1, 2. Elesya nĩkĩ kũthangaasya ala angĩ nĩ kwa vata.

MWĨĨTU ũmwe wĩtawa Cristina ^[1] wĩ myaka 18, aĩtye atĩĩ: “Asyai makwa mayĩsaa kũnthangaasya ĩndĩ matindĩaa kũmbumany’a. Nĩw’aa ndeto syoo iimbũmĩsya mũno. Mambĩaa nĩ wana mwingĩ, vai kĩndũ ngesa kũmanya, na nĩ ĩmwĩlĩ ĩnene. Nũndũ wa ũu ndindĩaa kũĩa na ũyĩthĩa nĩona kavaa ngaeka kũneena namo. Nyie nĩw’aa nĩ vathei.” Vate nzika, kĩu kĩonany’a kana mũndũ alea kũthangaaw’a nũtonya kũũmĩa mũno.

² Kĩvathũkany’o na ũu, ĩla mũndũ wathangaaw’a nũkwataa vinya wa kwĩka maũndũ maseo. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa ũmwe wĩtawa Rubén aĩtye ũũ: “Nĩthĩĩtwe ndithĩnĩka mũno kwa ĩvinda ya myaka mingĩ nũndũ wa kwona nĩ mũndũ vathei. Ĩndĩ ĩvinda yĩmwe nditavany’a na mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi nĩwoonie kana sua ũsu nĩamũkie naĩ. Mũtumĩa ũsu ambĩthukĩĩsye e na tei ngĩyĩelesya. Na ĩndĩ andilikany’a maũndũ maseo ala naendeee kwĩanĩsya. O na ĩngĩ nĩwandilikanilye ila ndeto sya Yesũ syaasya kana kĩla ũmwe witũ e vata kwĩ tũsũni twingĩ. Nĩnĩlilikanaa ĩandĩko yĩu mavinda kwa mavinda na ndyĩw’a yangiita ngoo. Kwa w’o, ndeto sya mũtumĩa ũsu nĩsyandetheeisye mũno.”—Mt. 10:31.

3. (a) Mũtũmwa Vaulo awetie kyaũ ĩũlũ wa kũthangaany’a? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

 ³ Ti ũndũ wa ũsengy’o kwona Mbivilia ĩtũthuthĩtye twĩkĩanae vinya kĩla ĩvinda. Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto Aevelania ameete atĩĩ: ‘Ĩsũvĩei vaikese kwĩthĩwa ũmwe wenyu wĩ na ngoo nthũku ĩtekũĩkĩĩa, ĩkatuma atiana na Ngai ũla wĩ thayũ. Vandũ va ũu, thangaany’ai kĩla mũthenya ũmwe kwa ũla ũngĩ, nĩ kana vaikethĩwe ũmwe wenyu ũkengwa nĩ naĩ akomya ngoo.’ (Aevl. 3:12, 13, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Ethĩwa ve ĩvinda waatavw’a ndeto na ikakwĩkĩa vinya, vate nzika ndũlea kwĩthĩwa wĩsĩ vata wa ũtao ũsu Vaulo wanenganie wa kũthangaany’a. Kwoou ekai tũneenee makũlyo aa: Nĩkĩ kũthangaany’a nĩ kwa vata? Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yeova, Yesũ, na Vaulo mathangaaisye angĩ? Na nĩ nzĩa syĩva nzeo tũtonya kũtũmĩa kũthangaasya ala angĩ?

4. Naaũ maĩle kũthangaaw’a, na nĩkĩ ũmũnthĩ andũ matathangaanasya mũno?

⁴ Vai mũndũ ũtendaa kũthangaaw’a. Na mũno mũno asyai nĩmaĩle kũthangaasya syana syoo. Mwalimũ ũmwe wĩtawa Timothy Evans aeleetye ũũ: “Syana . . . nĩsyendaa kũthangaaw’a o tondũ mũtĩ wendaa kũng’ithw’a. Ĩla kana keekĩwa vinya nĩkew’aa mũyo na kaimanya kaĩ ke vata.” Ĩndĩ tũtwĩe ĩvindanĩ ya mĩisyo. Andũ meyendete mo ene, mayĩthĩawa na wendo ũla waĩle kwĩthĩwa mũsyĩ, na maikothaa kwĩkĩana vinya. (2 Tim. 3:1-5) Asyai amwe nĩmaleaa kũkatha syana syoo nĩkwĩthĩwa o namo mayakathawa nĩ asyai moo. Namo athũkũmi aingĩ maikathawa kũla mathũkũmaa na kwoou matindĩaa kũteta mayasya mayĩkĩawa vinya.

5. Twĩkaa ata ĩla tũkwĩkĩa ala angĩ vinya?

⁵ Mavinda maingĩ ĩla ũkwĩkĩa mũndũ vinya nũmũkathaa nũndũ wa ũndũ wĩkĩte nesa. O na ĩngĩ no tũthangaasye angĩ kwa kũmatavya ũseo woo kana kwa kũneena maũndũ ‘mekwĩkĩa vinya ala me na ngoo mbũthũ.’ (1 Ath. 5:14) Ndeto ya Kĩkiliki ĩla mavinda maingĩ ĩalyũlawa “kũthangaasya” kana “kũtaa” yonanasya “kwĩta mũndũ vakuvĩ.” Ĩla tũũthũkũma na ana-a-asa na eĩtu-a-asa, tũilea kwona myanya ya kũmatavya ũndũ ũũmekĩa vinya. (Soma Mũtavan’ya 4:9, 10.) Ithyĩ nĩtũtũmĩaa myanya ĩla yaumĩla kwony’a ala angĩ nĩkĩ tũmendete na twonaa me ma vata? Tũtanamba kũsũngĩa ĩkũlyo yĩu, nũseo tũkamba kũsũanĩa nthimo ĩno: “Ndeto ĩvindanĩ yayo, kote nzeo!”—Nth. 15:23.

6. Nĩkĩ Ndevili wendaa kũtũtũla ngoo? Nengane ngelekany’o.

⁶ Satani ũla nĩwe Ndevili endaa tũkw’e ngoo nũndũ nĩwĩsĩ kĩu no kĩtume twonza kĩ-veva o na maũndũnĩ angĩ. Ĩandĩko ya Nthimo 24:10 yaĩtye ũũ: “Ethĩwa nũnyalaa [kana, kũkw’a ngoo] mũthenya wa thĩna, vinya waku nĩ mũnini.” Satani atatie kũtũla Yovu ngoo kwa kũmũetee mathĩna na kũtuma aneenewa maũndũ mathũku, ĩndĩ nĩwaemiwe nĩ kwĩanĩsya kĩu wendaa. (Yovu 2:3; 22:3; 27:5) No tũsinde mawĩa ma Ndevili kwa kwĩkĩa vinya andũ ma mũsyĩ witũ na ala me kĩkundinĩ. Tweeka ũu tũkeew’aa twĩ atanu na twĩ asũvĩĩku ĩla twĩ mĩsyĩnĩ yitũ na ĩla twĩ Nyũmbanĩ yitũ ya Ũsumbĩ.

7, 8. (a) Nĩ ngelekany’o syĩva syĩ Mbivilianĩ syĩkwonany’a kana Yeova nĩwonaa kũthangaasya angĩ kwĩ kwa vata? (b) Asyai matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 4.)

⁷ Yeova. Mũandĩki ũmwe wa Savuli ainie: “Yeova e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo, na nũtangĩĩaa ala mekwĩlila vevanĩ.” (Sav. 34:18) Kwa ngelekany’o, ĩla Yelemia watelemete na akakw’a ngoo, Yeova nĩwalũlũmĩĩlye mwathani ũsu wake mũĩkĩĩku. (Yel. 1:6-10) O na kwasũanĩa ũndũ mwathani Ndanieli, ũla waĩ mũkũũ, weewie athangaaw’a ĩla Ngai watũmie mũlaĩka wake  akamwĩkĩe vinya. Mũlaĩka ũsu amwĩtie Ndanieli “mũndũ wendetwe mũno.” (Nda. 10:8, 11, 18, 19) We no wĩyĩelekany’e na Ngai kwa kwĩkĩa vinya atavany’a, mavainia, na ana-a-asa na eĩtu-a-asa akũũ ala matatonya kwĩka maũndũ maingĩ tondũ meekaa tene?

⁸ O na kũtw’ĩka Ngai ekalĩte na Mwana wake mwendwa kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, ndaaosa kĩu ta kĩtumi kya kũlea kũmũkatha Yesũ ĩla waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ. Vandũ va ũu, mavinda elĩ Yesũ nĩweewie Ĩthe wake aineena kuma ĩtunĩ akyasya: “Ũũ nĩwe Mwana wakwa mwendwa, ũla nendeeaw’a nĩwe.” (Mt. 3:17; 17:5) Kwa nzĩa ĩsu Ngai nĩwamũkathie Yesũ na amũĩkĩĩthya kana nĩweew’aa mũyo nũndũ wa maũndũ ala weekĩte. Ĩvinda ya mbee yĩla wamũkathie nĩ ayambĩĩa ũthũkũmi wake, na ya kelĩ nĩ mwakanĩ wake wa mũthya e kũũ nthĩ. No nginya Yesũ ethĩwe eekĩiwe vinya mũno ĩla weewie ndeto isu sya Yeova. O na ĩngĩ ĩla Yesũ wathĩnĩkĩte mũno ũtukũ wa kũamũkĩa mũthenya ũla wooaiwe, Yeova nĩwatũmie mũlaĩka wake akamwĩkĩe vinya. (Luka 22:43) Ethĩwa wĩ mũsyai, tw’a kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova kwa kũkathaa syana syaku ĩla syeeka nesa na kwa kũithangaasya kĩla ĩvinda. O na ĩngĩ nĩwaĩle kũitetheesya mũnango ethĩwa mũĩkĩĩo wasyo nũtatawa kĩla ĩvinda syĩ sukulu.

9. Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yesũ wakuaa atũmwa make?

⁹ Yesũ. Ũtukũ ũla Yesũ wambĩĩisye mũvango wa kũlilikana kĩkw’ũ kyake, nĩwoonie kana atũmwa make maĩ na mĩtũlyo. Yesũ nĩweenyivisye na amathambya maũũ moo. Ĩndĩ o na ekĩte ũu, maendeeie na kũkananĩa nũũ ũla mũnene katĩ woo, nake Vetelo oonaa atesa kũmũtia Yesũ. (Luka 22:24, 33, 34) Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Yesũ nĩwamakathie atũmwa asu make aĩkĩĩku nũndũ wa kũlũmany’a nake e mathĩnanĩ. O na nĩwathanie kana makatethya wĩa mũnenange kwĩ ũla watethetye na amaĩkĩĩthya kana Ngai nĩwamendete mũno. (Luka 22:28; Yoa. 14:12; 16:27) Kwoou no twĩkũlye-ĩ, ‘O nakwa tyo naĩle kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ kwa kũkathaa syana syakwa na andũ angĩ ĩla meeka nesa vandũ va kũtindanĩa na mavĩtyo moo?’

10, 11. Mũtũmwa Vaulo oonanisye ata kana nĩweesĩ vata wa kũthangaasya angĩ?

¹⁰ Mũtũmwa Vaulo. Vaulo nũwetete maũndũ maseo ĩũlũ wa Aklĩsto ala angĩ valũanĩ ila waandĩkie. Nĩkwĩthĩwa aendanĩtye na amwe moo syalonĩ syake kwa myaka mingĩ, vai nzika kana nĩweesĩ mawonzu moo. Ĩndĩ o na esĩ mawonzu asu, awetie maũndũ maseo ĩũlũ woo. Kwa ngelekany’o, Vaulo aisye ũũ ĩũlũ wa Timotheo: “Nĩ mwana wakwa mwendwa wĩ kĩthito nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.” O na aisye kana Timotheo nũtonya kũsisya nesa mathĩna ma Aklĩsto ala angĩ. (1 Ako. 4:17; Avi. 2:19, 20) O na ĩngĩ mũtũmwa Vaulo nĩwatavisye Aklĩsto ma kĩkundi kya Kolintho ndeto ii nzeo ĩũlũ wa Tito: “We e mũamba nakwa na nĩ mũtethya wa wĩa vamwe nakwa kwondũ wenyu.” (2 Ako. 8:23) Mwa no nginya Timotheo na Tito makethĩwa meekĩiwe vinya ĩla mamanyie ũndũ Vaulo ũmasũanĩaa!

¹¹ Ve mavinda Vaulo na Valanava meelikilye mũisyonĩ kwa kũsyoka isionĩ mathĩnĩtw’e mũno navu mbeenĩ nĩ kana mathangaasye ana-a-asa kũu. Kwa ngelekany’o, o na kau mesaa kũaĩwa ndũanĩ ya Lisitela, nĩmakũsyokie makekĩe vinya andũ ala maĩ manatw’ĩka amanyĩw’a nĩ kana maendeee kũlũma mũĩkĩĩonĩ. (Meko 14:19-22) O na Vaulo e ndũanĩ ya Eveso nĩwesaa kũũmĩw’a mũno nĩ ĩkomano yaĩ ĩthatu. Ĩndĩ ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 20:1, 2 yaĩtye: “Na kĩtuu kyu kyakilya, Vaulo amatũmana ala amanyĩw’a na amataa [kana, amathangaasya], eeaanĩa nao, na ĩndĩ athi Masetonia. Nake avĩtĩla ngalĩ isu, na ũmanenga ũtao mwingĩ, athĩ Ũkiliki.” Vate nzika, Vaulo nĩwoonaa kũthangaasya angĩ ne ũndũ wa vata mũno.

12. Ve vata mwaũ wa kũthi maũmbanonĩ?

¹² Ũndũ ũmwe ũtumĩte Asa witũ avanga twĩthĩawe na maũmbano kĩla ĩvinda nĩ kana endaa tũthangaasye angĩ na ithyĩ ene tũithangaaw’a. (Soma Aevelania 10:24, 25.) O ta aatĩĩi ma Yesũ ma ĩvinda ya tene, tũmbanaa vamwe nĩ kana tũmanyĩw’e na tũithangaaw’a. (1 Ako. 14:31) Ũla Cristina ũwetiwe mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ aĩtye-ĩ, “Kĩndũ kĩla kĩmbendeeasya mũno ĩũlũ wa maũmbano maitũ nĩ kwona ũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa mambendete na ũndũ mambĩkĩaa vinya. Mavinda amwe nĩvikaa Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ ngw’ĩte ngoo mũno. Ĩndĩ navika eĩtu-a-asa mokaa vala nĩĩ makangumbatĩa na maimbĩa nĩilyĩ nesa. O na ĩngĩ mambĩaa nĩmambendete na nĩmew’aa mũyo moona maendeeo ma kĩ-veva ala nĩkĩte. Ndeto syoo sya kũmbĩkĩa vinya nitumaa nĩw’a nesa.” Wĩthĩawa wĩ ũndũ mũseo ta kĩ ĩla ithyonthe tweeka kĩla tũtonya nĩ kana “tũkiakian’ye.”—Alo. 1:11, 12.

13. Nĩkĩ o na ala mathũkũmĩte Ngai kwa ĩvinda ĩasa mendaa kũthangaaw’a?

¹³ O na ala mamũthũkũmĩte Ngai kwa ĩvinda ĩasa nĩmendaa kũthangaaw’a. Kwasũanĩa Yosua. O na kau ekalĩte e mũĩkĩĩku kwa myaka mingĩ, Yeova eeie Mose namwĩkĩe vinya. Amwĩie atĩĩ: “Mwĩaĩe Yosua, na ũimũkũmbaĩthya, na kũmwĩkĩa vinya; nũndũ nĩwe ũkamatongoesya andũ aa mainge, nake akatuma matiĩwa nthĩ ĩla wĩona.”(Kũt. 3:27, 28) Ĩvindanĩ yĩu Yosua aangĩe kũnengwa wĩa mũito wa kũtongoesya Aisilaeli makaũnĩ ala maĩ mokite nginya malike ĩla Nthĩ ya Watho. Na kwoou nĩwaaĩle vyũ kũkũmbaĩthw’a na kwĩkĩwa vinya nũndũ o na ĩtina nĩwakomanie na mathĩna maingĩ na asindwa kaũnĩ ũmwe. (Yos. 7:1-9) Kwoou ekai kĩla ũmwe witũ atw’e kũthangaasya atumĩa vamwe na asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko nũndũ nĩmathũkũmaa na kĩthito masũvĩe ĩĩthya ya Ngai. (Soma 1 Athesalonika 5:12, 13.) Mũsyaĩĩsya ũmwe wa mũthyũlũlũko aisye atĩĩ: “Mavinda amwe ana-a-asa nĩmatũandĩkĩaa kavalũa matũtũngĩĩte mũvea na matũtavĩtye ũndũ matanĩie kwĩthĩwa naitũ kĩkundinĩ kyoo. Nĩtwiaa tũvalũa ta tũu na tũyĩsa ũtũsoma ĩla tũkwĩw’a tũkw’ĩte ngoo. Twatũsoma twĩw’aa tweekĩwa vinya mũno.”

14. Nĩ kyaũ kĩkwonany’a kana kũkatha mũndũ na kũmũthangaasya nĩ maũndũ ma vata ĩla tũũnengane ũtao?

¹⁴ Atumĩa ma kĩkundi na asyai nĩmesĩ kana kũkatha angĩ na kũmekĩa vinya nĩkũtumaa menda mũno kũatĩĩa ũtao wa Mbivilia. Kwa ngelekany’o, ĩla Vaulo wakathie Aklĩsto ma Kolintho nũndũ wa kũatĩĩa ũtao wake, no nginya methĩwe mathangaaiw’e maendeee kwĩka ũla waĩlĩte. (2 Ako. 7:8-11) Mwana-a-asa ũmwe wĩtawa Andreas, ũla wĩ na twana twĩlĩ, aĩtye: “Kũthangaasya syana nĩkũtumaa ilũlũmĩlya ngwatanĩo yasyo na  Yeova na kũtumaa iana kĩlĩko. Waithangaasya nũtumaa syenda kũatĩĩa ũtao ũla ũkũinenga. Syana sitũ nĩsyĩthĩawa syĩsĩ maũndũ ala maseo syaĩle kwĩka. Ĩndĩ ĩla twaithangaasya kĩla ĩvinda nĩtũtumaa syenda kwĩka kĩu kĩseo mavinda onthe.”

15. Nĩ ũndũ wĩva ũmwe tũtonya kwĩka tũkathangaasya angĩ?

¹⁵ Tavya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ũndũ wĩw’aa mũyo nũndũ wa kĩthito kyoo na nguma syoo nzeo. (2 Mav. 16:9; Yovu 1:8) Yeova na Yesũ nĩmew’aa mũyo nũndũ wa kĩla kyonthe twĩkaa nĩ kana tũkwate mbau mawĩa ma Ũsumbĩ, o na kau no kwĩthĩwa tũtatonya kwĩka maũndũ maingĩ nũndũ wa itumi syĩ kĩvathũkany’o. (Soma Luka 21:1-4; 2 Akolintho 8:12.) Kwa ngelekany’o, ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe akũũ nĩmekĩaa kĩthito kingĩ nĩ kana mathi maũmbanonĩ na ũtavany’a mateũtĩĩa. Yo tyo twaĩle kũmakatha na kũmathangaasya?

16. Nĩkĩ tũtaĩle kũvindya ethĩwa ve ũndũ twĩka tũkathangaasya ala angĩ?

¹⁶ Mantha myanya ya kũthangaasya angĩ. We ũkona vandũ mũndũ wĩkĩte nesa, nĩ kyaũ kĩtuma ũtamũkatha? Kwasũanĩa kĩla kyeekĩkie ĩla Vaulo na Valanava maĩ ndũanĩ ya Andiokia nthĩ ya Visitia. Anene ma ĩsinakoke mameie atĩĩ: “Ana-a-asa, ethĩwa mwĩ na ndeto ya ũtao ya ũmatavya andũ aa, neenai.” Nĩvo ĩndĩ Vaulo wookĩlile na amaumĩsya ũvoo mũseo. (Meko 13:13-16, 42-44) O naku ethĩwa wĩ na ndeto ĩtonya kũtuma mũndũ osa vinya, ndũkavindye! Tweeka ũu tũkeethĩa kana twamanyĩa kũthangaasya andũ ala angĩ, o namo makatũthangaasya.—Luka 6:38.

17. Nĩ nzĩa yĩva nzeo ya kũkatha andũ?

¹⁷ Weta kĩndũ kĩna wonete na ũineena kuma ngoonĩ. Kũkatha mũndũ na kũmũthangaasya nĩ ũndũ mũseo. Ĩndĩ ĩla Yesũ wakathaa Aklĩsto ma Thiatila oonanisye kana kũwetea mũndũ nesa kĩndũ kĩna wonete, nĩ ũndũ mũseo mũnango. (Soma Ũvuan’yo 2:18, 19.) Kwa ngelekany’o, ethĩwa twĩ asyai no tũtavye syana sitũ nĩ maendeeo ta meva syĩkĩte makatuma twĩw’a mũyo. O na ĩngĩ no tũtavye mwĩĩtu-a-asa ũeaa syana e weka kĩndũ kĩmwe kĩtũtanĩthasya twoona ũndũ ũeete syana syake o na kau nũkomanaa na maũndũ momũ. Kũkatha mũndũ na kũmũthangaasya kwa nzĩa ta ĩsu no kũmwĩke nesa mũno!

18, 19. Tũtonya kũtetheesya ala angĩ ata methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova?

¹⁸ Yeova ndesa kũka akatwĩa tũthi tũthangaasye mũndũ mũna o tondũ weeie Mose ekĩe Yosua vinya na aimũkũmbaĩthya. Ĩndĩ Ngai nĩwĩw’aa mũyo ĩla twathangaasya ala tũthaithaa namo vamwe na andũ angĩ. (Nth. 19:17; Aevl. 12:12) Kwa ngelekany’o, no tũtavye mwana-a-asa ũndũ ũvoo wake watuma tũkwata ũtao mũna twĩĩ na vata naw’o, kana ũndũ ũvoo ũsu watũtetheesya kũelewa ĩandĩko ĩna. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aandĩkĩe mwana-a-asa wookie kũmaumĩsya ũvoo amwĩĩte atĩĩ: “O na kau tũnaneenie o kwa ndatĩka nini, nũnoonie ũndũ nĩnaũmĩĩte ngoonĩ, na wangiakisya na kũmbĩkĩa vinya. Nĩenda ũmanye kana nĩneewie ndeto nzeo ila ũnaneenie wĩ ngyukwaanĩ na ĩla tũnaeie ngewa, syĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova.”

¹⁹ Ethĩwa nĩtũtw’ĩte vyũ kũatĩĩa ũtao ũla Vaulo watũnengie, tũilea kũkwata myanya mingĩ ya kũthangaasya angĩ maendeee kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Vaulo atũtaie ũũ: “Kwondũ wa ũu kiakian’yai, na kĩla mũndũ akyaka ũla ũngĩ, o ũndũ mwĩkaa.” (1 Ath. 5:11) Vate nzika, ithyonthe tũkamũtanĩthasya Yeova twaendeea ‘kũthangaany’a kĩla mũthenya ũmwe kwa ũla ũngĩ.’