1-2. Nĩ maũndũ ta meva matonya kũtuma tũĩa?

 VAI MŨNDŨ ũtaaĩa. Na mavinda amwe, nĩtũĩaa nũndũ wa ũtanu. No kwĩthĩwa waĩie yĩla ũndũ wa mwanya weekĩkie thayũnĩ waku, ta yĩla mwana waku wasyaiwe, yĩla walilikanile ũndũ mũna wa kũtanĩthya, kana yĩla woonie mũnyanyau ĩngĩ ĩtina wa ĩvinda yĩasa.

² Ĩndĩ mavinda maingĩ tũĩaa yĩla twĩ na woo mwingĩ ngoonĩ. Kwa ngelekanyʼo, no tũĩe yĩla mũndũ tũmũĩkĩĩe watwĩka ũndũ mũthũku mũno. O na ĩngĩ, no tũĩe nĩkwĩthĩwa twĩ awau na twĩ na kyalya kingĩ kwa ĩvinda yĩasa, kana yĩla mũndũ twendete wakwʼa. Mavindanĩ ta asu, no twĩwʼe ũndũ mwathani Yelemia weewie yĩla Ambaviloni maanangie ndũa ya Yelusaleme. Aisye: “Itho yakwa nĩyĩkũnyũlũlũkya tũlũsĩ twa [methoi]. Itho yakwa nĩyĩkonosya, na yĩtikũeka, vate kũtĩĩa.”—Iĩo 3:​48, 49.

3. Yeova ewʼaa ata oona athũkũmi make maithĩna? (Isaia 63:9)

³ Yeova nĩwĩsĩ nesa nĩ mavinda meana ata twaaĩa thayũnĩ witũ nũndũ wa mathĩna ala matũkwataa. Mbivilia nĩtũĩkĩĩthĩtye kana nĩwonaa yĩla ũmwe wa athũkũmi make ũendeee kũthĩna na nĩwĩwʼaa mboya sitũ yĩla twamwĩsũva atũtetheesye. (Sav. 34:15) Ĩndĩ we Yeova ndekaa o kũtwona na kũtwĩwʼa yĩla tũũmũvoya. O ta mũsyai wendete syana syake, nĩwũũmĩaa mũno yĩla woona tũiĩa, na nĩwĩthĩawa na mea ma kũtũtetheesya.—Soma Isaia 63:9.

4. Naaũ tũũneenea mawetetwe Mbivilianĩ, na ngelekanyʼo syoo syĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova?

 ⁴ Yeova nũtũtavĩtye Ndetonĩ yake ũndũ weewie yĩla woonie athũkũmi make maiĩa na ũndũ wamatetheeisye. Ũndũ ũsu no tũwone nesa twasũanĩa ngelekanyʼo ya Aana, Ndaviti, na Mũsumbĩ Esekia. Mbee, nĩtũkwona nĩ kyaũ kyatumie maĩa. Kelĩ, nĩtũkwona ũndũ Yeova wamatetheeisye. Na katatũ, nĩtũkwona ũndũ ngelekanyʼo syoo itonya kũtũkiakisya yĩla twĩ na kyeva, yĩla twavũnyanĩwa, kana yĩla tũkwĩwʼa tũte na wĩkwatyo.

YEOVA NĨWONAA METHOI MAKU MA KYEVA

5. Maũndũ ala makwatie Aana matumie ewʼa ata?

⁵ Aana nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maingĩ ala matumie ethĩwa na kyeva kingĩ. Thĩna ũmwe waĩ nawʼo nĩ kana mũũme aĩ na kĩveti kĩngĩ kyeetawa Venina, na nĩkyamũthĩnasya mũno. Na kũthũkya ũvoo, Aana aĩ ngũngũ, ĩndĩ Venina aĩ na syana kauta. (1 Sam. 1:​1, 2) Nũndũ wa ũu, Venina nĩwatindĩaa kũmũumanga. Keka nue wĩthĩwa weewʼaa ata? Aana nĩwathataa mũno, na nũndũ wa ũu, ‘nĩwaĩaa na ndaĩsaa,’ o na “aĩ na ũũ mũnene wa ngoo.”—1 Sam. 1:​6, 7, 10.

6. Aana eekie ata nĩ kana ausye?

⁶ We Aana eekie ata nĩ kana ausye? Ũndũ ũmwe wamũtetheeisye nĩ kana nĩwaendie kũmũthaithĩa Yeova ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. No kwĩthĩwa avika vakuvĩ na mũomo wa ĩeema ya kũmbanĩa ambĩĩie ‘kũvoya Yeova, na kũĩa mũno.’ O na amwĩsũvie Yeova amwĩa: “[Sisya] thĩna wa mũthũkũmi waku mwĩĩtu, na ũindilikana nyie.” (1 Sam. 1:10b, 11) Aana nĩwamũtulũĩle Yeova ngoo yake mboyanĩ. Nake Yeova ndalea kwĩthĩwa aũmĩie mũno oona methoi ma Aana! Twĩasya ũu nũndũ amwonaa e mwĩĩtu wa vata methonĩ make na nĩwendaa kũmũkiakisya.

7. Aana akwatie ũkiakisyo wĩva ĩtina wa kũmũtulũĩla Yeova ngoo yake?

⁷ Aana eewie ata ĩtina wa kũmũtulũĩla Yeova ngoo yake mboyanĩ na kũĩkĩĩthwʼa nĩ Mũthembi Mũnene Eli kana mboya syake nikũsũngĩwa? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Kwondũ wa ũu kĩveti kyathi, na kyaya; na ũthyũ wakyo ndwaatuka ĩngĩ.” (1 Sam. 1:​17, 18) O na kũtwʼĩka mathĩna ma Aana mayaathela vau kwa vau, nĩweewie ausya. Nĩwaĩkĩĩe vyũ kana Yeova nĩwaelewa ũndũ ũkwĩwʼa na nĩwaelewa mathĩna ala waĩ namo, na kana nĩwesaa kũmũtetheesya. Na ũu nowʼo Yeova weekie. Nĩwaeleiwe ũndũ weewʼaa, eethukĩĩsya mboya yake, na ĩtina amũathima na syana.—1 Sam. 1:​19, 20; 2:21.

8-9. O tondũ ĩandĩko ya Aevelania 10:​24, 25 yonanĩtye, nĩkĩ twaĩlĩte kũtata ũndũ tũtonya tũendae maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁸ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Nĩwĩthĩwa ũkwatĩtwe nĩ maũndũ meũtuma ũĩa methoi ma kyeva? Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũkwʼĩĩwe nĩ mũndũ wa mũsyĩ kana mũnyanyau. Mavindanĩ  ta asu, no wĩwʼe ũyenda kwĩkala wĩ weka. Ĩndĩ o tondũ Aana wakwatie ũkiakisyo na eekĩwa vinya athi ĩeemanĩ ya kũmbanĩa, o naku no ũkwate ũkiakisyo wathi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto, o na ethĩwa wĩĩwʼa ũnoete na wĩ na kyeva. (Soma Aevelania 10:​24, 25.) Twĩasya ũu nũndũ yĩla twethukĩĩsya mĩsoa ya Mbivilia twĩ maũmbanonĩ, nĩtwĩwʼaa tweekĩwa vinya na mĩsoa ĩsu nĩtũtetheeasya twĩthĩwe na maũndũ maseo ma kũsũanĩa. Ĩsu nĩ nzĩa Yeova ũtũmĩaa kũtũtetheesya tũeke kũsũanĩa maũndũ ala matumaa twĩthĩwa na kyeva. Nũndũ wa ũu, nĩtwĩwʼaa twausya o na ethĩwa maũndũ maitũ mayĩseũva vau kwa vau.

⁹ O na ĩngĩ, yĩla twĩ maũmbanonĩ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nĩmatwĩkĩaa vinya na makatwonyʼa ũndũ matwendete mũno wĩana, na kĩu nĩkĩtumaa twĩwʼa twĩ eanĩe yĩla twĩ namo. (1 Ath. 5:​11, 14) Kwasũanĩa ngewa ya vainia ũmwe wa mwanya wakwʼĩĩwe nĩ kĩveti kyake. Aisye: “Mavinda amwe, nendaa kwĩkala nĩ weka nũndũ nĩwʼaa ndikosa kĩveti kyakwa mũno nginya ũkethĩa ndieka kũĩa. Ĩndĩ yĩla nathi maũmbanonĩ, nĩwʼaa neekĩwa vinya mũno. Ndeto nzeo ila ana-a-asa na eĩtu-a-asa makwa mandavasya o vamwe na maelesyo ala maumasya, nĩmangiakiasya mũno. O na nĩthĩwe nĩĩ na kĩũũyũ na mawĩmakĩo maingĩvĩte ata, yĩla navika maũmbanonĩ, mavinda onthe nĩwʼaa nausya.” Kwoou yĩla twĩ maũmbanonĩ ma kĩkundi, Yeova no atũmĩe ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kũtũtetheesya.

10. Ngelekanyʼo ya Aana ĩtonya kũtũtetheesya ata yĩla tũkwĩwʼa twĩ na kyeva kingĩ?

¹⁰ O na ĩngĩ, Aana nĩweewie ausya ĩtina wa kũmũtulũĩla Yeova ngoo yake mboyanĩ. O naku no ‘ũmwiĩe [Yeova] kwĩmakĩa kwaku kwʼonthe,’ ũte na nzika kana nũkũkwĩthukĩĩsya. (1 Vet. 5:7) Mwĩĩtu-a-asa ũmwe, ũla mũũme wake wooaiwe nĩ ingʼendilĩ, aisye: “Neewie nakwʼa ngoo mũno na nasũanĩaa kana vai ĩvinda ngethĩwa nĩ mũtanu ĩngĩ. Ĩndĩ kĩla ĩvinda namũvoya Ĩthe wakwa, Yeova, ũla ũmbendete mũno, nĩneewʼaa nausya. Mavinda amwe, o na ndyeethĩawa nĩsĩ ũndũ ndonya kũmũelesya ũndũ ngwĩwʼa, ĩndĩ we nĩwambeleawa. Na yĩla neewʼa naitavĩwa vyũ nĩ kyeva, nĩnamũvoyaa anenge mũuo. Neeka ũu, nĩneewʼaa nausya na ndyĩthĩwa na vinya wa kwĩka maũndũ ala nĩvangĩĩe kwĩka mũthenya ũsu.” Kwoou yĩla wamũtulũĩla Yeova mawĩmakĩo maku, nũkiitawa mũno nĩ methoi maku ma kyeva na nũeleawa woo ũla wĩ nawʼo ngoonĩ. Na o na ethĩwa mathĩna maku maithela, Yeova no aũkiakisye na aikũtetheesya ũusye. (Sav. 94:19; Avi. 4:​6, 7) Eka ũu, akaũtuva nũndũ wa kũmĩĩsya wĩ mũĩkĩĩku.—Aevl. 11:6.

YEOVA NĨWONAA METHOI MAKU YĨLA WAVŨNYANĨWA NĨ MŨNDŨ ŨĨKĨĨE

11. Ndaviti eewʼaa ata yĩla angĩ mamũkua naĩ?

¹¹ Yaĩ no nginya Ndaviti omĩĩsye mawũmũ me kĩvathũkanyʼo thayũnĩ wake, ala matumaa aĩa. Ve andũ aingĩ mamũmenete, o na nĩwavũnyanĩiwe nĩ andũ waĩkĩĩe. (1 Sam. 19:​10, 11; 2 Sam. 15:​10-14, 30) Ĩvinda yĩmwe, aandĩkie ũũ: “[Nĩnĩnoetwʼe] nĩ kũluma kwakwa; kĩla ũtukũ nĩindaa ũkomo wakwa methoinĩ; ũkomo wakwa nĩngũnyithya na methoi makwa.” Nĩkĩ Ndaviti weewʼaa ũu? Aisye: “Nũndũ wa nthũ syakwa syonthe.” (Sav. 6:​6, 7) Yĩla angĩ makua Ndaviti naĩ, kĩu nĩkyatumaa athĩnĩka nginya ũkethĩa ndaeka kũĩa.

12. O tondũ ĩandĩko ya Savuli 56:8 yonanĩtye, nĩ ũndũ wĩva Ndaviti ũtaĩ na nzika nawʼo?

¹² O na kũtwʼĩka Ndaviti nĩwakwatiwe nĩ mathĩna me kĩvathũkanyʼo thayũnĩ wake, ndaĩ na nzika kana Yeova nĩwamwendete.  Aandĩkie atĩĩ: “Yeova nĩwĩwʼĩte wasya wa kĩĩo kyakwa.” (Sav. 6:8) O na ĩvinda yĩngĩ nĩwaandĩkie ndeto nzeo mũno syĩ nthĩnĩ wa Savuli 56:8 (Soma.) Yĩla twasoma ndeto isu, itũĩkĩĩthasya kana Yeova nũtwendete mũno na nũthĩnĩkĩaa ũndũ tũkwĩwʼa. Ndaviti aisye kana Yeova no ta woombanasya methoi make sũvanĩ kana no ta wamaandĩkaa ĩvukunĩ. Kwoou nĩweesĩ nesa kana Yeova nĩwoonaa woo wake na ndoolĩtwe nĩ ũndũ weewʼaa. O na ĩngĩ, ndaĩ na nzika kana Ĩthe wake, ũla wamwendete mũno, nĩweesĩ mathĩna make na ũndũ matumaa ewʼa.

13. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũkiakisya yĩla angĩ matũũmĩsya kana matũvũnyanĩa? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Nĩwĩthĩwa ũtũlĩkĩte ngoo nũndũ wa kũũmĩwʼa mũno kana kũvũnyanĩwa nĩ mũndũ ũmũĩkĩĩe? No kwĩthĩwa ũũmĩĩte mũno ngoonĩ nũndũ nũnatianie na mũndũ mũneevaanasya, nũnatiiwe nĩ ũla ũnatwaanĩte nake, kana nũndũ mũndũ wendete nũnaekie kũmũthũkũma Yeova. Mwana-a-asa ũmwe, ũla kĩveti kyake kyeekie ũlaalai na kyamũtia, aisye: “Ũndũ ũsu nĩwandelemilye mũno na noonaa ta ngũota. Nĩnathatie mũno na neewʼaa nĩ vathei.” Ethĩwa ve mũndũ ũkũũmĩĩtye mũno ngoonĩ kana akaũvũnyanĩa, kũmanya kana Yeova ndakesa kũũtia no kũũkiakisye. Mwana-a-asa ũsu ongelile kwasya: “Nĩnĩsĩte kũmanya kana andũ no maeme kũlũmanyʼa naku mavinda onthe, ĩndĩ Yeova nĩwe Ĩvia yitũ. O na maũndũ maalamũkana, mavinda onthe we ethĩawa vo kwondũ witũ. Ndesa kũtia nongi ala malũmanasya nake.” (Sav. 37:28) O na ĩngĩ, mavinda onthe lilikanaa kana vai mũndũ wĩsa kũkwenda kwĩ ũndũ Yeova ũkwendete. Na o na kũtwʼĩka kũvũnyanĩwa nĩkũmĩasya mũndũ mũno, kĩu kĩyĩsa kũtuma Yeova avĩndũa woni ũla wĩthĩawa nawʼo ĩũlũ waku. Mwa akwonaa wĩ wa vata mũno! (Alo. 8:​38, 39) Nũseo ũkalilikanaa ũndũ ũũ: O na ethĩwa andũ ala angĩ meũkua ata, Ĩthe waku wa ĩtunĩ nũkwendete.

14. Ĩandĩko ya Savuli 34:18 yĩtũĩkĩĩthĩtye ũndũ wĩva?

¹⁴ Ethĩwa ve mũndũ ũkũvũnyanĩĩte, ndeto sya Ndaviti ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Savuli 34:18 no iũkiakisye mũno. (Soma.) Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye Mbivilia yaĩtye kana “ala mekwĩlila vevanĩ” no methĩwe ne “ala mate na wĩkwatyo.” Ĩndĩ we Yeova atetheeasya ata ala mekwĩwʼa ũu nũndũ wa kũũmĩwʼa mũno ngoonĩ? O ta mũsyai wendete mwana wake na ũmũkiakiasya yĩla wĩ na mawĩmakĩo, Yeova ethĩawa “vakuvĩ” naitũ, nũtwĩwʼĩaa ĩnee, na nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũtũtetheesya yĩla tũkwĩwʼa tũtuanĩwe nĩ nthĩ nũndũ wa kũvũnyanĩwa kana kũkolwa. O na ĩngĩ, ethĩawa na  mea ma kũtũkiakisya yĩla tũkwĩwʼa tũtũlĩkĩte ngoo na yĩla tũkwĩwʼa twĩ vathei. Kwongela ũu, ve maũndũ maingĩ ũtwathĩte ĩvinda yũkĩte. Yĩla twasũanĩa maũndũ asu, nĩmatũtetheeasya kũmĩĩsya mathĩna ala twĩ namo.—Isa. 65:17.

YEOVA NĨWONAA METHOI MAKU YĨLA ŨKWĨWʼA ŨTE NA WĨKWATYO

15. Esekia akwatiwe nĩ ũndũ wĩva watumie aĩa?

¹⁵ Yĩla Mũsumbĩ Esekia wa Yuta waĩ na ũkũũ wa myaka 39, nĩwawaie ũwau mũthũku mũno. Yeova nĩwatũmie mwathani Isaia akamũtavye kana ũwau ũsu nĩwesaa kũmũaa. (2 Asu. 20:1) Esekia oonaa ta ũtaĩ na wĩkwatyo. Kĩu wataviwʼe nĩkyamũtũlile ngoo, na nũndũ wa ũu, aĩa mũno. O na eka ũu, nĩwamũvoyie Yeova na kĩthingʼĩĩsyo.—2 Asu. 20:​2, 3.

16. Yeova eekie ata yĩla Esekia wamwĩkaĩlile?

¹⁶ Yĩla Yeova weewie ndeto ila Esekia wamũtavisye mboyanĩ na oona methoi make, nĩwamwĩwʼĩie tei mũno na amwĩa ũũ: “Nĩnĩwʼĩte mboya yaku, nĩnonete methoi maku: sisya, nĩngũũvosya.” Nũndũ Yeova e tei, nĩwatũmie Isaia ĩngĩ amũtavye kana nĩwavangĩte kũmwongelanga matukũ na aivonokya Yelusaleme mokonĩ ma Aasuli.—2 Asu. 20:​4-6.

17. Yeova atũtetheeasya ata yĩla tũwaĩte ũwau mũna ũtesa kũvoa? (Savuli 41:3) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁷ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Nĩwĩthĩwa ũwaĩte ũwau mũna ũtesa kũvoa? Mũvoye Yeova o na ethĩwa wĩĩka ũu ũĩĩte. Mbivilia ĩtũĩkĩĩthĩtye kana “Ĩthe wĩ tei mwingĩ, na Ngai wa ũkiakisyo wʼonthe,” akatũkiakiasya matatwanĩ maitũ onthe. (2 Ako. 1:​3, 4) Ũmũnthĩ, Yeova ndesa kũtũvetangĩa mathĩna maitũ onthe, ĩndĩ no twĩkale tũte na nzika kana akatũtetheeasya kũmomĩĩsya. (Soma Savuli 41:3.) Na atũmĩaa veva wake mũtheu kũtũnenga vinya, ũĩ, na mũuo wa kĩlĩko nĩ kana tũendeee kũmĩanĩsya na mathĩna. (Nth. 18:14; Avi. 4:13) O na ĩngĩ, nũtwathĩte kana ĩvinda yũkĩte, akamina mowau vyũ, na kĩu nĩkĩtũkiakiasya.—Isa. 33:24.

18. Nĩ ĩandĩko yĩva wĩwʼaa yĩikũkiakisya yĩla wakwatwa nĩ ũndũ ũkwĩwʼa ũtatonya kũmĩĩsya na ũkwĩwʼa ta ũkwĩyĩtũka? (Sisya ĩsandũkũ, “ Mĩsoa Ĩtonya Kũtũkiakisya Yĩla Tũkũĩa.”)

¹⁸ Ndeto ila Yeova watavisye Esekia nĩsyamũkiakiisye mũno. O naitũ no tũkiakiwʼe twasoma kĩla Yeova ũtũtavĩtye Ndetonĩ yake, Mbivilia. Yĩla tũkwĩwʼa twĩ na mawĩmakĩo, ndeto sya Yeova ila syĩ Mbivilianĩ no itũkiakisye na ikatũtetheesya twĩkale tũuĩtye. (Alo. 15:4) Yĩla mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa sua ya Africa wamanyie kana aĩ na ũwau wa kanza, atindĩaa kũĩa. Aĩtye: “Ĩandĩko yĩmwe yĩngiakiasya mũno nĩ Isaia 26:3. O na kau mavinda maingĩ tũyĩthĩawa tũtonya kũvĩndũa maũndũ ala matũkwatĩte, mũsoa ũsu ũmbĩkĩĩthasya kana Yeova no andetheesye  ngekala nĩuĩtye na ndiendeea kũmĩĩsya ĩtatwa o na yĩva yĩla yangwata.” Nĩvethĩwa ve ĩandĩko wĩwʼaa yĩikũkiakisya yĩla wakwatwa nĩ maũndũ momũ vyũ na meũtuma wĩwʼa ũte na wĩkwatyo?

19. Nĩ ũndũ wĩva tweteele ĩvinda yũkĩte?

¹⁹ Twĩkalĩte mũthyanĩ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo, na maũndũ ala matumaa tũĩa nĩmekũendeea kwongeleka. Ĩndĩ o tondũ twoona ngelekanyʼonĩ sya Aana, Ndaviti, na Mũsumbĩ Esekia, Yeova nĩwonaa methoi maitũ na maimũtanĩthasya o na vanini. Kwa wʼo, onaa methoi maitũ me ma vata mũno. Kwoou yĩla twakwatwa nĩ ũndũ ũũtuma twĩmakĩa, no tũmũtulũĩlae ngoo sitũ mboyanĩ. Na mwa tũikaaĩse kwĩvathana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. O na ĩngĩ, ekai tũendeee kũkiakiwʼa nĩ ndeto sya Yeova ila syĩ Mbivilianĩ. Eka ũu, no twĩkale tũte na nzika kana twaendeea kũmĩĩsya twĩ aĩkĩĩku, Yeova akatũtuvaa. Ũathimo ũmwe mũseo ũtwathĩte nĩ kana akatũvangũla methoi ma kyeva, ma kũvũnyanĩwa, na ma kwĩthĩwa tũte na wĩkwatyo. (Ũvu. 21:4) Ĩtina wa ũu, tũkaĩaa o methoi ma ũtanu.