VATE nzika, nũtanĩaa mĩthĩnzĩo mingĩ ĩla Yeova ũkũnengete, na nũtũngaa mũvea nũndũ nũkũnengete ũthasyo wa kwĩnyuvĩa maũndũ, ũla ũkũtetheeasya kũtwʼa ũndũ ũũmĩtanĩa. Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana Mbivilia yaĩtye mbinyu nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai. O na yongelete kwasya: “Mboka nĩvokawa ũndũ wa kũtheka, na mbinyu nĩtanasya thayũ.” (Mũta. 10:19; Sav. 104:15) Ĩndĩ noĩthwa wonete kana andũ amwe nĩmaemeewe mũno nĩ ũkĩ. O na ĩngĩ, andũ ĩũlũ wa nthĩ methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa kũnywʼa ũkĩ. Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya Aklĩsto meke motwi maseo?

O na twĩthĩwe twĩkalaa va kana tũeewe kĩthĩonĩ kĩva, kũeka woni wa Ngai ũtongoesye mosũanĩo maitũ na motwi maitũ kũkatũtethasya na kũituma twĩkala twĩ atanu.

O tondũ wĩthwa wonete, andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ manyusaa ũkĩ mwingĩ kwĩwʼa kĩla mũthenya. Amwe no manywʼe ũkĩ nũndũ ũtumaa mewʼa mathyũmũa. Angĩ manyusaa nĩ kana maeke kwĩmakĩa. Na isionĩ imwe, kũnywʼa ũkĩ mwingĩ kũtumaa mũndũ oneka e ngũmbaũ kana e mũimu.

Ĩndĩ Aklĩsto nĩmanengetwe ũtao mũseo nĩ Mũmbi woo. Kwa ngelekanyʼo, nũtũtavĩtye mothũku ma kũnywʼa mũno. No kwĩthĩwa tũsomete ĩandĩko ya Nthimo 23:​29-35, yĩla yĩeleetye nesa ũndũ mũndũ ũnywʼĩte wĩthĩawa ailye na mathĩna amwe mamũkwataa. a Daniel nĩ mũtumĩa wa kĩkundi wĩkalaa Europe, na nũlilikanaa ũndũ maũndũ make mailye atanatwʼĩka Mũklĩsto. Aĩtye, “Kũnywʼa mũno nĩkwatumie nĩka motwi mathũku, na nũndũ wa ũu, nĩnakwatiwe nĩ mathĩna manene ala matumaa nginya ũmũnthĩ nĩthata namasũanĩa.”

Aklĩsto matonya ata kũtũmĩa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa maũndũ na mayĩvathana na mathĩna ala maetawe nĩ kũnywʼa mũno? No nginya tũeke woni wa Ngai ũtongoesye mosũanĩo na meko maitũ.

Ekai twone kĩla Mbivilia yaĩtye ĩũlũ wa ũkĩ na kĩla kĩtumaa amwe manywʼa.

Ndeto ya Ngai ndĩvatanĩte kũnywʼa ũkĩ kwa kĩthimo kĩla kyaĩlĩte. Eka ũu, nĩyonanĩtye kana kũnywʼa mbinyu no kũtanĩthye mũndũ. Yaĩtye: “Ya kĩmũtũ kyaku na ũtanu, na nywʼa mbinyu yaku na ngoo ndanu.” (Mũta. 9:7) Ve mavinda Yesũ wanywie mbinyu; o namo athũkũmi angĩ aĩkĩĩku ma Yeova nĩmanyusaa mbinyu.—Mt. 26:​27-29; Luka 7:34; 1 Tim. 5:23.

Ĩndĩ Ndeto ya Ngai nĩyonanĩtye nesa kĩvathũkanyʼo kĩla kĩ vo katĩ wa kũnywʼa kwa kĩthimo kĩla kyaĩlĩte na kũmilwa. Yaĩtye ũũ ũtheinĩ: “Mũikanywʼe mbinyu mũmilwe.” (Aev. 5:18) O na nĩyonanĩtye kana “anywi . . . maikatiĩwa Ũsumbĩ wa Ngai.” (1 Ako. 6:10) Vate nzika, Yeova nũtũvatĩte kũnywʼa ũkĩ mwingĩ na ũthengi. Kwoou vandũ va kũatĩĩaa kĩla kĩkawa kĩthĩonĩ kitũ, nũseo tũkekaa motwi tũsũanĩĩte woni wa Ngai.

Andũ amwe monaa no manywʼe ũkĩ mwingĩ mateũmilwa. Ĩndĩ vau ve mũisyo mũnene. Maandĩko monanĩtye ũtheinĩ kana kwĩthĩwa “ngombo sya mbinyu mbingĩ” no kũtume mũndũ eka mavĩtyo manene na ayananga ngwatanĩo yake na Yeova. (Tito 2:3; Nth. 20:1) O na Yesũ aisye kana “ũnywi” no ũtume mũndũ aema kwĩsa kũtanĩa ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ. (Luka 21:​34-36) Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya Mũklĩsto evathane na mathĩna asu?

Wĩthĩwa wĩ mũisyo mũnene mũndũ akaeka kĩthĩo kya vala weanĩie kĩmũtongoesye kwĩkaa motwi ĩũlũ wa kũnywʼa. Aklĩsto oĩ mekaa kĩla kĩmwendeeasya Yeova maũndũnĩ makonetye kũya na kũnywʼa. Mbivilia ĩtũlilikanĩtye ũũ: “Ethĩwa nĩmũũya kana nĩmũũnywʼa kana mwĩĩka ũndũ ũngĩ o na wĩva, ĩkai maũndũ onthe kwondũ wa kũmũtaĩa Ngai.” (1 Ako. 10:31) Ekai twone makũlyo amwe tũtonya kwĩkũlya na myolooto ya Mbivilia tũtonya kũsũanĩa.

Nyie nĩnyusaa nĩ kana nendeesye angĩ? Ĩandĩko ya Kuma 23:2 yaĩtye: “Ndũkaatĩanĩe na wingĩ wa andũ.” Mũsoanĩ ũsu, Yeova akanisye Aisilaeli maikaatĩĩe mwĩmbĩsĩ wa ala matamwendeeasya. Ũtao ũsu no ũtethye Aklĩsto ũmũnthĩ. Twaatĩĩa mawoni ma angĩ yĩla tũkwĩka motwi makonetye ũkĩ, no tũeke kũatĩĩa myolooto ya Yeova o kavola kwa kavola na tũyananga ngwatanĩo yitũ nake.—Alo. 12:2.

Nyie nĩnyusaa nĩ kana nonyʼe angĩ nĩ ngũmbaũ? Syĩthĩonĩ imwe, ti ũndũ mũeni kwona andũ mainywʼa kwĩwʼa kĩla mũthenya na mainywʼa ũkĩ mwingĩ. (1 Vet. 4:3) Ĩndĩ kwoona ũndũ ĩandĩko ya 1 Akolintho 16:13 yĩtwĩkĩĩte vinya. Yaĩtye: “Endeeai kũsyaĩĩsya, ũngamai mwĩ alũmu mũĩkĩĩonĩ, ĩthĩwai na ũkũmbaũ, na mũyĩthĩwa na vinya.” Wʼo ũkĩ no ũtume mũndũ ethĩwa e ngũmbaũ? Aiee, ndwĩsa. Ũkĩ no ũtume mũndũ aemwa nĩ kũsũanĩa nesa na kwĩka motwi maseo. Kwoou kũnywʼa mũno kũyonanasya mũndũ nĩ ngũmbaũ, vandũ va ũu, kwonanasya kana nĩ mwonzu. O na ĩandĩko ya Isaia 28:7 yĩeleetye mũndũ ũmilawa nĩ ũkĩ yĩkasya kana nũlũaa na nũlulutĩkaa.

Ũkũmbaũ wa wʼo wumaa kwa Yeova, na nĩ kana mũndũ aũkwate, aĩle kũendeea kũsyaĩĩsya na aiũngama e mũlũmu mũĩkĩĩonĩ. (Sav. 18:32) Mũklĩsto no eke ũu kwa kwĩkalaa e metho na kwa kwĩkaa motwi matesa kwananga ngwatanĩo yake na Yeova. Yesũ aĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova yĩla waĩ kũũ nthĩ, na andũ aingĩ nĩmamũnengete ndaĩa nũndũ aĩ na ũkũmbaũ na nĩwatwʼĩte kwĩka kĩla kyaĩle.

Nyie nĩnyusaa nĩ kana ndikethĩwe na kĩũũyũ nũndũ wa mathĩna makwa? Mũandĩki ũmwe wa Savuli aveveeiwe kũandĩka ũũ: ‘Mosũanĩonĩ  makwa maingĩ nthĩnĩ wakwa mokiakisyo maku [Yeova] nĩmatanisye ngoo yakwa.’ (Sav. 94:19) Yĩla ũkwĩwʼa ũitavĩwe nĩ mathĩna, mũkũlye Yeova aũtetheesye, ĩndĩ ndũkamanthe ũtethyo ũkĩnĩ. Kwoou mũvoye ũteũtĩĩa. O na ĩngĩ, aingĩ nĩmonete kana kũkũlya ũtao wa mũnyanya mũimu kĩ-veva kĩkundinĩ nĩkũtethasya mũno. Kũneena ũwʼo, kũnywʼa ũkĩ yĩla mũndũ ũkwĩwʼa aitavĩwe nĩ mathĩna kũimũtetheeasya kũtwʼa kwĩka kĩla kyaĩle. (Osea 4:11) Ũla Daniel twamũweta aĩtye: “Nĩnangʼangʼanaa na kĩũũyũ na neewʼaa ndyĩyĩandũa. Nanyusaa nĩ kana nĩvathane na mathĩna asu, ĩndĩ meekie kwingĩvĩĩa, naasya anyanya, na naeka kwĩnenga ndaĩa.” Nĩ kyaũ kyesie kũmũtethya? Aĩtye: “Nĩnamanyie kana naaĩlĩte kũmwĩkwatya Yeova vandũ va kwĩkwatya ũkĩ. Mũthya, nĩnavotie kũmĩanĩsya na mathĩna makwa na namakĩlya vinya.” Mavinda onthe Yeova ethĩawa eyũmbanĩtye kũtũtetheesya, o na yĩla tũkwĩwʼa twĩ kĩvindunĩ kya ngokomi.—Avi. 4:​6, 7; 1 Vet. 5:7.

Ethĩwa mavinda amwe nũnyusaa, wĩona ata ũkethiana mwene kwa kwĩkũlya makũlyo aa maatĩĩe: ‘Ve mũndũ wa mũsyĩ kana mũnyanya ũndavĩtye kana nũkũthĩnĩka nũndũ wa mũtuo wakwa wa kũnywʼa?’ Ethĩwa e vo, kĩu kĩonanyʼa nĩwambĩĩe kũkwatwa mũno nĩ ũkĩ na ndwĩsĩ kana wĩ na thĩna ũsu. ‘Matukũnĩ nĩnyusaa mũno kwĩ tene?’ O na kũtwʼĩka ndwambĩte kũkwatwa vyũ nĩ ũkĩ, no wĩthĩwe welekele vo. ‘Nĩnonaa ve vinya kwĩkala mĩthenya ĩana ũna kana o ĩvinda yĩasanga ndanywʼĩte?’ Ethĩwa ũu nĩ wʼo, kĩu kĩonanyʼa nũtwʼĩkĩte mũthengi kana nũkwatĩtwe nĩ ũkĩ mũno. Nĩwaĩle kũkwata ũtethyo wa matakĩtalĩ nĩ kana ũsinde thĩna ũsu.

Nũndũ kũnywʼa no kũetee andũ mathĩna maingĩ, Aklĩsto amwe nĩmanyuvĩte kwĩvathana na ũkĩ vyũ. Angĩ no matwʼe kũema kũnywʼa nũndũ mayendete mũsamo wawʼo. Ethĩwa mũnyanyau nĩweeka ũtwi ta ũsu, no wonanyʼe kana nũmwendete kwa kũnenga ndaĩa ũtwi wake ũte kũmumanyʼa.

Kana no kwĩthĩwa wonete ũĩ wa kwĩsiĩĩa maũndũnĩ ta asu. Kwa ngelekanyʼo, Mũklĩsto no atwʼe kĩthimo kĩla ũkanyusaa. O na no eyĩkĩĩe mwĩao  wa ũndũ ũkanyusaa mavinda meana, ta kwa ngelekanyʼo, kũnywʼa ĩmwe kwa kyumwa kana kũnywʼa ũkĩ mũnini yĩla ũkũya. Namo angĩ nĩmeyĩkĩĩe mĩvaka ya mĩthemba ya ũkĩ ĩla matonya kũnywʼa, kwa ngelekanyʼo, kũnywʼa mbinyu kana beer kwa kĩthimo kĩla kyaĩlĩte, ĩndĩ mayĩvathana na mĩthemba ya ũkĩ ĩla ĩmilaa mũno (hard liquor) o na ethĩwa ĩvulanĩtwʼe na kĩwʼũ kya matunda kana syĩndũ ingĩ. Yĩla mũndũ weeyĩkĩĩa mĩvaka ĩkonetye kĩthimo kĩla ũtonya kũnywʼa, wĩthĩaa ve laisi kũlũmanyʼa nayo. Na Mũklĩsto mũimu ndaĩle kũsuanĩa ala angĩ memwona ata nũndũ wa kwĩthĩwa ekĩte motwi ta asu na atwʼĩte kũlũmanyʼa namo.

Ũndũ ũngĩ ũtonya kũtũtetheesya kwĩka motwi maseo nĩ kũsuanĩa ũndũ ala angĩ mekwĩwʼa. Ĩandĩko ya Alomi 14:21 yaĩtye: “Nĩ ũseo kũlea kũya nyama kana kũnywʼa mbinyu kana kwĩka ũndũ o na wĩva ethĩwa nũũtuma mwana-a-asa waku alulutĩka.” Ũtonya kũatĩĩa ũtao ũsu ata? Nĩ kwa kwenda ana-a-asa maku. Ethĩwa kũnywʼa ũkĩ nĩkũũthatya mũndũ ũngĩ, kwĩthĩwa na wendo tyo kwaĩlĩte kũtuma ũtanywʼa yĩla mũndũ ũsu wĩ vo? Weeka ũu, wĩthĩawa ũyonanyʼa kana nũũthĩnĩkĩa ala angĩ na nũmanengete ndaĩa, na kana ndũũmantha kwĩyĩuna mwene ĩndĩ wĩmantha kũmauna.—1 Ako. 10:24.

O na ĩngĩ, silikalĩ nĩtonya kwĩthĩwa yĩkĩĩte mĩao ĩkonetye ũkĩ, na Mũklĩsto nĩwaĩle kũmĩatĩĩa. Mĩao ĩsu no yĩthĩwe ĩkonetye myaka ĩla mũndũ waĩle kũvikya nĩ kana anywʼe ũkĩ, kana ĩkethĩwa ĩvatĩte mũndũ kũtwaa ngalĩ kana kũtũmĩa masinĩ anywʼĩte.—Alo. 13:​1-5.

Yeova nĩwonanĩtye kana nũtũnengete ndaĩa kwa kũtũnenga ũthasyo wa kũtanĩa mĩthĩnzĩo mingĩ ĩla ũtũnengete. Mũthĩnzĩo ũmwe ũtũnengete nĩ ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kĩla tũũya na kĩla tũũnywʼa. Ekai motwi maitũ monanasye kana nĩtwonaa ũthasyo ũsu wĩ vata kwa kũũtũmĩa kũmũtanĩthya Ĩthe witũ wa ĩtunĩ.