1. Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto ala angĩ ũtao wĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

MŨTŨMWA Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto ala maĩ Kolosai akilyĩ kũlekw’a ĩla woovetwe Lomi ĩvinda ya mbee. Ũsu nũtonya kwĩthĩwa waĩ mwaka wa 60 kana 61. Nĩwamaweteie kana nĩ ũndũ wa vata mausũwe nĩ “kũmanya kwa veva.” (Ako. 1:9) Vaulo ongeleele kũmaandĩkĩa atĩĩ: “Nĩneena ũu, nĩ kana mũndũ o na wĩva ndakamũkenge na ndeto nzeũvye. Ĩsũvĩei mũndũ o na wĩva ndakamũtave na ũĩ na ũkengani wake wa mana, kũatĩĩa mokũũ ma andũ, na momanyĩsyo ma kwambĩlĩlya ma nthĩ, na ti kũmũatĩĩa Klĩsto.” (Ako. 2:4, 8) Asyokie amaelesya nĩkĩ mawoni amwe mendetwe mũno nĩ andũ aingĩ mataĩ maseo, na nĩkĩ mosũanĩo ma andũ ma nthĩ matonya kwendeka mũno nĩ andũ me naĩ. Kwa ngelekany’o, mawoni ta asu nĩmatonya kũtuma mũndũ ona e mũĩ na e wa vata kwĩ andũ ala angĩ. Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie ana-a-asa valũa ũsu nĩ kana amatetheesye malee vyũ kũtavwa nĩ mosũanĩo ma nthĩ na meko mate maseo.—Ako. 2:16, 17, 23.

2. Nĩkĩ tũũneenea mosũanĩo amwe methĩawa na andũ ma nthĩ?

² Kũsũanĩa ta andũ ma nthĩ kũtumaa mũndũ alea kana akavũthya myolooto ya Yeova, na mosũanĩo asu nĩmatonya kwonzya mũĩkĩĩo wake o kavola. Ũmũnthĩ syĩndũ ila itonya kũtuma tũtavwa nĩ mosũanĩo ma nthĩ syĩ kĩla vandũ. Kũsũanĩa kwa mũthemba ũsu nĩkũkathĩĩawa  televiseninĩ, Indanetinĩ, wĩanĩ, kana o sukulu. Ĩsomonĩ yĩĩ twĩĩmanyĩsya kĩla tũtonya kwĩka nĩ kana tũikavĩndũwe ilĩko nĩ mosũanĩo ma nthĩ. Twĩneenea mosũanĩo atano methĩawa na andũ ma nthĩ, na tũyona ũndũ tũtonya kũleana namo.

3. Nĩ woni wĩva wendeeasya andũ aingĩ, na nĩkĩ?

³ “No nĩthĩwe nĩ mũndũ mũseo o na ethĩwa ndiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai.” Ti ũsengy’o kwĩw’a andũ nthĩ mbingĩ mayasya maiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai. Maasyaa mo mayĩsa kwĩkwatany’a na ndĩni. Nĩmatonya kwĩthĩwa mataaĩka ũkunĩkĩli nesa mamanye kana kwĩ Ngai, ĩndĩ ũyĩthĩa kĩla mendaa no kwĩkala me na ũthasyo wa kwĩka kĩla mekwenda. (Soma Savuli 10:4.) Angĩ namo monaa mũndũ mũĩ nũla ũkwasya, “Ti lasima nĩĩkĩĩe kwĩ Ngai nĩ kana nĩthĩwe na mwĩkalĩle mũseo.”

4. Ũtonya kũtetheesya ata mũndũ ũĩkĩĩaa kũi Mũmbi?

⁴ Ala maasya kũi Ngai nĩmethĩawa masũanĩĩte nesa? Mũndũ akatw’a kũkũlya andũ ma saenzi kana syĩndũ syeekie kũmbwa, akwata ũvoo mwingĩ ũtekũeleeka akeka kũtuanĩwa nĩ nthĩ. Ĩndĩ ũw’o nĩ kana ũsũngĩo ndwĩ vinya. Ethĩwa nyũmba ndĩũngama ĩte mbake nĩ mũndũ, syĩndũ syĩ thayũ nĩsyĩsa kwĩthĩwa vo itombĩtwe? O na twĩndũ tũla tũnini vyũ twĩ thayũ (cells) nĩ twa ũsengy’o vyũ kwĩ nyũmba o na yĩva, nũndũ tw’o nĩtũtonya kwĩyĩaany’a tũkaumĩlya tũngĩ tũilyĩ tatw’o, ĩndĩ vai nyũmba yĩka ũu. Ũu nĩ kwasya twĩndũ tũu twĩ ũtonyi wa kwia nesa ũvoo ũla wĩ nthĩnĩ watw’o na kũwumĩĩsya nthĩnĩ wa tũngĩ tweũ, nĩ kana o natw’o twĩthĩwe tũtonya kumĩlya tũngĩ o tatw’o. Ũla woombie twĩndũ tũu twĩ na ũtonyi ũsu nũũ? Mbivilia ĩsũngĩĩte ĩkasya: “Kĩla nyũmba yakĩtwe nĩ mũndũ: ĩndĩ ũla ũseũvĩtye syĩndũ syonthe nĩ Ngai.”—Aevl. 3:4.

5. Tũtonya kwasya ata ĩũlũ wa yĩsilya ya kana no tũmanye kĩla kyaĩle o na ethĩwa tũiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai?

⁵ Tũtonya kwasya ata ĩũlũ wa yĩsilya yĩla yĩthĩawa na ala maasya kana no tũmanye kĩla kyaĩle o na ethĩwa tũiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai? Ndeto ya Ngai ndĩleete kana andũ mate etĩkĩli no methĩwe na mwĩkalĩle mũseo. (Alo. 2:14, 15) Kwa ngelekany’o, nĩmatonya kwĩthĩwa mendete asyai moo na mamanengete ndaĩa. Ĩndĩ ethĩwa mũndũ ndetĩkĩlaa kana Mũmbi witũ wĩ wendo nĩwe waĩle kũtũtw’ĩĩa ũseo na ũthũku, myolooto ĩla ũatĩĩaa no ĩtalwe ta myolooto mĩseo ĩtethya? (Isa. 33:22) Andũ aingĩ meũsũanĩa nesa ũmũnthĩ masisya ũndũ kũthũkĩte nĩmetĩkĩlaa kana no nginya tũtetheew’e nĩ Ngai. (Soma Yelemia 10:23.) Kwoou tũikakengeke tũsũanĩe atĩ mũndũ no etw’ĩĩe nesa kĩla kyaĩle ethĩwa ndaĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai na ndaatĩĩaa myolooto yake.—Sav. 146:3.

6. Andũ aingĩ monaa ndĩni ata?

⁶ “No wĩkale wĩ mũtanu o na ũte ndĩninĩ.” Yĩsilya yĩu nĩyendeeasya andũ aingĩ nũndũ monaa kũatĩĩa ndĩni kwĩ mĩnoo na kũtatethya. O na ĩngĩ ndĩni mbingĩ nitumaa andũ mamena Ngai nũndũ imanyĩasya andũ makavĩvw’a na mwaki, nikolanasya kĩlungu kya ĩkũmi, kana ikalika siasanĩ. Kwoou ti ũsengy’o kwona andũ ala maasya no mekale me atanu o na mate ndĩninĩ maendeee kwongeleka. Andũ asu matonya kwĩthĩwa maasya atĩĩ: “Nĩnendete maũndũ ma Ngai, ĩndĩ nyie ndikwenda kũlika ndĩninĩ.”

7. Ũthaithi wa w’o ũtetheeasya andũ ata methĩwe na ũtanu?

⁷ Mo ala maasya atĩ mũndũ no ekale e mũtanu o na ate ndĩninĩ methĩawa maineena ũw’o? Ũw’o nĩ kana mũndũ no ekale e mũtanu ate ndĩninĩ ya ũvũngũ, ĩndĩ ndesa kwĩthĩwa na ũtanu wa w’o ate o e na ngwatanĩo na Yeova, nũndũ Mbivilia yaĩtye kana we nĩ “Ngai mũtanu.” (1 Tim. 1:11, NWT) Kyonthe kĩla Ngai wĩkaa nĩkĩtethasya angĩ. Kwoou athũkũmi make methĩawa me atanu nũndũ nĩmendete kũtethya angĩ. (Meko 20:35) Kwa ngelekany’o, ũthaithi wa w’o nũtumaa mĩsyĩ  yĩkala yĩ na ũtanu. Ata? Ũthaithi wa w’o nũtũmanyĩasya kũnenga ndaĩa ala tũtwaanĩte namo, kwona mawĩvĩto ala tweevĩtie tũitwaana me matheu, kwĩvathana na ũlaalai, kũea syana syĩ ndaĩa, na kwendana w’o. Nũndũ wa ũu, ũthaithi wa w’o nũtumaa ana-a-asa mekala me atanu na me ngwatanĩo ikundinĩ na nthĩ yonthe.—Soma Isaia 65:13, 14.

8. Ĩandĩko ya Mathayo 5:3 yĩtonya kũtũtetheesya ata tũkwate ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩĩ: Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma andũ mekala me atanu?

⁸ Tũtonya kwasya ata ĩũlũ wa yĩsilya yĩla yĩthĩawa na andũ ala maasya kana no twĩkale twĩ atanu o na tũteũmũthũkũma Ngai? Kwasũanĩa ĩkũlyo yĩĩ: Kyo nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma andũ mekala me atanu? Amwe mew’aa me eanĩe nĩ kũsembany’a na wĩa mũnene na wĩ nguma, kũlika mathaũnĩ, kana o kwĩka ũndũ ũngĩ mendete kwĩka. Angĩ namo nĩmatanĩaa kũtetheesya andũ ma mũsyĩ kana o ala me ndũũ namo. Maũndũ asu onthe no matume andũ methĩwa me atanu, ĩndĩ ve kĩtumi kĩnenange kĩla kyatumie tũmbwa, na kĩu nĩkyo kĩtonya kũtuma twĩkala twĩ atanu tene na tene. Kĩvathũkany’o kitũ na nyamũ nĩ kana ithyĩ no tũmũmanye Mũmbi witũ na tũimũthũkũma twĩ aĩkĩĩku. Tũmbĩtwe tũtonya kũkwata ũtanu tweeka ũu. (Soma Mathayo 5:3.) Kwa ngelekany’o, athaithi ma w’o nĩmatanaa na makekĩwa vinya mũno ĩla moombana mamũthaithe Yeova. (Sav. 133:1) O na nĩmatanaa kwĩthĩwa me ngwatanĩo na ana-a-asa moo nthĩ yonthe, kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo, na kwĩthĩwa na wĩkwatyo mũseo.

9. (a) Nĩ woni wĩva ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ wĩthĩawa na andũ aingĩ ũmũnthĩ? (b) Nĩkĩ Ndeto ya Ngai ĩvatanĩte kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano?

⁹ “Mo andũ nĩmaĩle kũvatwa maimanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano?” Andũ amwe matonya kũtwĩa atĩĩ: “Twoombiwe tũtanĩe thayũ. Kwoou nĩkĩ andũ meũvatwa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano?” Nĩ mavĩtyo kwasya kana Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩtĩkĩlana na yĩsilya ya kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano. Nĩkĩ? Nũndũ Ndeto ya Ngai nĩleete ũlaalai. * (Soma 1 Athesalonika 4:3-8.) Yeova nĩwaĩle kũtwĩkĩĩa mĩao nũndũ nĩwe watũmbie. Na nũndũ nĩwe wambĩĩisye mũtwaano, vai angĩ wĩtĩkĩlĩtye mamanyane kĩ-mwĩĩ eka o mũndũũme na mũndũ mũka matwaana. Ngai atũnengae mĩao nũndũ nũtwendete. Mĩao ĩsu nĩtũtethasya. Mĩsyĩ ĩla ĩatĩĩaa mĩao ĩsu yĩkalaa yendanĩte, ĩnenganĩte ndaĩa, na yĩ nzũvĩĩku. Ngai ndetĩkĩlanaa na andũ matũlaa mĩao yake na ngũlũ.—Aevl. 13:4.

10. Mũklĩsto atonya kwĩvathana na ũlaalai ata?

¹⁰ Ndeto ya Ngai nĩtũmanyĩĩtye kwĩvathana na ũlaalai. Nzĩa ĩmwe nzeo mũno ya kwĩka ũu nĩ kwĩsũvĩa tũikasisye syĩndũ itaĩle. Yesũ aisye: “Kĩla mũndũ ũsyaasya mũndũ mũka na kũmwĩw’ĩa mũmeo nĩweka ũlaalai nake ngoonĩ yake. Na ethĩwa itho yaku ya ngalĩ ya kw’oko kwa aũme nĩyĩũkũlulutĩkya, yumye, ũyĩkye kũasa naku.” (Mt. 5:28, 29) Kwoou Mũklĩsto ndaĩle kũsisya mavisa ma ũlaalai kana kwĩthukĩĩsya mbathi syĩ na ndeto mbathe. Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto ala angĩ ndeto ii: “Ũaai mamutha menyu ala me kũũ nthĩ [maũndũnĩ ma] ũlaalai.” (Ako. 3:5) Kĩndũ kĩngĩ twaĩle kwĩka nĩ kwĩsũvĩa tũikasũanĩe maũndũ mathũku na tũikaee ngewa mbathe.—Aev. 5:3-5.

11. Nĩkĩ Mũklĩsto ũtonya kũkwatwa nĩ yĩsilya ya kũsembany’a na wĩa mũnene wĩ nguma?

¹¹ “Kũsembany’a na wĩa mũnene wĩ nguma nokw’o kũtonya kũtuma mũndũ ekala  e mũtanu.” Andũ aingĩ nĩmatwĩkĩaa vinya tũsembany’e na wĩa mũna mũnene wĩ nguma. Wĩa ta ũsu nũtonya kũtuma tũmesya ũkũmũ, tũkambata kĩlasi, na tũkathua. Nũndũ andũ aingĩ monaa kũkwata wĩa ta ũsu new’o ũndũ ũla mũnene thayũnĩ woo, nĩ laisi mũno Mũklĩsto akambĩĩa kũsũanĩa tamo.

12. Kũsembany’a na wĩa mũnene wĩ nguma nokw’o kũtonya kũetee mũndũ ũtanu?

¹² Twoona kana andũ aingĩ maasya mũndũ enda kũkwata ũtanu mwingĩ no nginya asembany’e na wĩa mũnene wĩ nguma na ũtonya kũmũnenga kĩvĩla. Yĩsilya yĩu nĩ ya w’o? Aiee. Lilikana kana kĩla kyatumie Satani atw’ĩka mũlei nĩ kwenda kũsumbĩka angĩ na kwenda kwĩyonany’a, ĩndĩ ũmũnthĩ nĩ mũthatu na vai ũtanu wĩ naw’o. (Mt. 4:8, 9; Ũvu. 12:12) Ũtanu ũla mũndũ ũkwataa nũndũ wa wĩa mũnene wĩ nguma ndwĩsa kwĩananw’a na ũtanu mwingĩ ũla mũndũ ũkwataa atetheesya andũ matetheke nĩ ũĩ wa Ngai nĩ kana mekwata thayũ ũtathela. Na eka ũu, ũmũnthĩ andũ aingĩ methĩawa na veva mwingĩ wa masindano. Veva ũsu ũtumaa andũ menda kwĩthĩwa me mbee wa ala angĩ, na kĩu kĩtumaa mambĩĩa kwĩw’anĩa kĩwĩu. Mũthya wĩsaa kwĩthĩa maũndũ asu onthe no “kũsemban’ya na kĩseve.”—Mũta. 4:4.

13. (a) Twaĩle kwĩthĩwa na woni wĩva ĩũlũ wa wĩa? (b) Kwosana na valũa ũla Vaulo waandĩkĩie Athesalonika, nĩ kyaũ kyamũeteie ũtanu mwingĩ vyũ?

¹³ Kũneena ũla w’o, tũyĩsa kwĩkala tũte na wĩa, na vai ũthũku mũndũ akamantha wĩa ũtonya kũũtanĩa. Ĩndĩ wĩa ũla tũthũkũmaa ndwaĩle kwĩthĩwa new’o ũndũ ũla mũnene vyũ thayũnĩ witũ. Yesũ aisye atĩĩ: “Kũi mũndũ ũtonya kũthũkũma mavwana elĩ: nũndũ akamũmena ũmwe, na akamwenda ũla ũngĩ; kana akalũman’ya na ũmwe, na akamũvũthya ũla ũngĩ. Mũitonya kũthũkũma Ngai o na ũthwii.” (Mt. 6:24) Tũkwataa ũtanu mwingĩ mũno twatũnga kĩlĩko kitũ ũthũkũminĩ wa Yeova na wĩanĩ wa kũmanyĩsya angĩ Ndeto yake. Mũndũ ũmwe weeyoneie kĩu nĩ mũtũmwa Vaulo. Mbeenĩ asembanĩtye na wĩa mũna mũnene waĩ nguma ndĩninĩ ya Kĩyuti, ĩndĩ esie kũkwata ũtanu wa w’o ĩla walikile wĩanĩ wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a, na eeyonea ũndũ andũ mendeeiw’e nĩ ũvoo wa Ngai na oona ũndũ ũvoo ũsu waalyũlile mathayũ moo. (Soma 1 Athesalonika 2:13, 19, 20.) Vai wĩa ũngĩ ũtumaa mũndũ ekala e mwĩanĩe mũno wĩana ũu.

14. Nĩkĩ andũ aingĩ masũanĩaa kana andũ no mamine mathĩna ala matũkwataa?

¹⁴ “Andũ no mamine vyũ mathĩna ala  matũkwataa.” Yĩu nĩ yĩsilya yĩtonya kũkwata andũ aingĩ. Nĩkĩ? Nũndũ ũndũ ũsu ũkethĩwa ũtonyeka, vayĩthĩwa ve vata wa kũtongoew’a nĩ Ngai, na andũ methĩwa mekaa ũndũ mekwenda. Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtuma amwe maĩkĩĩa kana andũ no mamine vyũ mathĩna ala mamakwataa nĩ kana kwosana na asomi amwe, mathĩna ta kaũ, ũtũli wa mĩao, mowau, na ũkya maendeee kũoleka. Livoti ĩmwe yaĩtye atĩĩ: “Kĩla kĩtumĩte andũ maendeea nesa nĩ kana mo nĩmatw’ĩte kũseũvangya nthĩ.” Ĩndĩ ũu nĩ kwasya kana yu mũndũ nũmanyĩte ũndũ ũtonya kũmina mathĩna ala methĩĩtwe maimũthĩny’a kwa ĩvinda ĩasa? Nĩ kana tũsũngĩe ĩkũlyo yĩu, ekai tũkunĩkĩle mathĩna asu mũnango.

15. Nĩ maũndũ meva monanasya kana mathĩna ala makwataa andũ nĩmongeleku mũno?

¹⁵ Makaũ: Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe na Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe nĩ makaũ mooaie andũ mbee wa milioni 60. Na kuma Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe wathela, andũ mayaaosa ĩsomo makaekana na kaũ. Kwa ngelekany’o, kũvikĩa mwakanĩ wa 2015, ũtalo wa ala maumie kwoo makĩĩte kaũ kana kũthĩnw’a nĩwongelekete ũkavika milioni ta 65. Mwakanĩ ũsu wa 2015 wĩ w’oka andũ ta 12,400,000 nĩmalasimĩkie kũthama kwoo makĩĩa isionĩ ingĩ. Ũtũli wa mĩao: O na kũtw’ĩka mĩthemba ĩmwe ya ũtũli wa mĩao nĩolekete kũndũ kũmwe, mĩthemba ĩngĩ yĩthĩĩtwe ĩyongeleka mĩtũkĩ mũno. Twĩasya ũu nũndũ ũmũnthĩ andũ nĩmekaa maũndũ mathũku matũmĩĩte syĩndũ ta kombiũta kana Indaneti, nĩmaũmĩasya andũ ma mũsyĩ, na angĩ makatw’ĩka imaamai nthũku. Kwongela kĩu, andũ aingĩ nĩmesĩte kwona kana ũlũsani nĩwongelekete nthĩ yonthe. Kwoou mũndũ ndatonya kũmina ũtũli wa mĩao. Mowau: Mowau amwe nĩmaminĩtwe vinya. Ĩndĩ livoti ĩmwe ya mwaka wa 2013 yoonanisye kana kĩla mwaka andũ milioni kenda nĩmakusaa matavikĩtye myaka 60 nũndũ wa ũwau wa ngoo, kanza, kũkũnwa nĩ stroke, mowau ma mavũi, na sukalĩ. Ũkya: Kwosana na Vengi ya Nthĩ, andũ ala maĩ na ũkya mwingĩ nthĩ sya Africa syĩ syoka nĩmongelekile kuma milioni 280 mwakanĩ wa 1990 mavika milioni 330 mwakanĩ wa 2012.

16. (a) Nĩkĩ no Ũsumbĩ wa Ngai ũtonya kũmina mathĩna ma nthĩ ĩno? (b) Nĩ moathimo meva makaetwe nĩ Ũsumbĩ mathaniwe nĩ Isaia na mũandĩki ũmwe wa Savuli?

¹⁶ Maũndũ ma viasala na ma siasa ala me kw’o maũngamĩwe nĩ andũ meyendete mo ene. Nĩ ũndũ wĩ ũtheinĩ vyũ kana andũ ta asu maimina kaũ, ũtũli wa mĩao, mowau, na ũkya. No Ũsumbĩ wa Ngai ũtonya kwĩka ũu. Kwasũanĩa kĩla Yeova ũkeka andũ. Makaũ: Ũsumbĩ wa Ngai ũkaveta maũndũ ala maetae kaũ na maemie ta kwĩyenda, ũlũsani, kũkumya nthĩ, ndĩni sya ũvũngũ, na ũ Satani mwene. (Sav. 46:8, 9) Ũtũli wa mĩao: Ũsumbĩ wa Ngai nũvĩtũkĩte silikalĩ ila ingĩ syonthe nũndũ ũmanyĩasya andũ milioni mbingĩ ũndũ matonya kwendana, na ũndũ kĩla ũmwe ũtonya kũĩkĩĩa ũla ũngĩ. (Isa. 11:9) Mowau: Yeova akaathima andũ make methĩwe mate na thĩna o na ũmwe wa mwĩĩ. (Isa. 35:5, 6) Ũkya: Yeova akaũvetanga na aiathima andũ make kĩ-veva na kĩ-mwĩĩ. Makekala nesa vyũ o na kũte andũ ala me malĩ mbingĩ.—Sav. 72:12, 13.

17. Ũtonya kwĩka ata ndũkatavwe nĩ mosũanĩo ma nthĩ?

¹⁷ Wesa kwĩw’a ũndũ ũũwetwa nĩ andũ ma nthĩ ũilyĩ ta ũtosanĩte na mũĩkĩĩo waku, ĩka ũkunĩkĩli ũmanye Ndeto ya Ngai yaĩtye ata, na ũineenea ũndũ ũsu na Mũklĩsto mũima kĩ-veva. Sũanĩa nĩkĩ ũndũ ũsu wendeeasya andũ aingĩ, nĩkĩ ũtaĩle, na ũisũanĩa ũndũ ũtonya kũleana naw’o. Vate nzika, ithyonthe nĩtũtonya kwĩsũvĩa tũikatavwe nĩ mosũanĩo ma nthĩ ethĩwa tũkaatĩĩaa ũtao ũũ Vaulo wanengie kĩkundi kya Akolosai: “Endaai na ũĩ kwa ala me ũtee . . . nĩ kana mũmanye ũndũ mwaĩlwe nĩ ũsũngĩa kĩla mũndũ.”—Ako. 4:5, 6.