1. Twaĩlĩte kwĩka ata tũtwʼĩke Aklĩsto aimu?

 TŨSENGʼAA mũno twoona ũndũ kana keanaa na mĩtũkĩ kakatwʼĩka mũndũ mũima. Kayonekaa ta ve kĩthito kaneekĩa nĩ kana keane. Ĩndĩ mũndũ ndesa kũtwʼĩka Mũklĩsto mũimu atekĩĩte kĩthito. b (1 Ako. 13:11; Aevl. 6:1) Nĩ kana twĩanĩsye kĩu, twaĩle kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. O na ĩngĩ, nĩtwendaa veva wake mũtheu ũtũtetheesye kwĩthĩwa na nguma ila imwendeeasya, kwĩthĩwa na ũtũĩka maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo, na kwĩyũmbanĩsya ianda ila syĩ mbee.—Nth. 1:5.

2. Ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 1:27 yĩtũmanyĩsya kyaũ, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Yeova oombie mũndũũme na mũndũ mũka. (Soma Mwambĩlĩlyo 1:27.) Aũme mombĩtwe me kĩvathũkanyʼo na aka, ĩndĩ ve o maũndũnĩ angĩ mavathũkene. Kwa ngelekanyʼo, Yeova anengie aũme ianda syĩ kĩvathũkanyʼo na sya aka, na kĩla ũmwe nĩwaĩle kwĩthĩwa na nguma na ũtũĩka mũna nĩ kana aianĩsye. (Mwa. 2:18) Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea kĩla mwĩĩtu-a-asa wa mũika ũtonya kwĩka nĩ kana atwʼĩke Mũklĩsto mũimu. Nayo ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kĩla mwana-a-asa wa mũika ũtonya kwĩka.

3-4. Nĩ va eĩtu-a-asa amũika matonya kũkwata ngelekanyʼo nzeo sya kũatĩĩa? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

³ Mbivilia nĩwetete aka aingĩ maĩ ngelekanyʼo nzeo, ala mamwendete Yeova na mamũthũkũmaa. (Sisya kĩlungu kĩ nthĩnĩ wa jw.org/kam kĩ na kyongo, “Tũtonya Kwĩmanyĩsya Kyaũ  Kuma kwa Aka Ala Mawetetwe Mbivilianĩ?”) O tondũ ĩandĩko ya mũsingi yonanĩtye, maĩ na “wĩtingʼo maũndũnĩ onthe” na maĩ “aĩkĩĩku kĩla ũndũnĩ.” O na ĩngĩ, eĩtu-a-asa amũika no makwate ngelekanyʼo nzeo sya eĩtu-a-asa aimu kĩkundinĩ kyoo.

⁴ Inywʼĩ eĩtu-a-asa amũika, mwĩona ata mũkamantha eĩtu-a-asa meana ũna aimu kĩ-veva mũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo syoo? Sisya nguma nzeo ila me nasyo,na ũisũanĩa ũndũ ũtonya kũsyonanyʼa. Tũlungunĩ tũla tũatĩĩe, nĩtũũneenea nguma itatũ sya vata eĩtu-a-asa aimu methĩawa nasyo.

5. Nĩkĩ wĩnyivyo nĩ wa vata nĩ kana mũndũ mũka ethĩwe e Mũklĩsto mũimu?

⁵ Mũklĩsto mũimu no nginya ethĩwe na wĩnyivyo. Ethĩwa mwĩĩtu-a-asa nĩwĩnyivĩtye, akeethĩawa na ngwatanĩo nzeo na Yeova na ala angĩ. (Yak. 4:6) Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa ũmwendete Yeova nĩwĩthĩawa atwʼĩte kwĩnyivĩsya mũvango wa ũkũmũ ũla Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ũvangĩthĩtye. (1 Ako. 11:3) Mũvango ũsu nũkonetye kĩkundi o na mĩsyĩ. c

6. Eĩtu-a-asa amũika matonya kwĩmanyĩsya kyaũ masũanĩa wĩnyivyo wa Leveka?

⁶ Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Leveka. Thayũnĩ wake wʼonthe nĩwoonanisye aĩ mũndũ mũka mũĩ, weekaa motwi ateũkĩa, na nĩwamanyaa nĩ ĩndĩĩ na nata ũkwosa ĩtambya ĩna. (Mwa. 24:58; 27:​5-17) O na vailye ũu, aĩ na ndaĩa na eethĩawa eyũmbanĩtye kwĩka kĩla watavwʼa. (Mwa. 24:​17, 18, 65) O ta Leveka, ethĩwa nĩwĩnyivĩtye na nĩwĩyũmbanĩtye kũkwata mbau mũvango wa ũkũmũ ũla Yeova ũvangĩthĩtye, ũkeethĩawa wĩ ngelekanyʼo nzeo kwa ala angĩ mũsyĩ na kĩkundinĩ.

7. Eĩtu-a-asa amũika matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita ata ya kũmanya kana ve mĩvaka matavĩtũka?

⁷ O na ĩngĩ, Aklĩsto onthe aimu nĩmamanyaa kana ve mĩvaka matavĩtũka. Mbivilia nĩtwĩkĩĩte vinya twĩthĩwe na wĩnyivyo na tũimanya kana ve mĩvaka tũtavĩtũka.  (Nth. 11:2) Esita aĩ mũndũ mũka wamũkĩĩte Ngai na weesĩ ve mĩvaka ũtavĩtũka. Kũmanya ũu nĩkwamũsũvĩie ndakakwatwe nĩ ngathĩĩo. Nĩweethukĩĩisye ũtao wa Molitekai, ũla aa-ĩthe masyaanĩwʼe, na aũatĩĩa. (Est. 2:​10, 20, 22) O naku no wonanyʼe nĩwĩsĩ ve mĩvaka ũtavĩtũka kwa kũmantha ũtao na kũũatĩĩa.—Tito 2:​3-5.

8. Mwĩĩtu-a-asa atonya kwonanyʼa ata nĩwĩsĩ ve mĩvaka ũtavĩtũka yĩla ũkũsũanĩa kĩla ũkwĩkĩa na ũndũ ũkwĩyanakavya? (1 Timotheo 2:​9, 10)

⁸ Ve ũndũ ũngĩ Esita weekie oonanyʼa kana nĩwĩsĩ ve mĩvaka ũtavĩtũka. O na kau aĩ “mwanake na mũseo” ndaaĩyendeesya andũnĩ. (Est. 2:​7, 15) Eĩtu-a-asa matonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo yake? Ũndũ ũmwe matonya kwĩka ũwetetwe nthĩnĩ wa 1 Timotheo 2:​9, 10. (Soma.) Ĩandĩkonĩ yĩu mũtũmwa Vaulo atavisye aka Aklĩsto mekĩe ngũa syĩkwonanyʼa me na ndaĩa na kĩlĩko kĩanĩu. Ndeto sya Kĩkiliki ila itũmĩĩtwe mũsoanĩ ũsu syonanasya kana mavinda onthe mwĩĩtu-a-asa aĩlĩte kwĩkĩa ngũa mbaĩlu na syĩkwonanyʼa nũkũthĩnĩkĩa mawoni ma ala angĩ. Tũtanaa ta kĩ twoona ũndũ eĩtu-a-asa maitũ monanasya nĩ aimu kwa kwĩkĩa ngũa nesa!

9. Ngelekanyʼo ya Avikaili yĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁹ Nguma ĩngĩ eĩtu-a-asa onthe aimu methĩawa nayo nĩ ũmanyi. Mũndũ wĩ ũmanyi ekaa ata? Ekaa ũtwi mũseo, na ũu nĩ kwasya, ethĩawa na ũtonyi wa kũvathũkanyʼa ũseo na ũthuku na ĩndĩ ayĩka ũla ũseo. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Avikaili. Ĩvinda yĩmwe, mũũme nĩweekie ũtwi mũthũku, ũla wesaa kũtuma nyũmba yake yonthe ĩkwatwa nĩ mũisyo mũnene. Ĩndĩ Avikaili nĩwoosie ĩtambya ateũtindĩa. Kwĩthĩwa na ũmanyi nĩkwatumie asũvĩa ala angĩ maikoawe. (1 Sam. 25:​14-23, 32-35) O na ĩngĩ, ũmanyi nũtumaa tũmanya nĩ ĩndĩĩ tũũneena na nĩ ĩndĩĩ tũũvindya. Na nũtũtetheeasya kũmanya ũndũ tũtonya kũkũlĩĩlya maũndũ ma ala angĩ tũteũmalikĩlĩĩla.—1 Ath. 4:11.

10-11. We na ala angĩ mũtonya kũtetheka ata weemanyĩsya nesa kũsoma na kũandĩka? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ Mũndũ mũka Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩthĩwa na ũtũĩka maũndũnĩ mana. Yĩla mwĩĩtu weemanyĩsya ũtũĩka mũna e o mũnini, kĩu no kĩmũtethye thayũnĩ wake wʼonthe. Kwoona ngelekanyʼo imwe.

¹¹ Ĩmanyĩsye nesa kũsoma na kũandĩka. Kũndũ kũmwe, ũtũĩka wa kũsoma na kũandĩka nesa ndwonekaa ta ũndũ wa vata mũno mũndũ mũka waĩle kwĩmanyĩsya. Ĩndĩ ũsu nĩ ũtũĩka wa vata mũno Mũklĩsto waĩle kwĩthĩwa nawʼo. d (1 Tim. 4:13) Kwoou ndũkatate kwĩtĩkĩlya  kĩndũ o na kĩva kĩũsiĩĩe kwĩmanyĩsya nesa kũsoma na kũandĩka. Weeka ũu ũkatetheka ata? Ũkeethĩwa ũtonya kũkwata wĩa na ũiũsũvĩa. O na ũkavota kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai na kũmanyĩsya angĩ. Na mbee mũno, nũndũ wa kũsoma na kũvindĩĩsya Ndeto ya Ngai, ũkeethĩwa na ngwatanĩo ndũmu nake.—Yos. 1:8; 1 Tim. 4:15.

12. Ĩandĩko ya Nthimo 31:26 yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹² Ĩmanyĩsye kũneena nesa na ala angĩ. Ũsu nĩ ũndũ wa vata mũno kwa Aklĩsto. Mũtũmwa Yakovo aineenea ũndũ ũsu atũnengie ũtao ũũ: “Kĩla ũmwe no nginya ethĩwe e mĩtũkĩ ya kwĩthukĩĩsya, ate na mĩtũkĩ ya kũneena.” (Yak. 1:19) Yĩla weethukĩĩsya nesa ala angĩ maineena, wonanasya nũũmewʼĩa “tei,” kana nũkũelewa ũndũ mekwĩwʼa. (1 Vet. 3:8) Ethĩwa wĩona ndũnaelewa kĩla mũndũ ũla ũngĩ waweta kana ũndũ ũkwĩwʼa, mũkũlye makũlyo kwa ũĩ. Na ĩndĩ ũyamba kũsũanĩa ũtananeena. (Nth. 15:28) Ĩkũlye-ĩ: ‘Yo kĩĩ ngwenda kũweta nĩ kya wʼo na kya kwĩkĩa vinya? Nĩkĩkwonanyʼa nĩ ndaĩa na nĩnĩkaa ala angĩ nesa?’ Atĩĩa ngelekanyʼo ya eĩtu-a-asa aimu ala maeaa ngewa nesa na ala angĩ. (Soma Nthimo 31:26.) Ĩthukĩĩsye nesa ũndũ maneenaa. O ũndũ weemanyĩsya nesa ũtũĩka ũsu, nowʼo ngwatanĩo yaku na ala angĩ ĩkalũlũmĩĩla.

13. Ũtonya kwĩmanyĩsya ata kũsũvĩa mũsyĩ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ Ĩmanyĩsye kũsũvĩa mũsyĩ. Kũndũ kwingĩ, aka nĩmo matethasya wĩa ũla mwingĩ mũsyĩ. Inyia-aku kana mwĩĩtu-a-asa ũngĩ wĩ ngelekanyʼo nzeo no aũmanyĩsye ũndũ ũtonya kũtethya mawĩa asu nesa. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Cindy aĩtye: “Mũthĩnzĩo ũmwe wa vata vyũ Mami wanengie nĩ kũmanyĩsya ũtanu ũla mũndũ ũkwataa eethĩwa na kĩthito wĩanĩ. Nĩwamanyĩisye maũndũ ta kũua, kwĩka ũtheu, kũtuma, na kũthi kwĩthooea syĩndũ, na kĩu kĩtumĩte maũndũ makwa methĩwa me laisi na kũkambingũĩa mwanya wa kwĩka maũndũ maingĩ kwondũ wa Yeova. O na nĩwamanyĩisye kwĩthĩawa nĩ mũlau, na kĩu kĩtumĩte nĩkomana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aseo ala nenda kũatĩĩa ngelekanyʼo syoo.” (Nth. 31:​15, 21, 22) Mũndũ mũka mũĩ, mũlau, na wĩsĩ kũsũvĩa mũsyĩ wake ethĩawa e ngelekanyʼo nzeo mũsyĩ na kĩkundinĩ.—Nth. 31:​13, 17, 27; Meko 16:15.

14. Ngelekanyʼo ya Crystal yĩũmanyĩsya kyaũ, na nĩ kyaũ waĩle kwia kĩlĩkonĩ?

¹⁴ Ĩmanyĩsye kwĩthũkũmĩa. Nĩ ũndũ wa vata Aklĩsto onthe aimu memanyĩsye kwĩthũkũmĩa na kwĩanĩwa. (Avi. 4:11) Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Crystal aĩtye: “Asyai makwa nĩmo manyuvĩie kĩla ngũsomea sekondalĩ nĩ kana nĩmanyĩsye ũtũĩka ũtonya kũndethya. Tata nĩwanthuthisye nĩsomee maũndũ ma masavu, na ũsu nĩ ũndũ wandethisye mũno.” O vamwe na kwĩmanyĩsya ũtũĩka ũtonya kũtuma ũkwata wĩa wa kĩ-mwĩĩ, nĩwaĩle kũtata wĩmanyĩsye kũtũmĩa mbesa nesa nĩ kana wĩthĩe ndũũtũmĩa mbingĩ kũthonoka ila  ũũkwata. (Nth. 31:​16, 18) Ũkeethĩwa ũtonya kwĩka maũndũ maingangĩ kwondũ wa Yeova weevathana na mathiĩ mate ma lasima, na weanĩwa nĩ syĩndũ ila sya vata.—1 Tim. 6:8.

15-16. Eĩtu-a-asa ala mate atwae methĩawa me ũathimo ata kwa ala angĩ? (Maliko 10:​29, 30)

¹⁵ Yĩla weethĩwa na nguma sya Kĩklĩsto na weemanyĩsya ũtũĩka maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo, wĩthĩawa ũtonya kwĩanĩsya nesanga ianda syĩ kĩvathũkanyʼo ĩvinda yũkĩte. Ekai tũneenee ngelekanyʼo imwe.

¹⁶ No ũtwʼe kwĩkala ũte mũtwae kwa kavinda. O tondũ Yesũ wawetie, eĩtu-a-asa amwe no matwʼe kũlea kũtwawa, o na ethĩwa kwosana na kĩthĩo kyoo aka mekĩawa vinya matwawe. (Mt. 19:​10-12) Angĩ no mekale mate atwae nũndũ wa maũndũ mana. Ĩndĩ manya kana Yeova na Yesũ maivũthĩĩasya Aklĩsto ala mate atwae kana matatwaanĩte. Kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ, eĩtu-a-asa ala mate atwae methĩawa me ũathimo kĩkundinĩ. Nũndũ eĩtu-a-asa asu methĩawa mendete ala angĩ na nĩmamathĩnĩkĩaa kuma ngoonĩ, nĩmatwʼĩkĩte eĩtu-a-inyia na aa-inyia ma aingĩ.—Soma Maliko 10:​29, 30; 1 Tim. 5:2.

17. Mwĩĩtu-a-asa wa mũika atonya ata kwĩyũmbanyʼa oyu kwondũ wa ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe?

¹⁷ No ũlike ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Aka Aklĩsto nĩmo meanĩasya maũndũ ala maingĩ wĩanĩ wa kũtavanyʼa nthĩ yonthe. (Sav. 68:11) Kwoou wĩona ata yu tũĩ ũkavangĩĩa kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe? No ũtwʼĩke vainia, ũkatetheesya wĩanĩ wa myako, kana ũkathi kũthũkũma Mbetheli. Mũvoye Yeova ĩũlũ wa mũvango ũla wĩ nawʼo. Neena na ala meanĩĩtye mũvango ta ũsu, na ũitata kũmanya nĩ nguma syĩva waĩle kwĩthĩwa nasyo nĩ kana ũwĩanĩsye. Na ĩndĩ ũisũanĩa nĩ matambya meva ũtonya kwosa nĩ kana ũũvikĩĩe. Waũvikĩĩa, ũkakwata myanya ĩngĩ mingĩ na mĩseo ki ya kũmũthũkũma Yeova.

18. Nĩkĩ mwĩĩtu-a-asa waĩle kũnyuva nesa mũndũ ũla ũkwenda emũtwaa? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁸ No ũtwʼe kũtwawa. Ũtũĩka na nguma ila twaneenea ĩsomonĩ yĩĩ no iũtetheesye ũkatwʼĩka kĩveti kĩseo. O na vailye ũu, ethĩwa nũũsũanĩa kũtwawa, nĩwaĩle kũnyuva nesa ũla ũkwenda aũtwae. Ũsu nĩ ũtwi ũmwe katĩ wa motwi ala ma vata vyũ ũkeka thayũnĩ waku. Ĩndĩ lilikana kana watwawa, ũkeethĩwa wĩ ungu wa ũkũmũ wa mũemeu. (Alo. 7:2; Aev. 5:​23, 33) Kwoou ĩkũlye-ĩ: ‘We nĩ Mũklĩsto  mũimu? Nĩwiaa mbee maũndũ ma kĩ-veva? Nĩwĩkaa motwi maseo? Nĩwĩtĩkĩlaa mavĩtyo make? Nũnengete aka ndaĩa? Nũtonya kũndetheesya nĩendeee nesa kĩ-veva, kĩ-mwĩĩ, na aituma nĩkala nĩ mwĩanĩe ngoonĩ? Nĩwĩanĩasya nesa kĩanda kĩla wĩ nakyo? Kwa ngelekanyʼo, anengetwe ianda syĩva kĩkundinĩ na aianĩasya ata?’ (Luka 16:10; 1 Tim. 5:8) Na nengĩ ethĩwa wĩenda wĩtwawa nĩ mwana-a-asa mũseo, o naku waĩlĩte kwĩthĩwa na nguma ila ikatuma wĩthĩwa wĩ kĩveti kĩseo.

19. Nĩkĩ kĩanda kya kwĩthĩwa wĩ “mũtetheesya” nĩ kya ndaĩa?

¹⁹ Mbivilia yaĩtye kĩveti kĩseo kĩthĩawa kĩ “mũtetheesya ũmwaĩle” mũũme wakyo. (Mwa. 2:18) Kwʼo kũu nĩ kũvũthĩĩsya mũndũ mũka? Aiee! Kĩanda kĩla mũndũ mũka ũnengetwe kya kwĩthĩwa e mũtetheesya wa mũũme nĩ kya ndaĩa. Na ũu nĩ wʼo nũndũ Mbivilia nĩwetete kaingĩ kana Yeova nĩ ‘mũtetheesya.’ (Sav. 54:4; Aevl. 13:6) Kĩveti kĩthĩawa kĩ mũtetheesya mũseo wa mũũme yĩla kyamũtwʼĩĩka na kyamũkwata mbau aianĩsya motwi ala wĩkĩte kwondũ wa mũsyĩ woo. Na nũndũ mũndũ mũka ta ũsu ethĩawa amwendete Yeova, ndanangĩaa mũũme ĩsyĩtwa. (Nth. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11) No wĩyũmbanĩsye kĩanda kĩu kwa kwĩkĩa kĩthito ũmwende Yeova mũnango, na kwa kwĩthĩwa wĩ mũtetheesya wa ala angĩ mũsyĩ na kĩkundinĩ.

20. Kĩveti kĩtonya kwĩthĩwa kĩ ũathimo ata kwa syana syakyo?

²⁰ No ũtwʼe kwĩsa kwĩthĩwa na syana. No kwĩthĩwa watwawa, wĩ na mũemeu mwĩtwʼa kwĩthĩwa na syana. (Sav. 127:3) Kwoou nũseo kũsuanĩa kwĩ tene ĩũlũ wa kĩanda kĩu. Ũtũĩka na nguma ila twaneenea ĩsomonĩ yĩĩ ikaũtetheesya yĩla wĩtwʼa kũtwawa na kwĩthĩwa na syana. Weethĩwa na nguma ya wendo, kwĩka angĩ nesa, na wũmĩĩsyo, ũkatuma mũsyĩ wenyu wĩthĩwa wĩ vandũ syana syenyu ikwĩwʼa syĩ nzũvĩĩku, na kĩu no kĩitetheesye kwaĩla.—Nth. 24:3.

21. Twonaa ata eĩtu-a-asa maitũ, na nĩkĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

²¹ Inywʼĩ eĩtu-a-asa ma mũika, tũmwendete mũno nũndũ wa kyonthe kĩla mwĩkaa kwondũ wa Yeova na andũ make. (Aevl. 6:10) Nĩmwĩkĩaa kĩthito mwĩthĩwe na nguma sya Kĩklĩsto, mwĩthĩwe na ũtũĩka ũtonya kũmũuna na kũuna ala me vakuvĩ nenyu, na nĩmwĩyũmbanasya nesa kwondũ wa ianda ila mũtonya kũkwata ĩvinda yũkĩte. Kwa wʼo, mwĩ ũathimo mũnene ũseũvyonĩ wa Yeova!