1. Andũ aingĩ methĩawa na mawoni meva ĩũlũ wa kũthũkũma?

ALA me kĩsionĩ kyenyu methĩawa na woni wĩva ĩũlũ wa kũthũkũma? Nthĩ mbingĩ ũmũnthĩ syĩthĩawa na andũ meũthũkũma mũno na masaa maingĩ kwĩ tene. Ala mathũkũmaa mũno wĩana ũu mavinda maingĩ methĩawa makwatanĩte nginya ũkethĩa mai na saa sya kũthũmũa, sya kũtindany’a na andũ moo, kana sya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai. (Mũta. 2:23) Kĩvathũkany’o na asu, andũ amwe mayendaa kwĩw’a ngewa ya wĩa na manengwa wĩa mambĩĩaa kumya itumi sya kwĩlingya.—Nth. 26:13, 14.

2-3. Yeova na Yesũ matwiĩe ngelekany’o yĩva ya kũthũkũma?

² Twoona kana andũ amwe mathũkũmaa mũno, na angĩ mayendete kũthũkũma. Ĩndĩ kwasũanĩa woni ũla Yeova na Yesũ methĩawa naw’o ĩũlũ wa wĩa. Tũi na nzika kana Yeova nĩwendete kũthũkũma. Ndeto ii sya Yesũ nitũĩkĩĩthĩtye kĩu: “Asa wakwa nĩwĩthĩĩtwe aitethya wĩa nginya o na yu, o nakwa nĩendeee na kũtethya wĩa.” (Yoa. 5:17) Kwa ngelekany’o, sũanĩa wĩa ũla Ngai watethisye yĩla woombaa nguthu sya alaĩka, ndata, na nthĩ. O na wasisya ũndũ Ngai waanakavisye nthĩ na syĩndũ mbanake, nũmanyaa kana nĩwendete wĩa. Kwoou mũandĩki wa Savuli aĩ na kĩtumi kĩseo kya kwasya atĩĩ: “A! Yeova, mawĩa maku nĩ maingĩ! Kwa ũĩ nĩwasyũmbie syonthe: nthĩ nĩyusũĩtwe nĩ mothwii maku.”—Sav. 104:24.

³ Yesũ atutisye Ĩthe. Mwana ũsu, ũla ũwetetwe tawe ũĩ, aĩ vo yĩla Ngai “walũmilye matu.” Aĩ vamwe na Yeova e “mũthũkũmi mũnene.” (Nth. 8:27-31) Ĩtina wa myaka mingĩ mũno, nĩwatethisye wĩa mũseo yĩla wookie kũũ nthĩ. Wĩa ũla wanengiwe atethye waĩ ta lĩu kwake, na maũndũ onthe ala weekie maĩkĩĩthisye kana atũmĩtwe nĩ Ngai.—Yoa. 4: 34; 5:36; 14:10.

4. Ngelekany’o ya Yeova na Yesũ yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũthũmũa?

 ⁴ Nũndũ Yeova na Yesũ nĩ athũkũmi me kĩthito, ũu nĩ kwasya tũyaĩlĩte kũthũmũa? Aiee. Yeova ndesa kũnoa, na kwoou nde na vata wa kũthũmũa. Ĩndĩ o na vailye ũu, Mbivilia ĩwetete kana Yeova amina kũmba matu na nthĩ nĩwoosie ĩvinda “athũmũa, na kũnooka.” (Kuma 31:17) Kĩu kĩtũtetheesya kwona kana amina kũmba, nĩwoosie mwanya asisye na aitanĩa kĩla weeka. Nake Yesũ, o na kau aĩ na kĩthito wĩanĩ wake kũũ nthĩ, nĩwoosaa ĩvinda akathũmũa na ayĩĩsanĩa na anyanyae.—Mt. 14:13; Luka 7:34.

5. Andũ aingĩ makomanaa na thĩna wĩva?

⁵ Mbivilia yĩkĩaa vinya andũ ma Ngai matanĩe kũthũkũma. Athũkũmi make maĩlĩte kwĩthĩwa me kĩthito, ĩndĩ ti atulu. (Nth. 15:19) Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa ũandĩkĩtwe vandũ nĩ kana ũmanthĩe andũ maku. Na eka ũu, amanyĩw’a onthe ma Klĩsto nĩmanengetwe wĩa wa kũtavany’a ũvoo mũseo. Ĩndĩ nĩwaĩlĩte kũmantha ĩvinda ũthũmũe nesa. Mavinda amwe we nĩwĩkũlasya wĩumya va ĩvinda ya kũthũkũma, kũtavany’a, na ũisyoka ũthũmũe? Twaĩlĩte kũthũkũma ĩvinda yĩana ata, na twaĩlĩte kũthũmũa kwa ĩvinda yĩana ata?

6. Ĩandĩko ya Maliko 6:30-34 yonanĩtye ata kana Yesũ aĩ na woni mũseo ĩũlũ wa kũthũkũma na kũthũmũa?

⁶ Nũseo ũkethĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa kũthũkũma. Mũsumbĩ Solomoni aveveewe aandĩka ũũ: “Ve ĩvinda . . . kwondũ wa kĩla ũndũ.” Aisye ve ĩvinda ya kũvanda, ya kwaka, ya kũĩa, ya kũtheka, ya kũsũnga, na ya maũndũ angĩ maingĩ. (Mũta. 3:1-8) Vate nzika, ve maũndũ elĩ ma vata thayũnĩ, namo nĩ kũthũkũma na kũthũmũa. Yesũ aĩ na woni mũseo ĩũlũ wa kũthũkũma na kũthũmũa. Kwoosa ngelekany’o ya mũthenya ũmwe atũmwa menũkie ĩtina wa kũtinda matavanĩtye. Mũthenya ũsu matavanisye mũno mũvaka weethĩa mayona “ĩvinda ya kũthũmũa o na ya kũya lĩu.” Yesũ ameie: “Ũkai, inyw’ĩ, tũthi vandũ vate andũ nĩ kana mũthũmũe vanini.” (Soma Maliko 6:30-34.) O na kau ti mavinda onthe Yesũ na amanyĩw’a make mathũmũaa ũndũ mekwenda, Yesũ nĩweesĩ kana onthe maĩ na vata wa kũthũmũa.

7. Kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa mwĩao wa Savato kwĩtũtetheesya ata?

⁷ Mavinda amwe nĩvethĩawa vata wa kwosa nzeve kana kũvĩndũa maũndũ ala twĩkaa kĩla mũthenya nĩ kana twĩthũmũsye. No twone ũw’o wa ũndũ ũsu twasũanĩa kĩndũ Ngai weeaĩe andũ make makwatae, nakyo kyaĩ Savato ya kĩla kyumwa. Tũi ungu wa Mĩao ya Mose, ĩndĩ kũsũanĩa kĩla mĩao ĩsu yawetete ĩũlũ wa Savato no kũtũtethye. Ata? Kwĩtũtetheesya tũmanye ethĩwa twĩ na woni ũla waĩle ĩũlũ wa kũthũkũma na kũthũmũa.

8. Kwosana na ĩandĩko ya Kuma 31:12-15, mũthenya wa Savato waaĩle kũtũmĩwa ata?

⁸ Ndeto ya Ngai yaĩtye kana Ngai nĩwathũmũĩe wĩa wake wa kũmba syĩndũ ĩũlũ wa nthĩ ĩtina wa kũthũkũma mĩthenya thanthatũ. (Mwa. 2:2) Ĩndĩ Yeova nĩwendete kũthũkũma na ve maũndũ mana monanasya kana “nĩwĩthĩĩtwe aitethya wĩa.” (Yoa. 5:17) Yeova eeie Aisilaeli mathũmũae kĩla mũthenya wa mũonza o tondũ we mwene wathũmũie mũthenya wa mũonza, ũla ũwetetwe ĩvukunĩ ya Mwambĩlĩlyo. Ngai aisye kana Savato nĩ ũvano katĩ wake na Isilaeli. Waĩ mũthenya wa “ũthũmũo mũuu, mũtheu kwa Yeova.” (Soma Kuma 31:12-15.) Vaiĩ wĩa waaĩle kũtethw’a mũthenya ũsu, wĩthĩwe wĩtethw’a nĩ  syana, nĩ ngombo, kana nĩ indo. (Kuma 20:10) Mũthenya ũsu wanengae andũ mwanya wa kũtũnga ilĩko maũndũnĩ ma kĩ-veva.

9. Andũ amwe ma ĩvinda ya Yesũ maĩ na woni wĩva mũthũku ĩũlũ wa Savato?

⁹ Ngai avangĩthĩtye Savato nĩ kana ĩtethye andũ make, ĩndĩ atongoi aingĩ ma ndĩni ala maĩ ĩvinda ya Yesũ maseũvĩsye andũ mĩao mingĩ ĩmavinyĩĩe. Mavangaa o na nĩ mavĩtyo mũthenya wa Savato kũtw’a iia sya nganũ kana kũvosya mũndũ mũwau. (Mko. 2: 23- 27; 3:2-5) Ĩndĩ ũsu ti w’o waĩ mũvango wa Ngai, na Yesũ nĩwatetheeisye ala mekwenda kũmwĩthukĩĩsya maelewe ũndũ ũsu.

10. O tondũ ĩandĩko ya Mathayo 12:9-12 yonanĩtye, Yesũ aĩ na woni wĩva ĩũlũ wa Savato?

¹⁰ Yesũ na aatĩĩi make maĩ Ayuti na maĩ ungu wa Mĩao ya Mose, nĩkyo kĩtumi makwataa Savato. * Ĩndĩ ve maũndũ maingĩ Yesũ wawetie na eeka nĩ kana onany’e vayaĩ mavĩtyo mũthenya wa Savato kwĩka maũndũ maseo na kũtetheesya angĩ. Awetie nesa vyũ asya: “Nĩ ũndũ wosanĩte na mĩao kwĩka ũndũ mũseo mũthenya wa Savato.” (Soma Mathayo 12:9-12.) Yesũ ndoonaa mũndũ eeka ũndũ mũseo mũthenya ũsu ta watũla mwĩao wa Savato. O namo maũndũ ala Yesũ weekaa moonanasya nĩwaeleawa nesa nĩkĩ Ngai weeĩte andũ mathũmũe mũthenya wa Savato. Nũndũ Ngai ameete nĩmathũmũĩe wĩa mũthenya ũsu, maĩ na mwanya mũseo wa kũtũnga ilĩko syoo maũndũnĩ ma ũthaithi. No nginya mũsyĩ ũla Yesũ waeewe wĩthĩwe watũmĩaa mũthenya wa Savato kũthaitha Ngai. Tũi na nzika  na kĩu nũndũ Mbivilia nĩwetete mũthenya ũmwe Yesũ waĩ ndũanĩ ya kwoo ya Nasaleti ĩkasya kana, “kwosana na ũndũ weekaa mũthenya wa Savato, [nĩwalikile] ĩsinakokenĩ na aũngama asome.”—Luka 4:15-19.

11. Nũũ watiĩe Yesũ ngelekany’o nzeo ya kũthũkũma na kĩthito?

¹¹ Yĩla Yosevu waeaa Yesũ, nĩwamũmanyĩisye woni ũla Ngai wĩthĩawa naw’o ĩũlũ wa wĩa, na amũmanyĩsya ũndũ ũtonya kũtw’ĩka vundi wa mbwaũ. (Mt. 13:55, 56) Na tũi na nzika kana kĩla mũthenya Yesũ nĩwoonaa Yosevu ayĩkĩa kĩthito kingĩ nĩ kana amanthĩe mũsyĩ wake. O na ti ũsengy’o kũmanya kana mũthenya ũmwe Yesũ eeie amanyĩw’a make atĩĩ: “Mũtethya wa wĩa nĩwaĩle kũnengwa ndĩvi yake.” (Luka 10:7) Maũndũ asu metũtetheesya kwona kana kũthũkũma na kĩthito kũyaĩ ũndũ mũeni kwake.

12. Nĩ maandĩko meva meũtũtetheesya kũelewa woni wa Mbivilia ĩũlũ wa kũthũkũma na kĩthito?

¹² O nake mũtũmwa Vaulo aĩ mũthũkũmi wĩ kĩthito. Wĩa wake mũnene waĩ kũtavya angĩ ĩũlũ wa Yesũ na maũndũ ala Yesũ wamanyĩisye. Ĩndĩ Vaulo no wathũkũmaa nĩ kana akwate kĩndũ kya kwĩyĩkalya. Athesalonika nĩmeesĩ nesa kana Vaulo nĩwatethasya “wĩa mũmũ na wĩ mĩnoo ũtukũ na mũthenya” nĩ kana ndakakuĩthye mũndũ o na wĩva “mũio mũito.” (2 Ath. 3:8; Meko 20:34, 35) Yĩla Vaulo wamaandĩkĩie ĩũlũ wa wĩa wake, no kwĩthĩwa aneeneaa wĩa ũla watethasya wa kũseũvya maeema. Twĩasya ũu nũndũ ĩvinda yĩla waĩ Kolintho, ekalile kwa Akwila na Vilisila na “athũkũma vamwe namo, nĩkwĩthĩwa maĩ aseũvya ma maeema o take.” Yĩla Mbivilia ĩkwasya Vaulo athũkũmaa “ũtukũ na mũthenya,” ti kwasya atĩ athũkũmaa ate kwosa nzeve. Ve mĩthenya ũtatethasya wĩa ũsu, ta mũthenya wa Savato. Mũthenya ũsu wamũnengae mwanya wa kũtavya Ayuti ũvoo mũseo, nũndũ o namo mayathũkũmaa mũthenya wa Savato.—Meko 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. Ngewa ya Vaulo yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹³ Ngelekany’o ya mũtũmwa Vaulo nĩ nzeo mũno. O na kau nĩwaaĩlĩte kũthũkũma nĩ kana emanthĩe, aĩkĩĩthasya kana ndanatĩĩa kũtethya “wĩa . . . mũtheu wa kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ngai.” (Alo. 15:16; 2 Ako. 11:23) Vaulo nĩweekĩie angĩ vinya matavanasye take mateũtĩĩa. Kĩu nĩkyo kĩtumi Akwila na Vilisila matw’ĩkie “atethya ma wĩa vamwe [nake] nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ.” (Alo. 12:11; 16:3) O na ĩngĩ, Vaulo nĩwathangaaisye Akolintho methĩwe na “maũndũ maingĩ ma kwĩka wĩanĩ wa Mwĩaĩi.” (1 Ako. 15:58; 2 Ako. 9:8) O na Yeova amũveveeie mũtũmwa Vaulo aandĩke atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva ndekwenda kũtethya wĩa, o na kũya ndakaye.”—2 Ath. 3:10.

14. Yesũ awetaa kyaũ yĩla waneenie ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Yoana 14:12?

¹⁴ Vaiĩ wĩa ũngĩ mũnene mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo ũthonokete kũtavany’a na kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. Yesũ athanie kana amanyĩw’a make makeeka mawĩa manene kwĩ ala we weekie. (Soma Yoana 14:12.) Yesũ ndavangaa tũkeekaa syama take. Kĩla wawetaa nĩ kana aatĩĩi make makathi kũndũ kwingĩ kwĩ we maitavany’a na kũmanyĩsya andũ, makatavya andũ aingĩ ũvoo mũseo kwĩ we, na makatavany’a myaka mingĩ kwĩ we.

15. Nĩ makũlyo meva twaĩle kwĩkũlya, na nĩkĩ?

¹⁵ Ethĩwa nũandĩkĩtwe vandũ, ĩkũlye makũlyo aa: ‘Andũ wĩanĩ no masye nĩ mũthũkũmi wĩ kĩthito? Nĩnĩminaa wĩa ũla nanengwa saa ila nĩvangĩĩwe, na nĩnĩũtethasya nesa vyũ ũndũ ndonya?’ Ethĩwa wasũngĩa wasya, “Ĩĩ,” nĩ laisi mũno ũla ũkũandĩkĩte akethĩwa akũĩkĩĩe. O na kĩu no kĩtume ala makũsyaĩĩsye mendeew’a nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ. Yu kwasũanĩa ĩũlũ wa  wĩa wa kũtavany’a na kũmanyĩsya, na ũyĩkũlya makũlyo aa: ‘Nĩnĩsĩkĩe ta mũtavany’a wĩ kĩthito? Yĩla ngũthi kũtavya mũndũ ũvoo ya mbee, nĩnĩyũmbanasya nesa? Nakwata andũ mekwendeew’a, nĩnĩsyokaa kwoo mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka? Na nĩnĩtũmĩaa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o sya kũtavany’a?’ Ethĩwa wasũngĩa wasya, “Ĩĩ,” ũkatanĩaa wĩa waku.

16. Yesũ na atũmwa make maĩ na woni wĩva ĩũlũ wa kũthũmũa, na woni ũsu wĩ kĩvathũkany’o ata na wa andũ aingĩ ũmũnthĩ?

¹⁶ Ve mavinda Yesũ wamanyaa kana we na atũmwa make nĩmekwenda kũthũmũa. Ĩndĩ andũ aingĩ ma ĩvinda yake matutĩtye ũla mũndũ mũthwii wamũwetie ngelekany’onĩ ĩmwe, na ũu now’o andũ aingĩ mailye ũmũnthĩ. Mũndũ ũsu eeneenisye ayasya: “Thũmũa, ũye, ũnyw’e, na ũitana.” (Luka 12:19; 2 Tim. 3:4) Mũndũ ũsu eesĩ kĩla kya vata thayũnĩ nĩ kũthũmũa na kwĩtanĩthya. Kĩvathũkany’o nake, Yesũ na atũmwa make mayoonaa kwĩtanĩthya takw’o kwa vata vyũ thayũnĩ.

17. Tũtũmĩaa ata ĩvinda yĩla tũte wĩanĩ?

¹⁷ O na kau yĩla tũte wĩanĩ nĩtwosaa mwanya ũsu tũthũmũe, nĩtũtataa mũno tũatĩĩe ngelekany’o ya Yesũ kwa kũtũmĩa mwanya ũsu tũtethye wĩa mũseo wa kũtavya angĩ ũvoo, na kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto. Na nũndũ twonaa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a na kũthi maũmbanonĩ kwĩ kwa vata mũno, twĩkaa kĩla tũtonya tũendeee kwĩka maũndũ asu tũteũtĩĩa. (Aevl. 10:24, 25) O na yĩla twĩ ndembea, tũyanangaa mũvango witũ wa kũmbana na ala angĩ o na twĩthĩwe twĩ va, na tũmanthaa kamwanya konthe kala tũtonya kwona tũneene na ala tũũkomana namo.—2 Tim. 4:2.

18. Mũsumbĩ witũ, Klĩsto Yesũ, endaa twĩke ata?

¹⁸ We tyo ũtanaa kũmanya kana Mũsumbĩ witũ, Klĩsto Yesũ, ndendaa twĩke kĩla tũtatonya, na nũtũtetheeasya vyũ twĩthĩwe na woni mũseo ĩũlũ wa kũthũkũma na kũthũmũa? (Aevl. 4:15) Nĩwendaa twĩthĩwe na ĩvinda ya kũthũmũa. Ĩndĩ no wendaa tũthũkũme na kĩthito nĩ kana twĩanĩsye mavata maitũ, na tũyĩthĩwa na kĩthito kya kũtethya wĩa ũũ ũseũvĩte ũu wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩeleetye kĩla Yesũ wĩkĩte nĩ kana atũthasye ũkombonĩ ũmwe mũthũku mũno.