WE NĨWONAA ta wĩ mũndũ ũtũngaa mũvea? Yĩu nĩ ĩkũlyo kĩla ũmwe witũ waĩle kũsũanĩa. Mbivilia nĩyathanie kana ĩvindanĩ yĩĩ yitũ andũ aingĩ makeethĩwa “mate mũvea.” (2 Tim. 3:2) Nũtonya kwĩthĩwa ũkomanĩte na andũ mew’aa syĩndũ syonthe ta syoo na monaa no nginya manengwe syĩndũ ila mekwenda. Mo nĩ ta mew’aa mataĩle kũtũnga mũvea nũndũ wa syĩndũ ila makwata. We tyo wĩtĩkĩle kana ti ũndũ wĩ laisi kwĩkalany’a na andũ ma mũthemba ũsu?

Kĩvathũkany’o na ũu, athũkũmi ma Yeova meĩtwe atĩĩ: “Ĩthĩwai na mũvea.” O na ĩngĩ, Mbivilia ĩtwĩĩte: “Tũngaai mũvea kĩla ũndũnĩ.” (Ako. 3:15; 1 Ath. 5:18) Na eka ũu, kũtũnga mũvea nĩkũtũtethasya. Twĩ na itumi kauta sya kwasya ũu.

Kĩtumi kĩmwe kĩnene kya kwĩthĩwa na veva ũsu wa kũtũnga mũvea nĩ kana, kũtũnga mũvea kũtumaa twĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ witũ ene. Mũndũ ũla watũngĩa ũngĩ mũvea nĩwĩw’aa mũyo, na ũla watũngĩwa mũvea o nake nũtanaa. Nĩkĩ kũtũnga mũvea kũtumaa elĩ mew’a ũu? Kwasũanĩa ngelekany’o ĩĩ: Ethĩwa mũndũ nĩwĩyumĩtye kũtũmĩa ĩvinda yake akwĩke ũndũ mũna, ũu nĩ kwonany’a kana eĩw’a waĩlĩte kwĩkwa ũndũ ũsu, kana ti w’o? Mũndũ ũsu ethĩawa aiũthĩnĩkĩa. Wasũanĩa ũndũ mũndũ ũsu ũkũũthĩnĩkĩa, nĩwĩw’aa mũyo. Na kwa w’o, ũu nĩw’o Luthi weewie. Ĩvinda yĩmwe Mboasi nĩwoonisye Luthi ũlau. Vate nzika, Luthi nĩweewie mũyo mũno amanya kana ve mũndũ ũkũmũthĩnĩkĩa.—Lu. 2:10-13.

Nĩ ũndũ wa vata mũno kũmũtũngĩaa Ngai mũvea. Vate nzika, mavinda amwe nũsũanĩaa ĩũlũ wa mĩthĩnzĩo mingĩ ya kĩ-veva na ya kĩ-mwĩĩ ĩla Yeova ũnenganae na ũendeee kũnengane. (Kũt. 8:17, 18; Meko 14:17) Ĩndĩ vandũ va kũsũanĩa ĩũlũ wa ũseo wa Ngai kwa ndatĩka o nini, wĩona ata ũkamantha ĩvinda ũsũanĩe mũno ĩũlũ wa ũndũ ũkũathimĩte vamwe na endwa maku? Kũsũanĩa kĩla Mũmbi waku ũkwĩkĩte kũtumaa ũmwenda mũnango, na kũituma ũelewa nesa vyũ ũndũ wĩ vata naku na ũndũ ũkwendete.—1 Yoa. 4:9.

Eka o kũsũanĩa ũlau wa Yeova na moathimo make, nĩtwaĩle kũmũtũngĩa mũvea nũndũ wa ũseo wake. (Sav. 100:4, 5) Mũndũ ũmwe aisye kana ‘kũtũngĩa angĩ mũvea nĩkũtumaa andũ methĩwa na ũtanu mwingangĩ.’

Ũndũ ũngĩ wonanasya kana kũtũnga mũvea nĩ kwa vata nĩ kana nĩkũũtetheeasya kwaka ũnyanya waku na angĩ. Ithyonthe nĩtwendaa kwoneka twĩ ma vata. Yĩla watũngĩa mũndũ ũngĩ mũvea kuma ngoonĩ nũndũ wa ũndũ mũseo wakwĩka, ũnyanya wenyu nũlũlũmĩlaa. (Alo. 16:3, 4) Eka ũu, nĩ laisi andũ makothaa kũtũnga mũvea makethĩwa mendete kũtetheesya angĩ. Nĩmamanyaa yĩla meekwa maũndũ maseo, na kĩu kĩituma o namo menda kwĩka angĩ maũndũ maseo. Nĩ w’o ki, kũtetheesya angĩ nĩkũetae ũtanu. No tondũ Yesũ waisye: “Kwĩ mũyo kũnengane kwĩ kwosa.”—Meko 20:35.

Ve ũkunĩkĩli ũendeee kwĩkwa ĩũlũ wa kũtũnga mũvea na ũũngamĩwe nĩ University of California. Ũmwe ũũkwatĩĩe nĩ Robert Emmons na ĩvinda yĩmwe aisye: “Nĩ kana twĩthĩwe tũtũngaa mũvea no nginya tũelewe kana ithyonthe nĩtũtw’ĩĩkanaa; mavinda amwe nithyĩ tũnenganae na mavinda angĩ  ũyĩthĩa nithyĩ tũũnengwa.” Ũu wĩonany’a kana nĩ kenda tũendeee kwĩkala thayũ twĩ atanu, no nginya tũtw’ĩĩkwe nĩ andũ angĩ. Kwa ngelekany’o, andũ no matũnenge lĩu kana makatũtetheesya kũkwata ũiiti mũna. (1 Ako. 12:21) Mũndũ wĩ mũvea nĩwonaa kĩla angĩ mamwĩka kĩ kya vata. Ethĩwa vailye ũu, we wĩ kĩmanyĩo kya kũtũnga mũvea nũndũ wa maũndũ ala andũ angĩ makwĩka?

Ũndũ ũngĩ ũkwonany’a nĩkĩ twaĩle kũtũnga mũvea nĩ kana nĩkũtũtetheeasya kũsũanĩa maũndũ ala maseo vandũ va kũtinda tũsũanĩĩte maũndũ ala mathũku. No twasye kĩlĩko kyaku kĩtethasya wĩa ta kĩsungi. Kĩsungaa maũndũ ala maũthyũlũlũkĩte. Nĩkĩkwĩtĩkĩlasya kũsũanĩa maũndũ mana na kĩisiĩĩa angĩ. Kũtũnga mũvea kũtumaa ũsũanĩa maũndũ ala maseo na ũyĩthĩa ndũũtinda ũisũanĩa mathĩna. Na o ũndũ waendeea kũtũnga mũvea, now’o wĩthĩawa ũtonya kwona maũndũ maingangĩ maseo, na kĩu kĩituma wenda kũtũnga mũvea mũnango. Kũsũanĩaa maũndũ ala maseo matonya kũtuma ũtũnga mũvea no kũũtetheesye ũkeka kĩla mũtũmwa Vaulo watũthuthisye twĩke. Aisye: “Tanaai nthĩnĩ wa Mwĩaĩi mavinda onthe.”—Avi. 4:4.

Kũtũnga mũvea nĩkũminaa vinya mosũanĩo mathũku. Ti laisi kũtũnga mũvea na ĩvindanĩ o yĩu ũyĩthĩwa na kĩwĩu, ũthatĩte, kana wĩ mũthilĩku, kana ti w’o? O na ĩngĩ, mũndũ wĩ mũvea ndakothaa kwĩyũmbĩĩa syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. Nũtũngaa mũvea kwondũ wa kĩla wĩ nakyo, na ndasembanasya na syĩndũ mbingangĩ.—Avi. 4:12.

Ta wĩ Mũklĩsto, nĩwĩsĩ kana Satani endaa ũkw’e ngoo na ũyĩkala wĩmakĩe nũndũ wa mathĩna ala ũũkomana namo mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo. Atana mũno akona wĩ na woni mũthũku na ũilalamĩka nũndũ wa kĩla ũndũ. Kwĩthĩwa na mũtuo ũsu no kũtume andũ matakwĩthukĩĩsya nesa yĩla ũũmatavya ũvoo mũseo. Ũndũ ũngĩ nĩ kana, nĩ laisi mũno mũndũ ũtũngaa mũvea akethĩwa na ũsyao wa veva wa Ngai. Kwa ngelekany’o, nĩtwĩthĩawa na ũtanu twoona maũndũ maseo ala Ngai ũtũnengae, na nĩtwĩthĩawa na mũĩkĩĩo kana mawatho make makeanĩa.—Aka. 5:22,23.

Nĩkwĩthĩwa wĩ ũmwe wa andũ ma Yeova, no wĩtĩkĩlane na kĩla kyawetwa kĩlungunĩ kĩĩ ĩũlũ wa kũtũnga mũvea. O na vailye ũu, nũkwĩtĩkĩla kana ti laisi kũtũnga mũvea na kwĩthĩwa na woni mũseo mavinda onthe. Ĩndĩ ndũketĩkĩlye ũndũ ũsu ũũtũle ngoo. No ũvote kwĩthĩwa wĩ mũndũ ũtũngaa mũvea mavinda onthe. Ũtonya kwĩka ũu ata? Kĩla mũthenya osaa ĩvinda ũkasũanĩa maũndũ amwe ũkwona waĩlĩte kũtũnga mũvea nũndũ wamo. O ũndũ waendeea kwĩka ũu, now’o ũkonaa ne ũndũ wĩ laisi kũtũngaa mũvea. Na kĩu kĩkatumaa wĩthĩwa na ũtanu mwingĩ kwĩ ala matindĩaa kũsũanĩa mathĩna moo. Sũanĩaa maũndũ maseo ala Ngai vamwe na andũ angĩ makwĩkaa makakwĩkĩa vinya na makatuma ũtana. O na no wambĩĩe kũandĩka maũndũ asu vandũ. Kĩla mũthenya no ũandĩke maũndũ elĩ kana atatũ ũkwenda kũtũnga mũvea kwondũ wamo.

Andũ amwe mekĩte ũkunĩkĩli ĩũlũ wa ũndũ ũsu maĩtye kana yĩla tweethĩwa na kĩmanyĩo kya kũtũnga mũvea, ũndũ ũsu nũvĩndũaa ũndũ kĩlĩko kitũ kĩũsũanĩa ũkethĩa nĩ laisi kũtanĩa thayũ. Mũndũ ũtũngaa mũvea ethĩawa e mũtanu. Kwoou sũanĩaa moathimo ala ũkwatĩte, tanĩaa maũndũ maseo ala wakwata, na ũitũngaa mũvea mavinda onthe! Vandũ va kwĩthĩwa wĩ mũndũ ũtatũngaa mũvea yĩla weekwa maũndũ maseo, mũtũngĩae “Yeova mũvea; nũndũ nĩ mũseo.” Ĩĩ, ‘tũngaa mũvea kwondũ wa kĩla ũndũ.’—1 Mav. 16:34; 1 Ath. 5:18.