1. Nĩkĩ ithyonthe twĩ na vata wa ũkiakisyo?

ITHYONTHE twĩthĩawa na vata wa kũkiakiw’a. Nũndũ nĩvatonyeka tũkethĩwa na maũndũ meũtuma twĩthĩwa na kĩmako, tũkakw’a ngoo, kana o tũkakwatwa nĩ mathĩna angĩ. O na nĩtũtonya kwĩthĩwa tũithĩnw’a nĩ ũkũũ, ũwau, kana kũkw’ĩĩwa nĩ mũndũ tũmwendete. Na eka ũu, amwe maitũ nĩmamenawa, na ũng’endu nũendeee kwongeleka. Tũi na nzika kana “mavinda [aa] ma mũisyo” meonany’a kana twĩkalĩte “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo,” na kana o ũndũ mĩthenya ĩendeee kũvĩta, now’o tũendeee kũthengeea nthĩ nzaũ. (2 Tim. 3:1) Ĩndĩ nĩvatonyeka tũkethĩwa twĩkalĩte ĩvinda yĩasa o tweteele mawatho ma Yeova meanĩe, na ũyĩthĩa ĩvindanĩ o yĩu mathĩna maitũ no maendeee kwongeleka. Kwoou tũtonya kũkwata ũkiakisyo va?

2, 3. (a) Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa Avakuki? (b) Nĩkĩ tũũkunĩkĩla ĩvuku ya Avakuki?

² Nĩ kana tũkwate ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu, ekai tũkunĩkĩle ĩvuku ya Avakuki. O na kau Maandĩko maiwetete maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Avakuki na maũndũ ala weekaa, ĩvuku yake nĩyĩtonya kũtũkiakisya. Nĩvatonyeka ũkethĩa ĩsyĩtwa yake yonanasya “Kũkumbatĩa Ũlũmĩtye.” Ũu no wonany’e  ũndũ Yeova ũtũkiakiasya, o tondũ mũndũ ũkumbatĩaa ũngĩ yĩla ũkũmũkiakisya. O na ĩngĩ, no wonany’e ũndũ athaithi make malũmanasya nake vyũ. Avakuki nĩwaneenie na Ngai na amũkũlya makũlyo. Na no ta wakũlasya makũlyo asu kwondũ witũ, nũndũ Yeova nĩwamũveveeie aandĩke ũneenany’a woo.—Ava. 2:2.

³ Vaiĩ ũndũ ũngĩ Maandĩko mawetete ĩũlũ wa mwathani ũsu wathĩnĩkaa, eka o ũneenany’a ũsu wake na Yeova. Ĩvuku yake nĩ kĩlungu kya “maũndũ . . . ala mambie kũandĩkwa” Ndetonĩ ya Ngai, Mbivilia, “nĩ kana ũndũ wa wũmĩĩsyo na ũkiakisyo wa maandĩko twĩthĩwe na wĩkwatyo.” (Alo. 15:4) Ĩvuku ya Avakuki yĩtonya kũtũtethya ata ithyĩ ene? Nĩyĩtonya kũtũtetheesya kũmanya kĩla kyonanaw’a nĩ kũmũĩkĩĩa Yeova. O na ĩngĩ, wathani wa Avakuki nũtũĩkĩĩthasya kana nĩ ũndũ ũtonyeka kũendeea kwĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko, o na ethĩwa twĩ na mathĩna kana mawũmũ. Twĩ na maũndũ asu kĩlĩkonĩ, ekai tũkunĩkĩle ĩvuku ya Avakuki kwa ũliku.

4. Nĩkĩ Avakuki wathĩnĩkaa?

⁴ Soma Avakuki 1:2, 3. Avakuki ekalaa ĩvinda yaĩ yũmũ mũno. Aĩ na kĩmako kingĩ mũno nũndũ athyũlũlũkĩtwe nĩ andũ athũku na ang’endu. No kwĩthĩwa eekũlasya atĩĩ: ‘Ũthũku ũkathela ĩndĩĩ? Nĩkĩ Yeova ũkuĩte ĩvinda yĩasavĩte ũu ateosa ĩtambya?’ Asisya kĩla vandũ oonaa ũsili ũte wa katĩ, na andũ mavinyĩĩaa ala angĩ. Eew’aa vate ũndũ ũtonya kwĩka. Kwoou ĩvindanĩ yĩu ĩthũku, Avakuki nĩwamwĩkaĩlile Yeova ose ĩtambya. Nĩvatonyeka akethĩwa ambĩĩie kũsũanĩa kana Yeova ndathĩnĩkĩaa andũ make. Oonaa kana Yeova ndeosa ĩtambya mĩtũkĩ ũndũ vaĩlĩte. Yo ve ĩvinda waaĩw’a ta mũthũkũmi ũsu wa Ngai?

5. Nĩ ũndũ wĩva wa vata mũno tũkwĩmanyĩsya ĩvukunĩ ya Avakuki? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 13.)

⁵ Yo no twasye Avakuki nĩwaekete kũmũĩkĩĩa Yeova? Kana no twasye ndaĩkĩĩaa mawatho ma Ngai? Aiee! Avakuki aĩ na wĩkwatyo kana Yeova akoosa ĩtambya, nũndũ vandũ va kwĩkwatya andũ, mwathani ũsu amwaũĩie Yeova mathĩna make onthe. Ĩndĩ nĩwathĩnĩkaa nũndũ ndaeleawa Yeova akoosa ĩtambya ĩndĩĩ, kana nĩkĩ wamũekete aendeee kũthĩna ũndũ wathĩnaa. Yeova nĩwamũveveeie Avakuki aandĩke maũndũ ala mamũthĩnasya, na ũu wĩtũmanyĩsya ũndũ ũũ wa vata mũno: Tũyaĩlĩte kũkĩa kũmũtavya Yeova kĩla kĩũtũthĩny’a. Nũtũthoketye tũmũtavye kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ yitũ. (Sav. 50:15; 62:8) Ĩandĩko ya Nthimo 3:5 yĩtwĩkĩaa vinya ‘tũmũĩkĩĩe Yeova na ngoo yitũ yonthe,’ na yĩkatwĩa ‘tũikekwatye ũmanyi witũ ene.’ Nĩvatonyeka ũkethĩa Avakuki nĩweesĩ ndeto isu na nĩwasyosaa kwa ũito.

6. Nĩkĩ mboya nĩ ya vata?

⁶ Avakuki nĩwoosie ĩtambya ya kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu na Yeova, ũla waĩ Mũnyanyae na Ĩthe wake ũmũĩkĩĩe. Vandũ va kũthĩnĩka nũndũ wa ũndũ maũndũ mailye, na kwĩkwatya ũmanyi wake mwene, Avakuki nĩwamũeleisye Yeova ũndũ weew’aa na mawĩmakĩo make. Na kwa kwĩka ũu, nĩwatwiĩe ngelekany’o nzeo. Yeova, ũla wĩw’aa mboya, nũtũthoketye tũmũelesye maũndũ ala meũtũthĩny’a, na kwa kwĩka ũu twĩthĩawa tũyonany’a kana nĩtũmũĩkĩĩe. (Sav. 65:2) Twamũelesya Yeova mathĩna maitũ, tũkoona ũndũ ũsũngĩaa mboya sitũ kwa kũtũkiakiasya kwĩsĩla ũtao wake mũseo. (Sav. 73:23, 24) Akatũtetheesya kũmanya woni wake o na ethĩwa twĩthĩnw’a nĩ kyaũ. Kũmũvoya Ngai nĩyo nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kwonany’a nĩtũmũĩkĩĩe.

7. Yeova eekie ata Avakuki amũtavya maũndũ ala mamũthĩnasya?

⁷ Soma Avakuki 1:5-7. Ĩtina wa Avakuki kũmwaũĩa Yeova mawĩmakĩo na mathĩna make onthe, no kwĩthĩwa atiiwe ayĩkũlya Yeova eosa ĩtambya yĩva. Ĩndĩ nũndũ Yeova nĩ Ĩthe witũ ũtũeleawa, we ndaamũkany’a Avakuki nũndũ wa ndeto syake. Ngai nĩweesĩ kana Avakuki eekaa o kũmwĩkaĩla amũtetheesye. Kwoou ndetonĩ ila Yeova wendaa Ayuti ala mataĩ aĩkĩĩku matavw’e, nĩwaweteie Avakuki ĩtambya yĩla wakilyĩ kwosa. Nĩvatonyeka ũkethĩa Avakuki nĩwe waĩ mũndũ wa mbee kũvuanĩw’a nĩ Yeova kana mũminũkĩlyo wa nzyawa ĩsu yaĩ ng’endu waĩ vakuvĩ.

8. Nĩkĩ ũsũngĩo wa Yeova wamũsaanĩisye Avakuki?

⁸ Yeova amwĩie Avakuki kana nĩweeyũmbanĩtye kwosa ĩtambya. Ũsilĩlo wa nzyawa ĩsu mbathe na ng’endu waĩ vakuvĩ. Yĩla Yeova waisye “mĩthenya yenyu,” oonanasya kana no nginya nzyawa ĩsu ĩsilĩlwe mwathani ũsu e o thayũ, kana mĩthenyanĩ ya andũ ala maĩ thayũ ĩvindanĩ yĩu. Avakuki ndatalĩthasya kana Yeova nũtonya kũmũsũngĩa ũu wamũsũngĩie. Nĩkĩ? Nũndũ ndeto sya Yeova syoonanisye kana mathĩna meendeea kwongeleka nthĩ ya Yuta. Akalitei (Ambaviloni) maĩ andũ athũku na mate tei. O na maĩ ang’endu kwĩ andũ ma mbaĩ yake, ala meesĩ myolooto ya Yeova. Nĩ kyaũ kyaĩ kĩtonya kũtuma Yeova atũmĩa Akalitei asu matamwĩsĩ nĩ kana amasilĩle andũ make? Ta keka nue wataviw’e ndeto isu nĩ Ngai, wĩthĩwa weekie ata?

9. Nĩ makũlyo angĩ meva Avakuki wakũlilye?

⁹ Soma Avakuki 1:12-14, 17. Avakuki nĩweesĩ kana Yeova aĩ atũmĩe Mbaviloni kũmasilĩla na kũmosea ĩtambya eki asu ma naĩ mamũthyũlũlũkĩte, ĩndĩ aĩ o mũsaanĩsye. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwamũtavisye Yeova kwa wĩnyivyo kana we nĩwe waĩ “Ĩvia” yake. (Kũt. 32:4; Isa. 26:4) Avakuki nĩwaendeeie kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo nũndũ nĩweesĩ kana Ngai e wendo na e tei. Na nũndũ wa kwĩthĩwa esĩ ũu, mwathani ũsu nĩweethĩiwe na ũkũmbaũ wa kũmũkũlya Yeova makũlyo angĩ ta: Nĩkĩ Ngai waekete maũndũ nthĩ ya Yuta mathũkĩĩe? Nĩkĩ ũtoosete ĩtambya vate kweteela? Nĩkĩ Mwene Vinya W’onthe waendeee kũmĩĩsya maũndũ mathũku? Nĩkĩ ‘weekilĩlye’ ũthũku ũendeee kũsumbĩka? Akũlasya ũu nũndũ Yeova nĩ Ngai “mũtheu”; wĩ “metho matheu [matasiasya] ũthũku.”

10. Nĩkĩ mavinda amwe tũtonya kwĩw’a o ũndũ Avakuki weew’aa?

¹⁰ Mavinda amwe no twĩw’e o ũndũ Avakuki weew’aa. Ithyĩ nĩtũmwĩthukĩĩasya Yeova. Na nũndũ nĩtũmũĩkĩĩe, nĩtũsomaa na kwĩmanyĩsya Ndeto yake, na ũu nũtũnengae wĩkwatyo. O na nĩtwĩw’aa ĩũlũ wa mawatho make kwĩsĩla maũndũ ala tũmanyĩaw’a ũseũvyonĩ wake. O na ũu wĩ o vo, no twĩkũlye, ‘Mathĩna maitũ makathela ĩndĩĩ?’ Ũndũ ũla Avakuki weekie ĩtina wa vau ũtonya kũtũmanyĩsya kyaũ?

11. Avakuki atwie kwĩka ata ĩtina wa kũmwĩthukĩĩsya Yeova?

¹¹ Soma Avakuki 2:1. Avakuki nĩweethĩiwe na mũuo wa kĩlĩko ĩtina wa kũneena na Yeova. Kwoou atw’a kũendeea kũmweteela Yeova e na mũĩkĩĩo kana Yeova akoosa ĩtambya. Ũsu ndwaĩ ũndũ wa kũthũlũmũkĩla, nũndũ ĩtina nĩwatũngĩlĩile ũtwi ũsu yĩla waisye kana no mũvaka ‘eteele mũthenya wa ũnyamao auĩtye.’ (Ava. 3:16) Ve athũkũmi angĩ aĩkĩĩku ma Ngai ala maendeeie kũmweteela me na wũmĩĩsyo na mũĩkĩĩo o ta Avakuki, na ngelekany’o yoo nĩtwĩkĩaa vinya tũendeee kũmweteela Yeova nginya yĩla wĩosa ĩtambya.—Mika 7:7; Yak. 5:7, 8.

12. Ngelekany’o ya Avakuki yĩtũmanyĩsya maũndũ meva?

¹² Ũtwi ũla Avakuki weekie wĩtũmanyĩsya kyaũ? Mbee, wĩtũmanyĩsya kana tũyaĩlĩte kũeka kũmũvoya Yeova o na twakwatwa nĩ mathĩna meva. Kelĩ, wĩtũmanyĩsya kana twaĩlĩte kwĩthukĩĩsya ũndũ Yeova ũkũtwĩa aitũmĩa Ndeto yake na ũseũvyo wake. Na katatũ, wĩtũmanyĩsya kana twaĩlĩte kũmweteela Yeova twĩ na wũmĩĩsyo na twĩ na mũĩkĩĩo vyũ kana ĩvinda yake yavika, akavetanga maũndũ ala matũthĩnasya. Twaendeea kũneena na Yeova kuma ngoonĩ o vamwe na kũmwĩthukĩĩsya na kũmweteela o ta Avakuki, tũkeethĩwa na mũuo wa kĩlĩko, na ũu ũitũtetheesya kũmĩĩsya. Wĩkwatyo witũ ũkalũlũmĩĩlya wũmĩĩsyo witũ, na ũu ũitũtetheesya kwĩthĩwa na ũtanu o na twakwatwa nĩ mathĩna meva. Wĩkwatyo nũtumaa twĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ akoosa ĩtambya.—Alo. 12:12.

13. Ĩandĩko ya Avakuki 2:3 yĩtũĩkĩĩthya kyaũ?

¹³ Soma Avakuki 2:3. Vate nzika, Yeova nĩwendeeiw’e nĩ ũtwi wa Avakuki wa kũendeea kweteela. Mwene Vinya W’onthe nĩweesĩ nesa maũndũ ala mathĩnasya Avakuki. Kwoou, Ngai nĩwamũkiakĩisye na amũĩkĩĩthya kana nũkũkwata mosũngĩo ma makũlyo make ma kuma ngoonĩ. O mĩtũkĩ Avakuki aĩ avetangĩwe mawĩmakĩo make onthe. Ngai no ta wamwĩaa Avakuki atĩĩ: “Ĩthĩwa na wũmĩĩsyo na ũindĩkĩĩa. Ngaũsũngĩa, o na vala nĩndonya kwoneka ta ngũkua ĩvinda yĩasa!” Yeova nĩwamũlilikanilye kana aĩ na ĩvinda yĩla ũnyuvĩte ya kwĩanĩsya mawatho make. Ngai amwĩie Avakuki aendeee kweteela kwĩanĩw’a kwa ieleelo syake. Eeka ũu, mwathani ũsu ndaĩ esa kũsonokw’a.

14. Twaĩle kũtw’a kwĩka ata yĩla twakwatwa nĩ mathĩna?

¹⁴ Twamweteela Yeova twĩ na wũmĩĩsyo na tweethukĩĩsya nesa ũndũ ũkũtũtavya, ũu ũkatũtetheesya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na mũuo wa kĩlĩko, o na twakwatwa nĩ mathĩna na mawũmũ meva. Yeova nĩwe wĩsĩ ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kwosa ĩtambya, na nĩkyo kĩtumi Yesũ watwĩkĩie vinya tũikasũanĩe mũno ĩũlũ wa “syathĩ na mavinda” ala Ngai ũtavuanĩtye. (Meko 1:7) Kwoou tũikakw’e ngoo, ĩndĩ tũendeee kweteela twĩ na wĩnyivyo, mũĩkĩĩo, na wũmĩĩsyo, na tũitũmĩa ĩvinda yitũ nesa kũmũthũkũma Yeova na ngoo yitũ yonthe.—Mko. 13:35-37; Aka. 6:9.

15, 16. (a) Ĩvuku ya Avakuki yĩ na mawatho meva ma vata? (b) Mawatho asu metũmanyĩsya kyaũ?

¹⁵ Yeova anengete andũ ala alũngalu na mamũĩkĩĩaa mawatho aa: “Ũla mũlũngalu akekala thayũ kwondũ wa mũĩkĩĩo wake,” na “nthĩ ĩkausũwa nĩ kũmanya ũnene wa Yeova.” (Ava. 2:4, 14) Vate nzika, ala mamũĩkĩĩa Ngai na mayĩendeea kwĩthwa na wũmĩĩsyo makakwata thayũ.

¹⁶ Mũndũ no one watho ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Avakuki 2:4 ta ũndũ ũte wa vata mũno. Ĩndĩ mũtũmwa Vaulo oonie watho ũsu wĩ wa vata mũno nginya aũweta mavinda atatũ! (Alo. 1:17; Aka. 3:11; Aevl. 10:38) Mũndũ ũla mũlũngalu o na akwatwa nĩ mathĩna meva, akoona ieleelo sya Yeova iianĩa aendeea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na aendeea kũmwĩkwatya. Ngai eenda tũendeee kũsũanĩa ĩũlũ wa wĩkwatyo witũ wa ĩvinda yũkĩte.

17. Ĩvuku ya Avakuki yĩtũnengete ũĩkĩĩthyo wa maũndũ meva?

 ¹⁷ Ĩvuku ya Avakuki yĩ na ũndũ wa vata mũno, ũla ithyonthe ala twĩkalĩte mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, tũtonya kwĩmanyĩsya. Yeova nũmwathĩte thayũ mũndũ o na wĩva mũlũngalu na ũmũĩkĩĩaa. Ekai tũendeee kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ na tũyĩendeea kũmwĩkwatya Ngai o na twakwatwa nĩ mathĩna meva. Maũndũ ala Yeova watavisye Avakuki nĩmatũĩkĩĩthasya kana akatũtetheesya na kũtũvonokya. Yeova eenda tũmwĩkwatye na tũyeteela na wũmĩĩsyo nginya ĩvinda yake yĩla ũnyuvĩte yĩvike. Ĩvindanĩ yĩu Ũsumbĩ wa Ngai ũkeethĩwa ũsumbĩkĩte, na nthĩ yonthe ĩkausũwa nĩ athaithi make auu na atanu.—Mt. 5:5; Aevl. 10:36-39.

18. Ndeto sya Yeova syamũkiitie Avakuki ngoo ata?

¹⁸ Soma Avakuki 3:16-19. Ndeto sya Yeova nĩsyakiitie ngoo ya Avakuki mũno. Nĩwasũanĩie ĩũlũ wa maũndũ ma ũsengy’a ala Yeova weekĩte kwondũ wa andũ make. Kwĩka ũu nĩkweekĩie mũĩkĩĩo wake vinya. Nĩwamanyie kana Yeova aĩ ose ĩtambya mĩtũkĩ! Kũmanya ũu nĩkwamũkiakĩisye mwathani ũsu o na kau nĩweesĩ kana nũtonya kũendeea kũthĩna kwa ĩvinda yĩana ũna. Kwoou, vandũ va kwĩthĩwa na nzika, Avakuki eethĩiwe na ũtanu na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ kana Yeova nũtonya kũmũtangĩĩa. Mũsoanĩ wa 18, Avakuki aneenete ndeto itonya kũtalwa tasyo ndeto ila nzeo vyũ sya kwonany’a mũĩkĩĩo ila syaaneenwa nĩ mũndũ. Asomi amwe masũanĩaa kana mũsoa ũsu no ũalyũlwe, “Ngathaanyũkanga nũndũ wa ũtanu nthĩnĩ wa Mwĩaĩi; ngathyũlũlũka ndanĩte nthĩnĩ wa Ngai.” O naitũ ithyonthe no twĩmanyĩsye ũndũ wa vata mũno kumana na mĩsoa ĩsu. Naw’o nĩ, Yeova nũtwathĩte maũndũ maseo mũno, o na nũtũĩkĩĩthĩtye kana yu nũendeee kwĩanĩsya mawatho asu.

19. Tũtonya ata kũkwata ũkiakisyo ta ũla Avakuki wakwatie?

¹⁹ Vate nzika, ũndũ ũla wa vata tũkwĩmanyĩsya ĩvukunĩ ya Avakuki nĩ kũmũĩkĩĩa Yeova. (Ava. 2:4) No tũendeee kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũsu ethĩwa tũkalũlũmĩĩlya ngwatanĩo yitũ na Yeova kwa (1) kũvoya na kĩthing’ĩĩsyo na kũmũelesya Yeova mawĩmakĩo maitũ onthe; (2) kwĩthukĩĩsya nesa kĩla Yeova ũkũtũtavya Ndetonĩ yake, na kũatĩĩa ũtao o na wĩva ũla tũtonya kũkwata nthĩnĩ wa ũseũvyo wake; na (3) kũendeea kũmweteela Yeova twĩ aĩkĩĩku na twĩ na wũmĩĩsyo. Na ũu nĩw’o Avakuki weekie. O na kau Avakuki nĩwathĩnĩkaa mũno ayambĩĩa ĩvuku yake, ayũka kũyĩmina aĩ na mũĩkĩĩo na ũtanu mwingĩ. Ekai tũatĩĩe ngelekany’o nzeo ya Avakuki, nĩ kana o naitũ twĩthĩwe tũtonya kũkiakiw’a nĩ Yeova, Ĩthe waitũ. Vai vandũ vangĩ tũtonya kũkwata ũkiakisyo ta ũsu twĩ nthĩ ĩno ĩendeee kusũa kĩvindu.