1,  2. Ĩandĩko ya Aevelania 13:4 yaĩlĩte kũtwĩkĩa vinya twĩke ata?

WE NĨWENDETE kũnenga Yeova ndaĩa? Ndũlea kwĩthĩwa na wendi ũsu! Na nengĩ nĩwaĩle kũmũnenga ndaĩa. Nake nũkwathĩte kũũnenga ndaĩa weeka ũu. (1 Sam. 2:30; Nth. 3:9; Ũvu. 4:11) Ũndũ ũngĩ Yeova wendaa nĩ kwona ũinenga ala angĩ ndaĩa, ta kwa ngelekany’o, anene ma silikalĩ. (Alo. 12:10; 13:7) Ĩndĩ ve kĩndũ kĩmwe twaĩlĩte kũkĩnenga ndaĩa mũno. Kĩndũ kĩu nĩ mũtwaano.

² Mũtũmwa Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Mũtwaano nũtaĩwe nĩ andũ onthe, na ũkomo wĩthĩwe ũte mũvukye.” (Aevl. 13:4) Vaulo ndeekaa o kũtavya andũ kĩla wĩsĩ. Ũsu nĩ ũtao wanengae Aklĩsto nĩ kana memanyĩsye kũnenga mũtwaano ndaĩa na maikaũvũĩe ngũĩ. We wonaa mũtwaano ũu, na mũno mũno ũla waku, ethĩwa wĩ mũtwae kana nũtwaanĩte?

3. Yesũ anenganie ũtao wĩva wa vata ĩũlũ wa mũtwaano? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

³ Ethĩwa nũnengete mũtwaano ndaĩa, ũatĩĩe ngelekany’o nzeo mũno. Yesũ aĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ wanengete mũtwaano ndaĩa. Yĩla Avalisi mamũkũlilye ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano, amaweteie kĩĩ Ngai waisye aetee Atamu mũka: “Kwondũ wa ũu mũndũ akatia ĩthe na nyinyia, . . . namo elĩ makeethĩwa mwĩĩ ũmwe.” Asyokie asya: “Ala Ngai ũlũmanĩtye, mũndũ ndakamataan’ye.”​—Soma Maliko 10:2-12; Mwa. 2:24.

4. Yeova ambĩĩisye mũtwaano e na kĩeleelo kĩva?

 ⁴ Ndeto isu sya Yesũ syĩonany’a kana nĩweesĩ mũtwaano wambĩĩiw’e nĩ Ngai, na akindĩlĩĩla kana andũ matwaana mayaĩle kũtaanĩsya. Vai vandũ Ngai waatavya Atamu na Eva kana ve mwanya wa kũthasya mũtwaano. Yĩla Ngai wambĩĩisye mũtwaano ũsu wa mbee mũũndanĩ wa Eteni, kĩeleelo kyake kyaĩ asu “elĩ” methĩwe mwĩĩ ũmwe tene na tene.

5. Vethĩawa vailye ata mũndũ akw’ĩĩwa nĩ mũka kana mũũme?

⁵ Ĩndĩ nĩwĩsĩ nesa vyũ kana naĩ ya Atamu nĩyaetie moalyũku maingĩ. Ũalyũku ũmwe wookie nĩ kana andũ nĩmambĩĩe kũkw’a, na nũndũ wa ũu, weethĩa mĩtwaano ndyamba kwĩkala tene na tene. Ĩvinda yĩla mũtũmwa Vaulo waandĩkaa kana Aklĩsto mai ungu wa Mĩao ya Mose, nĩwawetie kana mũtwaano nũthelaa ũmwe akw’a. Ũndũ ta ũsu wamina kwĩkĩka, ũla watiwa ethĩawa e mũthasye kũtwawa kana kũtwaana ĩngĩ.​—Alo. 7:1-3.

6. Mĩao ya Mose ĩtũtetheeasya ata kũelewa ũndũ Ngai wonaa mũtwaano?

⁶ Mĩao ĩla Ngai wanengie mbaĩ ya Isilaeli nĩyawetie maũndũ mana ĩũlũ wa mũtwaano. Mĩao ĩsu nĩyanenganĩte mwanya wa kũtwaa mbee wa kĩveti kĩmwe. Ũsu nĩ ũndũ weekawa o na Ngai atanamba kũnengane ĩ Mĩao. Ĩndĩ Mĩao ĩsu nĩyeekĩĩte mũndũ ũtwaĩte iveti siana ũna mĩvaka nĩ kana ndakaũmĩsye kĩmwe kana syana imwe. Kwa ngelekany’o, ethĩwa Mũisilaeli nĩwatwaĩte kĩveti kyaĩ ngombo na ĩtina ongela kĩngĩ, Mĩao yaĩtye kana nĩwaĩle kũsũvĩa kĩu kya mbee o ũndũ ũnakĩsũvĩaa. Aaĩle kũendeea kũkĩmanthĩa ngũa, lĩu, na aiendeea kũkĩka maũndũ ala maĩle kwĩkwa mũtwawa. Ngai endaa aendeee kũkĩsũvĩa na aithĩnĩkĩa mavata makyo. (Kuma 21:9, 10) Ithyĩ tũi ungu wa Mĩao, ĩndĩ twamĩsisya nĩtwonaa kana Yeova ndendaa mũtwaano ũivũĩwa ngũĩ. Vate nzika, kĩu nĩkĩtũtetheeasya tũnenge mũtwaano ndaĩa.

7, 8. (a) Kwosana na ĩandĩko ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 24:1, Mĩao ya Mose yawetete ata ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano? (b) Yeova onaa ata kũthasya mũtwaano?

⁷ Nao Mĩao ĩsu yaĩtye ata ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano? Ngai nĩwanenganĩte mwanya wa kũthasya mũtwaano, o na kau ndwaĩ mũvango wake kuma mwambĩĩonĩ mũndũ na mũka mataanĩsye. (Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 24:1.) Mũisilaeli aĩ na mwanya wa kũthasya mũtwaano na mũka wake ethĩwa “nĩwonete ũndũ ũtaĩle kwake.” Mĩao ĩsu ndyaeleetye “ũndũ ũtaĩle” nĩ wĩva. Ĩndĩ no nginya wĩthĩe nĩ mwĩkalĩle wĩ nthoni kana ũndũ mũvuku, na ti tũmaũndũ tũte vala tũĩ. (Kũt. 23:14) Ũndũ wa kũmakya nĩ kana kũvikĩa ĩvindanĩ ya Yesũ, Ayuti aingĩ mamanthaa kũthasya mũtwaano “kwondũ wa kĩla ũndũ.” (Mt. 19:3) Vai ũmwe witũ wenda kwĩthĩwa na woni ta ũsu o na vanini.

⁸ Mwathani Malaki nũtũtavĩtye ũndũ Ngai wonaa kũthasya mũtwaano. Ĩvindanĩ ya Malaki, vayaĩ vinya kwona mũndũũme aitũmĩa ũseleke nĩ kana athasye mũtwaano wake na ‘mũka wake wa ũthoo.’ Aũme nĩmatonya kwĩthĩwa meekaa ũu nĩ kana matwae aka aninangi matamũthaithaa Ngai. Nĩkyo kĩtumi Ngai waveveee Malaki aandĩke woni ũũ wake ĩũlũ wa ũndũ ũsu: “Nĩnĩmenaa ũndũ ũsu wa mũleano.” (Mal. 2:14-16) Kĩu kyosanĩte nesa vyũ na kĩĩ Ndeto ya Ngai ĩwetete ĩũlũ wa ũla mũtwaano wa mbee: “Mũndũ mũũme . . . akalũman’ya na mũka wake: nao makeethĩwa mwĩĩ ũmwe.” (Mwa. 2:24) O nake Yesũ aĩ na woni ta ũsu wa Ĩthe nũndũ aisye: “Ala Ngai ũlũmanĩtye ĩndĩ, mũndũ ndakaamataan’ye.”​—Mt. 19:6.

9. Elesya ndeto sya Yesũ ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Maliko 10:11, 12.

⁹ Mũndũ no akũlye-ĩ, ‘Vo ve kĩtumi o na kĩmwe kĩnengete Mũklĩsto mwanya wa kũthasya mũtwaano na aisyoka atwaane kana atwawe ĩngĩ?’ Kwasũanĩa ndeto ila Yesũ wawetie  ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano. Aisye: “O ũla ũkamũeka mũka wake, na aitwaa ũngĩ, nĩwamũvĩtanĩsya mũka kwa kwĩka ũlaalai: na ethĩwa mũka ewe akamũeka mũũme, na aitwawa nĩ ũngĩ, nũnũũlaalaa.” (Mko. 10:11, 12; Luka 16:18) Ĩandĩko yĩu yĩonany’a kana Yesũ nĩwanengete mũtwaano ndaĩa, na endaa ala angĩ meke o take. Awetie kana mũndũ akathasya mũtwaano wake mũka atekĩte ũlaalai na aitwaana ĩngĩ, ethĩwa ayĩka ũlaalai. O nakyo kĩveti kĩkeka oou mũũme atekĩte ũlaalai, kĩthĩwa kĩyĩka ũlaalai. Vethĩawa vailye ũu nũndũ o na andũ mathasya mũtwaano woo vate ũlaalai ũneekwa, mũtwaano ũsu ndwĩthĩawa ũnathela. Na kĩtumi nũndũ Ngai aendeeaa kũmatala ta “mwĩĩ ũmwe.” Eka ũu, Yesũ aisye kana mũndũũme athasya mũtwaano kĩveti kĩtekĩte ũlaalai, ethĩawa akĩlikya mũisyonĩ wa kũlaalaa. Ũu ũtonyeka ata? Ĩvindanĩ ya Yesũ, mũndũũme athasya mũtwaano, kĩveti kyaĩ kĩtonya kwĩw’a kyaĩle kũtwawa ĩngĩ nĩ kana kyone mũndũ wa kũkĩsũvĩa. Nakyo kĩkatwawa ĩngĩ, kĩthĩwa kĩyĩka ũlaalai.

10. Nĩ kĩtumi kĩva kĩnengete Mũklĩsto mwanya wa kũthasya mũtwaano na aitwawa kana aitwaana ĩngĩ?

¹⁰ Yesũ awetie kana ve kĩtumi o kĩmwe kĩla kĩnengete mũndũ mwanya wa kũthasya mũtwaano. Aisye: ‘Nĩngũmwĩa, O ũla ũkamũeka mũka wake, ate o kwondũ wa ũlaalai [kwa Kĩkiliki, por·neiʹa], na aitwaa ũngĩ, nũnũũlaalaa: na ũla wĩmũtwaa ũsu ũeketwe nũnũũlaalaa.’ (Mt. 19:9) Mbeange wa vau, nĩwawetete ũndũ ta ũsu ĩvindanĩ ya ũla Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ. (Mt. 5:31, 32) Mavindanĩ asu elĩ, Yesũ nĩwawetie ndeto “ũlaalai.” Ndeto ĩsu ĩkuĩte naĩ kauta sya kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano. Naĩ isu nĩ ũthaaa, ũmalwaya, mũndũ ũtatwaanĩte kũmanyana kĩ-mwĩĩ na ũngĩ ũte mũtwae, aũme kũkoma na aũme kana aka na aka, na mũndũ kũkwata nyamũ. Kwa ngelekany’o, mũndũũme akeka ũlaalai, kĩveti no kĩtw’e kũthasya mũtwaano kana kĩkatw’a kũendeea kwĩkalany’a nake. Kĩkatw’a kũthasya mũtwaano, o nake Ngai atw’a kana mũtwaano ũsu nĩwathela.

11. Nĩkĩ Mũklĩsto ũtonya kũtw’a ndethasya mũtwaano o na ethĩwa e na kĩtumi kĩseo kya Maandĩko?

¹¹ Yesũ ndaaasya mũndũ eeka ũlaalai (por·neiʹa), no nginya ũla ũngĩ athasye mũtwaano. Kwa ngelekany’o, kĩveti no kĩtw’e kũendeea kwĩkalany’a na mũũme ĩtina wake kwĩka ũlaalai.  Nĩkĩ? Nũndũ no kwĩthĩwa o kĩmwendete, kana kĩkethĩwa kĩyũmbanĩtye kũmũekea na kĩikwatĩanĩa nake nĩ kana mokĩlye mũtwaano woo vamwe. Kũneena ũla w’o, kĩkathasya mũtwaano na kĩiema kũtwawa ĩngĩ, no kĩkwatwe nĩ mathĩna. Kwa ngelekany’o, nũũ ũkeanĩasya wendi wakyo wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ na mavata ala angĩ kĩtonya kwĩthĩwa namo? Nao nata kyeew’a kĩyenda mũtindany’a? Nĩmethĩwa me na syana? Kyathasya mũtwaano syana isu no iane nesa syĩ nthĩnĩ wa ũla w’o? (1 Ako. 7:14) Vate nzika, ũla ũvĩtĩw’e atw’a kũthasya mũtwaano, ndalea kũkomana na mathĩna maito.

12, 13. (a) Mũtwaano wa Osea wakwatiwe nĩ kyaũ? (b) Nĩkĩ Osea weetĩkĩlile kũsyokeanĩa na Ngomeli?

¹² Ngewa ya mwathani Osea nĩtũtetheeasya mũno kũelewa woni wa Ngai ĩũlũ wa mũtwaano. Ngai eeie Osea atwae mũndũ mũka weetawa Ngomeli, na amwĩa akatw’ĩka “ĩlwaya” na akasyaa “syana sya ũmalwaya.” Ngomeli ‘nĩwaitavie, na amũsyaĩa mwana.’ (Osea 1:2, 3) Nĩwesie kũitava ĩngĩ na asyaa mwĩĩtu na kĩvĩsĩ, na nĩvatonyeka ũkethĩa syana isu ilĩ sya ĩtina syaĩ sya ũlaalai. Ĩndĩ o na kau Ngomeli eekie ũlaalai ĩvinda mbee wa yĩmwe, Osea ndaamũtia. Mũthya, Ngomeli nĩwesie kũtia Osea na atw’ĩka ngombo. Ĩndĩ Osea nĩwaendie amũthooa nĩ kana atw’ĩke wake ĩngĩ. (Osea 3:1, 2) Yeova atũmĩie Osea nĩ kana onany’e ũndũ waekeete mbaĩ ya Isilaeli mavinda maingĩ nũndũ yekalaa ĩimũtia na ĩyambĩĩa kũthaitha ngai ingĩ. Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹³ Mũklĩsto akeka ũlaalai, ũla ũvĩtĩw’e ethĩwa e na ũtwi wa kwĩka. Yesũ aisye kana ũla ũvĩtĩw’e e na kĩtumi kya kũthasya mũtwaano, na no atwawe ĩngĩ kana akatwaana. Ĩndĩ akenda no amũekee. Akamũekea, ndethĩwa aivĩtya. Osea nĩwasyokeanĩie na Ngomeli. Mamina kũsyokeana, Ngomeli ndaaĩle kũkoma na mũndũũme ũngĩ. Osea ‘ndaamanyana kĩ-mwĩĩ’ na Ngomeli kwa kavinda. (Osea 3:3, NWT) Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, no nginya Osea ethĩwe ambĩĩe kũkoma nake ĩngĩ. Kwĩka ũu kwoonanisye kana Ngai nĩweeyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla andũ make ĩngĩ na ayĩkalany’a namo nesa o ta tene. (Osea 1:11; 3:3-5) Kũmanya ũu kũtonya kũtethya ata ala matwaanĩte? Mũklĩsto ũla ũvĩtĩw’e akakoma ĩngĩ na mũũme kana mũka, ethĩwa ayonany’a kana nũminĩte kũmũekea. (1 Ako. 7:3, 5) Aminĩte kũkoma nake, ndethĩwa na kĩtumi o na kĩmwe kya kũthasya mũtwaano. Kwoou kuma vau, maĩlĩte kũkwatana moko na maitetheanĩsya methĩwe na woni ta wa Ngai ĩũlũ wa mũtwaano.

14. Nĩ ũndũ wĩva wonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 7:10, 11 ũtonya kwĩkĩka mũtwaanonĩ?

¹⁴ Aklĩsto onthe maĩlĩte kwĩkĩa kĩthito manenge mũtwaano ndaĩa o tondũ Yeova na Yesũ mekaa. Ĩndĩ nũndũ twĩ ene naĩ, amwe nĩmatonya kũemwa nĩ kwĩka ũu. (Alo. 7:18-23) Kwoou tũyaĩle kũseng’a tũkewa kana Aklĩsto amwe ma ĩvinda ya atũmwa maĩ na thĩna mĩtwaanonĩ yoo. O na kau Vaulo nĩwaandĩkie kana “mũndũ mũka ndakamũlee mũũme,” mavinda amwe kĩu nĩkyeekĩkaa.​—Soma 1 Akolintho 7:10, 11.

15, 16. (a) Ethĩwa ala matwaanĩte me na mathĩna, maĩle kwĩka ata, na nĩkĩ? (b) Ũtao ũsu ũtonya kũtethya ata ala matwaanĩte na andũ mate etĩkĩli?

¹⁵ Vaulo ndaaelesya nĩ kyaũ kyatumaa amwe mataanĩsya. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ thĩna ndwĩthĩwa waĩ kĩndũ ta mũũme kũthi nza wa mũtwaano, ũndũ mũndũ mũka ũsu wĩthĩwa na kĩtumi kya kũthasya mũtwaano na aitwawa ĩngĩ. Vaulo aisye kana mũndũ mũka ta ũsu ataanĩsya na mũũme aaĩle kwĩyĩkalya “ate mũtwae, kana ethĩwa ti ũu, ew’ane na mũũme wake.” Na kĩtumi nũndũ methonĩ ma Ngai, asu elĩ no mũndũ na mũka. Ũtao wa Vaulo waĩ ũũ: Ethĩwa thĩna ti ũlaalai, kĩla mũndũ na mũka maaĩle kwĩka nĩ kwĩw’ana. Asu elĩ maaĩle kũmantha atumĩa ma kĩkundi nĩ kana mamatae na Mbivilia. Namo atumĩa matw’a kũmataa, maaĩle kũtata mũno maikendeesye ngalĩko ĩmwe.

 ¹⁶ Ĩndĩ maũndũ mesaa kwimba weethĩa ũmwe nĩwe mwĩtĩkĩli na nũkwenda kũatĩĩa myolooto ya Ngai. Ĩkũlyo nĩ, Ethĩwa ũmwe no we mwĩtĩkĩli, Ngai nĩwametĩkĩlĩtye kũtaanĩsya? O tondũ twamina kwona, Maandĩko mawetete kana ũlaalai nũnengete ala matwaanĩte kĩtumi kya kũthasya mũtwaano woo. Ĩndĩ Maandĩko maiwetete maũndũ ala matonya kũtuma ala matwaanĩte mataanĩsya. Vaulo aandĩkie: “Mũndũ mũka wĩ na mũũme ũtetĩkĩlĩte, nake mũũme enda kwĩkala nake, ndakamũlee mũũme.” (1 Ako. 7:12, 13) Ũtao ũsu nũtũkonetye.

17, 18. Nĩkĩ Aklĩsto amwe matwie kũmĩĩsya mũtwaanonĩ woo?

¹⁷ Mavinda amwe no wĩthĩe mwĩĩtu-a-asa wĩ na “mũũme ũtetĩkĩlĩte,” na ũyĩthĩa mũũme emũkua kwa nzĩa ĩkwonany’a vyũ kana ‘ndekwenda kwĩkala nake.’ Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa amũthĩnasya mũno nginya ũkethĩa o na mavinda amwe nũkũmũũmĩsya nginya akew’a vau vavikwa, thayũ wake kana ũima wake wa mwĩĩ wĩ mũisyonĩ. No kwĩthĩwa atamanthĩaa mũsyĩ wake, kana akethĩwa e maũndũ wĩkaa ũkethĩa ve vinya vyũ kwa mũka kũendeea kũmũthũkũma Yeova e mũĩkĩĩku. Maũndũ mekala ũu, Mũklĩsto mwene no atw’e kana o na ethĩwa mũndũ ta ũsu emwĩa ata, meko make meonany’a kana ‘ndekwenda kwĩkala nake,’ na kwoou ayona kũtaanĩsya nokw’o kũmatethya. Ĩndĩ Aklĩsto angĩ me thĩnanĩ ta ũsu nĩmatw’ĩte kũendeea kũmĩĩsya mũtwaanonĩ woo, na maitw’a kwĩka kyonthe kĩla matonya maĩlye mũtwaano ũsu. Nĩkĩ?

¹⁸ Nũndũ mbee, o na mataanĩsya, mũtwaano woo ndwĩthĩawa ũnathela. Na nũndũ meĩkala kĩla ũmwe e weka, mailea kũkomana na ala mathĩna tũwetie. Ve kĩtumi kĩngĩ Vaulo wanenganie kya kũendeea kwĩkalany’a. Aandĩkie: “Mũũme ũla ũtetĩkĩlĩte nũvathĩkĩte nũndũ wa mũka, na mũka ũtetĩkĩlĩte nũvathĩkĩte nũndũ wa mũũme: kethĩwa ti ũu syana syenyu syĩthĩwa syĩ mbuku; ĩndĩ yu nĩ ntheu.” (1 Ako. 7:14) Kwĩ Aklĩsto aingĩ aĩkĩĩku matwie kũendeea kwĩkalany’a na ala matwaanĩte namo o na kau kwĩka ũu kũyaĩ laisi o na vanini. Yu no makũsĩĩe kana kwĩka ũu kwaĩ na ũtethyo nũndũ ĩtina aũme moo kana aka moo nĩmesie kũtw’ĩka athaithi ma Yeova.​—Soma 1 Akolintho 7:16; 1 Vet. 3:1, 2.

19. Nĩkĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto kyusĩe mĩtwaano ĩendeee nesa?

¹⁹ Yesũ nĩwanenganie ũtao ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano, nake mũtũmwa Vaulo nĩwaveveewe atũtaa ĩũlũ wa kũtaanĩsya. Asu elĩ mendaa athũkũmi ma Ngai manengae mũtwaano ndaĩa. Isionĩ mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ, wĩthĩaa kĩkundi kya Kĩklĩsto kĩ na mĩtwaano mingĩ ĩendeee nesa. Na kĩkundinĩ ĩ kyaku no wone andũ aingĩ matwaanĩte mekalanasya nesa. Wĩthĩaa aũme asu nĩmendete iveti syoo, namo aka nĩmonanĩtye vyũ nĩmendete aũme moo na makamanenga ndaĩa. Kĩu kyonanasya kana andũ no manenge mũtwaano ndaĩa. Tũtanaa mũno nũndũ andũ milioni mbingĩ nĩmonanĩtye ndeto ii sya Ngai nĩ sya w’o: “Kwondũ wa ũu mũndũ akatia ĩthe na inyia, na akalũman’ya na kĩveti kyake; na me elĩ makatw’ĩka mwĩĩ ũmwe.”—Aev. 5:31, 33.