KĨLUNGU KYA KWĨMANYĨSYA KYA 46
WATHI 49 Kũtanĩthya Ngoo ya Yeova
Inywʼĩ Ana-a-asa, Nĩmwĩkĩĩte Kĩthito Mũtwʼĩke Atetheesya ma Kĩkundi?
“Kũnengane kwĩ ũtanu mwingĩ kwĩ kwosa.”—MEKO 20:35.
KĨLA KĨNEENEWE
Ĩsomonĩ yĩĩ ana-a-asa ala avatise nĩmekwĩkĩwa vinya mekĩe kĩthito matwʼĩke atetheesya ma kĩkundi.
1. Mũtũmwa Vaũlo eewʼaa ata ĩũlũ wa atetheesya ma kĩkundi?
ATETHEESYA ma kĩkundi nĩmatethasya wĩa wa vata mũno ikundinĩ. Vate nzika, mũtũmwa Vaũlo nĩwoonaa ana-a-asa asu aĩkĩĩku me ma vata mũno. Kwa ngelekanyʼo, yĩla waandĩkĩaa Aklĩsto ma Vilivi valũa, nĩwakethisye atumĩa o vamwe na atetheesya ma kĩkundi.—Avi. 1:1.
2. Mwana-a-asa wĩtawa Luis ewʼaa ata ĩũlũ wa kĩanda kyake e mũtetheesya wa kĩkundi?
2 Ana-a-asa aingĩ avatise nĩmatanĩaa mũno kwĩthĩwa me atetheesya ma kĩkundi, o na methĩwe me na ũkũũ wĩva. Kwa ngelekanyʼo, Devan aĩ na myaka 18 yĩla watwʼĩkĩthiwʼe mũtetheesya wa kĩkundi. Kĩvathũkanyʼo na ũu, mwana-a-asa wĩtawa Luis atwʼĩkĩthiwʼe mũtetheesya wa kĩkundi avikĩtye myaka 50. Nĩwawetie ũndũ atetheesya aingĩ ma kĩkundi mewʼaa yĩla waisye, “Nĩĩwʼa kĩ kĩanda kĩnene mũno kũthũkũma nĩ mũtetheesya wa kĩkundi, na mũno mũno nasũanĩa wendo mwingĩ ũla ana-a-asa mambonetye!”
3. Twĩneenea makũlyo meva?
3 Ethĩwa wĩ mwana-a-asa mũvatise na ndũnamba kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi, no wĩthĩwe na mũvango ũsu? Nĩ kyaũ kĩtonya kũũthangaasya wĩke ũu? Na nĩ maũndũ meva mawetetwe Maandĩkonĩ waĩle kwĩanĩsya? Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũũneenea mosũngĩo ma makũlyo asu. Ĩndĩ mbee, ekai twone wĩa wa mũtetheesya wa kĩkundi nĩ wĩva.
MŨTETHEESYA WA KĨKUNDI ETHĨAWA NA WĨA WĨVA?
4. Mũtetheesya wa kĩkundi ethĩawa na wĩa wĩva? (O na ĩngĩ, sisya visa.)
4 Mũtetheesya wa kĩkundi nĩ mwana-a-asa mũvatise ũnyuvĩtwe nĩ veva mũtheu nĩ kana atetheesye atumĩa kũthĩnĩkĩa maũndũ maingĩ ma vata kĩkundinĩ. Atetheesya amwe ma kĩkundi nĩmaĩkĩĩthasya kana atavanyʼa me na kĩsio kĩtoetye kya kũtavanyʼa na mavuku ma kũnengane. Angĩ nĩmatetheeasya kũthesya na kũsũvĩa Nyũmba ya Ũsumbĩ. O na ĩngĩ, methĩawa me athokanyʼa na nĩmakwatanasya syĩndũ sya wasya na vitio maũmbanonĩ. Wĩa mwingĩ ũla methĩawa nawʼo wĩthĩawa wĩ wa moko. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana atetheesya ma kĩkundi methĩawa me andũ ma kĩ-veva; na ũu nĩ kwasya, methĩawa mamwendete Yeova na nĩmaatĩaa myolooto yake mĩlũngalu. Eka ũu, methĩawa mendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo mũno vyũ. (Mt. 22:37-39) Ĩndĩ we mwana-a-asa mũvatise atonya kwĩka ata nĩ kana atwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi?
Atetheesya ma kĩkundi nĩmaatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kwĩyumya na ngenda matetheesye angĩ (Sisya kalungu ka 4)
5. Mwana-a-asa atonya kwĩka ata avikĩe kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi?
5 Mbivilia nĩtalanĩtye maũndũ ala mwana-a-asa waĩle kwĩanĩsya nĩ kana atwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi. (1 Tim. 3:8-10, 12, 13) Ethĩwa nũkwenda kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi, no wĩmanyĩsye maũndũ asu Maandĩkonĩ na ĩndĩ ũitata ũmeanĩsye. Ĩndĩ mbee, nĩwaĩle kũsũanĩa nĩ kyaũ kĩũtuma wenda kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi.
NĨKĨ ŨKWENDA KŨTWʼĨKA MŨTETHEESYA WA KĨKUNDI?
6. Nĩ kyaũ kyaĩle kũũthangaasya ũtetheesye ana-a-asa maku ũndũnĩ o na wĩva? (Mathayo 20:28; o na ĩngĩ, sisya visa .)
6 Yesũ Klĩsto, ũla nĩwe ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ, eekaa maũndũ nũndũ nĩwendete Ĩthe wake na andũ ala angĩ. Wendo ũsu nĩwʼo wamũthangaasya kwĩkĩa kĩthito na kũtethya mawĩa ma kĩlasi kya nthĩ kwondũ wa angĩ. (Soma Mathayo 20:28; Yoa. 13:5, 14, 15) Ethĩwa wendo nĩwʼo ũũkũthangaasya ũtwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi, Yeova akakũathimaa na aikũtetheesya ũvikĩĩe mũvango ũsu.—1 Ako. 16:14; 1 Vet. 5:5.
Yesũ nĩwoonisye atũmwa make ũndũ matonya kũthũkũma angĩ me na wĩnyivyo, vandũ va kwĩmanthĩa ũnene (Sisya kalungu ka 6)
7. Nĩkĩ mwana-a-asa ũtaĩlĩte kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi aĩ no kana angĩ mamũkathe?
7 Andũ ĩũlũ wa nthĩ makothaa kwendeewʼa nĩ andũ ala mendaa moneke me ma vata. Ĩndĩ andũ ma Yeova me kĩvathũkanyʼo vyũ. Mwana-a-asa wendete andũ ala angĩ, o ta Yesũ, ndendaa kũsumbĩka angĩ kana kwoneka e wa vata. Mũndũ wendete kwoneka e wa vata akatwʼĩkĩthwʼa mũtumĩa kana mũtetheesya wa kĩkundi, no alee mawĩa ala ũkwona me ma kĩlasi kya nthĩ kana ala makonetye kũtetheesya malondu ma vata ma Yeova. O na no one mawĩa asu mate ma kĩlasi kyake. (Yoa. 10:12) Yeova ndesa kũathima kĩthito kya mũndũ wĩ na mĩtũlyo kana ũkwenda kwoneka e wa vata.—1 Ako. 10:24, 33; 13:4, 5.
8. Yesũ anengie atũmwa make ũtao wĩva?
8 Mavinda amwe, o na anyanya ma Yesũ nĩmekĩaa kĩthito makwate ianda me na ieleelo nthũku. Kwasũanĩa ũndũ ũmwe weekĩkie wakonetye atũmwa elĩ ma Yesũ, namo nĩ Yakovo na Yoana. Makũlilye Yesũ amanenge ianda sya mwanya Ũsumbĩnĩ wake. Yesũ ndaamakatha nũndũ wa wendi woo wa kwĩthĩwa na ianda isu. Vandũ va ũu, atavisye atũmwa make onthe 12 ndeto ii: “Mũndũ o na wĩva ũla ũkwenda kwĩthĩwa e mũnene katĩ wenyu aĩle kwĩthĩwa e mũthũkũmi wenyu, na mũndũ o na wĩva ũla ũkwenda kwĩthĩwa e mbee katĩ wenyu aĩle kwĩthĩwa e ngombo ya onthe.” (Mko. 10:35-37, 43, 44) Ana-a-asa ala mekĩaa kĩthito methĩwe na ianda me na kĩeleelo kya kũthũkũma angĩ methĩawa me ũathimo mũnene kĩkundinĩ.—1 Ath. 2:8.
NĨ KYAŨ KĨTONYA KŨŨTETHEESYA WENDE KŨTWʼĨKA MŨTETHEESYA WA KĨKUNDI?
9. Ũtonya kwĩka ata wĩthĩwe na wendi mwingangĩ wa kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi?
9 Vate nzika, nũmwendete Yeova na nĩwendaa kũthũkũma angĩ. Ĩndĩ o na vailye ũu, no wĩwʼe ũte na wendi wa kũthũkũma mawĩa ala matethawʼa nĩ mũtetheesya wa kĩkundi. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na wendi mwingangĩ? Wĩona ata ũkasũanĩa ũtanu ũla ũtonya kũkwata wathũkũma ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku? Yesũ aisye: “Kũnengane kwĩ ũtanu mwingĩ kwĩ kwosa.” (Meko 20:35) Na nĩwaatĩĩaa kĩu thayũnĩ wake. Nĩwatanĩaa mũno kũthũkũma angĩ, na o naku no wĩke ũu.
10. Yesũ oonanisye ata kana nĩwatanĩaa kũthũkũma angĩ? (Maliko 6:31-34)
10 Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa ũndũ Yesũ watanĩaa kũthũkũma angĩ. (Soma Maliko 6:31-34.) Ĩvinda yĩmwe, we na atũmwa make nĩmanoete. Nĩmatwie kũthi vandũ vate andũ nĩ kana mathũmũe vanini. Ĩndĩ ve ĩkomano ya andũ yavikie kũu mbee woo ĩyenda kũmanyĩwʼa nĩ Yesũ. Ndyaĩ lasima Yesũ amamanyĩsye. Twĩasya ũu nũndũ we na anyanyae “mayaĩ na ĩvinda ya kũthũmũa o na ya kũya lĩu.” Eka ũu, Yesũ aĩ o atonya kwasya emamanyĩsya o maũndũ mavũthũ na aimaeka mathi. Ĩndĩ nũndũ athangaaĩtwʼe nĩ wendo, ambĩĩie “kũmamanyĩsya maũndũ maingĩ.” Na aendeeie kũmamanyĩsya nginya ‘kwambĩĩa kũtuka.’ (Mko. 6:35) Ndyaĩ lasima amamanyĩsye, ĩndĩ eekie ũu nũndũ ‘nĩwamewʼĩaa tei mũno.’ Endaa kũmamanyĩsya nũndũ nĩwamendete. Kũthũkũma angĩ nĩkwamũtanĩthasya mũno.
11. Yesũ eekaa maũndũ meva atetheesye ethukĩĩsya make? (O na ĩngĩ, sisya visa.)
11 Yesũ ndaaĩka o kũmanyĩsya ĩkomano tu. Nĩwathĩnĩkĩaa mavata moo ma kĩ-mwĩĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwamanengie lĩu kwa nzĩa ya kyama na akũlya amanyĩwʼa make mamaaĩe lĩu ũsu. (Mko. 6:41) Kwa kwĩka ũu, nĩwamanyĩisye amanyĩwʼa make ũndũ matonya kũthũkũma angĩ. O na nĩwamonisye kana mawĩa ma moko, ta ala matethawʼa nĩ atetheesya ma kĩkundi, methĩawa me ma vata mũno. Kwasũanĩa ũndũ atũmwa asu maĩ na ũtanu wingĩvĩte nũndũ wa kũtetheanĩsya na Yesũ kũnenga andũ asu lĩu nginya “onthe maya mavũna”! (Mko. 6:42) Nĩ wʼo kana yĩu ti yo yaĩ ĩvinda ya mbee kana ya mũthya kũthĩnĩkĩa mavata ma andũ ala angĩ mbee wa ala make. Atũmĩie thayũ wake wʼonthe ĩũlũ wa nthĩ kũthũkũma andũ. (Mt. 4:23; 8:16) Nĩwatanĩaa mũno kũmanyĩsya angĩ, na kũthĩnĩkĩa mavata moo ma kĩ-mwĩĩ. Vai nzika kana o naku ũkakwataa ũtanu mwingĩ weethĩwa wĩyumĩtye vyũ kũthũkũma angĩ wĩ mũtetheesya wa kĩkundi.
Wamwenda Yeova na weethĩwa na wendi wa kũthũkũma angĩ, ũkekaa kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana ũtetheesye ana-a-asa maku (Sisya kalungu ka 11) a
12. Nĩkĩ tũtaĩlĩte kwĩwʼa ta vate kĩndũ twĩka kĩkundinĩ tũkatetheesya?
12 Ethĩwa wĩĩwʼa ta ũte na ũtonyi wa mwanya, ndũkakwʼe ngoo. Vate nzika, wĩ na nguma itonya kũtethya mũno kĩkundinĩ. No ũvindĩĩsye ndeto ila Vaũlo wawetie nthĩnĩ wa 1 Akolintho 12:12-30 na ũimũkũlya Yeova aũtetheesye wone ũndũ iũkonetye. Ndeto syake nĩsyonanĩtye nesa kana athũkũmi onthe ma Yeova me na kĩanda kya vata kĩkundinĩ. Ethĩwa kwa oyu ndwambĩte kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi nũndũ ve maũndũ waĩle kwĩanĩsya, ndũkeyĩtũke. Vandũ va ũu, wĩona ata ũkeka o kĩla ũtonya ũmũthũkũme Yeova na ũitetheesya ana-a-asa maku. Ĩkalaa ũte na nzika kana atumĩa makasiasya ũtonyi waku na ĩndĩ maikũnenga ianda mesĩ no wĩanĩsye.—Alo. 12:4-8.
13. Nĩkĩ ti ũndũ wĩ vinya mũno kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundinĩ?
13 Kwasũanĩa ũndũ ũngĩ waĩle kũtuma wĩkĩa kĩthito ũtwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi. Maũndũ maingĩ ala mũndũ waĩle kwĩanĩsya methĩawa makonetye Aklĩsto onthe. Ũwʼo nĩ kana, Aklĩsto onthe nĩmaĩle kũmũthengeea Yeova, kũkwata ũtanu ũla ũetawe nĩ kũnengane, na kwĩthĩwa me ngelekanyʼo nzeo. Kwoou nĩ maũndũ meva mwana-a-asa waĩle kwĩka nĩ kana atwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi?
WAĨLE KWĨKA ATA NĨ KANA ŨTWʼĨKE MŨTETHEESYA WA KĨKUNDI?
14. Mũndũ ‘wosaa maũndũ kwa ũito’ ethĩawa ailye ata? (1 Timotheo 3:8-10, 12)
14 Ekai yu tũneenee maũndũ amwe mawetetwe nthĩnĩ wa 1 Timotheo 3:8-10, 12. (Soma.) Mũtetheesya wa kĩkundi aĩle ‘kwĩthĩwa ayosa maũndũ kwa ũito.’ Ndeto isu no ialyũlwe ta mũndũ ũtonya “kũnengwa ndaĩa” na wa “kwĩkwatwʼa.” Ũu ti kwonanyʼa kana ndwaĩle kũtheka kana kũtanĩa mathekanyʼa. (Mũta. 3:1, 4) Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaĩle kwosaa ianda syaku kwa ũito. Ethĩwa ũkatethasya nesa wĩa ũla ũnengetwe na ũiũmina ĩvinda yĩla yaĩle, ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ makakwonaa wĩ mũndũ wa kwĩkwatwʼa na makaũnengae ndaĩa.
15. Ndeto “mate akengani” na “matamanthaa na ĩtomo nzĩa sya kwĩyĩuna mo ene” syonanasya ata?
15 Ndeto “mate akengani” syonanasya kana ũneenaa ũla wʼo, wĩ mũĩkĩĩku, na wĩ wa kwĩkwatwʼa. O na no syonanyʼe kana nĩwĩanĩasya kĩla wathana na ndũvithanasya ũndũ ũilye. (Nth. 3:32) Nasyo ndeto “matamanthaa na ĩtomo nzĩa sya kwĩyĩuna mo ene” syonanasya kana wĩthĩawa wĩ mũĩkĩĩku viasalanĩ waku na yĩla ũũkwatangana na mbesa ila syaumwʼa nĩ ana-a-asa ta mĩvothi. Nũndũ wa ũu, ndwaĩle kwonaa ngwatanĩo nzeo ĩla wĩ nayo na ala angĩ kĩkundinĩ ta nzĩa ya kwĩmanthĩa mbesa.
16. (a) Ndeto “mate anywi ma mbinyu mbingĩ” syonanasya ata? (b) Kwĩthĩawa na “wasya mũtheu wa ngoo” kwonanasya ata?
16 Ndeto kwĩthĩwa “mate anywi ma mbinyu mbingĩ” syonanasya kana ndũnyusaa mũno na ndwĩsĩkĩe ta mũndũ wĩthĩawa e mũthengi. Nakwʼo kwĩthĩwa na “wasya mũtheu wa ngoo” kwonanasya kana nũatĩĩaa myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle thayũnĩ waku. O na kũtwʼĩka ndwĩ mwĩanĩu, nũtanĩaa mũuo ũla ũetawe nĩ kwĩthĩawa na ngwatanĩo nzeo na Ngai.
17. Mwana-a-asa atonya kwonanyʼa ata kana nĩ wa kwĩkwatwʼa aendeee ‘kũtatĩthwʼa kana nĩwaĩle’? (1 Timotheo 3:10; o na ĩngĩ, sisya visa.)
17 Ndeto “kũtatĩthwʼa kana nĩmaĩle” syonanasya kana atumĩa nĩmonete kana nũkwatĩĩaa ianda syaku nesa na no makwĩkwatye. Kwoou yĩla atumĩa maũnenga kĩanda kĩna, atĩĩa nesa maũndũ ala meũkũtavya na myolooto ĩla ĩnenganĩtwe nĩ ũseũvyo. Ĩkĩĩthya kana nĩwamanya nesa wĩa ũla waĩle kũtethya na waĩle kũũmina ĩndĩĩ. Yĩla weekĩa kĩthito wĩanĩsye ianda syaku nesa, ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ makamanyaa kana nũendee kũima na kũtwʼĩka mũndũ ũtonya kwĩkwatwʼa. Inywʼĩ atumĩa, ĩkĩĩthyai kana nĩmwamanyĩsya ana-a-asa ala avatise. (Soma 1 Timotheo 3:10.) Nĩvethĩwa ve ana-a-asa avatise kĩkundinĩ kyenyu me na myaka 10 nginya 14 kana o aninangi? Nĩmethĩawa na mũvango mũseo wa kwĩmanyĩsya mo ene na nĩmeyũmbanasya nesa kwondũ wa maũmbano? Nĩmakothaa kũmya maelesyo na kũthi ũtavanyʼa mateũtĩĩa? Ethĩwa vailye ũu, manengei wĩa matonya kũtethya kwosana na myaka yoo. Kwa nzĩa ĩsu, ana-a-asa aa no ‘matatĩthwʼe kana nĩmaĩle’. Na ĩndĩ maikaavikya myaka 17 kũthi 19, makeethĩwa matonya kũnyuvwa ta atetheesya ma kĩkundi.
Atumĩa no matatĩthye ethĩwa ana-a-asa avatise “nĩmaĩle” kwa kũmanenga ianda (Sisya kalungu ka 17)
18. Ndeto “maiweteka ũthũku” syonanasya ata?
18 Ndeto “maiweteka ũthũku” syonanasya kana ndũwetanĩawʼa na mwĩkalĩle mũthũku. Ũwʼo nĩ kana, Aklĩsto no mailĩĩlwe mavĩtyo. Yesũ nĩ ngelekanyʼo nzeo ya mũndũ wailĩĩlwe mavĩtyo, na nĩwathanie kana o namo aatĩĩi make makakomana na maũndũ ta asu. (Yoa. 15:20) Ĩndĩ weethĩwa na mwĩkalĩle mũseo, o ta Yesũ, ala angĩ kĩkundinĩ makaũneeneaa nesa.—Mt. 11:19.
19. Yĩla Mbivilia ĩkwasya kana mwana-a-asa “aĩle kwĩthĩwa mũũme wa kĩveti kĩmwe” yĩthĩawa ĩyonanyʼa ata?
19 Mũtetheesya wa kĩkundi aĩle “kwĩthĩwa mũũme wa kĩveti kĩmwe.” Ethĩwa nũtwaanĩte, no nginya ũlũmanyʼe na mũvango ũla Yeova wambĩĩsye wa mũtwaano wa mũndũũme ũmwe kwĩthĩwa na kĩveti kĩmwe. (Mt. 19:3-9) Mũndũũme Mũklĩsto ndaĩle kwĩka ũlaalai. (Aevl. 13:4) Ĩndĩ ti ũu wʼoka. No nginya ethĩwe e mũĩkĩĩku kwa kĩveti kyake. Na kwoou ndaĩle o na vanini kwonyʼa aka angĩ kana nũkwendeewʼa nĩmo.—Yovu 31:1.
20. Mũndũũme onanasya ata kana ‘aũngamĩaa nesa’ mũsyĩ wake?
20 Mũtetheesya wa kĩkundi aĩle kwĩthĩwa e mũndũ “ũũngamĩaa nesa syana syake na mũsyĩ wake.” Ethĩwa wĩ mũtwe wa mũsyĩ, nĩwaĩle kwosa kĩanda kyaku kwa ũito. Tongoeasya ũthaithi wa mũsyĩ ũteũtĩĩa. Ĩkĩĩthasya nĩwatavanyʼa na kĩla ũmwe nthĩnĩ wa mũsyĩ mavinda maingĩ ũndũ vatonyeka. Tetheeasya syana syaku syĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. (Aev. 6:4) Mũndũũme ũthĩnĩkĩaa mũsyĩ wake onanasya kana no asũvĩe kĩkundi.—Sianĩsya na 1 Timotheo 3:5.
21. Ethĩwa ndũnamba kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi, waĩle kwĩka ata?
21 Inywʼĩ ana-a-asa, ethĩwa mũinamba kũtwʼĩka atetheesya ma kĩkundi, kũsoma nesa maũndũ ala maneenewe ĩsomonĩ yĩĩ na kũmũvoya Yeova no kũmũtethye mũno. Ĩmanyĩsyei maũndũ ala mũndũ waĩle kwĩanĩsya nĩ kana atwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi na mũyĩkĩa kĩthito mũmeanĩsye. O na ĩngĩ, sũanĩa ũndũ ũmwendete Yeova mũno wĩana, na ũndũ wendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku mũno wĩana. Ĩkĩa kĩthito ũmende mũnango na ũisũanĩa nĩkĩ ũkwenda kũmathũkũma. (1 Vet. 4:8, 10) Weeka ũu, ũkavota kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi na ũkakwataa ũtanu ũla ũetawe nĩ kũthũkũma ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku kĩkundinĩ. Mwa Yeova naathime kĩthito kyenyu kya kũtata mũtwʼĩke atetheesya ma kĩkundi!—Avi. 2:13.
WATHI 17 “Nĩngwenda”
a MAELESYO MA VISA: Kwʼokonĩ kwa aka, Yesũ aithũkũma amanyĩwʼa make e na wĩnyivyo; kwʼokonĩ kwa aũme, mũtetheesya wa kĩkundi ũkũtetheesya mwana-a-asa mũkũũ.
