VAENDIE ata maũndũ mayĩsa kwĩkala ũu? Eka ngũelesye. Nasyaiwe Matukũ 29, Mwei wa 7, 1929, na neanĩa kĩsionĩ kya Bulacan, kĩla kĩ nthĩ ya Philippines. Tũyaĩ na syĩndũ mbingĩ nũndũ ĩvinda yĩu nthĩ yitũ yaĩ na thĩna mwingĩ wa mbesa (economic depression). Nĩkwambĩĩe kau ĩla naĩ wa mũika. Tũendeangĩe ita sya Japan nĩsyavithũkĩie nthĩ ya Philippines. Ĩndĩ nũndũ twekalaa vaasa na taoni, kaũ ũsu ndwaavika kĩsionĩ kitũ. Tũyaĩ na letiũ, televiseni, o na tũyakwataa makaseti ma maũvoo, kwoou twamanyaa maũndũ twatavw’a nĩ andũ angĩ.

Kwitũ tũsyaĩtwe twĩ nyanya, na ninyie wa kelĩ. Ĩla naĩ na myaka nyanya ũmau na ũsũa nĩmambosie ngekalae namo. O na kũtw’ĩka twaĩ ma Katholeki, Ũmau ndaleanaa na maũndũ ma ndĩni ingĩ, na kwoou nĩwoombanĩtye mavuku maingĩ ma ndĩni ala wanengawe nĩ anyanyae. Nĩngũlilikana aimbony’a tũvuku tũtatũ tweetawa Protection, Safety, na Uncovered tũla twaandĩkĩtwe na kĩthyomo kya Tagalog. * O na nĩwambonisye Mbivilia. Nĩnatanĩaa kũsoma Mbivilia, na mũno mũno ala mavuku ana ma Ũvoo Mũseo. Kĩu nĩkyatumie nenda kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ.—Yoa. 10:27.

Ita sya Japan syesie kuma Philippines mwakanĩ wa 1945. Ĩvindanĩ yĩu asyai makwa nĩmambĩie nĩnĩsyoke mũsyĩ. Ũmau nĩwambĩkĩie vinya nĩnũke. Kwoou nĩnenũkie.

Ĩtina wa ĩvinda ĩnini, twĩ Mwei wa 12, 1945, kakundi ka Ngũsĩ sya Yeova kaumĩte taoninĩ ya Angat nĩkookie kũtavany’a ndũanĩ yitũ. Mũtumĩa ũmwe Ngũsĩ nĩwookie kwitũ na atũmanyĩsya kĩla Mbivilia yaĩtye kĩkethĩwa “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo.” (2 Tim. 3:1-5) Nĩwatũthokisye tũi vandũ vamanyĩaw’a Mbivilia ũtũinĩ mũna waĩ vakuvĩ na witũ. Nyie nĩnaendie o na kau asyai makwa mayaathi. Vaĩ andũ ta 20, na amwe nĩmakũlilye makũlyo ma Mbivilia.

Nũndũ ndyaeleawa kĩla maneeneaa, noonie nĩ kavaa nũkĩle nĩthi. Ĩndĩ nakililye ndyũkĩla mambĩĩa kwina wathi wa Ũsumbĩ. Neewie wathi ũsu wĩ mũseo mũno, na nũndũ wa ũu navanga kwĩkala. Wathi na  mboya syathela, kĩla ũmwe nĩwathokiw’e ũmbanonĩ waĩ taoninĩ ya Angat Wakyumwa ũla waatĩĩe.

Nyie na angĩ twaendie mũendo wa vakuvĩ maili atano (kĩlomita 8) tũyĩsa kũvika mũsyĩ kwa mwana-a-asa weetawa Cruz nũndũ nĩvo ũmbano ũsu waĩ. Vookie andũ 50. Kĩla kyanzeng’isye mũthenya ũsu nĩ kwona syana nini iyumya maelesyo o na kau maũndũ ala maneeneawa kuma Mbivilianĩ maĩ maito. Nĩnaendangie maũmbanonĩ asu na ĩndĩ mũthenya ũmwe nathokw’a nĩ mwana-a-asa ũmwe mũkũũ weetawa Damian Santos nĩkomele kwake. Tene mwana-a-asa ũsu aĩ meya ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu aĩ vainia. Ũtukũ ũsu twekalile nthĩ mũno tũineenea Mbivilia.

Tene ũsu aingĩ maitũ twoosaa ĩtambya mĩtũkĩ twamanya ũw’o wa mũsingi wa Mbivilia. Ĩtina wa kũthi maũmbanonĩ mavinda kauta, ana-a-asa mangũlilye nĩ na angĩ, “Nĩmũkwenda kũvatiswa?” Namasũngĩie namea, “Ĩĩ, nĩngwenda.” Nĩneesĩ kana nĩnendaa ‘kũmũthũkũma Mwĩaĩi Klĩsto.’ (Ako. 3:24) Kwĩ Matukũ 15, Mwei wa 2, 1946, twaendie ũsĩnĩ waĩ o vau vakuvĩ na navatiswa nĩ na mwana-a-asa ũngĩ.

Nĩtwamanyie kana nũndũ yu twaĩ Aklĩsto avatise, nĩtwaaĩle kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ ya kũtavany’a tũteũtĩĩa. Ĩtambya yĩu noosie yĩyaatanĩthya ĩthe-akwa. Ambĩie atĩĩ: “We wĩ mũnini mũno, ndwaĩle kũtavany’a. Na eka ũu, kũindwa ũsĩnĩ kũikũtw’ĩkĩthya mũtavany’a.” Namũeleisye kana nĩ kwenda kwa Ngai tũtavany’e ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. (Mt. 24:14) Na nasyoka namwĩa, “Nĩnaĩle kwĩanĩsya wĩvĩto ũla namwĩvĩtĩe Ngai.” Ĩvinda yĩu nĩw’o ĩthe-akwa wandavisye ndeto ila nĩwetie mwambĩĩonĩ wa ngewa ĩno. Nĩwatw’ĩte vyũ kũmbata ndikatavany’e. Na ũsu nĩw’o waĩ mũthenya wakwa wa mbee kũtia syĩndũ nĩ kana nĩanĩsye mĩvango ya kĩ-veva.

Cruz na mũsyĩ wake nĩmambosie nĩkalae namo taoninĩ ya Angat. O na nĩmambĩkĩie vinya nĩtw’ĩke vainia, na meekĩa vinya mwĩĩtu ũla woo ĩlumaita wĩtawa Nora eke oou. Ithyelĩ twoosie ũvainia Ĩtuku 1, Mwei wa 11, 1947. Nora aendie taoninĩ ĩngĩ, nakwa naendeea kũtavany’a Angat.

Mwakanĩ wakwa wa katatũ kuma noosa ũvainia, mwana-a-asa weetawa Earl Stewart nĩwaumie ovisinĩ wa ũvonge ooka kumĩsya andũ mbee wa 500 ũvoo, ala moombanĩe kĩwanzanĩ kĩna taoninĩ ya Angat. Aumisye ũvoo ũsu na Kĩsũngũ, na ĩndĩ amina nalika vo nĩelesye kwa ũkuvĩ na kĩthyomo kya Tagalog kĩla waneenea. Naendete sukulu myaka mũonza tũ, ĩndĩ kĩla kyandethisye nĩ kana alimũ maitũ makothaa kũtũmĩa Kĩsũngũ maitũsomethya. Kĩndũ kĩngĩ kyatumie nĩmanya Kĩsũngũ nĩ kana mavuku ma Tagalog ma kwĩmanyĩsya Mbivilia maĩ manini mũno. Nũndũ wa ũu maingĩ ala nasomaa maĩ ma Kĩsũngũ. Kwoou nĩnamanyĩte Kĩsũngũ kya kwĩana ũkethĩa no nĩtw’ĩke mũtavuta ũvoonĩ ũsu na mavindanĩ angĩ ĩtina wa vau.

Mũthenya ũsu naĩ mũtavuta wa ũvoo wa Mwana-a-asa Stewart, nĩwaweteie kĩkundi kĩla kyaĩ vau Angat kana ovisi wa ũvonge nĩwendaa kwĩta vainia ũmwe kana elĩ mathi makathũkũme Mbetheli. Maaĩle kũthi kũkwatĩĩa amisonalĩ ala maendaa ũmbanonĩ mũnene wa Theocracy’s Increase Assembly ũla weekiwe mwaka wa 1950, New York, Amelika. Ninyie ũmwe neetiwe nĩthi. Nĩnatiie ĩngĩ syĩndũ imwe naĩ nasyo, natia kũndũ neesĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa nathi kũtetheesya wĩa Mbetheli.

Navikie Mbetheli Matukũ 19, Mwei wa 6, 1950, na nambĩĩa wĩa ũla nanengiwe. Mbetheli yaĩ nyũmba nene ngũũ yathyũlũlũkĩtwe nĩ mĩtĩ mĩnene. Yaakĩtwe kĩwanzanĩ kyaĩ kya eka ilĩ na nusu (1 ha). Vathũkũmaa ana-a-asa ta ĩkũmi na elĩ matatwaanĩte. Kwakya tene natethasya wĩa ikonĩ. Na ĩndĩ kuma saa itatũ ũu nathũkũmaa vala vavũĩawa ngũa, na wĩa wakwa waĩ kũkũna vasi. Ĩtina wa lĩu wa mũthenya naatĩĩa mũtalatala o ũsu. Ĩla amisonalĩ masyokie kuma ũla ũmbanonĩ mũnene wa nthĩ mbingĩ ndyaaĩnũka ĩndĩ naendeeie o kũthũkũma vau Mbetheli. Noovaa makaseti nĩ kana matũmwe, ngavanga ũndũ ala metĩtye makaseti meũmakwata, na nĩnathũkũmaa ovisinĩ wa kũthokya aeni. No twasye nathũkũmaa wĩa w’onthe ũla nanengwa.

Nĩ na angĩ thanthatũ kuma nthĩ ya Philippines nĩtwathokiw’e tũthi kĩlasi kya 20 kya Sukulu ya Ngileati mwaka wa 1952. Ũndũ ũsu wandanĩthisye mũno. Ĩndĩ syĩndũ mbingĩ ila twoonie na maũndũ maingĩ ala tweekie twĩ Amelika maĩ maũndũ tũtaĩ twaaona. Kwaĩ kĩvathũkany’o vyũ na ũndũ maũndũ mailyĩ kaũtũinĩ kaitũ.

Kwa ngelekany’o, twaĩ no nginya twĩmanyĩsye kũtũmĩa masinĩ imwe sya sitima na mĩio ya nyũmba  tũteesene nayo. Nayo nzeve ya kũu yaĩ kĩvathũkany’o vyũ na ya kwitũ! Mũthenya ũmwe naamũka kwakya naumaalile nza noona kwĩ kweũ mũno na kwĩ kwanake. Yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda yakwa ya mbee kwona ĩa. Na nĩw’o namanyie kaĩ kwĩ ĩa kwĩthĩawa kũthithĩte mũno ũu!

Ĩndĩ kwĩka moalyũku asu kũyaĩ thĩna mũnene nũndũ nĩnatanĩaa mũno maũndũ maseo ala tweemanyĩasya kũu Ngileati. Ala matũmanyĩasya nĩmatũmĩaa nzĩa nzeo syatũvikĩaa ngoonĩ. O na nĩtweemanyĩisye kwĩka ũkunĩkĩli nesa na kwĩmanyĩsya nesa. Vate nzika, maũndũ ala nemanyĩisye nĩ Ngileati nĩmandetheeisye naseũvangya ngwatanĩo yakwa na Yeova.

Namina sukulu natũmiwe ta vainia wa mwanya kwa kavinda kĩsionĩ kya New York City kĩtawa Bronx. Kĩu nĩkyanengie mwanya wa kũthi ũmbanonĩ mũnene wa New World Society Assembly ũla weekĩiwe o kũu Bronx kwĩ Mwei wa 7, 1953. Ĩtina wa ũmbano ũsu mũnene nĩnasyokie Philippines ngatethye wĩa ũngĩ nanengiwe.

Ana-a-asa ala maĩ ovisinĩ wa ũvonge mambĩie atĩĩ: “Yu twĩenda ũthi ũkatethye wĩa wa kũthyũlũlũka.” Kĩu nakyo kyesaa kũnenga mwanya wa kũatĩĩa nyaaĩ sya Mwĩaĩi, ũla o nake waendaa taoninĩ syĩ kũasa na ndũanĩ syĩ kũasa akatetheesye malondu ma Yeova. (1 Vet. 2:21) Kĩsio kĩla naaĩwe nĩthyũlũlũkae kyoosete kĩsio kĩnene kya kĩthama kĩla kĩnene vyũ kya Philippines kĩtawa Luzon. Kĩsio kĩu naaĩwe nĩthyũlũlũkae kyakuĩte ivalo nene sya Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, na Zambales. Nĩ kana nĩvike taoni imwe naĩ no nginya nĩsĩle ila Iĩmanĩ sya Sierra Madre syĩ ivaũũko na mavia. Kũyaĩ ngalĩ syaendaa taoninĩ isu. Nũndũ wa ũu, neekaa kũkũlya atwai ma maloli ethĩwa no nĩlĩse ngekalĩla iting’ĩ ila meethĩawa makuĩte. Mavinda maingĩ nĩmambĩtĩkĩlasya, ĩndĩ kũthi na maloli asu kũyaĩ mũyo.

Ikundi mbingĩ iyaĩ nene mũno na iyekalĩte mũno kuma syambĩĩw’a. Kwoou ana-a-asa ikundinĩ isu nĩmatanĩaa mũno namatetheesya kũvanga maũmbano na ũtavany’a nesa.

Ĩtina nĩnesie kũaĩwa kĩsio kĩngĩ kya kũthyũlũlũka, kĩla kyakwete ngalĩko ya Bicol yonthe. Tũkundi twingĩ tũla twaĩ vau twataanĩsye mũno, na mavainia ma mwanya no ĩndĩ maĩ manambĩĩa kũtavany’a kũu. Mũsyĩ ũmwe naendie neethĩie wĩ kyoo kĩsaeny’e. Meekĩte kwĩnza kalima na ĩndĩ makakelany’a mĩtĩ ĩlĩ ĩũlũ wako. Ĩla nakinyie mĩtĩ ĩsu navotie nayo kalimanĩ. Ndikaaĩtw’a ĩta nambie kũvatethya wĩa mwingĩ mũno wa kwĩthesya!

Nĩ kũu Bicol nĩw’o nambĩĩe kũsũanĩa Nora, ũla wambĩĩe ũvainia ngalĩko ya Bulacan. Ĩvinda yĩu namũsũanĩaa aĩ vainia wa mwanya Dumaguete City, na nĩnaendie kũmwona kw’o. Nĩtwatinie kũandĩkanĩa valũa na ĩndĩ ĩtina wa kavinda twatwaana mwaka wa 1956. Kyumwa kya mbee twatwaana twaendie kũthyũlũlũka kĩkundi kĩ Kĩthamanĩ kya Rapu Rapu. Vau kĩthamanĩ kĩu nĩtwalasimĩkie kũthi mũno na maaũ  twĩsĩle kũndũ kwĩ iĩma, ĩndĩ natanĩie ta kĩ kũtetheesya ana-a-asa me isionĩ syĩ vaasa nĩ na kĩveti kyakwa!

Twatethisye wĩa wa kũthyũlũlũka nĩ na Nora kwa kĩlungu kya myaka ta ĩna na ĩndĩ tweetwa ovisinĩ wa ũvonge tũkathũkũme vo. Twambĩĩe kũthũkũma Mbetheli Mwei wa 1, 1960, na kwoou nĩtũvekalĩte mũno. Ĩvindanĩ yĩla nĩtwĩe Mbetheli nĩnĩmanyĩĩtye maũndũ maingĩ nũndũ wa kũthũkũma na ana-a-asa me na ianda nene, nake Nora nũthũkũmĩte mawĩa meana ũna Mbetheli.

Nũndũ wĩ Mbetheli nũmanyaa maũndũ maingĩ, nĩnĩw’aa nĩ mũathime kwĩyonea ũndũ wĩa wa Yeova wĩanĩte nthĩ ya Philippines. Ĩla nakinyie Mbetheli ya mbee nĩ mwanake, nthĩ ya Philippines yaĩ atavany’a ta 10,000. Ũmũnthĩ ũũ kwĩ atavany’a mbee wa 200,000 na athũkũmi ma Mbetheli maana maingĩ, ala mathũkũmaa na kĩthito nĩ kana wĩa wa kũtavany’a ũendeee.

O ũndũ wĩa waendeeie na kũsonga mbee, now’o ovisi ũla waĩ vo wa Mbetheli waendie ũnyivĩte. Nĩvo ĩndĩ Nzama Ĩla Ĩtongoesye yatwĩie tũmanthe kĩwanza twake ovisi ũngĩ mũnenange. Noosanie na mwana-a-asa ũla waũngamĩe mũvĩa wa kũtumbĩthya mavuku twalika ũtũinĩ, ũla watwĩe andũ aingĩ ma China. Twaendie kĩla nyũmba tũikũlya ene kana ve ũmwe wenda kũtũthooesya kĩwanza. Tũyaakitya mũndũ ũkwenda kũtũteea. O na mũtũi ũmwe eekie kũtwĩa: “Ithyĩ andũ ma China tũitesaa. Twĩkaa kũthooa.”

Mũthenya ũmwe tũtataĩĩe mũndũ ũmwe waĩ na kĩwanza nĩwookie atũkũlya kana no twende kũkĩthooa nũndũ nĩwathamaa athi Amelika. Maũndũ ala meekĩkie ĩtina wa vau matũsaanĩisye nginya twoona ta tũkũota. Mũtũi ũngĩ nake avangie nũkũta kĩwanza na eekĩa ala angĩ maĩ vakuvĩ nake vinya o namo mathoosye. O na nĩtwesie kũthooa kĩwanza kya ũla mũndũ watwĩĩte “Ithyĩ andũ ma China tũitesaa.” Ĩtina wa kavinda kanini twakwatie kĩwanza kyaĩ kĩnene mala atatũ kwĩ kĩla kyaakĩtwe ovisi wa Mbetheli. Ndi na nzika kana Yeova Ngai nĩwendaa ũndũ ũsu wĩkĩke.

Mwaka wa 1950 ninyie naĩ mũnini vyũ katĩ wa ala maĩ Mbetheli. Yu nĩ na kĩveti kyakwa nithyĩ akũũ vyũ. Ndyĩlilaa nĩ kwĩthĩwa naatĩĩie Mwĩaĩi o kũla kw’onthe wambonisye. Nĩ w’o asyai makwa nĩmandũngilye, ĩndĩ Yeova nũnengete mũsyĩ ũngĩ mũnene wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Ndi na nzika o na vanini kana o na ethĩwa twanengwa wĩa wĩva, Yeova ndaleaa kũtũnenga kyonthe kĩla twĩ na vata nakyo. Nyie nĩ na Nora nĩtũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ wa moseo ala ũtwĩkĩte, na nĩtũkwĩkĩa angĩ vinya mamũtate.—Mal. 3:10.

Ve ĩvinda Yesũ wathokisye mumya ũmwe wa koti weetawa Mathayo Livai amwĩa atĩĩ: “Mbikĩla.” Athokw’a eekie ata? Mbivilia yaĩtye: “Nake atia syĩndũ syonthe, na ookĩla amũvikĩla.” (Luka 5:27, 28) O nakwa nĩnĩkwatĩte myanya ta ĩsu, na nĩngwĩkĩa onthe vinya kuma ngoonĩ meke oou nĩ kana mone moathimo maingĩ.