We Nĩwĩkĩĩte Kĩthito Mosũanĩo Maku Mosane na ma Yeova?
“Mũalyũkw’e mũtũngwe eũ ilĩkonĩ syenyu.”—ALO. 12:2.
1, 2. Twĩmanyĩasya kwĩka ata yĩla tũendeee kwĩana kĩ-veva? Nengane ngelekany’o.
KANA kanini kanengwa mũthĩnzĩo, asyai mako nĩmatonya kũkea, “Asya nĩ mũvea.” Kana kau nĩkekaa ũndũ katavw’a o na kũtw’ĩka kekaa ũu no ũndũ katavw’a nĩ mũsyai. Ĩndĩ o ũndũ mwana ũendeee kwĩana, ambĩĩaa kwona vata wa kũatĩĩa woni ũla asyai make methĩawa naw’o na ayambĩĩa kwĩw’a we mwene ve vata wa kũtũnga mũvea eekwa nesa. Ambĩĩaa kũtũnga mũvea kuma ngoonĩ ateũlasimĩthw’a. Nĩkĩ? Nũndũ we nũsũanĩaa akona aĩle kũtũnga mũvea.
2 O ta ũu, yĩla twamanya w’o ya mbee, nĩtwĩmanyĩasya tũkona vata wa kũkwata mĩao ĩla mĩnene ya Yeova. Na o ũndũ tũendeee kwĩana kĩ-veva, now’o tũmanyaa ũndũ Yeova ũsũanĩaa. Nĩtũmanyaa maũndũ ala wendete na ala ũmenete, na tũkamanya woni wake ĩũlũ wa maũndũ me kĩvathũkany’o. Kwoou yĩla tweetĩkĩla mosũanĩo make matũtongoesye twĩke motwi maseo, na maitũtetheesya twĩthĩwe na mwĩkalĩle mũseo, twĩthĩawa tũyĩkĩa kĩthito mosũanĩo maitũ mosane na ma Yeova.
3. Nĩkĩ ti laisi mavinda onthe kũsũanĩa ta Yeova?
3 O na kau kwĩmanyĩsya kũsũanĩa ta Yeova nĩkũetae ũtanu, mavinda amwe ti laisi kwona maũndũ ũndũ we ũmonaa. Nũndũ twĩ na naĩ, mosũanĩo maitũ nĩmatonya kũtuma tũemwa nĩ kũsũanĩa ta Yeova. Kwa ngelekany’o, ti laisi mavinda onthe kũelewa nĩkĩ Yeova ũtũnengete myolooto ĩmwe ĩũlũ wa mwĩkalĩle, wendi wa malĩ, wĩa wa kũtavany’a, nthakame, kana o maũndũ angĩ. Kwoou tũtonya kwĩka ata? Tũtonya ata kũlũnga mosũanĩo maitũ mosane na ma Ngai? Kwĩka ũu kũtonya kũtũtetheesya ata twĩkae motwi maseo?
KŨLŨNGA MOSŨANĨO MAITŨ MOSANE NA MA NGAI
4. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana ‘tũtũngwe eũ ilĩkonĩ sitũ’?
4 Soma Alomi 12:2. Nthĩnĩ wa ĩandĩko yĩu mũtũmwa Vaulo nĩwaeleisye maũndũ ala twaĩle kwĩka nĩ kana twĩmanyĩsye kwona maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. Ĩsomo ĩvĩtu nĩyĩtũtetheesye kwona kana tũyaĩle kũlikya maũndũ maleanĩte na mawoni ma Ngai ilĩkonĩ sitũ, ethĩwa nĩtũkwenda ‘tũikavw’ananw’e na nthĩ ĩno.’ Ũndũ ũngĩ Vaulo ũwetete nĩ kana nĩtwaĩle ‘kũtũngwa eũ ilĩkonĩ sitũ.’ Nĩ kana twĩke ũu, no nginya twĩmanyĩsye Ndeto ya Ngai na tũitata tũelewe mosũanĩo make, tũmavindĩĩsye, na tũyĩkĩa kĩthito twonae maũndũ ũndũ we ũmonaa.
5. Elesya kĩvathũkany’o kya kũsoma ũvoo tũ na kwĩmanyĩsya.
5 Kwĩmanyĩsya ti o kwĩka kũsoma ũvoo ũvĩtĩte. Ve maũndũ angĩ mũndũ waĩle kwĩka eka o kũkululĩĩla mosũngĩo ma makũlyo ala me ũvoonĩ ũla ũkũsoma. Yĩla tũkwĩmanyĩsya, nĩtwaĩle kũsũanĩa ũvoo ũsu wĩtũtavya ata ĩũlũ wa Yeova, ũndũ wĩkaa maũndũ, na ũndũ ũsũanĩaa. Nĩtũtataa kũelewa nĩkĩ Ngai ũtwĩtĩkĩlĩtye twĩke maũndũ amwe na akatũvata angĩ. O na nĩtũtataa tũvindĩĩsye ũndũ kĩla twasoma kĩtonya kũalyũla meko maitũ na mosũanĩo maitũ. Mũndũ nũtonya kũema kũvindĩĩsya maũndũ asu onthe kĩla ĩvinda wekala nthĩ emanyĩsye. Ĩndĩ nĩtũtethekaa twoosa ĩvinda tũvindĩĩsye nesa kĩla tũũsoma. Vatonyeka no tũaany’e ĩvinda yĩla tũũsoma, ũkethĩa twatũmĩa nusu kũvindĩĩsya maũndũ ala tũũsoma.—Sav. 119:97; 1 Tim. 4:15.
6. Nĩ kyaũ kĩkĩkaa twavindĩĩsya mosũanĩo ma Yeova?
6 Ve ũndũ mũseo mũno wĩkĩkaa tweemanyĩsya kũvindĩĩasya Ndeto ya Ngai kĩla ĩvinda. ‘Nĩtwĩkuũaa,’ kana tũkeyĩĩkĩĩthya, kana mosũanĩo ma Yeova nĩmo maseo vyũ. Twambĩĩaa kwona maũndũ ũndũ ũmonaa, na mũthya tũyona woni wake new’o waĩlĩte vyũ. ‘Nĩtũtũngawa eũ’ ilĩkonĩ sitũ, na tũyambĩĩa kũsũanĩa kwa nzĩa yĩ kĩvathũkany’o vyũ. Na ĩndĩ o kavola mosũanĩo maitũ mayambĩĩa kwosana na ma Yeova.
TWĨKAA KWOSANA NA MOSŨANĨO MAITŨ
7, 8. (a) Yeova onaa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 23.) (b) Tweetĩkĩlana na woni wa Yeova, nĩ maũndũ meva tũkonaa me ma vata vyũ?
7 Ndũkaaĩse kwĩkenga kana mosũanĩo makonanĩtye na kĩlĩko kĩ kyoka. Maũndũ ala tũsũanĩaa nomo twĩkaa. (Mko. 7:21-23; Yak. 2:17) Ekai twone ngelekany’o imwe itonya kũtũtetheesya tũelewe kĩu nesa. Ngelekany’o ĩmwe nĩ ũndũ Yeova wonaa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ, na Mavuku ma Ũvoo Mũseo nĩmatũtetheesye kũelewa woni wake. Katĩ wa andũ onthe, Ngai anyuvie asyai mate athwii nĩ kana maee Mwana wake. (Ali. 12:8; Luka 2:24) Yĩla Meli wasyaie Yesũ, ‘amũkomisye mũvalatĩnĩ, nũndũ nyũmbanĩ ya aeni vaiaĩ ũthei woo.’ (Luka 2:7) Keka Yeova nĩwendaa, ndaĩ esa kwaĩwa nĩ ũndũ wĩka akamantha vandũ vaseango Mwana wake ũtonya kũsyaĩwa. Ĩndĩ kĩla woonaa kĩ kya vata nĩ Mwana wake eanĩe nthĩnĩ wa mũsyĩ ũvĩtasya maũndũ ma kĩ-veva mbee wa maũndũ ala angĩ.
8 Ngewa ĩsu ĩeleetye ĩũlũ wa kũsyawa kwa Yesũ nĩtũtetheeasya kũelewa ũndũ Yeova wonaa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Asyai amwe mendaa syana syoo iendeee nesa maũndũnĩ ma kĩ-mwĩĩ mateũkũlya ngwatanĩo yasyo na Yeova yĩĩthĩwa ĩilye ata. Ĩndĩ we Yeova onaa maũndũ ma kĩ-veva me ma vata vyũ. We wĩ na woni ta wa Yeova? Meko maku monanasya ata?—Soma Aevelania 13:5.
9, 10. Tũtonya kwonany’a ata kana twĩ na woni ta wa Yeova ĩũlũ wa kũlulutĩkya ala angĩ?
9 Ngelekany’o ĩngĩ nĩ ya ũndũ Ngai wonaa ũla ũlulutĩkasya ũngĩ. Yesũ aisye atĩĩ: “O ũla ũkalulutĩkya kamwe ka tũũ tũnini tũla tũmbĩtĩkĩlaa, nĩ kavaa kwake kwoveewa ngingo ĩvia ĩnene ya kũthia, na akĩkw’a ũkanganĩ.” (Mko. 9:42) Ndeto isu syĩonany’a kana kũlulutĩkya andũ angĩ ti ũndũ wa kwoswa oou. Yesũ ailye o ta Ĩthe wake. Kwoou nĩtwĩsĩ nesa ki kana Yeova nĩwĩw’aa woo oona mũndũ ũkwĩka na ngũlũ ũndũ ũũlulutĩkya mũatĩĩi wa Yesũ.—Yoa. 14:9.
10 Ithyĩ nĩtwĩthĩawa na woni ta wa Yeova na wa Yesũ? Nĩtwĩtĩkĩlanĩte naw’o? Meko maitũ monanasya ata? Kwa ngelekany’o, nĩtũtonya kwĩthĩwa ve ũndũ ũla twendete kwĩyanakavya kana kwĩkĩa ngũa, ĩndĩ ũyĩthĩa andũ amwe kĩkundinĩ mayendeeaw’a nĩ ũu. O na nĩvatonyeka mwĩkĩĩle ũsu witũ ũkethĩwa ũamũkĩasya angĩ wendi ũte mũseo. We no wĩtĩkĩle kwenda ala angĩ kĩkundinĩ na kũmasũanĩa kũtume ũvĩndũa mwĩkĩĩle waku na ũndũ wĩyanakavasya?—1 Tim. 2:9, 10.
11, 12. Kwĩmanyĩsya kũmena ũthũku ũndũ Yeova ũũmenete na kwĩthĩwa na wĩting’o kũtũsũvĩaa ata tũikeke ũthũku?
11 Ngelekany’o ya katatũ yĩtũtetheesya kwona kana Yeova nũmenete ũthũku. (Isa. 61:8) O na kau nĩwĩsĩ mavinda amwe nĩtũemawa nĩ kwĩka ũla waĩle nũndũ twĩ andũ me na naĩ, atwĩkĩaa vinya tũmene vyũ ũthũku o ũndũ we ũũmenete. (Soma Savuli 97:10.) Twavindĩĩsya nĩkĩ Yeova ũmenete ũthũku, tũkeethĩawa tũtonya kwĩtĩkĩlana na woni wake, na kĩu kĩkatũnengae vinya mwingangĩ wa kũmena ũthũku.
12 Ethĩwa nĩtũmenete ũthũku o ũndũ Yeova ũũmenete, nĩtwĩthĩawa tũtonya kũmanya kana maũndũ amwe mayaĩlĩte o na kũtw’ĩka maiwetetwe vyũ Ndetonĩ yake. Kwa ngelekany’o, ve mũsũngĩle ũmwe mũthũku mũno ũsũngawa mũndũ ekalĩle ũngĩ wambĩĩe kwendwa nĩ andũ aingĩ (lap dancing). Andũ amwe nĩmatonya kwasya kana mũsũngĩle ũsu ndwĩ ũndũ nũndũ ti ũndũ ũmwe na kũmanyana kĩ-mwĩĩ. * Ĩndĩ mũndũ ũkwĩka maũndũ ta asu nĩwĩthĩawa aisũanĩa ta Ngai, ũla ũmenete ũthũku w’onthe? Ekai twĩvathane vyũ na ũthũku w’onthe. Kĩla kĩtonya kũtũtetheesya nĩ kwĩthĩwa na wĩting’o na kũmena kĩla Yeova ũmenete.—Alo. 12:9.
SŨANĨA OYU ŨNDŨ ŨKEKA WATATWA
13. Nĩkĩ twaĩle kũvindĩĩsya tene ũndũ kũsũanĩa ta Yeova kũtonya kũtũtetheesya ĩvinda yũkĩte?
13 Nũseo yĩla tũkwĩmanyĩsya tũkavindĩĩsya ũndũ mosũanĩo ma Yeova matũtetheeasya kwĩyũmbany’a kwondũ wa maũndũ ala matonya kũtũkwata ĩvinda yũkĩte. Tweeka ũu, tũikaĩwa nĩ ũndũ wa kwĩka yĩla tũkakwatwa nĩ ũndũ mũna ũkenda twĩke ũtwi na mĩtũkĩ. (Nth. 22:3) Kwasũanĩa ngelekany’o imwe syĩ Mbivilianĩ.
14. Twĩmanyĩasya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yosevu waleile kĩla mũka wa Votivali wendaa meke?
14 Yĩla Yosevu wasesengiwe nĩ mũka wa Votivali makome ĩmwe, aleile atekwananga saa. Kĩu kyoonanisye nesa vyũ kana Yosevu atanesa kũkomana na ĩtatwa yĩu nĩwavindĩĩasya ũndũ Yeova wonaa kwĩkalya mũtwaano wĩ mũtheu kwĩ kwa vata. (Soma Mwambĩlĩlyo 39:8, 9.) Nũlilikene ndeto ila wamũtavisye? Amũkũlilye: “Ndonya ata kwĩka ũthũku ũsu mũnene, na kũmũvĩtanĩsya Ngai?” Ndeto isu syoonanasya kana nĩweetĩkĩlanĩte vyũ na woni wa Ngai ũndũnĩ ũsu. Nao nata ithyĩ? Twasye mũndũ mũthũkũmaa ĩmwe nĩwambĩĩa kũũvũĩa ngũĩ nthũku. Kana twasye nĩwatũmĩwa visa wa ũlaalai kana mesengyi ĩeleetye maũndũ ma mũthemba ũsu. * Nĩ laisi kwosa ĩtambya yĩla yaĩle ethĩwa mbeange wa vau nĩtũnasomete na tũkavindĩĩsya ũndũ Yeova wonaa maũndũ ta asu, na tũkatw’a kĩla tũkeka ũndũ ta ũsu waumĩla.
15. O ta ala Aevelania atatũ, tũtonya kwĩka ata tũikamũvĩtĩsye Yeova yĩla twatatwa?
15 Yu kwasũanĩa ĩũlũ wa ala anake atatũ Aevelania meetawa Satalaki, Mesaki, na Aveti-neko. Nĩmaleile vyũ kũthaitha ũla mũvw’anano wa thaavu waũngamĩtw’e nĩ Mũsumbĩ Nevukatilesa. O na nĩmamũsũngĩie nesa vyũ kwonany’a kana nĩmasũanĩĩte tene kĩla maaĩle kwĩka nĩ kana maikamũvĩtĩsye Yeova. (Kuma 20:4, 5; Nda. 3:4-6, 12, 16-18) Twasye mũnene waku wĩanĩ nĩwaũkũlya umye mĩvothi kwondũ wa sikũkũ ĩkonanĩtye na ndĩni sya ũvũngũ. We wĩka ata? Vandũ va kweteela maũndũ ta asu mese kumĩla, wĩona ata ũkasũanĩa yu tũĩ ũndũ Yeova wonaa maũndũ asu? Weeka ũu, ndũkavĩngĩĩsĩka yĩla ũndũ ta ũsu ũkaumĩla. Ũkoosa ĩtambya yĩla yaĩle na ũkatũmĩa ndeto ila syaĩle o ta ala Aevelania atatũ.
We nĩwĩkĩte ũkunĩkĩli, ũkausũsya valũa wa kũũsũvĩa kĩ-mĩao, ta kaati ya DPA, na ũkaneena na ndakĩtalĩ waku? (Sisya kalungu ka 16)
16. Kũelewa nesa mosũanĩo ma Yeova kũtonya kũtũtetheesya ata kwĩyũmbany’a ũndũ twĩsa kũtwawa sivitalĩ twĩ vathũku?
16 Kũsũanĩa tene ũndũ tũtonya kwĩka nĩ kana twĩkale tũlũmanĩtye na Yeova nĩkũtonya kũtũtethya mũno ũndũ twĩsa kũtwawa sivitalĩ twĩ vathũku. Nĩtwĩthĩawa tũtw’ĩte vyũ kana tũikaiitwa na nthakame kana ila ilungu inya nene sya nthakame. Ĩndĩ ve motwi amwe makonetye kũiitwa na nthakame twaĩle kwĩyĩkĩa ithyĩ ene tũatĩĩe myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ. (Meko 15:28, 29) Ndũketeele wĩĩsa kwĩka ũtwi wĩ sivitalĩ saa ila ũendeee kwalw’a, na kavindanĩ o kau wĩendeka wĩke ũtwi vate kwananga ĩvinda. Yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kwĩka ũkunĩkĩli na kusũsya valũa wa kũũsũvĩa kĩ-mĩao, ta kwa ngelekany’o, kaati ya DPA (Durable Power of Attorney for Health Care). O na nĩwaĩle kũneena na ndakĩtalĩ waku kwĩ tene. *
17-19. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twĩmanyĩsye yu tũĩ ũndũ Yeova wonaa maũndũ? Weta ũndũ ũmwe tũtonya kwĩyũmbanĩsya kwĩ tene.
17 Mũthya, kwasũanĩa ũndũ Yesũ wasũngĩie Vetelo ateũtindĩa yĩla ũ Vetelo wamũnengie ũtao ũũ atasũanĩĩte nesa: “Ũu nĩwĩthĩwe kũasa naku, Mwĩaĩi.” Ũsũngĩo wa Yesũ woonanisye kana nĩwasũanĩĩte mũno ĩũlũ wa kĩla Ngai wendaa eanĩsye, na wathani ũla waĩ Maandĩkonĩ wakonetye thayũ wake na kĩkw’ũ kyake kũũ nthĩ. Kũmanya maũndũ asu nĩkwamũtetheeisye mũno ekale e mũlũmu na e mũĩkĩĩku, na mũthya esa kwĩyumya kwondũ witũ.—Soma Mathayo 16:21-23.
18 Ũmũnthĩ Ngai endaa andũ make matate methĩwe na ngwatanĩo nzeo nake, na mayĩka kyonthe kĩla matonya meanĩsye wĩa ũla ũmanengete. (Mt. 6:33; 28:19, 20; Yak. 4:8) Ĩndĩ andũ amwe mate na ũthũku nĩmatonya kũtata kũtwelelũkya o tondũ Vetelo weekie Yesũ. Kwa ngelekany’o, mũnene waku nũtonya kũkwĩa nũkũũnenevya na aikwongela mũsaala, ĩndĩ wasisya ũyĩthĩa mĩvango yaku ya kwĩka maũndũ ma kĩ-veva nĩkwanangĩka. We wĩka ata? Kana wĩka ata ũkewa nĩwume mũsyĩ ũthi kũndũ kũasa ũkasomee kũu nĩ kana wongelange kĩsomo? We nũkwona ta laisi kũmanya ũndũ ũtonya kwĩka saanĩ isu? Ndũketeele nginya maũndũ asu mekĩke nĩ kana ĩndĩ wĩkale nthĩ nĩ kenda ũvoye, wĩke ũkunĩkĩli, na ũikũlya ũtao mũsyĩ kana kũla kwĩ atumĩa. Vandũ va ũu, kĩla kĩseango waĩle kwĩka nĩ kũsũanĩa yu tũĩ ũndũ Yeova wonaa maũndũ asu, na ũyĩkĩa kĩthito mosũanĩo maku mosane na make. Ũminĩte kwĩka ũu na ũyĩsa kũtatwa wĩke maũndũ ta asu, ũkeethĩa o na ndũkwona ũsu ta ũndũ mũnene. Ĩvindanĩ yĩu ũkeethĩwa wĩsĩ nesa mĩvango ĩla wĩ nayo, na ngoo yaku ndĩkethĩwa yĩ mbaanĩku. Kĩla kĩkethĩwa kĩtiele no kwĩka kwosana na kĩla waminie kũtw’a.
19 No ũsũanĩe maũndũ angĩ matonya kumĩla ũtataĩĩe makatata ũĩkĩĩku waku. Kũneena ũla w’o, tũyĩsa kwĩyũmbanĩsya kĩla ũndũ ũtonya kumĩla. Ĩndĩ ethĩwa nĩtũvindĩĩasya mosũanĩo ma Yeova yĩla tũkwĩmanyĩsya, ũkeethĩa nĩ laisangi kũlilikana na kũtũmĩa kĩla twĩmanyĩĩtye nĩ kana twĩke ũtwi mũseo. Kwoou, ekai twĩkalae tũlilikene kana nĩ ũndũ wa vata kũmanya ũndũ Yeova wonaa maũndũ, na tũyĩkĩaa kĩthito mosũanĩo maitũ mosane na make. O na nĩtwaĩle kũsũanĩaa ũndũ kwĩthĩwa na woni ta wake kũtonya kũtũtetheesya twĩkae motwi maseo.
MOSŨANĨO MA YEOVA MAKATŨTONGOEASYA O NA ĨVINDA YŨKĨTE
20, 21. (a) Nĩkĩ tũkatanĩa ũthasyo ũla tũkethĩwa naw’o nthĩ nzaũ? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma twĩkala twĩ atanu ũmũnthĩ?
20 Tweteele nthĩ nzaũ na mea maingĩ mũno. Aingĩ maitũ twĩ na wĩkwatyo wa kwĩkala nthĩ ĩsu nzaũ tene na tene. Ĩvindanĩ yĩu andũ makeethĩwa masumbĩkĩtwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai na makavetewa mathĩna onthe ala me kw’o ĩvindanĩ yĩĩ. Vate nzika, o na ĩvindanĩ yĩu andũ makeethĩwa na ũthasyo wa kwĩyĩkĩa motwi. Kĩla mũndũ akeethĩwa atonya kũtw’a kwĩka maũndũ ala wendete.
21 Ĩndĩ ũu ti kwasya kana ũthasyo ũsu ũkatũnenga mwanya wa kwĩka kĩla tũkwenda vate mĩvaka. Andũ auu ala makethĩwa nthĩ nzaũ makatongoeaw’a nĩ mĩao ya Yeova na mosũanĩo make nĩ kana mamanye ũla ũseo na ũla ũthũku. Kwĩka ũu kũkatuma mekala me atanu mũno na me na mũuo mwingĩ. (Sav. 37:11) Ĩndĩ ĩvinda yĩu yĩikaavika, ekai twĩkĩe kĩthito mosũanĩo maitũ mosane ma Yeova, nũndũ kwĩka ũu nĩkũũtuma twĩkala twĩ atanu.
^ kal. 12 Ũũ nĩ mũsũngĩle ũla mavinda maingĩ mũndũ ũilye ta mũthei ũkĩkawa nĩ ũngĩ na ayambĩĩa kwĩkany’a ta ũkũmanyana kĩ-mwĩĩ nake. Ve maũndũ mũndũ ũtonya kwĩka mũsũngĩlenĩ ũsu ũkethĩa atalwa ta weeka ũlaalai, na nũndũ wa ũu nĩwaĩle kwĩkalw’a nthĩ nĩ kamitii ya sila. Ethĩwa ve Mũklĩsto waaĩlikya mũsũngĩlenĩ ũsu nĩwaĩle kwona atumĩa mamũtetheesye.—Yak. 5:14, 15.
^ kal. 14 Kũtũma na simũ mesengyi, visa, kana vitio sya maũndũ ma ũlaalai kwĩtawa sexting kwa Kĩsũngũ. Ve vandũ mũndũ ũtonya kũvika aitũma syĩndũ sya mũthemba ũsu ũkethĩa nĩwaĩle kwĩkalw’a nthĩ nĩ kamitii ya sila. O na ve mavinda silikalĩ yoseete ĩtambya amũika amwe me mokonĩ ma asyai moo nũndũ wa kũtũmanĩa syĩndũ ta isu simũnĩ. Wenda kũkwata ũvoo mwingangĩ, lika kĩsesenĩ kya jw.org/kam nĩ kana ũsome kĩlungu kĩ na kyongo, “Nĩ Kyaũ Naĩle Kũmanya Ĩũlũ wa Kũtũmanĩa Mesengyi, Visa, Kana Vitio Mbuku?” (Sisya vala ve MOMANYĨSYO MA MBIVILIA > ANDŨ MA MŨIKA.) Kana ũsisye kĩlungu kĩ na kyongo, “Jinsi ya Kuzungumza na Kijana Wako Kuhusu Kutuma Ujumbe Mchafu,” ĩkasetinĩ ya Amkeni! ya Mwei wa 11, 2013, ĩth. 4-5.
^ kal. 16 No ũkwate myolooto ya Mbivilia ĩtonya kũũtetheesya ũndũnĩ ũsu mavukunĩ maitũ. Kwa ngelekany’o, sisya ĩvuku “Ĩyĩkalyei Ene Wendonĩ wa Ngai,” ĩth. 215-218.
