Paul: Twaĩ Mwei wa 11, 1985 na twaĩ ndekenĩ tũendete kĩandanĩ kitũ kya mbee twĩ amisonalĩ nthĩ ya Liberia, ĩla yĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa sua wa Africa. Mwa twaĩ atanu mũno! Ndeke ĩla yatũkuĩte nĩyavũĩlile nthĩ ya Senegal. Anne aisye: “Ĩtina wa ĩsaa yĩmwe ũu, twĩĩthĩwa Liberia!” Ĩndĩ nĩvaumiwʼe kĩmanyĩthya kyaĩtye: “Ala maendete Liberia maĩlĩte kuma ndekenĩ. Ve imaamai ikwenda kũvĩndũa silikalĩ kũu, na kwoou tũitonya kũthi nthĩ ĩsu.” Mĩthenya ĩkũmi ĩla yaatĩĩe, nĩtwekalile na amisonalĩ Senegal, na nĩtweethukĩĩasya livoti sya maũvoo sya Liberia ĩũlũ wa ũndũ andũ aingĩ maendeee kũawa na ũndũ silikalĩ ĩteetĩkĩlasya andũ maumaalũke. Ala malea kũatĩĩa mwĩao ũsu, maathawa isasi vau kwa vau.

Anne: Twĩkalaa twĩtũĩĩe mũno. Eka ũu, kuma nĩ mũnini neesĩkĩe ta mũndũ wĩkalaa etũĩĩe mũno na wĩ wia, nginya natwʼĩĩwa ĩsyĩtwa, kĩwʼĩla ngũngũũ. O na nĩngĩaa mũno kũkĩla lelũ! Ĩndĩ nĩtwendaa kũthi Liberia o na kũtwʼĩka kwaĩ na mũisyo.

Paul: Nĩ na Anne tweanĩie kĩsionĩ kĩmwe kĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa sua wa England. Twambĩĩisye ũvainia twamina sekondalĩ oou, na twathangaaiwʼe mũno nĩ asyai makwa na inyia wa Anne. Nĩmakwatie mbau na ngoo yonthe wendi witũ wa kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Nĩ na myaka 19, nĩneetiwe Mbetheli, na twĩ 1982 nĩnatwaie Anne na twaendeea kũthũkũma Mbetheli.

Anne: Nĩtwendete mũno kũthũkũma Mbetheli, ĩndĩ mavinda onthe nĩtwendaa kũtetheesya kũla kwĩ na vata mũnene wa atavanyʼa. Kũthũkũma Mbetheli vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mbeenĩ maĩ amisonalĩ nĩkwatumie twĩthĩwa na wendi mwingangĩ wa kũtwʼĩka amisonalĩ. Kĩla wĩoo vandũ va myaka ĩtatũ, nĩtwamũvoyaa Yeova ĩũlũ wa wendi ũsu, na kwoou nĩtwatanie mũno yĩla twathokiwʼe tũthi kĩlasi kya 79 kya Ngileati, twĩ 1985. Twamina, twatũmiwe nthĩ ya Liberia, ĩla yĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa sua wa Africa.

Paul: Yĩla ndeke syeetĩkĩlilwʼe kũthi Liberia, nĩtwalikile ndeke ya mbee. Andũ maĩ atelemu mũno na mayeetĩkĩlawʼa kumaalũka ĩ ya wĩoo. Maĩ atelemu mũno nginya ũkethĩa ngalĩ yaumya wasya mũnene, maĩ matonya kua mbu na maisemba kĩla vandũ  sokonĩ. Nĩ kana tũusye, nĩtwasomaa ĩvuku ya Savulĩ kĩla wĩoo twĩ vamwe. Ĩndĩ nĩtwendete kĩanda kitũ mũno. Anne eethĩawa mũno mũno kĩsionĩ, nakwa nathũkũmaa Mbetheli vamwe na John Charuk. a Nĩneemanyĩisye maũndũ maingĩ kuma kwake nũndũ aĩ na ũtũĩka na nĩweesĩ nesa mathĩna ala makwataa ana-a-asa kũu.

Anne: Nĩkĩ twendie Liberia na mĩtũkĩ ũu? Nũndũ wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Nĩmatwendete mũno na maĩ aĩkĩĩku. Nĩtwatumie ndũũ namo na matwʼĩka o ta andũ ma mũsyĩ. Ũtao woo nĩwatũlũlũmĩĩilye kĩ-veva. Kũtavanyʼa kũu nĩkwatanĩthasya mũno. Ene nyũmba mayatanaa twamatia na mĩtũkĩ kwĩ ũndũ mekwendaa! Andũ nĩmaneeneaa makũlyo ma Mbivilia kĩla vandũ. Kwoou waĩ ũndũ wĩ laisi kũlikĩlĩĩla ũneenanyʼa woo. Twaĩ na amanyĩwʼa aingĩ vyũ ma Mbivilia, na vaĩ vinya mũno kwĩmanyĩsya namo onthe. Mwa twatanĩaa mũno!

Paul: Twĩ 1989, ĩtina wa myaka ĩna ya mũuo, kaũ wa ene kwa ene nĩwambĩĩie. Twĩ Matukũ 2, Mwei wa 7, 1990, imaamai ila syendaa kũvĩndũa silikalĩ nĩsyoosie kĩsio kĩla kyathyũlũlũkĩte Mbetheli. Kwa myei ĩtatũ, tũyaĩ tũtonya kũneena na ala maĩ nthĩ ingĩ, o vamwe na andũ maitũ ma mũsyĩ na ala maĩ ovisinĩ ũla mũnene. Kwaĩ ũtũli wa mĩao kĩla vandũ, ũnyivu wa lĩu, na aka aingĩ nĩmakwatawa kya vinya. Mathĩna asu maendeeie nthĩ yonthe vandũ va myaka 14.

Anne: Andũ ma mbaĩ imwe nĩmokitaa na kũaa andũ ma mbaĩ ingĩ. Imaamai syeevotoete mĩio ya kaũ na syeethĩawa syĩkĩĩte ngũa sya kũsaanyʼa nĩsyalikaa kĩla nyũmba na iyosa kyonthe kĩla ikwenda. Imwe syoonaa kũaa andũ o ta ũndũ ũmwe na “kũthĩnza ngũkũ.” Nĩsyeekĩaa isiĩĩi malelũnĩ na nĩsyakothaa kũaa andũ ala meenda kũvĩta na iyĩilianĩlya mĩĩ yoo. Ũndũ ũsu nĩweekĩkie vakuvĩ na ovisi wa ũvonge. Ngũsĩ mbingĩ nĩsyooaiwe, na amwe maĩ amisonalĩ elĩ.

Ana-a-asa nĩmeelikasya mũisyonĩ nũndũ nĩmavithaa ana-a-asa ma mbaĩ ila syamanthawa syũawe. Amisonalĩ na athũkũmi ma Mbetheli o namo no meekaa oou. Vau Mbetheli, ana-a-asa amwe makĩĩte makauma kwoo makomaa ngolovanĩ ya nthĩ na angĩ mekalaa lumunĩ yitũ ngolovanĩ ya mbee. Twekalaa na andũ mũonza.

Paul: Kĩla mũthenya, imaamai isu nĩsyatataa kũlika Mbetheli nĩ kana syone ethĩwa nĩtwavithĩte andũ. Kĩla ĩvinda vathi ũu, andũ elĩ nĩmaendaa nza wa mbingĩlo kũneena namo, na angĩ elĩ maisyaĩlya  ndĩlĩsyanĩ. Ethĩwa ala elĩ me nza wa mbingĩlo maiĩte moko moo ngalĩko ya mbee, twamanyaa maũndũ me sawa. Ĩndĩ maia moko moo ĩtina, kĩu kyoonanasya kana nĩtwavithũkĩwa, na kwoou ala masyailasya ndĩlĩsyanĩ nĩmavithaa na mĩtũkĩ ana-a-asa maitũ.

Anne: Ĩtina wa syumwa mbingĩ, ve nguthu ya imaamai yalikile kya vinya. Nĩ na mwĩĩtu-a-asa ũngĩ nĩtweevithie mbavu vala vaĩ na kavati yaĩ na vandũ mũndũ ũtonya kwĩvitha. Mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩweevinyĩlĩĩile kamwanyanĩ kaĩ vau eanĩa. Imaamai isu nĩsyatũatĩĩie ngolovanĩ ya mbee ikuĩte mavuti. Nĩsyakũnangie mũomo ithatĩte mũno. Paul nĩwatatie kũisiĩĩa kwa kwasya, “Kĩveti kyakwa kĩ mbavu.” Nditũngĩĩa ũvwaũ wa ĩla kavati, nĩyakũnie kelele mũno na nĩnakuie ĩvinda ndivanga syĩndũ ila syaĩ vau, na kwoou nĩnambĩĩie kũthĩlĩa kuma mũtwe nginya nyaaĩ. Nĩneesĩ navingũa mũomo ndelemete, nĩmeũmanya ve vandũ ve vandũ. Kwoou nĩnavoyie ndekumya wasya ndimwĩsũva Yeova andetheesye. Ĩtina wa ũu, nĩnavingũie mũomo na navota kũmakethya o nĩuĩtye. Ũmwe woo nĩwanduutile avĩtĩte na athi ĩmwe ĩmwe kũvingũa ĩla kavati na amĩvulũkanyʼa. Oonie ta wavenyʼa naĩ aema kwĩthĩa mũndũ. E na imaamai ila ingĩ nĩmamanthie lumunĩ isu ingĩ nginya kamwanyanĩ kaĩ kĩalanĩ. Ĩndĩ o nakwʼo mayaaĩthĩa mũndũ.

Paul: Kwa myei yĩana ũna, twaĩ na ũnyivu wa lĩu. Kaingĩ, tũyeethĩawa na kĩndũ tũya kwakya. Ĩndĩ ũthaithi wa kwakya wa Mbetheli weethĩawa ta “kyaũya kya kwakya” nũndũ nĩwatũnengae vinya wa kũmĩĩsya kĩla mũthenya.

Nĩtweesĩ kana twathi kũmantha lĩu na kĩwʼũ, tũyaĩ tũtonya kũsũvĩa ala twavithĩte, na ũu waĩ ũtonya kũtuma moawa. Mavinda amwe, Yeova atũnengae kĩla tũkwenda ĩvinda yĩla yaĩlĩte na kwa nzĩa ya mwanya. Nĩwathĩnĩkĩaa mavata maitũ na kĩu nĩkyatumaa tũusya.

Maũndũ nĩmaendeeie kũthũkĩĩa nthĩ ĩsu, ĩndĩ kwĩthĩwa twĩsĩ ũwʼo nĩkwatwĩkĩie vinya. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmalasimĩkaa kũkĩĩa kũndũ kũngĩ mavinda kauta nĩ kana masũvĩe mathayũ moo, ĩndĩ nĩmaendeeaa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu na kwĩkala mauĩtye. Amwe maisye kana kũmĩanĩsya na mawetu asu “kwamombanasya kwondũ wa ũla thĩna mũnene.” Atumĩa na ana-a-asa ma mũika nĩmekaa kyonthe kĩla matonya matetheesye ana-a-asa moo me na ũkũmbaũ. Yĩla makĩĩa kũndũ kũngĩ, nĩmatethanasya na nĩmambĩĩaa kũtavanyʼa isionĩ isu. Eka ũu, nĩmatũmĩaa o kĩla meũkwata ku ithekanĩ kwaka Nyũmba sya Ũsumbĩ na mayũmbanĩa vo. Kũmbana vamwe nĩkwamekĩaa vinya ĩvindanĩ yĩu yũmũ na kũtavanyʼa nĩkwamatetheeasya kũmĩĩsya. Yĩla tũũnyaĩĩkya syĩndũ sya ũtethyo, nĩtwakiitawa ngoo mũno kwona mayĩtya mĩvuko ya kũtavanyʼa vandũ va ngũa. Andũ aingĩ ala meeyoneete maũndũ mathũku kaũnĩ ũsu nĩmethukĩĩasya ũvoo mũseo. Nĩmasengʼaa mũno kwona ũndũ ana-a-asa meethĩawa mendanĩte na me atanu; kwa wʼo, mailye ta kyeni kĩvindunĩ. (Mt. 5:​14-16) Na nũndũ ana-a-asa  maitũ maĩ na kĩthito kingĩ, kĩu nĩkyatumie imaamai imwe itwʼĩka ana-a-asa maitũ.

Paul: Mavinda amwe, nĩtwalasimĩkaa kuma nthĩ ĩsu. Kwa ngelekanyʼo, ve ĩvinda yĩmwe twaendie katatũ kwa kavinda kakuvĩ na ve savalĩ ilĩ twaendie mwaka mũima. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe waĩ misonalĩ nĩwaeleisye nesa ũndũ tweewʼaa yĩla twalasimĩka kũthi. Aisye: “Twĩ Ngileati, twamanyĩiwʼe kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kuma ngoonĩ yĩla twĩ iandanĩ sitũ, na ũu nowʼo tweekie. Kwoou kũmatia makwatĩtwe nĩ maũndũ ta asu kwatumaa tũũmĩa mũno!” Ũndũ wa kũtanĩthya nĩ kana nĩtwaendeeaa kũmatwʼĩĩka twĩ nthĩ ila syathyũlũlũkĩte Liberia.

Anne: Twĩ Mwei wa 5, 1996, nyie na angĩ atatũ nĩtwoosie ngalĩ ya Mbetheli na twakua mathangũ maingĩ maĩ na ũvoo wa vata ĩũlũ wa wĩa witũ kũu Liberia. Nĩtwendaa kũthi kĩsio kĩngĩ kĩte mũisyo, kĩla kyaĩ kĩlomita 16 (maili 10) kuma vala twaĩ. Ĩndĩ twakũsya oou, nĩtwavithũkĩiwe. Imaamai nĩsyatũĩkisye isasi nzevenĩ, syatũũngamya, na syambumya nyie na angĩ elĩ ngalĩnĩ, na syathi nayo Paul e nthĩnĩ. Twaũngamie vau tũtelemete mũno. Ĩndĩ tũtataĩĩe, nĩtwoonie Paul aumĩla nguthunĩ ya andũ okĩte vala tũĩ auĩte kĩtulyanĩ. Twambie kwona ta waathwa na kĩsasi, ĩndĩ twasũanĩa keka nĩwaathwa, ndethĩwa aitembea! Kĩmaamai kĩmwe nĩkyo kyamũkũnĩte kĩimũluuta aume ngalĩnĩ. Ũseo nĩ kana ndaũmĩĩte mũno.

Ve ngalĩ ya ita yaĩ vau ũtee yausĩe andũ maĩ atelemu mũno. Nũndũ vayaĩ mwanya nthĩnĩ, nĩtweevũnyĩlile kũu ũtee. Ndeleva nĩwakinyie mauta na mĩtũkĩ nginya weethĩa tũkilyĩ kũvalũka. Nĩtwamwĩsũvie aũngame, ĩndĩ aĩ mũtelemu mũno nginya ũkethĩa ndatwĩwʼa. O na vailye ũu, nĩtwaendeeie kwĩvũnyĩla na tũitwʼĩka nĩtwavika twaĩ anou mũno na mĩĩ yitũ yathĩlĩaa nũndũ wa wia.

Paul: Yĩla kĩla ũmwe wasyaisye ũla ũngĩ, eethĩie e na ngũa syĩ na kĩko, itembũkangĩte mũongo, na tũyaĩ tũtonya kũĩkĩĩa kana twaĩ o thayũ. Nĩtwakomie vandũ kĩwanzanĩ vakuvĩ na ndeke yaathangĩtwe na isasi, ĩla yatũtwaie Sierra Leone mũthenya ũla waatĩĩe. Nĩtwatanie mũno kwĩthĩwa twĩ thayũ, ĩndĩ nĩtwathĩnĩkĩaa ana-a-asa maitũ mũno.

Anne: Nĩtwavikie o nesa Mbetheli ya Freetown, Sierra Leone, na ana-a-asa kũu nĩmatũthĩnĩkĩie nesa. Ĩndĩ nĩnambĩĩie kũtindaa nĩsũanĩĩte maũndũ ala meekĩkĩte Liberia. Mũthenya, nekalaa nĩtũĩĩe na nĩ na wia mwingĩ na noonaa ta ngũota. Na ũtukũ, nakothaa kũamũka nĩthĩlĩĩte na nĩ mũtelemu mũno ndyona ta ve ũndũ mũthũku ũũngwata. O na vaĩ vinya kũveva. Paul nĩwangwataa kwʼoko na aivoya vamwe nakwa. Nĩtwainaa mbathi sya Ũsumbĩ nginya ngaeka kũthĩlĩa. Noonaa ta ngũwaa ndũũka na ndieka kũtwʼĩka misonalĩ.

Ndikolwa nĩ kĩla kyeekĩkie ĩtina wa ũu. Kyumwa o kĩu, nĩtwakwatie makaseti elĩ. Ĩkaseti yĩmwe yaĩ Amkeni! ya Matukũ 8, Mwei wa 6, 1996. Yaĩ na kĩlungu kyaĩtye, “Kukabiliana na Mishiko ya Hofu ya Ghafla.” Ĩkaseti yĩu nĩyandetheeisye kũelewa thĩna ũla naĩ nawʼo. Ya kelĩ yaĩ Mũsyaĩĩsya wa Matukũ 15, Mwei wa 5, 1996, yĩla yaĩ na kĩlungu kyaĩtye, “Wao Hupata Wapi Nguvu Zao?” Ĩkaseti yĩu yaĩ na visa wa kĩmbalutwʼa kĩ na nthwau ndilĩku. Kĩlungu kĩu kyaeleetye kana o ũndũ syĩmbalutwʼa syĩthĩawa itonya kũendeea kũya na kũũlũka o na kau nthwau syasyo nĩ ndilĩku mũno, o naitũ no tũendeee kũtetheesya angĩ tũtetheewʼe nĩ veva wa Yeova, o na kau nĩtũmĩĩte mũno ngoonĩ. Ũsu waĩ lĩu wa kĩ-veva na Yeova anengie wʼo ĩvindanĩ yĩla yaaĩlĩte vyũ. (Mt. 24:45) Nĩnamanthie ilungu ingĩ ila syaneeneaa ũndũ ũsu na nasyũmbanyʼa vamwe. Syandethisye mũno. Ĩtina wa ĩvinda, mosũanĩo asu nĩmaendie mathelete.

Paul: Kĩla ĩvinda twasyoka Liberia, twatanaa mũno. Mũthyanĩ wa 2004, twekalĩte kĩandanĩ kitũ kwa ĩvinda ya vakuvĩ myaka 20. Ĩvinda yĩu, kaũ waĩ wathelile. O na kwaĩ na mĩvango ya kwambĩĩsya myako ovisinĩ wa ũvonge. Ĩndĩ tũtataĩĩe, nĩtwanengiwe kĩanda kyeũ.

Mwa ũndũ ũsu ndwaĩ laisi. Twaĩ ndũũ mũno na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ma Liberia, na kwoou tũyendaa kũmatia. Ĩndĩ nũndũ tũithi Ngileati nĩtwatiĩte endwa maitũ na tũkeeyonea ũndũ Yeova watũathimĩte mũno wĩana, nĩtweetĩkĩlile kĩanda kĩu. Twatũmiwe nthĩ mũtũi ya Ghana.

 Anne: Tũyuma Liberia nĩtwaĩie mũno. Nĩtwasengʼie mũno yĩla mwana-a-asa ũmwe mũkũũ weetawa Frank watũtavisye: “No nginya mũlwe nithyĩ!” Na ĩndĩ nĩwaeleisye kĩla woonanasya. Atwĩie: “Nĩtwĩsĩ kana mũyĩsa kũlwa nithyĩ, ĩndĩ no nginya mwende na ngoo yonthe ana-a-asa na eĩtu-a-asa menyu kĩandanĩ kĩu kyeũ. Kyumĩte kwa Yeova, na kwoou mathĩnĩkĩei nesa vyũ.” Kĩu watũtavisye nĩkyatwĩkĩie vinya na kyatũtetheesya kũmantha anyanya eũ nũndũ kũu no andũ avũthũ matwĩsĩ na kĩla kĩndũ kyaĩ kyeũ kwitũ.

Paul: Ĩndĩ ĩtina wa kavinda, nĩtwendie mũno ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ma Ghana. Kwaĩ na Ngũsĩ mbingĩ mũno kũu! Nĩtweemanyĩisye maũndũ maingĩ twasũanĩa ũĩkĩĩku na mũĩkĩĩo mũlũmu wa anyanya asu eũ. Ĩndĩ ĩtina wa kwĩthĩwa Ghana myaka 13, ve ũndũ ũngĩ wa kũsengyʼa waumĩlile. Nĩtwakũlilwʼe tũthi ovisinĩ wa ũvonge wa East Africa, ũla wĩ Kenya. O na kau nĩtweewʼaa tũikosa mũno anyanya maitũ ala twatiĩte Ghana na Liberia, nĩtwakwatie na mĩtũkĩ anyanya angĩ eũ nthĩ ya Kenya. Na o ta Ghana na Liberia, kũũ kwĩ na vata mũnene wa atavanyʼa.

Anne: Nĩngwatĩtwe nĩ maũndũ momũ mũno thayũnĩ wakwa ala mavinda amwe matumaa nĩkwatwa nĩ wia mũno. Yĩla twekala kĩsionĩ kĩ na mũisyo kana twakwatwa nĩ maũndũ momũ mũno, kĩu no kĩtume tũwaa kana tũkaitavĩwa mũno ngoonĩ. Tũyĩsa kwĩkwatya Yeova atũsũvĩane na maũndũ asu kwa nzĩa ya kyama. O na ũmũnthĩ, yĩla neewʼa wasya wa mavuti kana isasi, nĩwʼaa kĩwʼũ kyetĩka nda na ndyanda moko. Ĩndĩ nĩnĩmanyĩĩtye kwĩkwatya nzĩa syonthe ila Yeova ũtũmĩaa kũnenga vinya, o vamwe na ũtethyo wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa makwa. Na eka ũu, nĩnĩyoneete kana yĩla nalũmanyʼa na mũvango wakwa wa kwĩka maũndũ ma kĩ-veva, Yeova no andetheesye ngaendeea kũmĩĩsya kĩandanĩ kyakwa.

Paul: Mavinda amwe, andũ mangũlasya, “Nĩwendete kĩanda kyaku?” Nthĩ imwe syĩthĩawa syĩ mbanake mũno, ĩndĩ maũndũ no maalamũkane vyũ. Kwoou kĩla twĩthĩawa twendete mũnango ti nthĩ ĩla tũĩ. Twĩthĩawa twendete mũno ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Na o na kũtwʼĩka tumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo, ithyonthe twĩthĩawa na woni ũvwʼanene ĩũlũ wa Yeova. Twoonaa ta twatũmĩtwe twĩkĩe ana-a-asa maitũ vinya, ĩndĩ ũwʼo nĩ kana nĩmo matwĩkĩaa vinya.

Kĩla ĩvinda twathamĩĩa nthĩ ĩngĩ, nĩtwonaa ngwatanĩo ya mwanya ĩla andũ ma Yeova methĩawa nayo. Kĩu nĩ kyama kya Yeova! Ethĩwa nĩtũkwĩkala kĩkundinĩ kya andũ make, no twĩkale tũte na nzika kana tũkeethĩawa na andũ ma mũsyĩ na vandũ vasũvĩĩku. Nĩtũĩkĩĩe vyũ kana twaendeea kũmwĩkwatya Yeova, akatũnengae vinya wa kũmĩanĩsya na maũndũ o na meva ala matonya kũtũkwata.—Avi. 4:13.