MŨYUTI weetawa Molitekai nũwetetwe mũno ĩvukunĩ ya Esita. Aĩ ũmwe wa Ayuti ala matavĩtwe, na athũkũmaa nyũmbanĩ ya mũsumbĩ wa Velisia. Yĩu yaĩ ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa mwaka wa 500 mbee wa Klĩsto, “mĩthenyanĩ ya [Mũsumbĩ] Aasuelo.” (Mũsumbĩ ũsu ũmũnthĩ akothaa kwĩtwa Sasita wa 1.) Ĩvinda yĩmwe, Molitekai nĩwavalaanilye mũvango andũ maĩ nawʼo wa kũaa mũsumbĩ. Mũsumbĩ nĩwatanĩthiwʼe mũno nĩ kĩu na avangĩthya Molitekai ataĩwe mbee wa andũ. Na ĩndĩ ĩtina wa kĩkwʼũ kya Amani, ũla waĩ mũmaitha wa Molitekai na Ayuti ala angĩ, mũsumbĩ nĩwatwʼĩkĩthisye Molitekai mũnene ũsumbĩnĩ wake. Nake nĩwatũmĩie ũkũmũ ũsu wanengiwe kumya mwĩao wasũvĩie Ayuti ala maĩ ungu wa Ũsumbĩ wa Velisia maikoawe.—Esita 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Asomi amwe ma maũndũ ma tene mavangie kana maũndũ ala me ĩvukunĩ ya Esita no mbano na kana Molitekai ndaĩ kwʼo. Ĩndĩ twĩ 1941, ala menzaa syĩndũ sya tene nĩmakwatie kĩndũ kĩtonya kũĩkĩĩthya kana ngewa ĩla yĩ Mbivilianĩ ĩũlũ wa Molitekai nĩ ya wʼo. Makwatie kyaũ?

Andũ ala mekaa ũkunĩkĩli nĩmakwatie masengea maandĩkĩtwe na mũandĩkĩle mũna wa tene wĩtawa Persian Cuneiform, ala mawetete mũndũũme weetawa Marduka (Kĩkamba Molitekai). Moonanĩtye kana mũndũũme ũsu aĩ mũũngamĩi, na no kwĩthĩwa athũkũmanaa na masavu ma mbesa ndũanĩ ya Susani. Mũsomi weetawa Arthur Ungnad, ũla weesene mũno na maũndũ ma tene makonetye kĩsio kya Middle East, aandĩkie kana kũvika ĩvindanĩ yĩu, ũvoo ũla waĩ masengeanĩ asu “nowʼo ũvoo ũte Mbivilianĩ wĩ wʼoka ũwetete Molitekai.”

Kuma yĩla Ungnad waandĩkie ũvoo ũsu, asomi angĩ nĩmaalyũlĩte masengea angĩ ngili mbingĩ me na mũandĩkĩle wa Persian Cuneiform. Amwe katĩ wa asu nĩ masengea manini meethĩiwe myakonĩ myombokangu ya ndũa ya Persepolis. Meethĩiwe vala vaĩ kĩnandũ vakuvĩ na ngũta sya ndũa ĩsu. Masengea asu nĩ ma kuma ĩvinda yĩla Sasita wa 1 wasumbĩkĩte. Maandĩkĩtwe na kĩthyomo kya Kĩelamu, na maĩ na masyĩtwa kauta me ĩvukunĩ ya Esita. a

Masengea kauta ala meethĩiwe ndũanĩ ya Persepolis nĩmawetete mũndũ weetawa Marduka, ũla wathũkũmaa ta mũandĩki nyũmbanĩ ya mũsumbĩ ĩla yaĩ Susani, ĩvinda yĩla Sasita wa 1 wasumbĩkĩte. Ĩsengea yĩmwe yonanĩtye kana Marduka aĩ mũalyũli. Kĩu kyosanĩte vyũ na kĩla Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa Molitekai. Yonanĩtye kana aĩ mũnene wathũkũmaa Mũsumbĩ Aasuelo (Sasita wa 1) na waneenaa ithyomo ilĩ iinyiva. Nĩwakothaa kwĩkala mbingĩlonĩ ya nyũmba ya mũsumbĩ ĩla yaĩ Susani. (Esita 2:19, 21; 3:3) Mbingĩlo ĩsu yaĩ mwako mũnene, na nĩ vo anene ma mũsumbĩ mathũkũmĩaa.

Ve maũndũ ma kwendeesya matutenyʼe katĩ wa Marduka ũla ũwetetwe masengeanĩ, na Molitekai ũla ũwetetwe Mbivilianĩ. Elĩ maĩ thayũ ĩvinda yĩmwe, mekalaa vandũ vamwe, na mathũkũmaa ta anene vandũ vamwe. Maũndũ asu onthe matutenyʼe meonanyʼa kana maũndũ ala mavuanĩtwʼe nĩ andũ ala menzaa syĩndũ sya tene nĩmatonya kwĩthĩwa makonetye Molitekai ũla ũwetetwe ĩvukunĩ ya Esita.