Kĩla ũthi ũvoonĩ ũla wĩ vo

Kĩla ũthi nthĩnĩ wa ũvoo ũla wĩ vo

Mwana-a-asa Rutherford ayumya ũvoo ũmbanonĩ mũnene, Cedar Point, Ohio, 1919

1919—Myaka Ĩana Mĩvĩtu

1919—Myaka Ĩana Mĩvĩtu

TŨIVIKA mwaka wa 1919, ũla Kaũ Mũnene (wesie kwĩtwa Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe) wokitĩtwe mbee wa myaka ĩna, waĩ ũnathela. Mwaka ũla waĩ ĩtina ũithela, nthĩ syaĩ inaeka kũkita. Twĩ Matukũ 18, Mwei wa 1, 1919, nĩkwambĩĩiw’e ũla Ũmbano wa Paris wa Kũmantha Mũuo. Kĩndũ kĩmwe kyaneeneiwe na kyeanĩw’a ũmbanonĩ ũsu nĩ ũla Wĩw’ano wa Versailles waminie kaũ wa Germany na ita ila syakwatanĩte syũkite nayo. Wĩw’ano ũsu weekĩiwe saii Matukũ 28, Mwei wa 6, 1919.

Wĩw’ano ũsu nĩw’o watetheeisye kwambĩĩw’a kwa ngwatanĩo ĩla yeetiwe Wovano wa Mbaĩ (League of Nations). Kĩeleelo kya wovano ũsu kyaĩ “kwĩw’anĩthya nthĩ syonthe na kũmantha mũuo na ũseseei.” Ndĩni mbingĩ sya Kĩklĩsto nĩsyakwatie mbau wovano ũsu. Ngwatanĩo ya makanisa ma Amelika yĩtawa Federal Council of the Churches of Christ yaisye kana ũsu waĩ “mũvango wa vaa nthĩ wa siasa itongoew’e nĩ Ũsumbĩ wa Ngai.” Nĩ kana ĩkwate mbau mũvango ũsu, nĩyatũmie aneeni mayo mathi ũla Ũmbanonĩ wa Paris wa Kũmantha Mũuo. Mũneeni ũmwe woo awetie kana ũmbano ũsu waĩ “mwambĩĩo wa maũndũ meũ makilyĩ kwĩkĩka ĩũlũ wa nthĩ.”

Nĩ w’o, ũsu waĩ mwambĩĩo wa maũndũ meũ, ĩndĩ maũndũ asu mayesaa kũetwe nĩ aũme ala maĩ ũmbanonĩ ũsu. Mwakanĩ wa 1919 nĩkweethĩiwe na maũndũ meũ wĩanĩ wa kũtavany’a, nũndũ Yeova nĩwathangaaisye andũ make mongele kĩthito kyoo kya kũtavany’a kwĩ ũndũ maĩ maaĩka. Ĩndĩ ũu ũtanamba kwĩkĩka, maũndũ ma Amanyĩw’a ma Mbivilia nĩmaalyũkile vyũ.

ŨTWI ŨTE LAISI

Joseph F. Rutherford

Kĩla mwaka nĩkweethĩawa na ũnyuvani wa aũngamĩi ma Watch Tower Bible and Tract Society, na kwoou mwaka wa 1919 ũnyuvani ũsu nĩwavanĩĩwe wĩkwe Wathanthatũ, Matukũ 4, Mwei wa 1. Ĩvindanĩ yĩu, Joseph F. Rutherford nĩwe watongoesye andũ ma Yeova, na aĩ anoovwa vate kĩtumi. Oovetwe Atlanta, Georgia, Amelika, e na ana-a-asa angĩ mũonza. Joseph F. Rutherford vamwe na ana-a-asa asu nĩmo maĩ aũngamĩi ma Watch Tower Bible and Tract Society. Kwoou yaĩ no nginya ana-a-asa mombane nĩ kana matw’e ethĩwa ana-a-asa asu makwatĩtwe nĩmekũendeea kũkwatĩĩa ianda syoo-ĩ, kana nĩveũnyuvwa angĩ.

Evander J. Coward

Mwana-a-asa Rutherford e yela athĩnĩkaa mũno ayĩkũlya andũ ma Ngai makaumĩlĩĩla va. Nĩweesĩ kana ana-a-asa amwe moonaa ne kavaa vakanyuvwa mwana-a-asa ũngĩ atw’ĩke mũũngamĩi ũla ũtongoesye. Na nũndũ ndaleanaa na mũvango ũsu, nĩwaandĩkĩie valũa ala moombanĩte anenganĩte ĩsyĩtwa ya Evander J. Coward nĩ kana ose mwanya wake. Rutherford aeleisye Mwana-a-asa Coward ta mũndũ “ũuĩtye,” “mũĩ,” na ũmũthũkũmaa Mwĩaĩi e “mũĩkĩĩku.” Ĩndĩ ana-a-asa aingĩ moonaa ne kavaa makakũĩĩsya ũnyuvani ũsu wĩĩkwa ĩtina wa myei thanthatũ. Mawokili ala mateteaa ana-a-asa ala maĩ ove nĩmeetĩkĩlanile na woni ũsu. Ĩndĩ ngewa ĩsu ĩendeee, ana-a-asa amwe nĩmathatie.

Richard H. Barber

Maũndũ makililye mavyũvĩte ũu, mwana-a-asa ũmwe aneena kĩndũ kyatumie Mwana-a-asa Richard H. Barber esa kwasya kana nĩkyo kyavoovisye mwaki ũsu. Mwana-a-asa ũsu ookĩlile asya atĩĩ: “Nyie ndi wokili, ĩndĩ navindĩĩsya ĩũlũ wa kĩla kyaĩle, ve ũndũ nĩsĩ ĩũlũ wa ũla twaĩle kũlũmany’a nake. Ngai endaa tũlũmany’e nake. Ndikwona ta ve nzĩa ĩngĩ tũtonya kwonany’a nĩtũlũmanĩtye na Ngai eka kwĩthĩwa na ũnyuvani na tũinyuva Mwana-a-asa Rutherford ĩngĩ aendeee kwĩthĩwa mũũngamĩi ũla ũtongoesye.”—Sav. 18:25.

Alexander H. Macmillan

Mwana-a-asa A. H. Macmillan oovetwe na Mwana-a-asa Rutherford, na nĩwesie kũelesya kĩla kyaaendeeie ũnĩ wake. Mwana-a-asa Rutherford akũnangie ũkũta wa seli yake na amwĩa, “Umaalya kw’oko nza.” Aumaalya kw’oko Mwana-a-asa Rutherford amũnengeleeilye kavalũa (telegram). Yĩla Macmillan wakasomie, nĩwaeleiwe o mĩtũkĩ kĩla kawetete. Kavalũa kau kaandĩkĩtwe ũũ kwa ũkuvĩ: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NA SPILL MŨŨNGAMĨI ŨTONGOESYE ATATŨ MA MBEE NĨ MAOVISA NĨTŨMWENDETE INYW’ONTHE.” Kwosana na kavalũa kau, aũngamĩi onthe nĩmanyuviwe ĩngĩ maendeee, na Joseph Rutherford na William Van Amburgh manyuvwa ĩngĩ ta maovisa ma Watch Tower Bible and Tract Society. Kwoou mũũngamĩi ũla ũtongoesye aendeeie kwĩthĩwa e o Mwana-a-asa Rutherford.

NĨMESIE KŨTHAW’A!

Ĩvindanĩ yĩu ana-a-asa asu nyanya maĩ yela, Amanyĩw’a ma Mbivilia ala maĩ aĩkĩĩku mathiũũkaa mainenga andũ valũa mekĩe saii makũlĩtye ana-a-asa asu mathaw’e. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu meeyumĩtye vyũ mateũkĩa nĩmakwatie saii mbee wa 700,000. Ĩndĩ Mwana-a-asa Rutherford vamwe na ala angĩ woovetwe namo nĩmathaiw’e kwĩ Wakatatũ, Matukũ 26, Mwei wa 3, 1919, valũa ũsu ũtanamba kũvika kotinĩ.

Mwana-a-asa Rutherford nĩwaumĩisye ũvoo ala mookĩte kũmũthaũa athaw’a, na ũvoonĩ ũsu aisye atĩĩ: “Ndi na nzika kana maũndũ ala matũkwatie metũmbany’a kwondũ wa maũndũ metangu me mbee. . . . O na kau mũnokitĩaa kũthaw’a kwa ana-a-asa menyu, ve ũndũ ũla wa vata mũneanĩisye. Kũthaw’a tikw’o ũndũ ũla mũnene. . . . Wĩa ũla mũnatethisye ũnaumisye ũkũsĩ wa ũla W’o, na ala mũnaũtethisye mwĩ aathime mũno.”

Twasũanĩa maũndũ ala maendeeie ana-a-asa asu maitw’ĩka nĩmalekw’a, no twone kana Yeova nĩwe watwaĩĩsye maũndũ. Twĩ Matukũ 14, Mwei wa 5, 1919, koti ũla watũngĩlĩĩile ĩkoani yoo wayĩminie na ũtwi ũũ: “Ala masikatĩtwe ĩkoaninĩ yĩĩ . . . mayaasilĩlwa nesa ũndũ vaĩle, na nũndũ wa ũu, sila ũla matw’ĩĩwe nĩwavĩndũwa.” Ũsu waĩ ũtwi mũseo nũndũ ana-a-asa asu moovewe mavĩtyo maito, na keka meekie o kũekewa kana kũkuvĩvĩw’a kyovo kyoo, mavĩtyo asu maendeea kwĩkala lekotinĩ syoo. Ĩndĩ nũndũ sila ũla matw’ĩĩwe weekie kũvĩndũwa na vai mavĩtyo angĩ maasikatĩwa ĩkoaninĩ yĩu ya kelĩ, mavĩtyo onthe ala masikatĩwe meekie kũvutwa lekotinĩ syoo. Nũndũ wa ũu, Judge Rutherford nĩwaendeeie kwĩthĩwa e wokili na atũngĩwa ũthasyo wake wa kũtetea andũ ma Yeova Kotinĩ Ũla Mũnene Vyũ wa Amelika, na aendeeie kwĩka ũu kwa myaka mingĩ ĩtina wa kũthaw’a.

NĨMATW’ĨTE VYŨ KŨTAVANY’A

Mwana-a-asa Macmillan aisye: “Tũyesaa kwĩkala nthĩ oou mana tũvĩlanĩtye moko tweteele Mwĩaĩi atwĩsĩe na aitũtwaa ĩtunĩ. Nĩtwamanyie kana nĩtwaaĩle kwĩkĩa kĩthito tũmanye kwenda kwa Mwĩaĩi nĩ kwĩva.”

Ĩndĩ ana-a-asa ala mathũkũmaa ovisinĩ ũla mũnene mayaĩ maendeea na wĩa wa kũtumbĩthya mavuku ũla maminĩte myaka maitethya. Nĩkĩ? Nũndũ yĩla maĩ yela, syĩndũ syonthe sya kũtumbĩthya mavuku syaĩ syaanangiwe. Ũsu waĩ ũndũ wa kũtũla ngoo, na ana-a-asa amwe nĩmeekũlasya ethĩwa yu wĩa wa kũtavany’a nĩwathela.

Kũvikĩĩa vau, vo ve andũ mendeeaw’a nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ ũla Amanyĩw’a ma Mbivilia matavanasya? Nĩ kana ĩkũlyo yĩu yĩsũngĩĩke, Mwana-a-asa Rutherford nĩwavangie kumya ũvoo. Andũ onthe nĩmathokiw’e moke kũmwĩthukĩĩsya. Mwana-a-asa Macmillan aisye: “Twaisye vaema kũkinya mũndũ ũmbanonĩ ũsu, twĩmanya wĩa witũ nĩwathela.”

Ĩkaseti ya maũvoo yĩtangaasĩte ũvoo ũũ wa Mwana-a-asa Rutherford: “Wĩkwatyo Kwondũ wa Andũ Ala Meũthĩnĩka,” ũla waumĩisye Los Angeles, California, 1919

Twĩ Wakyumwa, Matukũ 4, Mwei wa 5, 1919, Mwana-a-asa Rutherford nĩwaendie kumya ũvoo ũsu o na kau aĩ mũwau mũno. Ũvoo ũsu waĩ na kyongo, “Wĩkwatyo Kwondũ wa Andũ Ala Meũthĩnĩka,” na awumĩisye Los Angeles, California. Andũ ta 3,500 nĩmookie kwĩthukĩĩsya, na angĩ maana meana ũna matũngĩthw’a nũndũ vayaĩ mwanya. Mũthenya ũla waatĩĩe nĩkwookie angĩ 1,500. Nũndũ wa ũu, ĩkũlyo yĩla ana-a-asa maĩ nayo nĩyasũngĩĩkie. Nĩmamanyie kana andũ nĩmekwendeew’a nĩ ũw’o!

Ĩtina wa vau, ana-a-asa nĩmoosie ĩtambya ĩseo mũno, na kũvika o na ũmũnthĩ Ngũsĩ sya Yeova niatĩĩaa ngelekany’o yoo.

NĨMEEYŨMBANĨTYE KWONDŨ WA WĨA ŨLA WAĨ MBEE WOO

Ĩkaseti ya The Watch Tower ya 01/08/1919 yatangaasie kana Mwei wa 9 ũyambĩĩa, kũkeethĩwa na ũmbano mũnene, Cedar Point, Ohio. Mwanake waĩ Mũmanyĩw’a wa Mbivilia wĩtawa Clarence B. Beaty aililikana ĩvinda yĩu aisye, “Kĩla mũndũ eew’aa atatĩa.” Ana-a-asa na eĩtu-a-asa mbee wa 6,000 nĩmaendie ũmbanonĩ ũsu, na ũtalo ũsu waĩ ĩũlũ mũno kwĩ ũndũ mataĩaa. Na kĩla kyatanĩthisye mũno vyũ nĩ kwona andũ mbee wa 200 mayĩyumya mavatisĩwe Ĩianĩ ya Erie, yĩla yaĩ vakuvĩ.

Ĩthangũ ya mbee vyũ ya kyava ya mbee ya ĩkaseti ya The Golden Age, ya 01/10/1919

Twĩ Matukũ 5, Mwei wa 9, 1919, mũthenya wa katano wa ũmbano ũsu, Mwana-a-asa Rutherford aĩ na ũvoo waĩ na kyongo, “Ũvoo Kwondũ wa Ala Tũthũkũmaa Ĩmwe.” Ũvoonĩ ũsu nĩwatangaasie kumw’a kwa ĩkaseti yeũ yĩtawa The Golden Age. * Kĩeleelo kya ĩkaseti yĩu kyaĩ “kũneenea maũndũ manene ala maendeee kwĩkĩka ĩũlũ wa nthĩ, na kũelesya kwosana na Maandĩko nĩkĩ maũndũ asu maendeee kwĩkĩka.”

Amanyĩw’a ma Mbivilia onthe nĩmeekĩiwe vinya matavany’e na kĩthito maitũmĩa ĩkaseti yĩu yeũ. Valũa ũla wawetete ũndũ wĩa ũsu ũkatethaw’a waĩtye atĩĩ: “Ekai kĩla ũmwe [mũvatise] alilikane kana nĩ ndaĩa nene kũthũkũma wĩa ũũ, na aitũmĩa oyu mwanya ũla tũnengetwe wa kumya ũkũsĩ ũũ mũnene ĩũlũ wa nthĩ.” Andũ nĩmeeyumisye vate ngũĩ! Tũivika Mwei wa 12, atavany’a ma Ũsumbĩ ala matethetye wĩa na kĩthito maĩ makwatĩte andũ mbee wa 50,000 makũlĩtye matũmĩawe ĩkaseti yĩu.

Ana-a-asa me Brooklyn, New York, me na ĩloli yĩkuĩte The Golden Age

Mwaka wa 1919 ũithela, andũ ma Yeova maĩ mombanĩtw’e ĩngĩ nesa na makathangaa mũno. Na eka ũu, vaĩ na mawathani ma mĩthenya ya mũminũkĩlyo meanĩĩte. Kwa ngelekany’o, andũ ma Yeova maĩ manamina kũtatwa na makathew’a, o tondũ ĩandĩko ya Malaki 3:1-4 yathanĩte. Maĩ manaumw’a mũtavonĩ wa “Mbaviloni Ĩla Nene,” na Yesũ aĩ ananyuva ĩla “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ.” * (Ũvu. 18:2, 4; Mt. 24:45) Kũvikĩĩa vau, Amanyĩw’a ma Mbivilia nĩmeeyũmbanĩtye vyũ kũthũkũma wĩa wa Yeova.

^ kal. 22 Ĩkaseti ya The Golden Age yavĩndũiwe ĩsyĩtwa mwakanĩ wa 1937 yeetwa Consolation, na yasyoka yeetwa Awake! (Amkeni!) mwakanĩ wa 1946.

^ kal. 24 Sisya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya 01/07/2013, ĩth. 16-18, 27-29, na ya Mwei wa 3, 2016, ĩth. 29-31.