1-2. Aavu na Manase mavathũkene ata, na twĩneenea makũlyo meva?

 EKAI tũneenee ngewa sya asumbĩ elĩ maĩ kw’o tene. Ũmwe asumbĩkĩte ũsumbĩ wa Isilaeli ũla waĩ na mbaĩ ĩkũmi, na ũla ũngĩ ũsumbĩ wa Yuta ũla waĩ na mbaĩ ilĩ. O na kau matwĩe mavindanĩ me kĩvathũkany’o, nĩmatuteny’e maũndũnĩ maingĩ. Elĩ nĩmamũng’endeie Yeova na matuma andũ make meka naĩ. Elĩ nĩmathaithaa mĩvw’anano na maĩ oaani. Ĩndĩ ve ũndũ ũmwe matatuteny’e. Ũmwe woo aendeeie kwĩka maũndũ mathũku nginya kĩkw’ũ, ĩndĩ ũla ũngĩ nĩweelilile na aekewa. Asumbĩ asu maĩ aaũ?

² Ũmwe aĩ Mũsumbĩ Aavu wa Isilaeli, na ũla ũngĩ aĩ Mũsumbĩ Manase wa Yuta. Kĩvathũkany’o kĩla kyaĩ vo katĩ wa aũme asu elĩ no kĩtũmanyĩsye maũndũ maingĩ ĩũlũ wa ũndũ wa vata mũno, naw’o nĩ kwĩlila. (Meko 17:30; Alo. 3:23) Kwĩlila nĩ kwĩka ata? Na mũndũ onanasya ata kana nĩwĩlilĩte? Nĩtwaĩle kũmanya kĩu nũndũ nĩtũkwenda Yeova atũekeae yĩla twavĩtya. Nĩ kana tũkwate mosũngĩo ma makũlyo asu, nĩtũũneenea asumbĩ asu elĩ na tũyona kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya ngewanĩ syoo. Ĩtina wa ũu, nĩtũũneenea kĩla Yesũ wamanyĩisye ĩũlũ wa kwĩlila.

3. Aavu aĩ mũsumbĩ wa mũthemba mwaũ?

³ Aavu aĩ mũsumbĩ wa mũonza wa mbaĩ ĩkũmi sya ũsumbĩ wa Isilaeli. Atwaĩte Yeseveli, mwĩĩtu wa mũsumbĩ wa nthĩ nthwii yeetawa Sitoni, ĩla yaĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Isilaeli. Kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyatumie nthĩ ya Isilaeli yĩthĩwa nthwii. Ĩndĩ o na vailye ũu, kĩu nĩkyatumie ngwatanĩo ya  Yeova na mbaĩ ĩsu yanangĩkĩĩa. Yeseveli aĩ mũthaithi wa Mbaali, na nĩwatumie Aavu atwaĩĩsya ũthaithi ũsu mũthũku, ũla weetĩkĩlĩtye kwĩthĩwa na malwaya ĩkalũnĩ, o na kumya syana ta nthembo. Ĩvinda yĩla Yeseveli waĩ mũka wa mũsumbĩ, athani onthe ma Yeova maĩ mũisyonĩ. O na nĩwooaĩthisye aingĩ moo. (1 Asu. 18:13) O na ũ Aavu mwene “eekaa ũla Yeova wonaa wĩ ũthũku kũvĩtũka onthe ala maĩ mbee wake.” (1 Asu. 16:30) Yeova ndaavũthĩĩsya meko ma Aavu na Yeseveli. Nĩweene nesa vyũ kĩla maendeesye. Na nũndũ Yeova e tei, nĩwatũmie mwathani Eliya akany’e andũ make mavĩndũe mwĩkalĩle woo ĩvinda yĩtanathela. Ĩndĩ Aavu na Yeseveli mayaaĩthukĩĩsya.

4. Yeova atw’ĩĩe Aavu ũsilĩlo wĩva, na Aavu eekie ata?

⁴ Ĩtina, wũmĩĩsyo wa Yeova nĩwavikie mũthya. Nĩwatũmie Eliya akatavye Aavu na Yeseveli ũsilĩlo ũla ũmatw’ĩĩe. Avangĩte kũtuta mũsyĩ wa Aavu vyũ. Aavu nĩwatelemilw’e mũno nĩ ndeto sya Eliya! Ũndũ wa kũsengy’a nĩ kana, mũndũ ũsu waĩ mĩtũlyo ũu ‘nĩweenyivisye.’—1 Asu. 21:19-29.

5-6. Nĩ kyaũ kyonanasya kana Aavu ndeelilĩte kuma ngoonĩ?

⁵ O na kau Aavu nĩweenyivisye ĩvindanĩ yĩu, mwĩkalĩle wake ĩtina wa vau woonanisye kana ndeelilĩte kuma ngoonĩ. Kwa ngelekany’o, ndaatata kũvetanga ũthaithi wa Mbaali ũsumbĩnĩ wake. Na ndaaĩkĩa andũ vinya mamũthaithe Yeova. O na ve maũndũ angĩ weekie oonany’a kana ndeelilĩte kuma ngoonĩ.

⁶ Mũthenya ũmwe, Aavu nĩwakũlilye Mũsumbĩ Yeosavati wa Yuta amũtwae kaũnĩ akokite na Asilia. Ĩndĩ nũndũ Yeosavati aĩ mũsumbĩ mũseo na wamwĩkwatĩtye Yeova, amwĩie mambe kũkũlya mwathani wa Yeova kĩla maĩle kwĩka matanamba kũthi kaũnĩ. Aavu ambie kũlea ngewa ĩsu ayasya: “Ve o mũndũ ũngĩ ũla wa kũtũkũlĩlya kwa Yeova, . . . ĩndĩ nĩngũmũmena; nũndũ ndambathanĩaa ũseo, ĩndĩ ũthũku.” O na vailye ũu, nĩmaneenie na mwathani Mikaia. Na ũw’o nĩ kana, mwathani ũsu nĩwathanie maũndũ mathũku ala meũmũkwata Aavu! Ĩndĩ vandũ va Aavu elile na aimwĩtya Yeova ũekeo, aisye mwathani ũsu ekw’e kolokolonĩ. (1 Asu. 22:7-9, 23, 27) O na kau nĩwekisye mwathani ũsu kolokolonĩ, ndaĩ atonya kũsiĩĩa wathani ũsu ũianĩa. Yĩla waendie kaũnĩ, nĩwooaiwe.—1 Asu. 22:34-38.

7. Ĩtina wa Aavu kũkw’a, Yeova awetie ũndũ wĩva ĩũlũ wake?

⁷ Ĩtina wa Aavu kũkw’a, Yeova nĩwoonanisye ũndũ wamwonaa. Yĩla mũsumbĩ mũseo Yeosavati wenũkie mũsyĩ e mũima, Yeova nĩwatũmie mwathani Yeu akamũkany’e nũndũ wa kwĩkwatany’a na Aavu. Mwathani ũsu amũkũlilye: ‘Nĩwaĩle kũtethya athũku, na kũmenda ala mamũmenaa Yeova?’ (2 Mav. 19:1, 2) Yu kwasũanĩa ũndũ ũũ: Keka Aavu nĩweelilĩte kuma ngoonĩ, mwathani ũsu ndethĩwa aamwĩta mũndũ mũthũku ũmũmenete Yeova. Vate nzika, o na kau Aavu nĩwoonanĩtye kana no ũkũthĩnĩka nĩ kĩla weekĩte, ndeelilĩte kuma ngoonĩ.

8. Ngewa ya Aavu yĩtũmanyĩsya ũndũ wĩva ĩũlũ wa kwĩlila?

⁸ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ngewanĩ ya Aavu? Yĩla Eliya watavisye Aavu kana Yeova avangĩte kũtuta mũsyĩ wake vyũ, Aavu ambie kwĩnyivya. Yĩu yaĩ ĩtambya ĩseo. Ĩndĩ meko make ĩtina wa vau moonanisye kana ndeelilĩte kuma ngoonĩ. Kwoou kwĩlila kuma ngoonĩ ti o kwasya nũũthĩnĩka nũndũ wa kĩla wĩkĩte. Ekai yu tũneenee ngewa ĩngĩ ĩkũtũtetheesya kũelewa ũndũ mũndũ wonanasya kana kwa w’o nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ.

9. Manase aĩ mũsumbĩ wa mũthemba mwaũ?

⁹ Myaka ta 200 ĩtina wa vau, Manase nĩwatw’ĩkie mũsumbĩ wa Yuta. Na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ mũthũku o na kwĩ Aavu! Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wake: “Ekaa mũno ũla Yeova wonaa wĩ ũthũku, akĩmũthatya.” (2 Mav. 33:1-9) Kwa ngelekany’o, nĩwaakie ithembeo kwondũ wa ngai sya ũvũngũ, na nĩwaũngamisye mũvw’anano mwasũvye wa Asela nthĩnĩ wa ĩkalũ ĩtheu ya Yeova, ũla ũtonya kwĩthĩwa waĩ ngai nga ya ũtonyi wa kũsyaa! O na nĩwaingasya nyũnyi, na nĩweekaa maũndũ ma ũwe na ũoi. Eka ũu, nĩwetĩkisye “nthakame nyingĩ mũno ite na ĩvĩtyo.” Nĩwooaie andũ aingĩ mũno. O na nĩwavĩtĩlilye “syana syake mwakinĩ,” ayumya nthembo kwondũ wa ngai sya ũvũngũ.—2 Asu. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yeova amũkanisye Manase ata, nake eekie ata akanw’a?

¹⁰ O ta Aavu, Manase nĩwaleile vyũ kwĩthukĩĩsya ũkany’o ũla Yeova wamũnengae atũmĩĩte athani make. Mũthya, Yeova nĩwaeteie Yuta “makavuteni ma nguthu ya mũsumbĩ wa Asuli, ala mamũtwaie Manase e mwove na mĩnyololo, na mamwova na mbĩngũ, na mamũtwaa Mbaviloni.” Yĩla Manase waĩ mũvungwa nthĩ ĩsu, veoneka nĩwasũanĩie kwa ũliku ĩũlũ wa maũndũ ala weekĩte. Nũndũ wa ũu, ‘nĩweenyivisye mũno mbee wa Ngai wa aaĩthe make.’ Na ti ũu w’oka. Mbivilia ĩendeee kwasya kana nĩwamũvoyie Yeova amwĩw’ĩe tei. Na eka ũu, ‘nĩwamwĩsũvie,’ kwonany’a kana ndaavoya mboya ĩmwe. Mũndũ ũsu waĩ mũthũku yu nĩwambĩĩte kũalyũka. Nĩwambĩĩie kũmwona Yeova ta “Ngai wake,” na nĩwamũvoyaa na kĩthing’ĩĩsyo.—2 Mav. 33:10-13.

11. Kwosana na 2 Mavinda 33:15, 16, Manase oonanisye ata kana nĩweelilĩte kuma ngoonĩ?

¹¹ Ĩtina wa ĩvinda, Yeova nĩwasũngĩie mboya ya Manase. Maũndũ ala Manase wawetaa mboyanĩ syake nĩmatumie Yeova amanya kana nĩwaalyũkĩte vyũ. Kwoou nĩweethukĩĩisye kwĩsũvana kwa Manase, na amũtũngĩa ũsumbĩ. Nake Manase nĩwatũmĩie mwanya ũsu nesa kwonany’a ũndũ weelilĩte kuma ngoonĩ. O na nĩweekie maũndũ Aavu ũtaaĩka. Kwa ngelekany’o, nĩwaalyũlile mwĩkalĩle wake. Na nĩweekĩie kĩthito amine ũthaithi wa ũvũngũ na eekĩa andũ vinya mamũthaithe Yeova. (Soma 2 Mavinda 33:15, 16.) Ũndũ ũsu nĩwendaa ũkũmbaũ na mũĩkĩĩo mwingĩ mũno. Twĩasya ũu nũndũ atanamba kwĩlila, eethĩĩtwe e ngelekany’o nthũku kwa andũ make, anene me mbee ũsumbĩnĩ, na andũ ala angĩ onthe kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. Ĩndĩ yu e mũkũũ, nĩwatatie kũlũnga maũndũ amwe weekĩte mathũku. Nĩvatonyeka ĩtina wa vau ngelekany’o yake nzeo ĩkethĩwa yatetheeisye mwĩsũkũũe Yosia atw’ĩka mũsumbĩ mũseo vyũ.—2 Asu. 22:1, 2.

12. Ngewa ya Manase yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwĩlila?

 ¹² Ngewa ya Manase yĩtũmanyĩsya kyaũ? Ndaaĩka o kwĩnyivya tũ. Nĩwamũvoyie Yeova na amwĩsũva amwĩw’ĩe tei. O na nĩwavĩndũie mwĩkalĩle wake. Na eka ũu, nĩweekĩie kĩthito alũnge mavĩtyo ala weekĩte, na nĩwaambĩĩie kũmũthaitha Yeova na atetheesya angĩ o namo meke ũu. Ngewa ya Manase no ĩkiakisye o na andũ ala mekĩte maũndũ mathũku mũno. Ĩtũĩkĩĩthasya vyũ kana Yeova Ngai nĩ “mũseo . . . na nĩwĩyũmbanĩtye kũekea.” (Sav. 86:5) Nũekeaa ala melilĩte kuma ngoonĩ.

13. Nengane ngelekany’o ĩkũtũtetheesya kũelewa ũndũ wa vata ĩũlũ wa kwĩlila.

¹³ Manase ndaaĩka o kwonany’a nũkũthĩnĩka nũndũ wa naĩ ila weekĩte. Na kĩu nĩkĩtũmanyĩasya ũndũ wa vata mũno ĩũlũ wa kwĩlila. Kwasũanĩa ĩũlũ wa ngelekany’o ĩno: Twasye nĩwathi ndukanĩ ĩthooasya keki na ũyasya wovewe ĩmwe. Ĩndĩ vandũ va kũnengwa keki, ũla ũkũthoosya aikũnenga ĩtumbĩ. We no wĩanĩwe nĩ kĩu? Vate nzika, ndwĩsa! Nao nata akakũelesya kana ĩtumbĩ nĩ ya vata mũno yĩla mũndũ ũkwenda kũua keki? Mwa ũvoo ũsu ndũũtethya! O ta ũu, Yeova endaa ũla wĩkĩte naĩ onany’e kana nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ. Ethĩwa mwĩki ũsu wa naĩ nũkũthĩnĩka nũndũ wa kĩla wĩkĩte, yĩu yĩthĩawa yĩ ĩtambya ĩseo woosa. Kũthĩnĩka nĩ kwa vata mũno ethĩwa mũndũ nũkwenda kwĩlila, ĩndĩ kũitoetye. Nĩ kyaũ kĩngĩ waĩle kwĩka? Nĩtũkwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ ngewanĩ ĩmwe ya kũkiita ngoo Yesũ wanenganie.

14. Nthĩnĩ wa ĩla ngewa Yesũ wanenganie, nĩ maũndũ meva ma mbee monanasya kana ũla mwana kĩmaamai nĩweelilĩte?

¹⁴ Nthĩnĩ wa Luka 15:11-32, Yesũ nĩwanenganie ngewa ya kwĩkĩa vinya mũno ĩũlũ wa ũla mwana waumie mũsyĩ. Mwanake ũsu nĩwang’endeie ĩthe, auma mũsyĩ, na athi “nthĩ ya kũasa.” E kũu, ekalaa mwĩkalĩle mũthũku mũno. Ĩndĩ yĩla maũndũ make mambĩĩie kweta, nĩwambĩĩie kũsũanĩa ĩũlũ wa motwi ala weekĩte mathũku. Nĩwalilikanile ũndũ waendeee nesa e mũsyĩ kwa ĩthe wake. Yesũ aisye kana mwanake ũsu nĩwambĩĩie “kwĩsilya nesa.” Nũndũ wa ũu, nĩwavangie kũsyoka mũsyĩ na ayĩtya ĩthe ũekeo. Kũmanya kana nĩweekĩte ũtwi mũthũku kwaĩ kwa vata. Ĩndĩ kũmanya ũu nĩkwatoetye? Aiee. Nĩwaaĩle kũvĩndũa mwĩkalĩle wake vyũ!

15. Ũla mwana kĩmaamai oonanisye ata kana nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ?

¹⁵ Mwanake ũsu nĩwoonanisye kana nĩweelilĩte kuma ngoonĩ nũndũ wa mavĩtyo ala weekĩte. Mbee, o na kau aĩ kũasa, nĩwakwatie nzĩa enũka. Ĩtina wa ũu, yĩla waneenie na ĩthe wake amũtavisye ũũ: “Nĩmbĩtĩtye mbee wa ĩtu na mbee waku. O na ndyaĩlĩte kwĩtwa mwana waku ĩngĩ.” (Luka 15:21) Maũndũ ala  mwanake ũsu waneenie kuma ngoonĩ moonanisye kana nĩwendaa kũtũngĩĩa ngwatanĩo yake na Yeova. O na nĩwamanyie kana meko make nĩmoomĩĩtye ĩthe. Na nĩweeyũmbanĩtye kwĩkĩa kĩthito ethĩwe na ngwatanĩo nzeo na ĩthe ĩngĩ. Nĩ kana eke ũu, nĩweeyũmbanĩtye kũtw’ĩka ũmwe wa andũ ala ĩthe waandĩkĩte! (Luka 15:19) Yesũ ndaanengane ngewa ĩsu atwĩkĩe vinya tũ. Myolooto ĩla yĩ ngewanĩ ĩsu no ĩtetheesye atumĩa mũno yĩla mekwenda kũmanya ethĩwa mũndũ wĩkĩte naĩ ngito nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ kana ndelilĩte.

16. Nĩkĩ ti laisi kwa atumĩa kũmanya kana mũndũ nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ?

¹⁶ Ti laisi kwa atumĩa kũmanya ethĩwa mũndũ wĩkĩte naĩ ngito nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ kana ndelilĩte. Nĩkĩ? Atumĩa maitonya kũsoma ngoo, na kwoou no nginya masisye maũndũ ala mekwonany’a kana mwana-a-asa woo nũalyũlĩte mawoni make vyũ ĩũlũ wa naĩ ĩla ũneekie. Mavinda amwe, mũndũ no ethĩwe ekĩte naĩ na ngũlũ na ate na nthoni o na vanini nginya ũkethĩa atumĩa ala meũneena nake maikwona ta wĩlilĩte.

17. (a) Nĩ ngelekany’o yĩva ĩkwonany’a kana mũndũ no ethĩwe atelilĩte kuma ngoonĩ o na kau nũkwasya nũkũthĩnĩka mũno nĩ naĩ ĩla wĩkĩte? (b) O tondũ ĩandĩko ya 2 Akolintho 7:11 yonanĩtye, mũndũ aĩle kwĩka ata onany’e nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ?

¹⁷ Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno. Twasye ve mwana-a-asa wĩthĩĩtwe ayĩka ũlaalai kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. Na vandũ va kũmantha ũtethyo, aivitha mũka, anyanyae, na atumĩa mwĩkalĩle wake mũvuku. Ĩndĩ mũthya, atumĩa mayĩsa kũmanya maũndũ ala wĩkaa. Mamũtavya kana me na ũkũsĩ wa maũndũ ala wĩkĩte, ayĩtĩkĩla, na no oneke ta ũkũthĩnĩka nũndũ wa naĩ ĩla wĩkĩte. Ĩndĩ kĩu nĩkĩtoetye? Atumĩa ala meũthĩnĩkĩa ũndũ ũsu nĩmaĩle kwĩyonea nesa kana ndekwĩka o kũthĩnĩka tũ. Mwana-a-asa ũsu ndaneeĩka naĩ ngito o ĩmwe nũndũ wa ũtwi mũthũku ũneekie, ĩndĩ nĩ naĩ wĩthĩĩtwe ayĩka kwa myaka mingĩ. Na ti aĩ nĩwe ũneetwaie kwa atumĩa akaumbũle; aneekie kũvuanw’a. Kwoou atumĩa nĩmaĩle kwĩyonea ũtheinĩ kana kwa w’o nũalyũlĩte mosũanĩo make, ũndũ ũkwĩw’a ĩũlũ wa maũndũ ala wĩkĩte, na mwĩkalĩle wake. (Soma 2 Akolintho 7:11.) Mwana-a-asa ũsu no akue ĩvinda yĩasa ayĩsa kwĩka moalyũku ala mekwendeka. Nĩ laisi mũndũ ta ũsu akatengwa na kĩkundi nginya onany’e kana nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ.—1 Ako. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Mũndũ ũla mũtenge atonya kwonany’a ata kana nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ, na atethekaa ata eeka ũu?

¹⁸ Nĩ kana mũndũ mũtenge onany’e nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ, aĩle kũendaa maũmbanonĩ ateũtĩĩa, na aiatĩĩa ũtao wa atumĩa wa kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũvoyaa na kwĩmanyĩasya mwene. O na nĩwaĩle kwĩkĩa kĩthito vyũ evathane na maũndũ ala matumie eka naĩ  ngito. Eekĩa kĩthito atũngĩĩe ngwatanĩo yake na Yeova, no ekale ate na nzika kana nũkũmũekea vyũ na kana atumĩa nĩmeũmũtũnga kĩkundinĩ. Na kwa w’o, yĩla atumĩa meũtata kũmanya kana mũndũ nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ, masiasya naĩ ĩla wĩkĩte mateũmũelekany’a na ũngĩ, na nĩmesiĩĩaa maikasile mate na tei.

19. Kwĩlila kuma ngoonĩ nĩ kwĩka ata? (Esekieli 33:14-16)

¹⁹ O tondũ tweemanyĩsya, kwĩlila kuma ngoonĩ ti o kwasya nĩtũũthĩnĩka nũndũ wa naĩ ĩla twĩkĩte. No nginya mũndũ aalyũle mosũanĩo make na ũndũ ũkwĩw’a, na ayĩka maũndũ mekwonany’a kana nĩwĩlilĩte. Ũu nĩkwonany’a kana no nginya mũndũ atie mwĩkalĩle wake mũthũku na aiatĩĩa mĩao ya Yeova. (Soma Esekieli 33:14-16.) Kĩla mwĩki wa naĩ waĩle kũthĩnĩkĩa mũno nĩ kũtũngĩĩa ngwatanĩo yake na Yeova.

20-21. Tũtonya kũtethya ata mũndũ wĩkĩte naĩ ngito?

²⁰ Yesũ nĩwaeleisye ũndũ wa vata ĩũlũ wa ũtavany’a wake yĩla waisye: “Nookie kũmeta eki ma naĩ nĩ kana melile.” (Luka 5:32) O naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wendi wa kwĩka o take. Twasye nĩwamanya kana mũnyanyau nĩwĩkĩte naĩ ngito. Waĩle kwĩka ata?

²¹ Ũkatata kũvitha naĩ yake, wĩthĩwa ũyĩka o kũmũũmĩsya. Na ũw’o nĩ kana ũndũ ta ũsu ndũvithĩka nũndũ Yeova ethĩawa ene. (Nth. 5:21, 22; 28:13) No ũtethye mũnyanyau kwa kũmũlilikany’a kana atumĩa methĩawa mayenda o kũtũtethya. Ĩndĩ mũnyanyau alea kumbũla naĩ yake kwa atumĩa, nue waĩle kũmatavya, nũndũ weeka ũu, wĩthĩawa ũyonany’a kana nũkwenda kũmũtethya. Ngwatanĩo yake na Yeova yĩthĩawa mũisyonĩ!

22. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

²² Ĩndĩ nao nata mũndũ akethĩwa ekĩte naĩ ngito kwa ĩvinda yĩasa, na atumĩa maitw’a kana aĩle kũtengwa? Ũu wĩthĩwa ũyonany’a kana mainamwĩw’ĩa tei o na vanini? Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe, nĩtũũneenea ũndũ Yeova ũkanasya eki ma naĩ e na tei, na ũndũ tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yake.