1-2. (a) Twĩneenea makũlyo meva? (b) Nĩ kyaũ kĩkwonanyʼa kana Yeova nĩwĩthĩawa na mea ma kũtũtetheesya?

 YEOVA no atũtetheesye kũmĩanĩsya na mathĩna ala tũkomanaa namo na tũimũthaitha twĩ atanu. We atũtetheeasya ata? Na tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũtetheke vyũ nĩ ũtethyo ũsu ũtũnengae? Makũlyo asu nĩmeũsũngĩwa ĩsomonĩ yĩĩ. Ĩndĩ tũtanamasũngĩa, ekai twambe kũneenea ĩkũlyo yĩĩ: We Yeova nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũtũtetheesya?

² No tũkwate ũsũngĩo twasũanĩa ndeto ĩmwe mũtũmwa Vaulo watũmĩie yĩla waandĩkĩaa Aevelania valũa. Aandĩkie: “Yeova nĩwe mũtetheesya wakwa; ndikakĩa kĩndũ. Mũndũ atonya kũmbĩka ata?” (Aevl. 13:6) Mavuku amwe maeleetye Mbivilia mawetete kana ndeto “mũtetheesya,” ĩla ĩtũmĩĩtwe mũsoanĩ ũsu, yonanasya mũndũ ũsembete aketaane mũndũ ũngĩ ũkwĩtya ũtethyo. Kwasũanĩa Yeova ekalaatĩte atetheesye mũndũ wĩ thĩnanĩ. Vate nzika, nũkwĩtĩkĩla kana kĩu kĩonanyʼa nesa ũndũ Yeova wĩthĩawa na mea maingĩvĩte ma kwĩthĩwa e Mũtetheesya witũ. Yeova e ngalĩ ĩ yitũ, no tũmĩĩsye matatwa twĩ atanu.

3. Nĩ maũndũ meva atatũ Yeova wĩkaa atũtetheesye tũmĩanĩsye na matatwa twĩ atanu?

³ Yeova ekaa maũndũ ta meva nĩ kana atũtetheesye tũmĩanĩsye na matatwa twĩ atanu? Nĩ kana tũmamanye, ekai tũsisye ĩvuku ya Isaia. Nĩkĩ? Nũndũ mawathani maingĩ ala Isaia waveveeiwe kũandĩka nĩmakonetye athaithi ma Ngai ũmũnthĩ. O na ĩngĩ, Isaia akothaa kũelesya ĩũlũ wa Yeova atũmĩĩte ndeto syĩ laisi kũeleeka. Ngelekanyʼo ĩmwe yĩ Isaia kĩlungu kya 30. Kĩlungunĩ kĩu, Isaia nũeleetye ũndũ Yeova ũtetheeasya andũ make kwa nzĩa mũndũ ũtonya kũkũna  visa kĩlĩkonĩ nesa. Atũtetheeasya (1) kwa kwĩthukĩĩsya mboya sitũ nesa na kũisũngĩa, (2) kwa kũtũtongoesya, na (3) kwa kũtũathima yu na kũtwatha moathimo ma ĩvinda yũkĩte. Ekai tũkunĩkĩle maũndũ asu atatũ Yeova wĩkaa atũtetheesye.

4. (a) Yeova aisye Ayuti ma ĩvinda ya Isaia mailye ata, na nĩ kyaũ weetĩkĩlilye kĩmakwate? (b) Yeova anengie ala aĩkĩĩku wĩkwatyo wĩva? (Isaia 30:18, 19)

⁴ Mwambĩĩonĩ wa kĩlungu kya 30 kya Isaia, Yeova etĩte Ayuti “syana ngʼendu” ila ‘syongeleelaa naĩ ĩũlũ wa naĩ.’ Ongelete kwasya: ‘Nĩ andũ angʼendu, ala maleaa kwĩthukĩĩsya mĩao ya Yeova.’ (Isa. 30:1, 9) Nũndũ Ayuti asu mayaĩ ewi, Isaia athanie kana Yeova akamaeka makwatwe nĩ maũndũ mathũku. (Isa. 30:5, 17; Yel. 25:8-11) Na vate nzika, nĩmataviwe nĩ Ambaviloni. Ĩndĩ vaĩ o Ayuti amwe maĩ aĩkĩĩku, na Isaia aĩ na ũtũmani ũtonya kũmanenga wĩkwatyo. Amatavisye kana mũthenya ũmwe Yeova akameka nesa. (Soma Isaia 30:18, 19.) Na ũu nowʼo vaendie. Yeova nĩwesie kũmathasya mauma Mbaviloni. Ĩndĩ ũndũ ũsu weekĩkie ĩtina wa ĩvinda yĩasa. Ndeto “Yeova aketeela, nĩ kana amwĩke nesa” syĩonanyʼa kana ĩvinda yaĩ yĩvĩte ayĩsa kũtwʼĩka nĩwatangĩĩa ala aĩkĩĩku. Na ũu nĩ wʼo nũndũ ĩtina wa Aisilaeli kwĩkala Mbaviloni myaka 70 nĩwʼo amwe moo meetĩkĩlilwʼe kũsyoka Yelusaleme. (Isa. 10:21; Yel. 29:10) Masyoka, methoi ma kyeva ala metĩte me Mbaviloni matwʼĩkie methoi ma ũtanu.

5. Ĩandĩko ya Isaia 30:19 yĩtũĩkĩĩthĩtye kyaũ?

⁵ Ũmũnthĩ no tũkiakiwʼe nĩ ndeto ila syaĩtye: ‘Vate ndĩi akakwĩka nesa ũndũ wa wasya wa kĩĩo kyaku.’ (Isa. 30:19) Isaia atũĩkĩĩthĩtye kana Yeova akethukĩĩasya nesa kĩĩo kitũ, na akasũngĩaa na mĩtũkĩ mawĩsũvano maitũ. Ongelete kwasya: “Yĩla wĩĩwʼa akakũsũngĩa.” Ndeto isu sya kwĩkĩa vinya syĩtũlilikanyʼa kana Ĩthe witũ ethĩawa na mea maingĩ ma kwĩtaana ala mamwĩkaĩla. Kũmanya kĩu nĩkũtũtetheeasya kũmĩĩsya twĩ atanu.

6. Ndeto sya Isaia syonanĩtye ata kana Yeova nĩwĩthukĩĩasya mboya sya kĩla ũmwe wa athũkũmi make?

⁶ Nĩ ũĩkĩĩthyo ũngĩ wĩva ĩũlũ wa mboya sitũ tũtonya kũkwata mũsoanĩ ũsu? Yeova nĩwĩthukĩĩasya nesa mboya sya kĩla ũmwe witũ. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Mĩsoanĩ ya mbee ya kĩlungu kya 30 kya Isaia, Yeova aneenete na andũ make onthe me mbaĩ. Ĩndĩ mũsoanĩ wa 19 aneenete na mũndũ ũmwe ũmwe. Isaia aandĩkie: ‘Ndũkaĩa ĩngĩ’; ‘vate ndĩi akakwĩka nesa’; ‘akakũsũngĩa.’ Nũndũ Yeova nĩ Ĩthe witũ ũtwendete, ndesa kũelekanyʼa mwana kana mwĩĩtu wake na mũndũ ũngĩ masyaanĩwʼe kwa kũmũtavya ndeto ta ii yĩla ũkwʼĩte ngoo: “Waĩlĩte kwĩthĩwa na vinya take.” Vandũ va ũu, athĩnĩkĩaa kĩla mũndũ e weka na ethukĩĩasya nesa mboya sya kĩla ũmwe.—Sav. 116:1; Isa. 57:15.

7. Isaia na Yesũ moonanisye ata vata wa kũvoyaa na kĩthingʼĩĩsyo?

⁷ Yĩla twamũtavya Ngai ĩũlũ wa ũndũ ũũtũthĩnyʼa, nĩvatonyeka akamba kũtũnenga vinya wa kũmĩanĩsya nawʼo. Na ethĩwa ĩtatwa yĩu yĩinathela na mĩtũkĩ ũndũ twĩĩkwatĩtye, nĩvatonyeka tũkethĩwa twaĩle kũmũkũlya Yeova ĩngĩ na ĩngĩ atwongeleele vinya wa kũmĩanĩsya nayo. Nũtũthoketye twĩke ũu. Na kĩu kĩĩkĩthĩtwʼe nĩ ndeto ii sya Isaia: “Mũtikamũeke [Yeova] athũmũe.” (Isa. 62:7) Kĩu kĩonanyʼa  ata? Mboya sitũ syaĩle kwĩthĩwa syĩ sya kĩthingʼĩĩsyo ũkethĩa o na ti ta tũkũeka Yeova athũmũe. Ndeto isu sya Isaia syĩtũlilikanyʼa ngelekanyʼo Yesũ wanenganie ĩũlũ wa mboya syĩ Luka 11:8-10, 13. Mĩsoanĩ ĩsu Yesũ atũthuthisye tũvoyae na “kĩthingʼĩĩsyo” na ‘tũiendeea kũvoya’ tũnengwe veva mũtheu. O na ĩngĩ, no tũmũvoye Yeova atũtetheesye kwĩka motwi maseo.

8. Ndeto ila syĩ Isaia 30:20, 21 syeanĩie ata ĩvinda ya tene?

⁸ Soma Isaia 30:20, 21. Yĩla ita sya Ambaviloni syambie kambi ithyũlũlũkĩte Yelusaleme kwa mwaka ũmwe na nusu, andũ makwatiwe nĩ thĩna nginya maũmanyĩa o tondũ mamanyĩĩte kĩmũtũ na manzĩ. Ĩndĩ kwosana na mũsoa wa 20 na 21, Yeova athie Ayuti kana meelila na mavĩndũa mwĩkalĩle woo, akamatangĩĩa. Mĩsoanĩ ĩsu Isaia amwĩtie Yeova “amanyĩsya,” b kana kwa ndeto ingĩ, “Mũmanyĩsya Ũla Mũnene Vyũ” [NWT], na amatha kana Yeova akamamanyĩsya ũndũ maĩlĩte kũmũthaitha kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Ndeto isu syeanĩie yĩla Ayuti maumie Mbaviloni. Yeova nĩwoonanisye nĩwe Mũmanyĩsya Ũla Mũnene Vyũ, na nũndũ nĩwe wamatongoesye, nĩmavotie kũtũngĩĩa ũthaithi wa wʼo. Twĩ aathime mũno nũndũ Yeova nĩwe Mũmanyĩsya witũ Ũla Mũnene Vyũ.

9. Weta nzĩa ĩmwe Yeova ũtũmĩaa kũtũtongoesya ũmũnthĩ.

⁹ Mĩsoanĩ o ĩsu Isaia atũelekanĩtye na amanyĩwʼa maendeee kũmanyĩwʼa nĩ Yeova kwa nzĩa ilĩ. Mbee, Isaia aisye: “Metho maku makoona amanyĩsya maku.” Ngelekanyʼonĩ ĩsu, Mũmanyĩsya awetetwe ta ũũngye mbee wa amanyĩwʼa make. Nĩ ndaĩa nene kwĩthĩwa tũtonya kũtetheka nĩ momanyĩsyo ma Ngai ũmũnthĩ. We atũmanyĩasya ata? Atũmĩaa ũseũvyo wake. Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kwona ũndũ ũseũvyo wa Yeova ũtũtongoeasya nesa! Maũndũ ala tũmanyĩawʼa nthĩnĩ wa maũmbano ma kĩkundi na maũmbano manene, mavuku maitũ, JW Broadcasting^®, kana o kwĩsĩla syĩndũ ingĩ mbingĩ nĩmatũtetheeasya kũmĩĩsya mathĩna twĩ atanu.

10. Nĩ kwa nzĩa yĩva twĩwʼaa “ndeto ĩtina [witũ]”?

¹⁰ Isaia nĩwawetie nzĩa ya kelĩ ĩla Yeova ũtũmĩaa kũtũmanyĩsya. Aisye: “Matũ  maku makeewʼa ndeto ĩtina waku.” Mwathani ũsu amũelekanilye Yeova na mũmanyĩsya wĩ metho ũla ũtembeete ĩtina wa amanyĩwʼa make, amoneleelye vala maĩle kwĩsĩla. O na ũmũnthĩ nĩtwĩwʼaa wasya wa Ngai ĩtina witũ. Kwa nzĩa yĩva? Ndeto syake mbeveee syaandĩkiwe Mbivilianĩ tene, tene mũno. Kwoou yĩla tũũsoma Mbivilia, nĩ ta twĩthĩawa tũyĩwʼa wasya wa Ngai wĩ ĩtina witũ.—Isa. 51:4.

11. Twaĩlĩte kwĩka ata nĩ kana tũmĩĩsye mathĩna twĩ atanu, na nĩkĩ?

¹¹ Nũndũ nĩtwoona kana Yeova atũmĩaa Ndeto yake na ũseũvyo wake kũtũtongoesya, tũtonya kwĩka ata tũtetheke vyũ nĩ nzĩa isu syelĩ? Lilikana kana Isaia awetie maũndũ elĩ. Mbee, aisye: “Nzĩa nĩ ĩno.” Na ĩndĩ asya: “Endaai nayo.” (Isa. 30:21) Kũmanya ĩ “nzĩa” kũitoetye. Nĩtwaĩlĩte ‘kũendaa nayo.’ Yeova nũtũmanyĩasya kĩla wendaa twĩke atũmĩĩte Ndeto yake na maũndũ ala tũeleawʼa nĩ ũseũvyo wake. O na ĩngĩ, nĩtũmanyĩawʼa ũndũ tũtonya kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya. Nĩ kana tũendeee kũmũthũkũma Yeova twĩ atanu o na twakwatwa nĩ mathĩna, no nginya twĩke maũndũ asu elĩ. Tweeka ũu nowʼo Yeova ũkatũathimaa.

12. Kwosana na Isaia 30:23-26, Yeova athanie akaathima andũ make ata?

¹² Soma Isaia 30:23-26. Wathani ũsu weanĩie ata kwa Ayuti ala masyokie nthĩ ya Isilaeli kuma Mbaviloni? Makwatie moathimo maingĩ mũno ma kĩ-mwĩĩ na ma kĩ-veva. Yeova aathimie andũ make na lĩu mwingĩ mũno wa kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana nĩwamanengie lĩu mwingĩ wa kĩ-veva, ũla wamatetheeisye kũmũthengeea na kwambĩĩa ĩngĩ kũmũthaitha kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Moathimo ma kĩ-veva ala andũ ma Ngai matanĩie ĩvindanĩ yĩu mayaĩ mesa kũelekanwʼa o na vanini na mathĩna ala makomanĩte namo. O tondũ mũsoa wa 26 wonanĩtye, Yeova nĩwongelile mũno kyeni kya kĩ-veva. (Isa. 60:2) Moathimo asu nĩmatetheeisye athũkũmi make maendeea kũmũthaitha me atanu na me na ũkũmbaũ “ũndũ wa ũtanu wa ngoo.”—Isa. 65:14.

13. Wathani ĩũlũ wa kũtũngĩĩwa kwa ũthaithi mũtheu wĩanĩĩte ata ũmũnthĩ?

¹³ Wʼo wathani wa kũtũngĩĩwa kwa ũthaithi mũtheu nũtũkonetye? Ĩĩ, vate nzika! Kwa nzĩa yĩva? Kuma mwaka wa 1919, andũ milioni mbingĩ nĩmaumĩte Mbaviloni Ĩla  Nene, ĩla nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ. Yu me vandũ vaseo mũno o na kwĩ Nthĩ ya Watho ĩla Aisilaeli mathĩtwe. Yu me katĩ wa andũ me na mũuo wa Yeova. (Isa. 51:3; 66:8) Mũuo ũsu nĩ wĩva?

14. Elesya mũuo ũla Yeova ũnengae andũ make na ala maũtanĩaa. (Sisya Maelesyo ma Ndeto Imwe.)

¹⁴ Kuma mwaka wa 1919, etĩkĩwʼa mauta nĩmethĩĩtwe maitanĩa mũuo ũla Yeova ũnengae andũ make. c O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, “malondu angĩ,” ala nĩmo me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ, o namo nĩmethĩĩtwe maitanĩa mũuo ũsu vamwe na moathimo angĩ maingĩ.—Yoa. 10:16; Isa. 25:6; 65:13.

15. Ala makwataa mũuo ũla Yeova ũnengae andũ make maũtanĩaa me va?

¹⁵ Ala makwataa mũuo ũsu maũtanĩaa me va? Athaithi ma Yeova mekalaa kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ. Nũndũ wa ũu, no matanĩe mũuo ũsu Yeova ũnengae andũ make o na ethĩwa mekalaa va. Kwoou o na twĩthĩwe twĩkalaa va ĩũlũ wa nthĩ, no tũtanĩe mũuo ũsu ethĩwa nĩtũkwataa ũthaithi wa wʼo mbau vyũ.

16. Tũtonya kwĩka ata tũendeee kũtanĩa mũuo ũla Yeova ũnengete andũ make?

¹⁶ Nĩ kana tũendeee kũtanĩa mũuo ũsu, ũndũ ũmwe twaĩle kwĩka nĩ kwonaa ngwatanĩo ĩla twĩthĩawa nayo nthĩ yonthe yĩ ya vata mũno. Tũtonya kwĩka ũu ata? Nĩ kwa kũsũanĩaa nguma syoo nzeo vandũ va mawonzu moo. (Yoa. 17:20, 21) Nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa vata? Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno. Yĩla wathi kĩthekanĩ kyanake, nĩwĩthĩaa mĩtĩ yĩ kĩvathũkanyʼo. O ta ũu, ikundi sitũ ũmũnthĩ syĩ andũ me kĩvathũkanyʼo, na maelekanĩtwʼe na mĩtĩ. (Isa. 44:4; 61:3) Twaĩlĩte kũtũnga ilĩko sitũ ũseonĩ wa kĩtheka kyonthe, ĩndĩ ti mawonzunĩ ma mĩtĩ ĩla yĩ vakuvĩ naitũ. Tũyaĩlĩte kwĩtĩkĩlya mawonzu maitũ kana ma angĩ kĩkundinĩ matume tũeka kwona ũseo wa ngwatanĩo ĩla twĩthĩawa nayo nthĩ yonthe.

17. Kĩla ũmwe witũ atonya kwĩka ata nĩ kana kĩkundi kĩendeee kwĩkala kĩ ngwatanĩo?

 ¹⁷ Kĩla ũmwe witũ atonya kwĩka ata nĩ kana kĩkundi kĩendeee kwĩkala kĩ ngwatanĩo? Nĩ kwa kwĩkalanasya nesa na ala angĩ. (Mt. 5:9; Alo. 12:18) Kĩla ĩvinda tweekĩa kĩthito twĩkalanyʼe namo nesa, nĩtũlũlũmĩĩlasya mũuo ũla Yeova ũnengete andũ make. Twĩkalaa tũlilikene kana Yeova nĩwe wakusisye kĩla ũmwe woo ũthaithinĩ wake mũtheu. (Yoa. 6:44) Kwasũanĩa ũndũ Yeova ũtanaa mũno wĩana oona athũkũmi make ala wendete mayĩkĩa kĩthito maendeee kwĩkalanyʼa nesa na me ngwatanĩo!—Isa. 26:3; Akai 2:7.

18. Nĩ maũndũ meva twaĩlĩte kũvindĩĩasya kĩla ĩvinda, na nĩkĩ?

¹⁸ Tũtonya kwĩka ata tũtetheke vyũ nĩ moathimo ala tũkwataa twĩ athũkũmi ma Ngai? No tũsũanĩe mũno kĩla tweemanyĩsya Ndetonĩ ya Ngai na mavukunĩ maitũ. Kwĩka ũu kũkatũtetheeasya kwĩthĩwa na nguma sya Kĩklĩsto, ila itumaa twĩthĩwa na ‘wendo wa ana-a-asa’ na “wendo mũuu kĩla ũmwe na ũla ũngĩ.” (Alo. 12:10) Twaendeea kũvindĩĩsya moathimo ala tũkwatĩte ĩvindanĩ yĩĩ, ngwatanĩo yitũ na Yeova ĩkaendeeaa kũlũlũmĩĩla. O na ĩngĩ, kũvindĩĩsya moathimo ala Yeova ũtwathĩte ĩvinda yũkĩte kũkatumaa twĩthĩwa na wĩkwatyo mũlũmu wa kũendeea kũmũthũkũma tene na tene. Kwĩka ũu kũkongeleelaa ũtanu ũla twĩthĩawa nawʼo tũimũthũkũma Yeova.

19. (a) Kwosana na Isaia 30:18, nĩ ũndũ wĩva tũte na nzika nawʼo? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũmĩĩsye mathĩna twĩ atanu?

¹⁹ Yeova “akanenevwʼa,” kana akookĩla, kwondũ witũ yĩla ũkethĩwa aivetanga nthĩ ĩno nthũku. (Isa. 30:18) Twĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ kana Yeova, “Ngai ũla ũsilaa katĩ,” ndakaeka nthĩ ĩno ya Satani yĩkalange kũthonoka ũndũ vaĩlĩte. (Isa. 25:9) Yeova nĩwũmĩĩsye mũno eteele mũthenya ũsu wa ũtangĩĩo, na o naitũ no tũweteele. Ĩndĩ mũthenya ũsu ũtanavika, nĩtũtwʼĩte vyũ kũendeea kwonanyʼa kana nĩtũũtũnga mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo wa mboya. O na ĩngĩ, nĩtũtwʼĩte kũendeea kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai na kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya, na nĩtũtwʼĩte kũvindĩĩsya moathimo ala ũtwathĩte. Tweeka maũndũ asu, Yeova akatũtetheeasya tũendeee kũmũthaitha twĩ atanu o na twakwatwa nĩ mathĩna.