Ũtukũ wa mũthya Yesũ atanamba kũawa eeie atũmwa make kana mayaĩle kwĩmanthĩa ũnene kuma kwa Aklĩsto ala angĩ. Ameie atĩĩ: “Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ nĩmasumbĩkawa nĩ asumbĩ moo; na ala me na ũkũmũ ĩũlũ woo metawa Eki-ma-nesa [kana, “Atethya,” NWT]. Ĩndĩ inyw’ĩ mũtikethĩwe mũilyĩ ũu.”—Luka 22:25, 26.

Atethya ala Yesũ wawetie maĩ aaũ? Masengea ma yũmba, koini kana mbesa, na syĩndũ ingĩ mbandĩke syonanasya kana kyaĩ kĩthĩo kya Akiliki na Alomi kũnenga ndaĩa andũ me nguma na asumbĩ kwa kũmanenga ĩsyĩtwa Euergetes, kana Atethya. Nĩ kana mũndũ anengwe ĩsyĩtwa yĩu, yaĩ no nginya eke andũ maũndũ manene na ma mwanya.

Ĩvindanĩ yĩu asumbĩ aingĩ nĩmanengetwe ĩsyĩtwa Atethya. Kwa ngelekany’o, ve mũsumbĩ wa Misili weetawa Ptolemy III (wasumbĩkie ta mwaka wa 247-222 mbee wa Klĩsto), na ũngĩ weetawa Ptolemy VIII (wasumbĩkie ta mwaka wa 147-117 mbee wa Klĩsto). O namo asumbĩ elĩ ma Lomi, ala nĩ Julius Caesar (wasumbĩkie kuma mwaka wa 48-44 mbee wa Klĩsto), na Augustus (wasumbĩkie kuma mwaka wa 31 mbee wa Klĩsto-14 ĩtina wa Klĩsto), nĩmanengetwe ĩsyĩtwa yĩu. Elote Mũnene, ũla waĩ mũsumbĩ wa Yutia, o nake nĩwanengiwe ĩsyĩtwa yĩu na nĩvatonyeka akethĩwa ayĩnengiwe yĩla waetie nganũ kuma nthĩ ingĩ nĩ kana aminĩe andũ ma nthĩ yake nzaa, na ĩngĩ nũndũ nĩwamanengie ũtethyo wa ngũa.

Mũsomi ũmwe wa Germany wĩtawa Adolf Deissmann aĩtye kana ĩsyĩtwa Atethya nĩyeesĩkĩe mũno. Aĩtye kana waĩ ũndũ wĩ laisi mũno kwona ĩsyĩtwa yĩu yĩandĩkĩtwe kũndũ ta mbesanĩ kana masengeanĩ ma yũmba.

Kwoou, Yesũ oonanasya ata yĩla weeie atũmwa make kana mayaĩlĩte ‘kwĩthĩwa mailye ũu’? We Yesũ ameaa kana mayaĩlĩte kũthĩnĩkĩa andũ ala angĩ? Aiee, ndameaa ũu, ĩndĩ amalilikanasya kana nĩmaĩlĩte kwĩthĩwa na kĩeleelo kĩseo yĩla meũtethya andũ angĩ.

Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, athwii nĩmendaa kwendeesya andũ kwa kumya mbesa sya kũũngamĩa mathaũ, na makeka maũndũ angĩ ta kwakĩa andũ kũndũ kwa kũthyũmũa na makalũ. Ĩndĩ meekaa ũu me na kĩeleelo kya kwĩyonany’a, kũkwata nguma, kana nĩ kenda makũnĩwe kula. Ũu nĩw’o nũndũ ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana, “o na kau amwe katĩ woo nĩmekaa maũndũ asu me na kĩeleelo kĩseo, mavinda maingĩ ala meekaa maũndũ asu meethĩawa na kĩeleelo kya kwĩmanthĩa nguma.” Mwĩkalĩle ũsu wa andũ wa kwĩthĩwa meyendete mo ene na kwĩmanthĩa monene, nĩw’o Yesũ weeaa aatĩĩi make mevathane naw’o.

Myaka mĩnini ĩtina wa vau, mũtũmwa Vaulo nĩwakindĩlĩĩle ũw’o ũsu wa kana mũndũ aĩle kwĩthĩwa na kĩeleelo kĩseo yĩla ũkwony’a angĩ ũlau. Aandĩkĩie kĩkundi kĩla kyaĩ Kolintho atĩĩ: “Kĩla mũndũ nĩeke o tondũ utw’ĩte ngoonĩ yake: ti kwa kulea kwenda, kana kwa kũingĩĩw’a: nũndũ Ngai endete mũndũ ũnenganae na ũtanu.”—2 Ako. 9:7.