1-2. Twĩ na itumi syĩva sya kwony’a ala angĩ ũseo wĩ wendo?

TWĨ na itumi nzeo sya kwony’a ala angĩ ũseo wĩ wendo. Imwe nĩ syĩva? Kwoona ũsũngĩo nthĩnĩ wa nthimo ii iatĩĩe: “Ndũkaaĩtĩkĩle ũseo na w’o ikũtie. . . . Na ĩndĩ ũkoona ũseo na ũmanyi mũseo methonĩ ma Ngai na ma mũndũ.” “Mũndũ wĩ tei nĩwĩkaa ngoo yake nesa.” “Ũla ũatĩĩaa ũlũngalu na ũseo nĩwonaa thayũ.”—Nth. 3:3, 4; 11:17; 21:21. *

² Nthimo isu syaweta itumi itatũ ieleetye nĩkĩ twaĩle kwony’a angĩ ũseo wĩ wendo. Mbee, kwonany’a ũseo wĩ wendo kũtumaa twĩthĩwa twĩ ma vata methonĩ ma Ngai. Kelĩ, twoonany’a ũseo wĩ wendo, ithyĩ ene nĩtũtethekaa. Kwa ngelekany’o, kĩu nĩkĩtũtetheeasya kũtuma ndũũ ngamu na ala angĩ. Katatũ, ala monanasya ũseo wĩ wendo makakwata moathimo maseo mũno ĩvinda yũkĩte, ta thayũ wa tene na tene. Vate nzika, twĩ na itumi nzeo sya kũatĩĩa ũtao ũũ wa Yeova: “Na kĩla mũndũ akyon’ya mwana-a-ĩthe ũseo [kana ũseo wĩ wendo] na ĩnee.”—Nzek. 7:9.

3. Twĩsũngĩa makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Ĩsomonĩ yĩĩ twĩsũngĩa makũlyo ana. Naaũ twaĩle kwony’a ũseo wĩ wendo? Ĩvuku ya Luthi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwonany’a ũseo wĩ wendo? Tũtonya kwonany’a ata ũseo wĩ wendo? Ala monanasya ũseo wĩ wendo matethekaa ata?

4. Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova ata? (Maliko 10:29, 30)

⁴ O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, Yeova onasya ũseo wĩ wendo o ala mamwendete na mamũthũkũmaa, na ũu nĩ kwasya, asu me oka nomo wonasya wendo mwingĩ ũtathelaa. (Nda. 9:4) Twĩenda kũatĩĩa “ngelekany’o ya Ngai ta syana syendetwe.” (Aev. 5:1) Kwoou twaĩle kwony’a ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ũseo wĩ wendo, na ũu nĩ kwasya, twaĩle kũmony’a wendo mwingĩ ũtathelaa.—Soma Maliko 10:29, 30.

5-6. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũelewa nguma ya ũseo wĩ wendo?

⁵ Twaelewa nesa nguma ya ũseo wĩ wendo, now’o tũtonya kwony’a athaithi ala angĩ nguma ĩsu nesanga. Kwoou nĩ kana tũmĩelewe nesanga, ekai tũmĩelekany’e na nguma ĩngĩ nzeo ya ũĩkĩĩku.

⁶ Kwasũanĩa mũndũ wĩthĩĩtwe aithũkũma kambunĩnĩ ĩmwe myaka mingĩ. No twasye mũndũ ũsu nĩ mũĩkĩĩku kambunĩnĩ ĩsu na nĩ wa kwĩkwatw’a. Ĩndĩ ndathũkũmaa kambunĩnĩ ĩsu nĩkwĩthĩwa atĩ nĩwendete ala mamĩũngamĩe. Na ti lasima ethĩwe aakomana namo, kana ethĩwe etĩkĩlanaa na mĩao ya kambunĩ. Athũkũmaa vau no kwĩthĩwa nĩwakwatie wĩa ũũmũmanthĩa mũtu. Na ate o etĩiwe wĩa ũngĩ mũseango vandũ vangĩ, eendeea kũthũkũma vau nginya yĩla ũkosa litaya.

7-8. (a) Nĩ kyaũ kya vata kwĩ kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku kwa mũndũ? (b) Nĩkĩ tũkwenda kwĩmanyĩsya mĩsoa ĩmwe ĩvukunĩ ya Luthi?

⁷ Kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku kwa mũndũ mũna kana kwa wĩa mũna nĩ kũseo. Ĩndĩ kĩla kĩthĩawa kĩ kya vata vyũ nĩ kĩla kĩũsukuma mũndũ ethĩwe e mũĩkĩĩku. Kyo nĩ kyaũ kyasukumaa athũkũmi ma Ngai ala mawetetwe Mbivilianĩ makethĩwa me aĩkĩĩku kwa ala angĩ? Mayeekaa kũlasimĩka kwĩka ũu, ĩndĩ meekaa ũu nũndũ maĩ na nguma ya ũseo wĩ wendo. Kwasũanĩa ngelekany’o ya Ndaviti. Nĩwendete mũnyanyae Yonathani na ngoo yake yonthe, o na kau ĩthe wa Yonathani nĩwamanthaa kũmũaa. O na myaka mingĩ ĩtina wa Yonathani kũkw’a, Ndaviti nĩwasukumiwe nĩ ũseo wĩ wendo asũvĩa mwana wa Yonathani weetawa Mevivosethi.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7. *

⁸ Ve maũndũ maingĩ tũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa ũseo wĩ wendo twasisya mĩsoa mĩna ĩvukunĩ ya Luthi. Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa ũseo wĩ wendo ngewanĩ sya ala mawetetwe ĩvukunĩ yĩu? Na kĩla tũkwĩmanyĩsya tũtonya kũkĩtũmĩa ata ikundinĩ sitũ? *

9. Nĩkĩ Naomi wasũanĩaa Yeova ta wamũsilĩlĩte?

⁹ Ĩvukunĩ ya Luthi nĩ vo tũsomaa ngewa ya Naomi, mũka-a-mwanae Luthi, na mũndũ waĩ ũko na mũũme wa Naomi na wamũkĩĩte Ngai weetawa Mboasi. Ĩvinda yĩmwe nthĩ ya Isilaeli nĩyakwatiwe nĩ yũa yingĩ, na nũndũ wa ũu, Naomi, mũũme, na imwana syake syelĩ mathamĩĩa Moavi. Me kũu, mũũme nĩwakwie. Imwana syake nĩsyatwaanie, ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana o nasyo nĩsyesie kũkw’a. (Lu. 1:3-5; 2:1) Maũndũ asu matumie Naomi akũnĩka mũno, na nũndũ wa ũu, nĩwakwie ngoo mũno. O na avikie vandũ ambĩĩa kũsũanĩa Yeova ta wamũsilĩlĩte. Kwoona kĩla wawetie ĩũlũ wa Ngai: “Kw’oko kwa Yeova nĩkumĩte ĩũlũ wakwa.” “Mwene Vinya  W’onthe nũmbĩkĩte maũndũ ma ũũ mũno.” O na asyokie asya: “Yeova nũngũsĩĩe [kana, nũnzilĩlĩte], na Mwene Vinya W’onthe nũnthĩnĩtye.”—Lu. 1:13, 20, 21.

10. Yeova eekie ata eew’a ndeto sya Naomi?

¹⁰ Yeova eekie ata eew’a ndeto sya Naomi? Nĩwamanyie kana mũthũkũmi ũsu wake eekĩte kũkw’a ngoo, na nũndũ wa ũu, ndaamũtia. Atwie kũmwĩw’ĩa tei. Yeova nĩwĩsĩ kana kũthĩna “nĩkũmũtw’ĩkĩthasya mũndũ mũĩ mũtumanu.” (Mũta. 7:7) Ĩndĩ nĩ kana Naomi amanye Yeova e vamwe nake, nĩwendaa kũtetheew’a. Kwoou we Ngai amũtetheeisye ata? (1 Sam. 2:8) Nĩwatumie Luthi ethĩwa na wendi wa kwony’a Naomi ũseo wĩ wendo. Wendi ũsu Luthi waĩ naw’o nĩwatumie atw’a kũtetheesya inyia wa mũũme o nesa aeke kũkw’a ngoo mũno, na aielewa kana Yeova no wamwendete. Ngelekany’o ya Luthi yĩtũmanyĩsya kyaũ?

11. Nĩkĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa methĩawa na wendi wa kũtetheesya ala makw’ĩte ngoo?

¹¹ Kwĩthĩwa na ũseo wĩ wendo nĩkũtũsukumaa tũtetheesye ala makw’ĩte ngoo. O tondũ Luthi walũmanilye na Naomi, ana-a-asa na eĩtu-a-asa me na ngoo nzeo nĩmalũmanasya na ala mekwoneka makw’ĩte ngoo. Nĩmendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo, na nĩmethĩawa na mea ma kwĩka kyonthe kĩla matonya mamatetheesye. (Nth. 12:25; 24:10) Wendi ũsu methĩawa naw’o wosanĩte na ũtao ũũ mũtũmwa Vaulo watũnengie: “Mũkiakisye ala makw’ĩte ngoo, mũlũlũmĩĩlye ala onzu, na mũimomĩĩasya ala angĩ onthe.”—1 Ath. 5:14.

12. Kaingĩ, nĩ nzĩa yĩva nzeo vyũ ya kũtetheesya mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũkw’ĩte ngoo?

¹² Kaingĩ, nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kũtetheesya mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũkw’ĩte ngoo nĩ kũmwĩthukĩĩsya nesa na kũmũĩkĩĩthya kana nũmwendete. Yeova onaa malondu make me ma vata mũno, na kwoou ndolawa nĩ maũndũ ala wĩkaa ũmatetheesye. (Sav. 41:1) Nthimo 19:17 yaĩtye: “Ũla wĩw’ĩaa ngya tei akovethasya Yeova, na wĩko wake mũseo akamũĩva ĩngĩ.”

13. Luthi aĩ kĩvathũkany’o ata na Oliva, na oonanisye ata kana aĩ na nguma ya ũseo wĩ wendo? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹³ No tũelewe nesanga nguma ya ũseo wĩ wendo twasũanĩa kĩla kyeekĩkie ĩtina wa Naomi kũkw’ĩĩwa nĩ mũũme na anae. Yĩla Naomi weewie “ũndũ Yeova ũmokĩe andũ make ũndũnĩ wa kũmanenga lĩu,” nĩwatwie kwĩnũka. (Lu. 1:6) Aka-a-mwana make elĩ nĩmambĩĩisye kyalo kĩu nake. Ĩndĩ me nzĩanĩ, Naomi nĩwamesũvie katatũ masyoke Moavi. Meekie ata? Mbivilia yaĩtye: “Na Oliva amumunya inyia wa mũũme; ĩndĩ Luthi alũman’ya nake.” (Lu. 1:7-14) Yĩla Oliva wanyuvie kũsyoka Moavi, eekie o kĩla waaĩle kwĩka, na kĩu nokyo Naomi wendaa. Ĩndĩ Luthi anyuvie kwĩka kĩvathũkany’o. O na kau aĩ o  atonya kũsyoka Moavi, atwie kũendeea kũlũmany’a na Naomi na kũmũtetheesya nũndũ nĩwendaa kũmwony’a ũseo wĩ wendo. (Lu. 1:16, 17) Ndaalũmany’a nake nĩkwĩthĩwa yaĩ lasima, ĩndĩ alũmanilye nake nũndũ nĩwendaa kwĩka ũu. Ĩtambya yĩu woosie yoonanisye kana aĩ na ũseo wĩ wendo. Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ?

14. (a) Nĩ ũtwi wĩva ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ mekaa ũmũnthĩ? (b) Kwosana na Aevelania 13:16, nĩ kyaũ tũtonya kwĩka tũkamwendeesya Ngai?

¹⁴ Kwĩthĩwa na ũseo wĩ wendo nĩkũtũsukumaa twĩyumye mũnango tũtetheesye ala angĩ. O ta ĩvindanĩ ya tene, ũmũnthĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmanyuvaa kwony’a athaithi ala angĩ ũseo wĩ wendo, o na ethĩwa mayaakomana namo. Kwa ngelekany’o, mamanya kana ve mũisyo waumĩla, nĩmethĩawa na mĩtũkĩ ya kwenda kũmanya ũndũ matonya kũtetheesya. Kana yĩla ũmwe kĩkundinĩ wakwatwa nĩ mathĩna ma mbesa, nĩmamanthaa na mĩtũkĩ ũndũ matonya kũmũtethya. O ta Aklĩsto ma Masetonia ĩvindanĩ ya atũmwa, nĩmeyumasya mũnango matetheesye ala angĩ. Nĩmeyĩimaa maũndũ, na makaumya ũtethyo o na “kũvĩtũka ũkwati woo” nĩ kana matetheesye ala me na mathĩna. (2 Ako. 8:3) Yeova ndalea kwĩthĩwa atanaa mũno vyũ oona ana-a-asa na eĩtu-a-asa ta asu!—Soma Aevelania 13:16.

15-16. Luthi oonanisye ata kana aĩ kĩthing’ĩĩsyo?

¹⁵ Ve maũndũ meana ũna maseo tũtonya kwĩmanyĩsya ngewanĩ ya Luthi na Naomi. Ekai twone amwe.

¹⁶ Ĩthĩwa na kĩthing’ĩĩsyo. Yĩla Luthi watwie kũsyokany’a na Naomi nthĩ ya Yuta, Naomi ambie kũlea. Ĩndĩ Luthi ndaaĩkya ngoo. Kwaendie ata? Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Naomi: “Na yĩla woonie kana nĩweyũmbanĩtye ki kũthi nake, aeka kũneena nake.”—Lu. 1:15-18.

17. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikasembee kwĩkĩsya moko ala makw’ĩte ngoo?

¹⁷ Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Twaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo yĩla tũũtetheesya ala makw’ĩte ngoo, ĩndĩ tũyaĩle kũmekĩsya moko. Ya mbee, mwĩĩtu-a-asa wĩ na vata wa kũtetheew’a no alee tũimũtetheesya. * Ĩndĩ ethĩwa twĩ na ũseo wĩ wendo, tũkeekaa kyonthe kĩla tũtonya tũmũtetheesye. (Aka. 6:2) Na tũkaendeeaa kwĩyumya tũmũtetheesye twĩkwatĩtye kana nũkwĩsa kwĩtĩkĩla ũtethyo na ũkiakisyo witũ.

18. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyaũmĩisye Luthi mũno?

¹⁸ Ndũkathate. Yĩla Luthi na Naomi mavikie Mbetheleemu, Naomi nĩwakomanie na atũi make ma tene. Amona ameie: “Nĩnaumie vaa nusũĩte, na Yeova nũndũngĩte ĩngĩ kwitũ nĩ mũthei.” (Lu. 1:21) We wĩona Luthi ta weewie ata eew’a ndeto isu sya Naomi? Nĩweeyumĩtye vyũ amũtetheesye. Kwa ngelekany’o, nĩwaĩĩte nake, akamũkiakisya, na akaendany’a nake mĩthenya mingĩ nginya Mbetheleemu. Ĩndĩ vandũ va Naomi kwona kĩu, aisye ũũ Luthi aũngye o vau ũtee ayĩw’a: “Yeova nũndũngĩte ĩngĩ kwitũ nĩ mũthei.” Naomi o na ndaalilikana ũseo ũla Luthi wamwĩkĩte. Kĩu kĩilea kwĩthĩwa kyaũmĩisye Luthi mũno! Ĩndĩ ndaaeka kũlũmany’a na Naomi.

19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũlũmany’e na mũndũ ũkw’ĩte ngoo?

¹⁹ Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Mwĩĩtu-a-asa ũkw’ĩte ngoo nũtonya kwamba kũneena ndeto iũtũũmĩsya o na kau nĩtwĩkĩĩte kĩthito kingĩ tũmũtetheesye. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũtata vyũ tũikamũthatĩe. Twaĩle kũlũmany’a  nake na tũimwĩsũva Yeova atũtetheesye kwona nzĩa ĩla tũtonya kũtũmĩa tũmũkiakisye.—Nth. 17:17.

20. Nĩ kyaũ kyanengie Luthi vinya wa kũendeea kũtetheesya Naomi?

²⁰ Ĩkĩa angĩ vinya woona ve vata wa kwĩka ũu. Ĩtina wa Luthi kwony’a Naomi ũseo wĩ wendo, avikie vandũ weethĩa o nake yu nũkwenda kwĩkĩwa vinya. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩwatumie Mboasi ethĩwa na wendi wa kũmwĩkĩa vinya. Mũthenya ũmwe Mboasi eeie Luthi atĩĩ: “Yeova nakũĩve wĩa waku, na ĩtuvi yĩanĩu wĩnengwa nĩ Yeova, Ngai wa Isilaeli, ũla wũkĩte kwĩvitha nthwaunĩ syake.” Ndeto isu iseũvĩte ũu nĩsyakiakĩisye Luthi mũno. Asũngĩie Mboasi ũũ: “Nĩwangiakisya, na nĩwaneena nesa na mũthũkũmi waku mwĩĩtu.” (Lu. 2:12, 13) Mboasi akiakĩisye Luthi ĩvindanĩ yĩla yaĩle, na kĩu nĩkyamũnengie vinya wa kũendeea kũtetheesya Naomi.

21. O tondũ ĩandĩko ya Isaia 32:1, 2 yonanĩtye, atumĩa ala mathĩnĩkĩaa angĩ mekaa ata?

²¹ Kĩla tũkwĩmanyĩsya: Ala monasya angĩ ũseo wĩ wendo, o namo mavinda kwa mavinda nĩmendaa kwĩkĩwa vinya. O tondũ Mboasi wakathie Luthi yĩla woonie ũndũ weekĩĩte kĩthito eke Naomi nesa, atumĩa nĩmethĩawa me metho makathe ana-a-asa na eĩtu-a-asa yĩla moona maitetheesya angĩ. Kwĩka ũu nĩkũnengae ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu vinya wa kũendeea kũtetheesya angĩ.—Soma Isaia 32:1, 2.

22-23. Mosũanĩo ma Naomi mavĩndũkangie ata, na nĩkĩ? (Savuli 136:23, 26)

²² Ĩtina wa ĩvinda yĩana ũna, Mboasi nĩwanengie Luthi na Naomi lĩu mwingĩ mũno ta mũthĩnzĩo. (Lu. 2:14-18) Naomi eekie ata oona ũlau wa Mboasi? Aisye: “Naathimwe nĩ Yeova, ũsu ũtaaeka kũmeka nesa ala me  thayũ na ala makwie.” (Lu. 2:20a) Vate nzika, ũlau ũsu wooniw’e nĩwatumie mosũanĩo make mavĩndũka vyũ! Mĩthenya yĩ navu ĩtina, aĩ anasya ũũ na woo mwingĩ: “Yeova nũngũsĩĩe [kana, nũnzilĩlĩte].” Ĩndĩ yu aisye ũũ e mũtanu mũno: ‘Yeova ndaaeka kwĩka nesa,’ kana, kwonany’a ũseo wĩ wendo. Kyo nĩ kyaũ kyatumie Naomi avĩndũa mosũanĩo make?

²³ Naomi aĩ anambĩĩa kwĩyonea nesa kana Yeova ndaĩ aamũtia. Yeova nĩwatũmĩĩte Luthi kũmũtw’ĩĩka e kyalonĩ kyake kya kũsyoka Yuta. (Lu. 1:16) O na ĩngĩ, Naomi nĩweeyoneete kw’oko kwa Yeova yĩla Mboasi, ũla waĩ “ũmwe wa mũvĩa [woo] ũla wa vakuvĩ,” weeyumisye na ngenda amũtetheesye e na Luthi. * (Lu. 2:19, 20b) No nginya Naomi ethĩwe asũanĩie ũũ, ‘Yu nĩndĩ ngũkwatya. Kaĩ Yeova ndaandia! Ethĩĩtwe nakwa matukũ asu onthe!’ (Soma Savuli 136:23, 26.) * Naomi ndalea kwĩthĩwa atanie mũno nũndũ Luthi na Mboasi mayaamwĩkĩsya ngoo! Na onthe me atatũ mailea kwĩthĩwa matanie mũno moona maũndũ maithela nesa.

24. Nĩkĩ tũkwenda kũendeea kwony’a athaithi ala angĩ ũseo wĩ wendo?

²⁴ Tweemanyĩsya kyaũ ĩvukunĩ ya Luthi ĩũlũ wa ũseo wĩ wendo? Yĩla twoona ana-a-asa na eĩtu-a-asa makw’ĩte ngoo, ũseo wĩ wendo nũtũsukumaa tũikamekĩsye moko na mĩtũkĩ. O na ĩngĩ, nũtũsukumaa twĩyumye mũnango nĩ kana tũmatetheesye. Namo atumĩa nĩmaĩlĩte kwĩkĩa vinya ala monasya angĩ ũseo wĩ wendo, yĩla moona ve na vata wa kwĩka ũu. Mũthya, yĩla twoona ala makw’ĩte ngoo maikwata ũtanu ĩngĩ na vinya wa kũendeea kũmũthũkũma Yeova, nĩtũtanaa mũno. (Meko 20:35) Ĩndĩ kĩtumi kĩla kĩnene kya kũendeea kwony’a angĩ ũseo wĩ wendo nĩ kĩva? Twĩkaa ũu nũndũ twĩenda kwendeesya Yeova na kũatĩĩa ngelekany’o yake, nũndũ we nĩ Ngai wĩ “wingĩ wa ũseo wĩ wendo.”—Kuma 34:6; Sav. 33:22.