1. Mwana-a-asa aĩle kwĩka ata nĩ kana maũndũ make maĩle?

 MŨSUMBĨ Ndaviti amwĩie Solomoni ũũ: “Ĩthĩwa na vinya, nokĩyonanʼya wĩ mũndũ mũũme ki.” (1 Asu. 2:​1-3) Ana-a-asa onthe ũmũnthĩ no matetheke maatĩĩa ũtao ũsu. Nĩ kana maĩle, no nginya memanyĩsye kwĩwʼaa mĩao ya Ngai na kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia maũndũnĩ onthe ala mekwĩka thayũnĩ woo. (Luka 2:52) Nĩkĩ ve vata wa ana-a-asa amũika kwĩthĩwa me Aklĩsto aimu?

2-3. Nĩkĩ ve vata wa mwana-a-asa wa mũika kwĩthĩwa e Mũklĩsto mũimu?

² Mwana-a-asa nĩwĩanĩasya ianda sya vata mũsyĩ na kĩkundinĩ. Inywʼĩ ana-a-asa amũika, vai nzika kana nĩmũsũanĩĩte ĩũlũ wa ianda ila mũtonya kwĩthĩwa nasyo ĩvinda yũkĩte. No wĩthĩwe na mũvango wa kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe, kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi, na kwĩsa kũtwʼĩka mũtumĩa. O na no kwĩthĩwa ũtonya kwenda kwĩsa kũtwaana na ũyĩthĩwa na syana. (Aev. 6:4; 1 Tim. 3:1) Nĩ kana ũvikĩĩe mĩvango ĩsu na ũyaĩla, no nginya wĩthĩwe wĩ Mũklĩsto mũimu. b

³ Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya? Ve ũtũĩka wa vata waĩle kwĩmanyĩsya maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo. Ĩndĩ yu, nĩ kyaũ waĩle kwĩka nĩ kana wĩyũmbanĩsye ianda ila ũkakwata ĩvinda yũkĩte?

4. Nĩ va ũtonya kũkwata ngelekanyʼo nzeo sya kũatĩĩa? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁴ Mantha ngelekanyʼo nzeo ũtonya kũatĩĩa. Mbivilianĩ ve  aũme aingĩ maĩ ngelekanyʼo nzeo anake matonya kũatĩĩa. Aũme asu nĩmamwendete Ngai na nĩmathĩnĩkĩaa andũ make kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. O na no ũkwate ngelekanyʼo sya ana-a-asa aimu mũsyĩ na kĩkundinĩ. (Aevl. 13:7) O na eka ũu, wĩ na ngelekanyʼo nzeo vyũ ya Yesũ Klĩsto. (1 Vet. 2:21) Ũyĩmanyĩsya nesa ĩũlũ woo, sisya nguma syoo ila iũkwendeesya mũno. (Aevl. 12:​1, 2) Na ĩndĩ ũivindĩĩsya ũndũ ũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo syoo.

5. Ũtonya kwĩthĩwa na kĩlĩko ata, na nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa vata? (Savuli 119:9)

⁵ Ĩthĩwa na “kĩlĩko.” (Nth. 3:21) Mũndũũme wĩ kĩlĩko nũsũanĩaa ũndũ nesa atanamba kũwĩka. Kwoou mwa ĩkĩa kĩthito vyũ wĩthĩwe na kĩlĩko. Nĩkĩ? Nũndũ nthĩ ĩno yusĩe anake matusaa maũndũ kwosana na mawoni moo kana ũndũ mekwĩwʼa. (Nth. 7:7; 29:11) O na ĩngĩ, syĩndũ ta televiseni, sinema, Indaneti, na isese sya kũea ngewa no itume wĩka maũndũ kwa nzĩa ĩtaĩlĩte. O na vailye ũu, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũkethĩwa na kĩlĩko? Mbee, ĩmanyĩsye myolooto ya Mbivilia na ũisũanĩa ũndũ ĩtonya kũũtethya. Na ĩndĩ mĩtũmĩe kwĩka motwi ala meũmwendeesya Yeova. (Soma Savuli 119:9.) Weethĩwa na ũtũĩka ũsu wa vata, wĩĩthĩwa woosa ĩtambya ya vata vyũ yĩtonya kũũtetheesya kwĩthĩwa wĩ mwana-a-asa mũimu. (Nth. 2:​11, 12; Aevl. 5:14) Ekai twone ũndũ kwĩthĩwa na kĩlĩko kũtonya kũũtethya maũndũnĩ aa elĩ: (1) ũndũ ũũkua eĩtu-a-asa na (2) yĩla ũkũnyuva kĩla ũkwĩkĩa na ũndũ ũkwenzwa.

6. Kwĩthĩwa na kĩlĩko kũtonya kũtetheesya mwana-a-asa wa mũika ata anenge eĩtu-a-asa ndaĩa?

⁶ Kwĩthĩwa na kĩlĩko kũkaũtetheeasya kũnenga aka ndaĩa. Ti ũthũku mwana-a-asa wa mũika kwendeewʼa nĩ kũtuma ndũũ na mwĩĩtu-a-asa. O na vailye ũu, ethĩwa e na kĩlĩko, ndeweta, aandĩke, kana eke ũndũ o na wĩva ũkwonanyʼa nũkwenda kũmwĩvaasya ate o ethĩwa nũkwenda kũmũtwaa. (1 Tim. 5:​1, 2) Na ethĩwa nũkwĩvaasya mwĩĩtu-a-asa, ndakamwanangĩaa ĩsyĩtwa kwa kwĩthĩwa me oka vandũ vate mũndũ ũngĩ.—1 Ako. 6:18.

7. Kwĩthĩwa na kĩlĩko kũtonya kũtetheesya ata mwana-a-asa wa mũika yĩla ũkũnyuva kĩla ũkwĩkĩa na ũndũ ũkwenzwa?

 ⁷ Nzĩa ĩngĩ mwana-a-asa wa mũika ũtonya kwonanyʼa kana e na kĩlĩko kĩseo nĩ kwa kũnyuva nesa kĩla ũkwĩkĩa na ũndũ ũkwenzwa. Mavinda maingĩ, mĩkĩĩle ya ngũa ĩkathĩĩawa nĩ andũ matamũnengete Yeova ndaĩa na mekalaa mwĩkalĩle mũthũku. Kĩsũanĩo kyoo kĩtaĩlĩte kyonekaa nesa ngũanĩ ila makathĩĩaa nũndũ syĩthĩawa ikwete aũme mũno kana ikatuma mekala ta aka. Mwana-a-asa wa mũika ũkwenda kũtwʼĩka Mũklĩsto mũimu akatongoeawʼa nĩ myolooto ya Mbivilia na ngelekanyʼo ila nzeo kĩkundinĩ yĩla ũkũnyuva kĩla ũkwĩkĩa. No ekũlye-ĩ: ‘Yo kĩla ngwĩkĩa nĩkĩkwonanyʼa nĩ na kĩlĩko kĩanĩu na nĩngũsũanĩa ala angĩ? Yo ngũa ila nĩkĩaa nĩsyonanasya kana nĩnĩyumĩtye nĩmũthũkũme Ngai?’ (1 Ako. 10:​31-33; Tito 2:6) Mwana-a-asa wa mũika wĩ kĩlĩko nũnengawe ndaĩa nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa make, o vamwe na Ĩthe witũ wa ĩtunĩ.

8. Mwana-a-asa wa mũika atonya kwĩmanyĩsya ata kwĩthĩwa e wa kwĩkwatwʼa?

⁸ Ĩthĩwa wĩ wa kwĩkwatwʼa. Mwana-a-asa wa mũika wa kwĩkwatwʼa nĩwĩanĩasya nesa ianda syake syonthe. (Luka 16:10) Yesũ nĩ ngelekanyʼo nzeo vyũ ũndũnĩ ũsu. Ndalekeleelasya ianda syake kana akaianĩsya oou kĩtumbo. Vandũ va ũu, nĩweanĩisye ianda ila Yeova wamũnengete o na yĩla vaĩ vinya kwĩka ũu. Nĩwendete andũ, na mũno mũno amanyĩwʼa make, na nĩwakwie na ngenda kwondũ woo. (Yoa. 13:1) Atĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kwĩkĩa kĩthito wĩanĩsye nesa kĩanda o na kĩva kĩla ũnengetwe. Ethĩwa ndwĩsĩ ũndũ ũtonya kwĩanĩsya kĩanda kĩna, ĩnyivye na ũikũlya mwana-a asa mũimu aũtetheesye. Ndũkatate kwĩka ũndũ nĩ kana o umanwe nawʼo. (Alo. 12:11) Vandũ va ũu, ĩanĩsya nesa kĩanda kĩla wanengwa ta ũũmũthũkũma “Yeova, na ti andũ.” (Ako. 3:23) Nĩ wʼo kana wĩ mwene naĩ, kwoou ĩthĩwa na wĩnyivyo na ũyĩtĩkĩla wavĩtya.—Nth. 11:2.

9. Nĩkĩ no nginya mwana-a-asa wa mũika ethĩwe na ũtũĩka maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo?

⁹ Nĩ kana wĩthĩwe mwana-a-asa mũimu, no nginya wĩthĩwe na ũtũĩka maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo. Kĩu kĩkaũtetheesya kwĩtĩkĩla ianda kĩkundinĩ, kũsũvĩa wĩa ũla ũtonya kũũtetheesya kwĩanĩsya mavata maku kana ma mũsyĩ waku, na kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na ala angĩ. Ekai twone ũtũĩka wa vata ũtonya kwĩthĩwa nawʼo maũndũnĩ mana.

10-11. Mwana-a-asa wa mũika akatethekaa ata vamwe na kĩkundi eemanyĩsya nesa kũsoma na kũandĩka? (Savuli 1:​1-3) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ Ĩmanyĩsye nesa kũsoma na kũandĩka. Mbivilia yaĩtye kana mũndũ ũla ũsomaa Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya na kũmĩvindĩĩsya ethĩawa e mũtanu na nũendeeaa nesa. (Soma Savuli 1:​1-3.) Eeka ũu, nũmanyaa  mosũanĩo ma Yeova, na kĩu nĩkĩmũtetheeasya kũsũanĩa nesa na kũatĩĩa kĩla weemanyĩsya. (Nth. 1:​3, 4) Aũme ta asu nĩmekwendeka kĩkundinĩ. Nĩkĩ?

¹¹ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa mendaa aũme ta asu nĩ kana mamamanyĩsye na maimanenga motao kuma Mbivilianĩ. (Tito 1:9) Weethĩwa ũtonya kũsoma na kũandĩka nesa, ũkoombanasya maũvoo maseo o vamwe na maelesyo matonya kwĩkĩa ana-a-asa vinya. O na yĩla ũkwĩmanyĩsya, ũkeethĩwa ũtonya kũandĩka nesa maũndũ ala weewʼa maũtethya. O na ĩngĩ, ũkeethĩwa ũtonya kũandĩka maũndũ ala weemanyĩsya maũmbanonĩ ma kĩkundi na maũmbanonĩ manene. Maũndũ asu makaũtetheesya kwaka mũĩkĩĩo waku na kwĩkĩa ala angĩ vinya.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya kũneenaa nesa na ala angĩ?

¹² Ĩmanyĩsye kũneena nesa na ala angĩ. Mwana-a-asa nĩwaĩlĩte kwĩmanyĩsya kũneenaa nesa na ala angĩ. Mũndũũme ũneenaa nesa na ala angĩ nũmethukĩĩasya na nũeleawa mawoni moo na ũndũ mekwĩwʼa. (Nth. 20:5) Ethĩawa atonya kũmanya ũndũ mũndũ ũla ũngĩ ũkwĩwʼa kwa kwĩthukĩĩsya mũneenele wake, kũmũsisya ũthyũ, kana maũndũ angĩ ta asu. Ndwĩsa kũmanya maũndũ asu ethĩwa ndũtũmĩaa ĩvinda na ala angĩ. Ethĩwa mũno mũno ũneenaa na andũ kwĩsĩla email kana kũmatũmĩa mesengyi, kĩu no kĩtume vethĩwa ve vinya kwaku kũea ngewa namo mwenene. Kwoou ĩkĩa kĩthito ũmanthae myanya ya kũneena na andũ mwenene.—2 Yoa. 12.

13. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva mwana-a-asa wa mũika waĩle kwĩmanyĩsya? (1 Timotheo 5:8) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ Ĩmanyĩsye kwĩthũkũmĩa. Mwana-a-asa mũimu no nginya emanyĩsye kwĩthũkũmĩa kana kũthũkũmĩa mũsyĩ wake. (Soma 1 Timotheo 5:8.) Nthĩnĩ wa nthĩ imwe, ana-a-asa ma mũika no mamanyĩwʼe ũtũĩka mũna nĩ aa-ĩthe moo kana mũndũ ũngĩ wa mũsyĩ. Na kũndũ kũngĩ, amũika nĩmamanyĩawʼa ũtũĩka mũna sekondalĩ. O na ethĩwa meĩmanyĩĩsya va, nũseo memanyĩsye ũtũĩka ũtonya kũmatetheesya kũkwata wĩa. (Meko 18:​2, 3; 20:34; Aev. 4:28) Ĩthĩwa wĩsĩkĩe ta mũndũ wĩ kĩthito na ũtethasya wĩa wake nginya akaũmina. Weethĩwa ũilye ũu, ĩkeethĩawa ne laisi kwaku kũkwata wĩa na kũũsũvĩa. O na ĩngĩ, kwĩthĩwa na nguma na ũtũĩka ũla twaneenea no kũtetheesye mwana-a-asa akeanĩsya ianda ila ũtonya kwĩsa kũkwata ĩvinda yũkĩte. Yu ekai tũneenee ianda imwe katĩ wa isu.

14. Mwana-a-asa wa mũika atonya kwĩyũmbanĩsya ata ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe?

¹⁴ Kũtwʼĩka mũthũkũmi wa ĩvinda yonthe. Ana-a-asa aingĩ aimu malikile ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe me anini. Kwosa ũvainia nĩkũmanyĩasya mwana-a-asa wa mũika ũndũ ũtonya kwĩkalanyʼa nesa na andũ me kĩvathũkanyʼo. O na kĩu nĩkĩmũtetheeasya kũtũmĩa mbesa ila ũkũkwata nesa ũkethĩa ndanatũmĩa mbingĩ kũthonoka ila wĩ nasyo. (Avi. 4:​11-13) Ũndũ ũmwe ũtonya kũũtetheesya ũlike ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe nĩ kũtwʼĩka vainia mũtetheesya. Aingĩ mambaa kwosa ũvainia mũtetheesya kwa kavinda nĩ kana ũmatetheesye kũtwʼĩka vainia wa kĩla ĩvinda. Ũvainia no ũkũvingũĩe myanya ĩngĩ mingĩ ya kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe, ta kũtetheesya maũndũnĩ ma myako kana kũlika Mbetheli.

15-16. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mwana-a-asa wa mũika atwʼĩke mũtetheesya wa kĩkundi kana mũtumĩa?

¹⁵ Kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi kana mũtumĩa. Ana-a-asa maĩle kwĩyĩkĩĩa mũvango wa kũtwʼĩka atumĩa ma kĩkundi nĩ kana mathũkũme ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Mbivilia yaĩtye kana mũndũũme ũla weekĩa kĩthito avikĩĩe kĩanda kĩu “endaa wĩa mũseo.” (1 Tim. 3:1) Ĩndĩ mwana-a-asa atanamba kũtwʼĩka mũtumĩa, no nginya ambe kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi. Atetheesya ma kĩkundi nĩmatetheeasya atumĩa kwa nzĩa mbingĩ. Atumĩa na atetheesya ma kĩkundi nĩmonanasya kana me na wĩnyivyo kwa kũthũkũma ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo na kũtavanyʼa na kĩthito. Ana-a-asa ma mũika no matwʼĩke atetheesya ma kĩkundi o na ethĩwa no ĩndĩ maangĩe myaka 20. Na mũtetheesya wa kĩkundi wĩ na nguma ila syaĩlĩte no atwʼĩke mũtumĩa o na ethĩwa no ĩndĩ wĩ na myaka 20.

¹⁶ Ũtonya kũvikĩĩa ianda isu ata? Ndwĩkĩthawʼa mũtiani. Kĩla kĩ vo, Mbivilia nĩwetete nguma ila waĩle kwĩthĩwa nasyo. Ĩndĩ lilikana kana ndwĩsa kwĩthĩwa na nguma isu ethĩwa ndũmwendete Yeova, mũsyĩ wenyu, na kĩkundi. (1 Tim. 3:​1-13; Tito 1:​6-9; 1 Vet. 5:​2, 3) Kwoou tata kũelewa kĩla nguma nesa. Na mũvoye Yeova aũtetheesye wĩthĩwe nasyo. c

17. Mwana-a-asa wa mũika atonya kwĩyũmbanĩsya ata kwĩsa kũtwaana na kũtwʼĩka mũtwe wa mũsyĩ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁷ Kũtwaana na kũtwʼĩka mũtwe wa mũsyĩ. O tondũ Yesũ waisye, ana-a-asa amwe aimu nĩmanyuvaa kwĩkala matatwaanĩte.  (Mt. 19:12) Ĩndĩ wanyuva kũtwaana, wĩthĩawa wakwata ianda ingĩ. Ũtwʼĩkaa mũtwe wa mũsyĩ na mũũme wa ũla watwaa. (1 Ako. 11:3) Yeova endaa aũme mende iveti syoo na mayĩitetheesya iendeee nesa kĩ-veva, kĩ-mwĩĩ, na maituma syĩkala syĩ mbĩanĩe ngoonĩ. (Aev. 5:​28, 29) Kwĩthĩwa na nguma na ũtũĩka ũla tũneeneie mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ, ta kwĩthĩwa na kĩlĩko, kũnenga aka ndaĩa, na kwĩthĩwa wĩ wa kwĩkwatwʼa, no kwĩse kũũtetheesya yĩla wĩtwaana. Kĩu kĩkaũtetheesya kwĩanĩsya nesa ianda syaku ta mũũme wa ũla ũkatwaa na ta mũtwe wa mũsyĩ.

18. Mwana-a-asa wa mũika atonya kwĩyũmbanĩsya ata kwĩsa kwĩthĩwa na syana?

¹⁸ Kwĩthĩwa na syana. Watwaana no mwĩse kwĩthĩwa na syana. Ngelekanyʼo ya Yeova ĩtonya kũũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũea syana syaku nesa? Ve maũndũ maingĩ ũtonya kwĩmanyĩsya. (Aev. 6:4) Yeova nĩwatavasya Mwana wake, Yesũ, ũtheinĩ kana nũmwendete na nĩwendeeawʼa nĩwe. (Mt. 3:17) Wesa kũmesya syana, ĩkĩĩthasya nĩwaitavya mavinda maingĩ kana nũsyendete. Ikathae kaingĩ nũndũ wa maũndũ maseo ala syeeka. Aũme ala maatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova nĩmatetheeasya syana syoo ikatwʼĩka Aklĩsto aimu. No wĩyũmbanĩsye kĩanda kĩu kwa kwenda ala angĩ mũsyĩ na kĩkundinĩ na kwĩmanyĩsya kũmatavya kana nũmendete na kũmakatha. (Yoa. 15:9) Kĩu kĩkaũtetheesya yĩla wĩtwaana na kũmesya syana. Ĩvinda yĩu yĩikaavika, wĩendeea kwĩthĩwa wĩ ũathimo mũnene kwa Yeova, mũsyĩ, na kĩkundinĩ.

19-20. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ana-a-asa amũika matwʼĩke Aklĩsto aimu? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹⁹ Inywʼĩ ana-a-asa amũika, mũyĩsa kũtwʼĩka Aklĩsto aimu kwa nzĩa ya kyama. No nginya ũnyuve ngelekanyʼo nzeo sya kũatĩĩa, wĩmanyĩsye kwĩthĩwa na kĩlĩko, wĩthĩwe wĩ wa kwĩkwatwʼa, wĩthĩwe na ũtũĩka maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo, na ũyĩyũmbanĩsya ianda ila syĩ mbee.

²⁰ Mavinda angĩ, nũtonya kwĩwʼa ta ũtevota kwĩanĩsya maũndũ asu wasũanĩa kĩthito kĩla waĩle kwĩkĩa. Ĩndĩ no ũmeanĩsye. Lilikana kana Yeova e na mea ma kũũtetheesya. (Isa. 41:​10, 13) O na eka ũu, ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ makaũtetheesya. Na yĩla ũkatwʼĩka mwana-a-asa mũimu, ũkekalaa wĩ mũtanu na wĩ mwĩanĩe. Tũmwendete mũno inywʼĩ ana-a-asa amũika! Mwa eka Yeova aendeee kũmũathima yu mũendeee kwĩkĩa kĩthito mũtwʼĩke Aklĩsto aimu.—Nth. 22:4.