1. Yeova anengete asyai kĩanda kya kwĩka ata?

YEOVA oombie asyai maitũ ma mbee me na wendi wa kwĩthĩwa na syana. Nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaĩtye kana “syana nĩ ũtiĩwa kuma kwa Yeova.” (Sav. 127:3) Ũu nĩ kwasya ata? Twasye mũndũ ũmwe mwĩ ndũũ mũno nĩwaũnenga kĩvunda kya mbesa ũmwiĩe. We wĩw’a ata? Nĩ laisi ũkamba kũtana nũndũ kĩu kĩkwonethya kana nũkũĩkĩĩe. Ĩndĩ ndũlea kũthĩnĩka ũiseng’a wĩmũsũvĩĩa mbesa isu ata. Yeova nĩwe Mũnyanyae witũ ũla mũnene vyũ, na anengete asyai kĩndũ kĩ vata o na kwĩ mbesa. Amanengete kĩanda kya kũsũvĩa syana syoo na kũĩkĩĩthya kana syekala syĩ na ũtanu.

2. Twĩneenea makũlyo meva?

² Nũũ waĩle kũtw’ĩĩa ala matwaanĩte nĩmekwĩthĩwa na syana kana mayĩĩthĩwa nasyo, na nũũ waĩle kũmatw’ĩĩa makaimesya ĩndĩĩ? Namo asyai maĩle kwĩka ata nĩ kana syana syoo iane syĩ na ũtanu? Ekai twone myolooto ĩmwe yĩ Ndetonĩ ya Ngai ĩtonya kũtetheesya ala matwaanĩte meke motwi maseo.

3. (a) Nũũ waĩlĩte kũtw’a ethĩwa ala matwaana nĩmekwĩthĩwa na syana kana mayĩĩthĩwa nasyo? (b) Nĩ myolooto yĩva ya Mbivilia andũ ma mũsyĩ na anyanya ma ala matwaana maĩlĩte kũlilikana?

³ Kwĩ kũndũ kũmwe andũ masũanĩaa kana ala matwaana mayaĩle kwĩkala mũno matakwatĩte syana. O na asu matwaana nĩmatonya kũthing’ĩĩw’a nĩ andũ ma mũsyĩ kana o andũ angĩ masyae mwana mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Mwana-a-asa  wa Asia wĩtawa Jethro aisye, “Amwe me na syana kĩkundinĩ nĩmathing’ĩĩasya ala mate na syana masyae.” Mwana-a-asa ũngĩ wa Asia wĩtawa Jeffrey easya, “Andũ amwe meaa ala mate na syana kana maikona mũndũ wa kũmasũvĩa makũa.” Ĩndĩ ala matwaanĩte nĩmo maĩle kwĩtw’ĩĩa nĩmekwĩthĩwa na syana kana meĩkala mate nasyo. Ũsu nĩ ũtwi woo na mũio woo. (Aka. 6:5, maelesyo ma kwongeleela) Vate nzika, andũ ma mũsyĩ na anyanya nĩmendaa ala matwaana matanĩe mũtwaano woo. Ĩndĩ nĩmaĩlĩte kũlilikana kana asu matwaana nĩmo maĩlĩte kwĩtw’ĩĩa nĩmekwĩthĩwa na syana kana mayĩĩthĩwa nasyo.—1 Ath. 4:11.

4-5. Nĩ maũndũ elĩ meva ala matwaanĩte maĩlĩte kũneenea, na nĩ ĩvinda yĩva ĩseo ya kũmaneenea? Elesya.

⁴ Ala matw’ĩte kwĩthĩwa na syana maĩlĩte kũneenea makũlyo aa elĩ ma vata: Mbee, meenda kwĩthĩwa na syana ĩndĩĩ? Kelĩ, meenda kwĩthĩwa na syana iana? Ĩndĩ nĩ ĩvinda yĩva ĩseo ya kũneenea maũndũ asu? Na nĩkĩ makũlyo asu elĩ nĩ ma vata?

⁵ Mavinda maingĩ wĩthĩaa nũseo andũ matanatwaana makekũlya nĩmekwenda syana kana maikwenda. Nĩkĩ? Kĩtumi kĩmwe kĩseo nĩ kana nĩ ũndũ wa vata vyũ elĩ methĩwe na woni ũvw’anene ũndũnĩ ũsu. O na ĩngĩ, methĩawa maĩle kũsũanĩa mamanye kana no mavote kũea syana. Amwe monaa nĩ kavaa maketeela mwaka ũmwe kana ĩlĩ ĩvĩte mamina kũtwaana maikaatw’ĩka nĩmamesya syana nũndũ kũiea nĩkũtũmĩaa ĩvinda na vinya. Masũanĩaa kana meeka ũu nĩmekwĩnenga mwanya wa kwamba kũmanyĩa mũtwaano na kũmanyana nesanga.—Aev. 5:33.

6. Ĩvinda yĩĩ tũtwĩe yĩtumĩte Aklĩsto amwe meka ũtwi wĩva?

⁶ Aklĩsto angĩ matw’ĩte kwĩka ta ala ana atatũ ma Noa na iveti syoo. Aũme asu na iveti syoo nĩmatwie kwamba kwĩkalanga mate na syana. (Mwa. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Vet. 2:5) Yesũ aisye ĩvinda yĩĩ yitũ yĩkeethĩwa yĩilye o tondũ kwailye “mĩthenyanĩ ya Noa,” na tũi na nzika kana tũtwĩe “mavinda ma mũisyo na momũ.” (Mt. 24:37; 2 Tim. 3:1) Nũndũ wa ũu, amwe matwaanĩte matusaa kwamba kwĩkalanga mate na syana nĩ kana methĩwe na ĩvinda yingangĩ ya kwĩanĩsya ũthũkũmi woo wa Kĩklĩsto.

7. Myolooto ĩla yĩ nthĩnĩ wa Luka 14:28, 29 na Nthimo 21: 5, ĩtonya kũtetheesya ata ala matwaanĩte?

⁷ Mũklĩsto ũla mũĩ nĩwosaa ĩvinda “akeka masavu” e na ũla ũtwaanĩte nake nĩ kana mamanye ethĩwa nĩmeũmesya syana, na matw’a kũmesya meĩthĩwa na siana. (Soma  Luka 14: 28, 29.) Asyai ala methĩĩtwe na syana kwa ĩvinda yĩasa nĩmawetaa kana ndũea syana nesa ũte na mbesa, na nĩvendekaa ĩvinda na vinya wa kwĩka ũu. Kwoou nĩ ũndũ wa vata ala matwaanĩte makekũlya-ĩ, ‘Nĩ lasima ithyelĩ tũthũkũme nĩ kana tũkwate mbesa sya kwĩanĩsya mavata ma mũsyĩ witũ? Nĩtwĩtĩkĩlanĩte mavata ala ma lasima nĩ meva? Ethĩwa ithyelĩ tũkathũkũmaa, nũũ ũkatiawa na syana? Twĩenda iane syĩ na mosũanĩo na meko mailye ta maũ?’ Ala mekalaa nthĩ makaneenea makũlyo asu mauĩtye methĩawa maiatĩĩa ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Nthimo 21:5.—Soma.

8. Nĩ mathĩna meva Aklĩsto ala matwaanĩte maĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ no mamakwate? Mwana-a-asa wendete mũka ekaa ata?

⁸ Kĩla mũsyai nĩwaĩlĩte kũmantha ĩvinda yĩtoetye ethĩwe na mwana wake na aimũthĩnĩkĩa ũndũ vaĩle. Kwoou ethĩwa asyai masyaa syana iana ũna iatĩanĩe, nĩmatonya kwaĩwa nĩ ĩvinda yĩtoetye ya kũtũmĩa vamwe na kĩla kana. Asyai amwe methĩĩtwe na syana iana ũna maasya kana meewie kĩ kĩvalũa kĩito kũiea. Kwa ngelekany’o, kĩveti nĩkĩtonya kũnoa mũno na kĩkaitavĩwa nĩ mosũanĩo. O na nĩkĩtonya kũnoa mũno nginya ũkethĩa kĩitonya kwĩmanyĩsya nesa, kũvoya ũndũ vaĩle, na kũtavany’a kĩteũtĩĩa. Na eka ũu, no kĩemwe nĩ kwĩthukĩĩsya maũmbano nesa kana kĩkaema kũtetheka mũno nĩmo. Ĩndĩ mũndũũme wendete mũka nĩwĩkaa kĩla ũtonya atetheesye mũka yĩla syana syenda kũsiw’a, methĩwe me maũmbanonĩ kana me mũsyĩ. Kwa ngelekany’o, no atetheesye mũka kwĩka mawĩa ma vau mũsyĩ. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũtata mũno aĩkĩĩthye kana nĩmeethĩwa na Ũthaithi wa Mũsyĩ mateũtĩĩa, na kana kĩla ũmwe nũkũtetheka nĩw’o. Na ĩndĩ, nĩwaĩlĩte kũendany’a na mũsyĩ wake w’onthe ũtavany’a mateũtĩĩa.

9-10. Asyai maĩle kwĩka ata ethĩwa nĩmekwenda kũtethya syana syoo?

⁹ Nĩ maũndũ ta meva asyai matonya kwĩka makamanyĩsya syana syoo kũmwenda Yeova? Matonya kwĩka ata makasũvĩa syana syoo iikanangwe nĩ mwĩkalĩle mũthũku wa nthĩ ĩno? Ekai twone maũndũ amwe matonya kwĩka.

¹⁰ Voyai Yeova amũtetheesye. Kwasũanĩa kĩla Manoa na mũka meekie mamanya kana nĩmeũkwata mwana, ũla mesie kũmwĩta Samusoni. Yĩla Manoa wamanyie kana nĩmekwĩthĩwa na mwana, nĩwamwĩsũvie Yeova amũtavye ũndũ matonya kũmũea.

11. Asyai matonya kũatĩĩa ata ngelekany’o ya Manoa, ĩla ĩwetetwe ĩandĩkonĩ ya Asili 13:8?

¹¹ Ngewa ya Manoa nĩyatethisye Nihad na Alma, ala maumĩte Bosnia na Herzegovina.  Measya: “Tweekie ta Manoa, twamwĩsũva Yeova atwony’e ũndũ tũtonya kwĩthĩwa asyai aseo. Nake Yeova nĩwasũngĩie mboya sitũ na nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Nĩwatũmĩie Maandĩko, mavuku maitũ ala maneeneete Mbivilia, maũmbano ma kĩkundi, na maũmbano manene.”—Soma Asili 13:8.

12. Yosevu na Meli maĩ ngelekany’o nzeo ata kwa syana syoo?

¹² Ĩthĩwai mwĩ ngelekany’o nzeo. Ndeto syenyu nĩ sya vata, ĩndĩ nĩ laisi mwana wenyu akaatĩĩa mũnango kĩla mwĩkaa. Tũi na nzika kana Yosevu na Meli maĩ ngelekany’o nzeo kwa Yesũ na ainae. Yosevu nĩweekĩaa kĩthito amanthĩe andũ make. Na eka ũu, nĩwamatetheeasya mende maũndũ ma kĩ-veva. (Kũt. 4:9,10) Kwa ngelekany’o, o na kau Mĩao yaĩtye kana aũme nĩmaaĩlĩte kũthi Yelusaleme “kĩla mwaka” kwondũ wa Vasaka, ndyaĩ lasima mathi na mĩsyĩ yoo, ĩndĩ Yosevu ndatiaa andũ make aithi kw’o. (Luka 2:41,42) Aũme amwe maĩ matonya kwona kũkuany’a andũ moo savalĩnĩ ĩsu yonthe kwĩ mĩnoo, na kũikua ĩvinda na ngalama mbingĩ. Ĩndĩ vate nzika, Yosevu nĩwendete maũndũ ma kĩ-veva na nĩwamanyĩisye syana syake kũmenda o take. O nake Meli nĩweesĩ Maandĩko nesa. Na ndeto syake na meko make iilea kwĩthĩwa syatetheeisye syana syake kwenda Ndeto ya Ngai.

13. Mwana-a-asa ũmwe na mũka maatĩĩie ngelekany’o ya Yosevu na Meli ata?

¹³ Ũla mwana-a-asa wĩtawa Nihad na mũka, Alma, nĩmatwie kũatĩĩa ngelekany’o ya Yosevu na Meli. Nĩ kyaũ kyamatetheeisye kũmanyĩsya mwana woo ũndũ ũtonya kũmwenda Ngai na kũmũthũkũma? Maĩtye, “Twaekie ngelekany’o yitũ ĩtetheesye kĩvĩsĩ kitũ kwona ũseo wa kũatĩĩa myolooto ya Yeova.” Nihad ongelete kwasya, “Waĩle kwĩkala ũndũ ũkwenda mwana waku ekale.”

14. Nĩkĩ asyai maĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ atindany’a ma syana syoo?

¹⁴ Tetheesyai syana syenyu inyuve atindany’a aseo. Asyai me elĩ maĩlĩte kũmanya syana syoo syĩtindany’a naaũ na meĩka ata. Kwa ngelekany’o, asyai nĩmaĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ syana syoo syĩneena naũ isesenĩ sya kũea ngewa kana simũnĩ syoo. Na kĩtumi nũndũ syana ikothaa kũsũanĩa na kwĩka o ta anyanya masyo.—1 Ako. 15:33.

15. Ngelekany’o ya Jessie ĩtonya kũtetheesya asyai ata?

¹⁵ Asyai maĩlĩte kwĩka ata ethĩwa mayĩsene na kombiũta kana simũ? Mwana-a-asa wĩ na mũsyĩ wĩtawa Jessie kuma Philippines easya: “Tũyeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa syĩndũ sya matukũ aa. Ĩndĩ kĩu kĩyaatuma tũlea kũtetheesya syana sitũ imanye mĩisyo ĩla ĩtonya kũetwe nĩ syĩndũ [ta simũ].” Jessie ndaavanga atĩ nũndũ ndesĩ kũtũmĩa syĩndũ isu nũkũvata syana syake iikaitũmĩe. Easya atĩĩ: “Nathangaaisye syana syakwa itũmĩae syĩndũ isu kwĩmanyĩsya kĩthyomo kyeũ, kwĩyũmbanĩsya maũmbano, na kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya.” Ethĩwa mwĩ na syana, nĩmũsomete na mũkaneenea vamwe nasyo ũtao mũseo ĩũlũ wa kũtũmanĩa mesengyi na visa Indanetinĩ, ũla wĩ kĩsesenĩ kya jw.org^® kĩlungunĩ kya “Andũ ma Mũika”? Nĩmwĩloelete nasyo na mũkaneenea ila vitio syĩtawa Nũekete Simũ Yĩũsumbĩke? na Tũmĩa na Ũĩ Isese sya Kũea Ngewa Indanetinĩ? * Maũvoo asu no mamũtetheesye mũno yĩla mũũmanyĩsya syana syenyu ũndũ syaĩle kũtũmĩa simũ na syĩndũ ingĩ ta isu nesa.—Nth. 13:20.

16. Asyai aingĩ mekĩte ata, na makwatĩte mosyao meva?

¹⁶ Asyai aingĩ nĩmekĩaa kĩthito kingĩ mũno nĩ kana mamanthe ũndũ syana syoo itonya kũkwata ĩvinda ya kũtindany’a na ala methĩĩtwe me ngelekany’o nzeo ũthũkũminĩ wa Ngai.  Kwasũanĩa ĩũlũ wa N’Déni na mũka Bomine, ala mekalaa Côte d’Ivoire. Mavinda maingĩ nĩmathokasya mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko ekale kwoo. N’Déni easya: “Kĩu kyatethisye kĩvĩsĩ kitũ mũno. Kyatumie mwana ũsu witũ osa ũvainia, na yu nĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko wa kũtetheesya.” Ve ũndũ ũtonya kwĩka syana syaku ikwate ĩvinda ya kũtindany’a na andũ ta asu?

17-18. Asyai maĩle kwambĩĩa kũmanyĩsya syana syoo ĩndĩĩ?

¹⁷ Ambĩĩai kũmanyĩsya syana syenyu tene ũndũ vatonyeka. O ũndũ asyai mambĩĩa kũmanyĩsya syana syoo syĩ nini, now’o itethekaa. (Nth. 22:6) Kwasũanĩa ngelekany’o ya Timotheo, ũla waendanasya vamwe na mũtũmwa Vaulo. Inyia wa Timotheo, Eunike, na ũsũe, Loisi, mamũmanyĩisye “kuma [e] kana kanini.”—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Mwana-a-asa ũngĩ wa Côte d’Ivoire wĩtawa Jean-Claude na mũka, Peace, nĩmavotie kũtetheesya syana syoo thanthatũ imwende Yeova na iimũthũkũma. Nĩ kyaũ kyamatetheeisye? Nĩ ngelekany’o ya Eunike na Loisi. Maĩtye: “Twambĩĩie kũmanyĩsya syana sitũ Ndeto ya Ngai na kĩthing’ĩĩsyo kuma syĩ nini, na twambĩĩaa o syasyawa oou.”—Kũt. 6:6, 7.

19. Mũtonya ata kũmanyĩsya syana syenyu Ndeto ya Ngai na kĩthing’ĩĩsyo?

¹⁹ Mũtonya ata ‘kũimanyĩsya na kĩthing’ĩĩsyo’ Ndeto ya Yeova? ‘Kũmanyĩsya na kĩthing’ĩĩsyo’ nĩ “kũtavya na kũlilikany’a mũndũ kĩndũ ĩngĩ na ĩngĩ.” Asyai mayĩsa kwĩka ũu ethĩwa maimanthaa mwanya kĩla ĩvinda methĩwe vamwe na syana syoo. Nĩ laisi asyai makakw’a ngoo matw’ĩka metindĩa kũmanyĩsya mwana ũndũ ũmwe ĩngĩ na ĩngĩ na ndeũkwatya. Ĩndĩ nũseo asyai makethĩwa na woni mũseo ĩũlũ wa ũndũ ũsu na maimanya kana ĩsu nĩ nzĩa nzeo ya kũtetheesya mwana aelewe Ndeto ya Ngai na aimĩatĩĩa.

20. Elesya ũndũ Savuli 127:4 ĩkonanĩtye na kũea syana.

²⁰ Manyai syana syenyu nesa. Savuli ya 127 ĩelekanĩtye syana na mĩsyĩ, kana maangi. (Soma Savuli 127:4.) Mĩsyĩ no ĩseũvw’e na syĩndũ syĩ kĩvathũkany’o, na yĩthĩawa na ũasa wĩ kĩvathũkany’o. O ta ũu, vai kana kethĩawa katuteny’e na kala kangĩ vyũ. Kwoou asyai maĩlĩte kũmanya nĩ nzĩa yĩva meũtũmĩa kũmanyĩsya mwana ũmwe, na nĩ yĩva meũtũmĩa  kũmanyĩsya mwana ũla ũngĩ. Mwana-a-asa ũmwe na mũka kuma Israel, nĩmaeie syana ilĩ nesa syatw’ĩka athũkũmi ma Yeova, na mawetete kĩla kyamatetheeisye makasya, “Twamanyĩasya kĩla kana Mbivilia ke koka.” Na nengĩ mwene mũsyĩ nĩwe waĩle kũtw’a ethĩwa nĩmeũtũmĩa nzĩa ĩsu, kana vai vata.

21. Nĩ ũtethyo wĩva asyai matonya kũkwata kwa Yeova?

²¹ Mavinda amwe asyai masũanĩa mathĩna ala meũkomana namo maiea syana syoo, no mew’e maiemeewa. Ĩndĩ nũseo makalilikana kana syana nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova. Nũndũ wa ũu, ethĩawa eyũmbanĩtye kĩla ĩvinda amatetheesye. Nĩwĩthukĩĩasya nesa mboya syoo. Na nũsũngĩaa mboya isu atũmĩĩte Mbivilia na mavuku maitũ. O na no atũmĩe Aklĩsto angĩ kĩkundinĩ ala methĩĩtwe me asyai kwa ĩvinda yĩasa kũnenga asyai asu ũtao na kũmaiĩa ngelekany’o nzeo.

22. Nĩ maũndũ ta meva maseo vyũ asyai matonya kwĩka syana syoo?

²² Amwe nĩmakothete kwasya kana wamesya mwana wĩthĩawa wambĩĩa kĩvalũa kya myaka 20, ĩndĩ kĩla kya w’o nĩ kana vai mũthenya mũsyai ũekaa kwĩthĩwa e mũsyai. Maũndũ amwe maseo vyũ asyai matonya kwĩka syana syoo nĩ kũsyenda, kwĩkala nasyo, na kũimanyĩsya motao ma Mbivilia. Ti syana syonthe iatĩĩaa maũndũ ala asyai maimanyĩsya. Ĩndĩ aingĩ ala maeiwe nĩ asyai mamwendete Yeova mew’aa o tondũ mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Asia wĩtawa Joanna Mae wĩw’aa. Aisye: “Nasũanĩa kũmanyĩw’a kũla namanyĩiw’e nĩ asyai makwa, nĩnĩtũngaa mũvea mũno nũndũ wa kũngany’a na kũmanyĩsya kũmwenda Yeova. Mayaaĩka o kũnzyaa na kũndea ũndũ mwana ũeawa, ĩndĩ nĩmaĩkĩĩthisye kana mendea kwa nzĩa ĩkũtuma nĩkala nĩ mũtanu thayũnĩ.” (Nth. 23:24, 25) Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mew’aa ta mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩ aingĩ mũno.