kana nĩmeũtalĩlwa mavĩtyo. Nĩkĩ?

Wokili ũla mũnene wa Amelika aisye kana mwĩao ũla matũlile (Espionage Act) “nĩwasiĩĩaa andũ vyũ maikanyaĩĩkye ngewa sya ũvũngũ” ĩũlũ wa silikalĩ. Kwĩ Matukũ 16, Mwei wa 5, 1918, mbunge yaĩ ĩnalea mwĩao ũsu ũivĩndũwa. Keka nĩwavĩndũiwe, ala meũtumbĩthya ũvoo “wĩ na ũw’o, wĩ na kĩeleelo kĩseo, na ũtonya kũtethya,” methĩwa masũvĩiwe nĩ mwĩao ũsu. Ĩvindanĩ yĩu, ala maneeneaa mwĩao ũsu matũmĩie mũno ngelekany’o ya ĩvuku The Finished Mystery. Livoti ya mbunge ya Amelika yaisye: “Kĩndũ kĩmwe kĩthũku vyũ kĩnyaĩĩkĩtye ũvũngũ ũsu tũtonya kũnengane ta ngelekany’o nĩ ĩvuku yĩtawa ‘The Finished Mystery’ . . . Kĩla ĩvuku yĩu yĩtonya kwĩka no kũtuma asikalĩ maleana na mĩvango yitũ na yĩkatuma . . . andũ malea mailikw’a itanĩ.”

Matukũ 20, Mwei 6, 1918, ana-a-asa asu nyanya meeiwe me na mavĩtyo. Mũthenya ũla waatĩĩe mũsili nĩwamatw’ĩĩe kyovo. Aisye: “Ũvũngũ wa ndĩni ũla andũ aa makwatĩĩe na makanyaĩĩkya . . . no ũthũkye maũndũ mũno o na kwĩ nguthu ya Ita sya Germany. . . . Maĩlĩte kwosewa ĩtambya ĩvyũ mũno.” Ĩtina wa syumwa ilĩ, ana-a-asa asu nyanya nĩmekiw’e yela yĩla yaĩ Atlanta, Georgia, na matw’ĩĩwe syovo sya katĩ wa myaka 10 na 20.

WĨA WA KŨTAVANY’A NDWAAŨNGAMA

Ĩvindanĩ yĩu, Amanyĩw’a ma Mbivilia mathĩnaw’a mũno. Mũvĩa ũla ũkunĩkĩlaa syĩko sya ũng’endilĩ (Federal Bureau of Investigation [FBI]) nĩwakunĩkĩlile mũno wĩa woo nginya weethĩa livoti ĩla wĩ nayo yĩ na ũvoo mwingĩ vyũ. Livoti ĩsu yonanĩtye kana ana-a-asa maitũ mayatw’ĩte kũũngamya wĩa wa kũtavany’a.

Ĩvinda yĩmwe, ũla waũngamĩe vosita ya Orlando, Florida, aandĩkĩie FBI ũũ: “[Amanyĩw’a ma Mbivilia] matavanĩtye vyũ nyũmba ila syĩ taoni na makothaa kwĩka ũu ũtukũ. . . . Meoneka maikwenda kũeka kũthatya andũ na wĩa woo wa kũtavany’a.”

Mũnene ũmwe wa ita wathũkũmaa na Mũvĩa wa Kaũ nĩwaandĩkĩie FBI livoti ĩkonetye Frederick W. Franz, ũla wesie kũlika Nzamanĩ Ĩla Ĩtongoesye. Aandĩkie ũũ: “F. W. Franz . . . athooetye mavuku ngili mbingĩ mũno ma ‘Finished Mystery’.”

Ũngĩ wathĩniw’e mũno na wesie kũlika Nzamanĩ Ĩla Ĩtongoesye nĩ Charles Fekel. Anene nĩmamũkwatie nũndũ wa kũnengane ĩvuku The Finished Mystery, na mambĩĩa kũsomaa valũa syake. Aminie mwei e yela yĩ Baltimore, Maryland, na mamwĩtaa “mũmaitha umĩte Austria.” Aumisye ũkũsĩ na ũkũmbaũ mwingĩ e mbee wa ala mamũkũlasya makũlyo, na kĩla walilikanaa nĩ ndeto sya Vaulo ila syĩ nthĩnĩ wa 1 Akolintho 9:16, ila syaĩtye: “Woo nĩ wakwa, ethĩwa ndiũtavany’a ũvoo mũseo.” *

Ũndũ ũngĩ Amanyĩw’a ma Mbivilia meekie eka kũtavany’a na kĩthito nĩ kũkũlya andũ aingĩ ũndũ vatonyeka mekĩe saii valũa mũna maandĩkĩte makũlĩtye ana-a-asa ala moovetwe Atlanta mathaw’e. Anna K. Gardner aisye ũũ: “Vai ĩvinda twaaĩkala mana. Ana-a-asa me yela, naitũ twakwatasya wĩa wa kũmantha andũ matwĩkĩĩe saii. Twaendaa nyũmba na nyũmba. Na andũ ngili mbingĩ nĩmatwĩkĩĩie saii! Tweeaa andũ kana aũme asu nĩ Aklĩsto ma w’o na mekĩtw’e yela mana.”

MAŨMBANO MANENE

Maũmbano manene nĩmeekiwe mũno ĩvindanĩ yĩu yetu nĩ kana ana-a-asa mekĩwe vinya. Ĩkaseti ya The Watch Tower yaisye: “Maũmbano manene mbee wa mĩongo ĩna . . . nĩmekiwe mwaka ũũ . . . Nĩtũkwatĩte livoti nzeo mũno ĩũlũ wa maũmbano asu. Navu ĩtinanga maũmbano manene maneekawa myeinĩ o mĩnini kĩla mwaka, ĩndĩ yu kĩla mwei vethĩawa na maũmbano manene.”

Andũ maĩ o kw’o mekwendeew’a nĩ ũvoo mũseo. Kwa ngelekany’o, ũmbanonĩ ũmwe weekĩiwe Cleveland, Ohio, vookie andũ ta 1,200 na vavatiswa 42. Ve kamwana kamwe kavatisiwe “kamũĩkĩĩe Ngai mũno na kaĩ na kĩkĩo kingĩ o na andũ amwe aima mataĩ nakyo.”

NĨ KYAŨ KYAATĨĨE?

Mwaka wa 1918 wangĩe kũthela, Amanyĩw’a ma Mbivilia nĩmeekũlasya nĩ kyaũ kĩatĩĩe. Myako ĩmwe yoo yaĩ Brooklyn nĩyathooiw’e, na ovisi wathamĩĩw’a Pittsburgh, Pennsylvania. O na kau ana-a-asa ala matongoesye maĩ o yela, ũmbano wa kĩla mwaka wa Watch Tower Bible and Tract Society nĩwavangĩĩwe wĩĩkwa Matukũ 4, Mwei wa 1, 1919. Kwesie kũthi ata?

Ana-a-asa maitũ mayaaũngamya wĩa woo. Mayaĩ na nzika kana maũndũ nĩmeũthi nesa. Nĩkyo kĩtumi manyuvie ĩandĩko yĩĩ yĩthĩwe ĩandĩko ya mwaka wa 1919: “Mũio o na wĩva ũla ũseũvĩtw’e ũkũkite ndũkaĩla.” (Isa. 54:17) Kĩla kyaĩ mbee woo nĩ ũalyũku mũnene mũno. Ũalyũku ũsu wesaa kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo woo, na ũimanenga vinya wa kwĩanĩsya wĩa mũnene ũla waĩ mbee woo.

^ kal. 6 Sisya Kitabu cha Mwaka cha Mashahidi wa Yehova cha 2017, ĩth. 172-176, vala ve na kyongo, “Miaka Mia Moja Iliyopita—1917.

^ kal. 22 Ngewa ya Charles Fekel yĩ ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/03/1969, na yĩ na kyongo, “Joys Through Perseverance in Good Work.”