1. Nĩ ũndũ wĩva Matha waĩkĩĩe ĩũlũ wa mwana-a-inyia? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

MATHA aĩ mũmanyĩw’a wa Yesũ, na eka ũu Yesũ nĩwamwendete. Ĩndĩ ĩvinda yĩmwe nĩwakwatiwe nĩ kyeva kingĩ mũno akw’ĩĩwa nĩ mwana-a-inyia, Lasalo. Ve vandũ waĩ akwata ũkiakisyo? Ĩĩ, na Yesũ nĩwamũĩkĩĩthisye ũu. Amwĩie atĩĩ: “Mwana-a-inyia waku akathayũũka.” Ndeto isu Yesũ wamũtavisye iyaĩ imũminĩa kyeva kyake vyũ, ĩndĩ ndaaikaĩa. Matha amũsũngĩie ũũ: ‘Nĩnĩsĩ akathayũũka ũthayũũkyonĩ wa mũthenya wa mũminũkĩlyo.’ (Yoa. 11:20-24) Nĩwaĩkĩĩe vyũ kana mwana-a-inyia akathayũũkw’a ĩvinda yũkĩte. Ĩndĩ Yesũ nĩweekie kyama. Mũthenya ũsu nĩw’o wathayũũkisye Lasalo.

2. Nĩkĩ we ũkwenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũla Matha waĩ naw’o?

² Nĩtwĩsĩ kana ũmũnthĩ Yesũ kana Ĩthe wake mayĩsa kũtwĩkĩa kyama ta kĩu. Ĩndĩ we nũĩkĩĩe vyũ o ta Matha kana mwendwa waku akathayũũkw’a ĩvinda yũkĩte? Nũtonya kwĩthĩwa ũkw’ĩĩwe nĩ mũemeu kana mũkau, inyia waku, kana ĩthe waku, kana o ũsũu kana ũmau. O na no kwĩthĩwa ũkw’ĩĩwe nĩ mwana. Ndũlea kwĩthĩwa wĩw’aa ũyenda mũno kũmũkumbatĩa, kũea ngewa nake, na  kũtana vamwe nake. Ũndũ ũla wa kũtanĩthya nĩ kana twĩ na kĩtumi kĩseo kya kwasya o ta Matha: ‘Nĩnĩsĩ mwendwa wakwa akathayũũka.’ Ĩndĩ nũseo kĩla Mũklĩsto avindĩĩsye maũndũ ala matumaa tũĩkĩĩa kana wĩkwatyo ũsu nĩ wa w’o.

3, 4. Maũndũ ala Yesũ weekĩte matonya kwĩthĩwa meekĩie vinya ata mũĩkĩĩo wa Matha?

³ Nũndũ Matha ekalaa vakuvĩ na Yelusaleme, nũtonya kwĩthĩwa ataaona ũthayũũkyo wa ũla mwana wa kĩveti ndiwa, kĩla kyekalaa Naini vakuvĩ na Kalilii. Ĩndĩ ndaema kwĩthĩwa eew’ĩte ngewa ĩsu. O nayo ngewa ya kelĩtu ka Yailu kala Yesũ wathayũũkisye ndĩthĩwa yaamũvĩtũka. Ala maĩ nyũmba na kelĩtu kau “nĩmeesĩ nĩ kakw’ũ.” Ĩndĩ Yesũ akakwatie kw’oko na asya: “Kelĩtu, ũkĩla.” Na ti ngũĩ, nĩkookĩlile ndatĩkanĩ ĩsu. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Matha na mwĩĩtu-a-inyia, Meli, nĩmeesĩ kana Yesũ nũtonya kũvosya awau. Kwondũ wa ũu, kĩla masũanĩaa nĩ kana keka Yesũ aĩ vakuvĩ Lasalo atanakw’a, ndaema kũmũvosya. Ĩndĩ nũndũ yu mũnyanyae wa Yesũ aĩ anakw’a, mo maĩ na wĩkwatyo wĩva? Nĩtwoona Matha aiweta kana nĩweesĩ Lasalo akathayũũka ĩvinda yũkĩte, “mũthenya wa mũminũkĩlyo.” Nĩkĩ waĩkĩĩte ũu na ngoo yonthe? Na nĩkĩ we ũtonya kũĩkĩĩa vyũ kana kũkeethĩwa na ũthayũũkyo ĩvinda yũkĩte na nũtonya kwĩsa kwona endwa maku ĩngĩ?

⁴ Ve itumi nzeo sya kũkũĩkĩĩthya ũu. Nĩtũũneenea itumi imwe katĩ wa isu. Tũyĩka ũu nũtonya kwona maũndũ amwe me Ndetonĩ ya Ngai ũtaasũanĩa kana nĩmakonetye wĩkwatyo waku wa kwĩsa kwonana ĩngĩ na endwa maku.

5. Nĩ kyaũ kyatumĩte Matha atethĩwa na nzika kana Lasalo akathayũũkw’a?

⁵ Nĩwoona kana Matha ndaasya, ‘Nĩĩkwatya mwana-a-mwaitũ akathayũũka’? Aisye: ‘Nĩnĩsĩ akathayũũka.’ Ndeto isu syĩonany’a kana nĩwaĩkĩĩte vyũ ũndũ ũsu, na kĩtumi nũndũ nũtonya kwĩthĩwa eesĩ ngewa sya andũ mathayũũkiw’e o na Yesũ ataaĩsa kwambĩĩa ũthũkũmi wake. Isu nĩ ngewa ũtonya kwĩthĩwa eew’ĩte mũsyĩ na ĩsinakokenĩ e wa mũika. Ekai tũsũanĩe ngewa itatũ iwetetwe Maandĩkonĩ.

6. Nĩ kyama kĩva Eliya weekie, na kĩu kyatethisye Matha ata?

⁶ Kyama kya mbee kya ũthayũũkyo kyeekiwe nĩ Eliya ĩvinda yĩla Ngai wambĩĩe kũmũnenga vinya wa kwĩka syama. Ve kĩveti ndiwa kyekalaa ndũanĩ yaĩ ũtee wa ũkanga yeetawa Nzelavathi, ĩla yaĩ kĩsionĩ kya Voenike. O na kau kĩveti kĩu kyaĩ ngya, nĩkyoonisye Eliya ũlau. Nũndũ wa kĩtumi kĩu, Ngai nĩweekie kyama nĩ kana kĩveti kĩu vamwe na mwana wakyo maikaminwe nĩ yũa. Aĩkĩĩthisye kana mũtu ũla kyaĩ naw’o ndũnathela na mauta ala kyaĩ namo mainoleka. (1 Asu. 17:8-16) Ĩtina wa ĩvinda mwana wakyo nĩwawaie na akw’a. Eliya eew’a ũu nĩwaendie kũkĩtetheesya. Akwatie mwĩĩ wa mwana ũsu na avoya akyasya: “Ngai wakwa, nĩngũkwĩsũva, thayũ wa mwana ũũ ũsyoke nthĩnĩ wake ĩngĩ.” Na nĩ w’o, mwana ũsu nĩwathayũũkie! Ngai nĩweewie mboya ya Eliya. Ũsu nĩw’o ũthayũũkyo wa mbee kũwetwa Mbivilianĩ. (Soma 1 Asumbĩ 17:17-24.) Vate nzika, Matha nĩweew’ĩte ngewa ĩsu ĩtaĩ yũla.

7, 8. (a) Elesya ũndũ Elisa weekie nĩ kana atetheesye kĩveti kyaĩ na kyeva kingĩ. (b) Kyama kĩla Elisa weekie kĩonany’a ũtonyi wĩva Yeova wĩthĩawa naw’o?

⁷ Kyama kya kelĩ kya ũthayũũkyo kũwetwa Maandĩkonĩ nĩ kĩla kyeekiwe nĩ mwathani Elisa, ũla nĩwe woosie mwanya wa Eliya. Elisa e Sunemu nĩwathokiw’e nesa mũno nĩ mũndũ mũka ũmwe waĩ Mũisilaeli na waĩ nguma. Elisa nĩwathanie kana Ngai akanenga kĩveti kĩu na mũũme wakyo mwana, na ũu nĩw’o kwaendie o na kũtw’ĩka kyaĩ ngũngũ na mũũme wakyo aĩ mũkũũ. Vavĩtie myaka kauta na kana kau kakw’a. Wĩona kĩveti  kĩu ta kyeew’ĩe kyakũnĩka ata? Kyeetisye mũũme mwanya na kyathi kyalo kya maili ta 19 (kĩlomita 30) nginya Kĩĩmanĩ kya Kameli, vala kyeethĩie Elisa. Mwathani Elisa nĩwatũmie mũthũkũmi wake Ngeasi ku Sunemu akathayũũkye kana kau maikaavika. Ĩndĩ Ngeasi nĩwaemiwe nĩ kũkathayũũkya. Ĩtina Elisa nĩwesie kũvika e na inyia wa kana.—2 Asu. 4:8-31.

⁸ Nĩvo ĩndĩ Elisa weevingĩie nyũmba e na mwĩĩ wa kana kau na avoya. Eeka ũu kyama nĩkyeekĩkie na kana kau kathayũũka. Kĩveti kĩu kyatanie ta kĩ kyatũngĩwa mwana wakyo! (Soma 2 Asumbĩ 4:32-37.) Kĩveti kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyalilikanile ndeto ila Aana, ũla wekalĩte ateũsyaa, wawetie mboyanĩ atwaa Samueli akathũkũmae ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. Aana aisye: “Yeova . . . nũtheeasya kũvika Seoli, na nĩwambatasya kuma vo.” (1 Sam. 2:6) Kyama kĩu kyeekĩkie Sunemu nĩkyoonanisye nesa vyũ kana Ngai e ũtonyi wa kũthayũũkya.

9. Elesya ũndũ ngewa ya katatũ ya ũthayũũkyo kũwetwa Mbivilianĩ ĩkonetye Elisa.

⁹ Ve ũndũ ũngĩ wa kũsengy’a weekĩkie ĩtina wa kĩkw’ũ kya Elisa. Aminĩte myaka mbee wa 50 e mwathani na ĩndĩ ‘awaa ũwau ũla wamũaie.’ Ĩtina wa ĩvinda, Isilaeli nĩyavithũkĩiwe nĩ ita sya amaitha. Kũvikĩĩa vau mwĩĩ wa Elisa waĩ woie watiala o mavĩndĩ. Kavindanĩ o kau ve Aisilaeli maendete kũthika mũndũ ũngĩ waĩ anakw’a. Ĩla moonie amaitha asu mamavithũkĩĩte, mekisye kimba kya mũndũ ũsu mbũanĩ ĩla yaĩ na mavĩndĩ ma Elisa. Ngewa ĩsu yaĩtye atĩĩ: “Na mũndũ ũsu o akiita mavĩndĩ ma Elisa, athayũũka, na aũngama na maũũ make.” (2 Asu. 13:14, 20, 21) We wĩona Matha ta weew’aa ata asũanĩa ĩũlũ wa syama isu sya ũthayũũkyo? Vate nzika, ndalea kwĩthĩwa amanyie kana Ngai nũkĩlĩtye kĩkw’ũ vinya. O naku no ũtetheke mũno wavindĩĩsya syama isu. Kũvindĩĩsya syama isu no kũkũĩkĩĩthye vyũ kana Ngai e ũtonyi ũte maela.

10. Mwĩĩtu-a-asa weetawa Tavitha akwatiwe nĩ kyaũ na Vetelo eekie ata?

¹⁰ Maandĩkonĩ ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto ve athũkũmi angĩ aĩkĩĩku ma Ngai mathayũũkisye andũ. Ngelekany’o nzeo nĩ ya Yesũ. Nĩtwoona kana nĩweekie kyama kya ũthayũũkyo e vakuvĩ na ndũa ya Naini na ĩla waĩ mũsyĩ kwa Yailu. Ũngĩ nĩ mũtũmwa Vetelo. O nake nĩwathayũũkisye mũndũ mũka Mũklĩsto weetawa Ndolokasi (Tavitha). Vetelo nĩwaendie vala mwĩĩ wa mũndũ mũka ũsu waiĩtwe weteele kũthikwa. Athengeeie mwĩĩ ũsu na avoya. Amina kũvoya aisye atĩĩ: “Tavitha, ũkĩla.” Vau kwa vau Tavitha nĩwathayũũkie na Vetelo “amanenga we, e thayũ.” Kĩu kyaĩ kyama kĩnene nũndũ nĩkyatumie “aingĩ mamwĩtĩkĩla Mwĩaĩi.” Andũ asu maĩ matonya kumya ũkũsĩ mũseo ĩũlũ wa Mwĩaĩi, na mũno ĩũlũ wa ũtonyi wa Yeova wa kũthayũũkya.—Meko 9:36-42.

11. Luka asisya Eutikusi aĩkĩĩthisye kyaũ, na kyama kĩla kyeekiwe kyatumie ala angĩ mew’a ata?

¹¹ Ve angĩ makũsĩĩe kyama kĩngĩ kya ũthayũũkyo. Ĩvinda yĩmwe mũtũmwa Vaulo nĩwaendie kĩsionĩ kya Teloa kĩla ũmũnthĩ kĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Turkey welekele ũthũĩlonĩ wa syũa. E kũu nĩweekĩie ũmbano ngolovanĩ ĩũlũ na aumya ũvoo nginya ũtukũ katĩ. Mwanake ũmwe weetawa Eutikusi ekalĩte ndĩlĩsyanĩ ethukĩĩsye. Ĩndĩ ambĩĩsya kwombosya na avalũka kuma ngolova ya katatũ nginya nthĩ. Nĩvatonyeka Luka, ũla waĩ ndakĩtalĩ, akethĩwa no we waĩ wa mbee kũvika vala vaĩ Eutikusi. Amũsisya nĩwaĩkĩĩthisye kana ndeekĩte o kũũmĩa ĩndĩ nĩ w’o aĩ mũkw’ũ. Vaulo atheeie vala ve mwĩĩ wa Eutikusi na aũvalũkĩla na aũkumbatĩa na ĩndĩ asya: “Thayũ wake wĩ o nthĩnĩ wake.” Wĩona ala makũsĩĩie kyama kĩu ta meewie makiitwa ngoo ata? Nũndũ nĩmeesĩ nesa vyũ mwanake ũsu aĩ anakw’a na yu nĩwathayũũkw’a, no nginya kĩu kĩthĩwe kyatumie “makiakiw’a ũndũ ũtee ũnini.”—Meko 20:7-12.

12, 13. Nĩ makũlyo meva tũũneenea makonetye syama sya ũthayũũkyo ila twaneenea?

¹² Ngewa isu syawetwa vau ĩũlũ no iũtetheesye o ũndũ syatetheeisye Matha. No iũtetheesye ũĩkĩĩe vyũ kana Ngai witũ, ũla nĩwe Mũnengani wa thayũ, e na ũtonyi wa kũthayũũkya mũndũ amina kũkw’a. Kĩla kĩkwendeesya ngewanĩ isu nĩ kana ĩvindanĩ yĩu Yeova weekaa syama nĩwatũmĩie athũkũmi make aĩkĩĩku ta Eliya, Yesũ, kana Vetelo kũthayũũkya kĩla ũmwe wa andũ asu. Nao nata ala makwie mavindanĩ ala Ngai ũteekaa syama ta isu? Mo aũme na aka aĩkĩĩku ala mekalaa mavinda ta asu Ngai ũteekaa syama isu maĩ matonya kwĩthĩwa na wĩkwatyo kana akathayũũkya andũ ĩvindanĩ yũkĩte? Mo nĩmaĩ matonya kwĩw’a ũndũ Matha weew’aa ĩla waisye ũũ ĩũlũ wa mwana-a-inyia: ‘Nĩnĩsĩ akathayũũka ũthayũũkyonĩ wa mũthenya wa mũminũkĩlyo’? Nĩ kyaũ kyatumĩte ethĩwa na wĩkwatyo ũsu, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma o naku wĩthĩwa naw’o?

¹³ Ve ilungu syĩ nthĩnĩ wa Ndeto ya Ngai mbeveee syonanĩtye kana athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova nĩmeesĩ kũkeethĩwa ũthayũũkyo ĩvinda yũkĩte. Eka twone imwe.

14. Ngewa ya Avalaamu yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa ũthayũũkyo?

¹⁴ Kwasũanĩa ũndũ Ngai weeie Avalaamu ekane na Isaka, o na kau ũsu nĩ mwana wekalĩte eteele kwa ĩvinda ĩasa. Yeova amwĩie: “Osa yu mwana waku, mwana waku e ũmwe, ũla wendete, o Isaka, ũende . . . ũkamũthembee vo ethĩwe nthembo ya kũvĩvw’a.” (Mwa. 22:2) Kwasũanĩa ũndũ Avalaamu weewie eewa ũu. Yeova aĩ athanie kana mbaĩ syonthe ikaathimwa kwĩsĩla nzyawa ya Avalaamu. (Mwa. 13:14-16; 18:18; Alo. 4:17, 18) O na eka ũu, Yeova nĩwawetete nesa kana ũathimo ũsu ũkeethĩwa “nthĩnĩ wa Isaka.” (Mwa. 21:12) Ĩndĩ w’o wathani ũsu wesaa kwĩanĩa ata Avalaamu athemba Isaka? Vaulo nĩwaveveewe aelesya kana Avalaamu aĩ na mũĩkĩĩo kana Ngai nũtonya kũthayũũkya Isaka o na akw’a. (Soma Aevelania 11:17-19.) Mbivilia ndyaĩtye kana Avalaamu eekwatasya eeka ũndũ Yeova wamwĩaĩa, mwanae nũkũthayũũkw’a ĩtina wa masaa meana ũna, mũthenya ũmwe, kana o kyumwa kĩmwe. Avalaamu ndaĩ esa kũmanya mwanae akathayũũkw’a ĩndĩĩ. Ĩndĩ nĩwaĩkĩĩe vyũ kana Yeova akathayũũkya Isaka.

15. Yovu aĩ na wĩkwatyo mwaũ?

¹⁵ O nake ũla mũthũkũmi mũĩkĩĩku wa Yeova weetawa Yovu aĩ na wĩkwatyo wa kwona ũthayũũkyo ĩvinda yũkĩte. Nĩweesĩ kana mũtĩ watemwa, nũtonya kũthongoosya mbonge ingĩ ta mũtĩ weeka kũvandwa. Ĩndĩ mũndũ akw’a, nde ũndũ ũngĩ wĩsa kwĩka.  (Yovu 14:7-12; 19:25-27) Mũndũ ũsu ndesa kwĩyũkĩlya mbũanĩ vala ũthikĩtwe na ayĩkala thayũ ĩngĩ. (2 Sam. 12:23; Sav. 89:48) Ĩndĩ Yovu ndendaa kwasya kana Ngai ndatonya kũthayũũkya mũndũ. Twĩasya ũu nũndũ o na we mwene nĩwawetie kana ĩvinda yĩkavika Yeova amũlilikane. (Soma Yovu 14:13-15.) O na ũu wĩ o vo, Yovu ndeesĩ mũthenya ũsu ũkavika ĩndĩĩ. Kĩla weesĩ nesa nĩ kana Mũmbi ũla woombie andũ onthe aĩ atonya kũmũlilikana na aimũthayũũkya, na ndaĩ na nzika kana akeeka ũu.

16. Mwathani Ndanieli eekĩiwe vinya ata nĩ mũlaĩka?

¹⁶ Mũndũ ũngĩ mũĩkĩĩku tũsomaa ngewa yake Maandĩkonĩ ma Kĩevelania nĩ Ndanieli. Ndanieli amũthũkũmie Ngai e mũĩkĩĩku kwa myaka mingĩ na kw’oko kwa Yeova kwaĩ vamwe nake. Ĩvinda yĩmwe mũlaĩka nĩwatũmiwe akamwĩkĩe vinya nũndũ we “nĩwendetwe mũno.” Amwĩie: “Mũuo nĩwĩthĩwe kwaku,” na ongela kũmwĩa: “Ĩthĩwa na vinya.”—Nda. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Ndanieli athiwe kyaũ?

¹⁷ Ndanieli aĩ na myaka ta 100 na nĩwathengeee kũkw’a. Kwoou nũtonya kwĩthĩwa eekũlasya kĩla kĩmweteele. We nĩweeteele kwĩsa kũthayũũkw’a? Vate nzika, ũsu nĩ wĩkwatyo waĩ naw’o. Mũsoanĩ wa mũthya ĩvukunĩ ya Ndanieli, Ngai amũĩkĩĩthisye ũũ: “Ĩendee, we, kũvika mũminũkĩlyo; nũndũ nũkathũmũa.” (Nda. 12:13) O na kau Ndanieli aĩ mũkũũ, nĩweesĩ kana akw’ũ nĩmathyũmũĩte nũndũ kũti “ũsũanĩo, kana ũmanyi, kana ũĩ, Seoli” vala makomete. Na nĩweesĩ kana vau no vo ũelete. (Mũta. 9:10) Ĩndĩ ũsu ti w’o waĩ wĩthĩwe mũthya wake. Nĩwanengiwe wĩkwatyo.

¹⁸ Mũlaĩka ongeleele kũmũtavya kana ‘akaũngama kĩandanĩ kyake mũminũkĩlyonĩ wa mĩthenya.’ Ĩndĩ ndaatavw’a nĩ mũthenya wĩva kana esaa kweteela ĩvinda yĩana ata. Ndanieli aĩ akw’e na aithyũmũa. Ĩndĩ ĩla mũlaĩka wamwĩie kana ‘akaũngama kĩandanĩ kyake’ ĩvindanĩ yũkĩte nĩwaeleiwe kana nĩwathwa ũthayũũkyo ĩtina wa kwĩkala e mũkw’ũ kwa ĩvinda ĩasa. Kĩu kyesaa kwĩanĩa ‘mũminũkĩlyonĩ wa mĩthenya.’

19, 20. (a) Ngewa ila twaneeneea syĩkwata mbau ata ndeto ila Matha watavisye Yesũ? (b) Twĩneenea ũndũ ũngĩ wĩva ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁹ Vate nzika, Matha aĩ na kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa kana nũndũ mwana-a-inyia, Lasalo, akwie e mũĩkĩĩku, “akathayũũka ũthayũũkyonĩ wa mũthenya wa mũminũkĩlyo.” Kũsũanĩa kĩla Ndanieli wathiwe vamwe na mũĩkĩĩo mũlũmu ũla Matha waĩ naw’o, nĩkwaĩle kũtuma Aklĩsto mekala me na wĩkwatyo. Na wĩkwatyo ũsu nĩ kana kũkeethĩwa na ũthayũũkyo.

²⁰ Nĩtwoona kana syama ila syeekĩkie nĩsiĩkĩĩthasya nesa kana ũthayũũkyo nĩ wĩkwatyo wa w’o, na vate nzika, ala makwie makeethĩwa thayũ ĩngĩ. O na ĩngĩ nĩtwoona kana aũme na aka ala mamũthũkũmaa Ngai nĩmeesĩ nesa kana ĩvinda yũkĩte kũkeethĩwa na ũthayũũkyo. Ĩndĩ vo ve ũndũ ũtonya kwonany’a kana watho wa ũthayũũkyo ndũlea kwĩsa kwĩanĩa o na ethĩwa wathaniwe tene? Ethĩwa wĩ vo, kĩu kĩthĩwa ne kĩtumi kĩngĩ kya kũtuma tũĩkĩĩa vyũ, o tondũ Matha waĩkĩĩie, kana kũkeethĩwa na ũthayũũkyo. Ĩndĩ w’o watho ũsu ũkeanĩa ĩndĩĩ? Twĩneenea makũlyo asu ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.