Nambie kũtheka nũndũ ndyoonaa aĩlye mũndũ wa ndĩni. Namũkũlilye: “Wĩsĩ kyaũ ĩũlũ wa Mbivilia?” Ndaĩ na mĩtũkĩ ya kũnzũngĩa. Ĩtina, esie kũmbĩa inyia-ake nĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova na nĩweemanyĩĩtye maũndũ amwe kuma kwake. Nĩnendaa kũmanya ũndũ ũsu, kwoou nĩnamũthingʼĩĩisye andavye maũndũ maingangĩ.

No ta twaeie ngewa ũtukũ mũima. Mũnyanyawa ambĩie Mbivilia yaĩtye kana Satani nĩwe ũtongoesye nthĩ. (Yoa. 14:30) O na kau nĩvatonyeka ũkethĩwa ũmanyĩte ũndũ ũsu thayũnĩ waku wʼonthe, a vakwa, waĩ ũndũ mweũ na wa kwendeesya. Natwĩe nĩsĩ kana Ngai wĩ tei nĩwe ũtongoesye maũndũ ĩũlũ wa nthĩ. Ĩndĩ kĩu kĩyoosanĩte na kĩlĩko nũndũ wa maũndũ ala neeyoneete thayũnĩ. O na kau naĩ o na myaka 26, nĩneeyoneete maũndũ maingĩ ala manthĩnasya kĩlĩko mũno.

Ĩthe-akwa atwaaa ndeke sya kaũ sya Amelika. Kwoou yĩla naĩ mũnini, nĩneesĩ nĩ ũndũ ũtonyeka kũtũmĩa mĩio ya kaũ mĩthũku, na asikalĩ nĩmeethĩawa meyũmbanĩtye kũtũmĩa mbomu nthũku kamwanya kaumĩla. Kaũ wa Vietnam wambĩĩie nĩ sukulu ya kĩ-ũvundi taoninĩ nene ya California. Nĩnalikanile na syana ila ingĩ tũandamane. Asikalĩ nĩmatũsembanisye makuĩte nzũma, naitũ twasemba tũkooete, o na tũte kwona nesa nũndũ wa syũki ya kwĩtĩkya methoi yĩla matũtoeeisye. Kwaĩ thĩna mũnene na andũ amwe nĩmendaa kũvĩndũa silikalĩ. Atongoi amwe ma siasa nĩmooaiwe, andũ maandamana, na malua ndũũthi mũno. Kĩla mũndũ aĩ na woni wake ĩũlũ wa kĩla kyaĩlĩte kwĩkwa. Kwaĩ kĩthokoanyʼo kingĩ mũno.

Twĩ mwaka wa 1970, nĩnakwatie wĩa ngalĩko ya ĩũlũ ya nthĩ ya Alaska, na nakwata mbesa mbingĩ mũno. Na ĩndĩ nĩnoosie ndeke nathi London, vala nathooie mota na namĩtwaa nelekele ngalĩ ya ĩtheo o na nde na vandũ vana nĩvangĩte kũthi. Ĩtina wa myei kauta, nĩnavikie Africa. Nĩ nzĩanĩ, nĩnakomanaa na andũ o namo maĩ na mea ma kuma mathi mevetangane na mathĩna ala mamakwatĩte.

Nũndũ wa kĩla noonete na ngewʼa, nĩnambĩĩie kwona ũmanyĩsyo wa Mbivilia wa kana kyũmbe  kĩthũku nĩkyo kĩtongoesye nthĩ ũyosana na kĩlĩko. Ethĩwa ti Ngai watongoesye maũndũ ĩũlũ wa nthĩ, we aĩ va? Nĩnendaa kũmanya.

Myei ĩla yaatĩĩe, nĩnakwatie ũsũngĩo. O na ĩngĩ, ĩtina wa ĩvinda nĩnamanyie na nenda aũme na aka aingĩ ala moonanĩtye nĩ aĩkĩĩku kwa Ngai ũla wa wʼo, o na maũndũ meethwa maĩlye ata.

Yĩla nesie kũsyoka London, nakũnĩie inyia-a ũla mũnyanyawa na anenga Mbivilia. Ĩtina, nĩnaendie taoninĩ nene ya Amsterdam, Netherlands, na nĩ kũu mũndũũme ũmwe waĩ Ngũsĩ nĩwambonie ndisoma Mbivilia nĩmulĩkĩlwe nĩ taa ila syĩthĩawa lelũnĩ, na andetheesya kũmanya maũndũ maingĩ. Ĩtina wa vau, nĩnaendie taoni nene ya Dublin, Ireland, vala noonie ovisi wa ũvonge wa Ngũsĩ sya Yeova. Nĩnakũnangie mũomo wa mbee. Vau nĩvo nakomanie na Arthur Matthews, ũla nĩ mwana-a-asa mũĩ na wĩ ũmanyi mwingĩ. Nĩnamũkũlilye amanyĩsye Mbivilia, na eetĩkĩla.

Naĩ mũthangaau mũno ndyĩmanyĩsya, na naĩ na wendi mwingĩ wa kũsoma mavuku na makaseti ala Ngũsĩ syatumbĩthasya. Ĩndĩ ti ũu wʼoka; nĩnasomaa Mbivilia. Waĩ ũndũ wa kwendeesya mũno! Navo maũmbanonĩ ma kĩkundi nĩneeyoneaa kana o na syana nĩsyeesĩ mosũngĩo ma makũlyo ala andũ asomu mamanthĩte kwa myaka maana maingĩ, ta: ‘Nĩkĩ kwĩ ũthũku mwingĩ? Ngai nũũ? Kwĩthĩawa ata yĩla mũndũ wakwʼa?’ Anyanyawa onthe maĩ Ngũsĩ. Ũsu waĩ ũndũ wĩ laisi nũndũ vai mũndũ ũngĩ neesĩ nthĩ ĩsu. Nĩmandetheeisye kũmwenda Yeova na kwĩka kwenda kwake.

Mwaka wa 1972, nĩnavatisiwe. Na ĩtina wa mwaka ũmwe, nĩnoosie ũvainia na nathi kĩkundinĩ kĩnini kĩ Newry, Northern Ireland. Nakomboie nyũmba yaakĩtwe na mavia vandũ vatatwĩe andũ ũtee wa kĩĩma. Vaĩ na ngʼombe kĩsionĩ kyaĩ vau vakuvĩ, na neemanyĩasya kumya maũvoo nĩũngye mbee wasyo. Syailye ta syeethukĩĩasya nesa iendeee kũtanyuka mathaunyʼo. O na kau iyaĩ itonya kũnenga ũtao o na ũmwe, nĩsyandetheeisye kũsiasya ethukĩĩsya ndyumya ũvoo. Twĩ 1974, nĩnatwʼĩkĩthiwʼe vainia wa mwanya, na Mwana-a-asa Nigel Pitt nĩwatũmiwe kũu na atwʼĩka mũnyanyawa mũnene.

Nthĩ ya Northern Ireland kwaĩ na ĩvinda ya ithokoo, yĩla yesie kwĩtwa “The Troubles.” Amwe mambĩĩie kwĩta nthĩ ĩsu “nthĩ ya mbomu na isasi.” Ndwaĩ ũndũ mũeni kwona andũ mayũkita malelũnĩ, mayathangwa na mavuti, na ngalĩ iikimwa na mbomu. Mathĩna asu maumanĩte na siasa na  ndĩni. O na vailye ũu, ndĩni sya Protestant na Katholeki nĩsyeesĩ kana Ngũsĩ iikwataa mbau ngalĩ o na yĩva ya kĩ-siasa, na kwoou twaĩ tũtonya kũtavanyʼa tũte kũkĩa na twĩ asũvĩĩku. Mavinda maingĩ ene nyũmba nĩmethĩawa mesĩ nĩ ĩndĩĩ na nĩ va ve na ithokoo, na kwoou nĩmatũkanasya nĩ kana twĩvathane na mũisyo.

Ĩndĩ ve mavinda maũndũ mataĩ maseo. Mũthenya ũmwe, nĩ na vainia wĩtawa Denis Carrigan, nĩtwaendie kũtavanyʼa taoninĩ yĩ vakuvĩ, vala vataĩ Ngũsĩ o na ĩmwe na twavatavanĩtye ĩvinda o yĩmwe tũ. Mũndũ mũka ũmwe nĩwavangie kana ithyĩ twĩ asikalĩ ma kĩmbithĩ ma Britain, na nĩvatonyeka akethĩwa aisye ũu nũndũ vaĩ ũmwe witũ waneenaa nesa kĩthyomo kya Irish. Ndeto isu nĩsyatũtelemilye mũno. O kwoneka ũineena na asikalĩ kwaĩ kũtonya kũtũma ũawa kana ũathwa ĩunĩ. Tũũngye o vau nza twĩ ithyoka tũkũnĩtwe nĩ mbevo na tweteele mbasi, nĩtwoonie ngalĩ yaũngama vandũ mũkaawanĩ vala ũla mũndũ mũka waneenie ndeto sya ũvũngũ waĩ. Mũndũ mũka ũsu ookie vau ngalĩnĩ ĩsu na aneena na aũme asu atwolootete na e mũsanzamũku. Ĩtina, aũme asu mookie vala twaĩ na matũkũlya makũlyo mavũthũ ĩũlũ wa masaa ma mbasi ĩla tweteele. Yĩla mbasi ĩsu yavikie, nĩmaneenie na ndeleva. Tũyeewʼaa ũndũ maasya. Vayaĩ andũ angĩ mbasinĩ, na kwoou nĩtweesĩ nesa kana mĩvango yaendeee kwĩkwa nĩ kana makatwosee ĩtambya twĩ nza wa taoni. Ĩndĩ ũu ndwaaĩkĩka. Yĩla naumie mbasinĩ, nakũlilye ndeleva ũsu atĩĩ: “Aũme asu mekũlasya ĩũlũ witũ?” Atwĩie: “Namea nĩnĩsĩ mwĩ andũ ma mũthemba mwaũ. Mũikathĩnĩke. Mwĩ asũvĩĩku.”

Twĩ mwaka wa 1976, ũmbanonĩ wa kĩvalo a weekĩwe taoninĩ ya Dublin, nĩnakomanie na Pauline Lomax, ũla wookĩte ũmbanonĩ ũsu aumĩte England na waĩ vainia wa mwanya. Pauline nĩ mwĩĩtu-a-asa ũmwendete Yeova, wĩ wĩnyivyo, na mũseo. E na mũinae wĩtawa Ray, maeewe ũwʼonĩ. Ĩtina wa mwaka ũmwe, nĩ na Pauline nĩtwatwaanie na twaendeea kwĩthĩwa twĩ mavainia ma mwanya taoninĩ ya Ballymena, Northern Ireland.

Naĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko kwa ĩvinda, kĩsionĩ kya Belfast, Londonderry, na taoninĩ ingĩ syaĩ o na ithokoo. Nĩtweekĩiwe vinya mũno nĩ ũĩkĩĩku wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ala maekete kũatĩĩa mĩĩkĩĩo ya ndĩni, ĩla mamĩatĩĩte kwa ĩvinda yĩasa mũno, na makaekana na kĩmena nĩ kana mamũthũkũme Yeova. Vate nzika, nĩwamaathimĩte na nĩwamasũvĩaa!

Nekalile kĩthamanĩ kya Ireland myaka ĩkũmi. Na ĩndĩ twĩ mwaka wa 1981, nĩtwathokiwʼe tũthi kĩlasi kya 72 kya Sukulu ya Ngileati. Twamina, twatũmiwe Sierra Leone, West Africa.

Twekalaa nyũmbanĩ ya amisonalĩ twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa 11 aseo mũno. Twatũmĩanĩaa iko yĩmwe, syoo itatũ, ithambĩo ilĩ, simũ ĩmwe, na masinĩ ĩmwe ya kũvũa ngũa na ĩmwe ya kũnyasya. Sitima watindĩaa kũthi o na tũtataĩĩe. Na vaĩ na mbĩa kĩalanĩ na nzoka kasũmbanĩ ka nthĩ.

O na kau vala twekalaa vayaĩ vaseo mũno, nĩtwatanĩaa ũtavanyʼa vyũ. Andũ nĩmanengete Mbivilia ndaĩa na nĩmeethukĩĩasya nesa. Aingĩ nĩmeetĩkĩlile kũmanyĩwʼa Mbivilia na matwʼĩka Ngũsĩ. Andũ kĩsionĩ mambĩtaa “Mister Robert.” Nake Pauline mamwĩtaa “Missus Robert.” Ĩtina wa ĩvinda, nĩnambĩĩie kũtethya wĩa mwingĩ ovisinĩ wa ũvonge, na kwoou naendaa ũtavanyʼanĩ o masaa  manini. Nũndũ wa ũu, andũ kĩsionĩ mambĩĩie kwĩta Pauline “Missus Pauline.” Nakwa mambĩĩa kũmbĩta “Mister Pauline.” Kaũndũ kau mwa kote katanĩthasya Pauline!

Ana-a-asa aingĩ maĩ ngya, ĩndĩ Yeova nĩwamathĩnĩkĩaa, na mavinda amwe ekaa ũu kwa nzĩa o na mateetaĩe. (Mt. 6:33) Nĩlilikana mwĩĩtu-a-asa ũmwe waĩ na mbesa itoetye o kũthooa lĩu wake na wa syana syake, ĩndĩ nĩwanengie mwana-a-asa ũngĩ waĩ mũwau mbesa isu syonthe, nũndũ ndaĩ na mbesa sya kũthooa ndawa sya ndetema. O mũthenyanĩ ũsu, mũndũ mũka ũngĩ nĩwookie kwa mwĩĩtu-a-asa ũsu na amũĩva nĩ kana amũsuke o na kau mayaĩ kyathĩ. Maũndũ ma mũthemba ũsu nĩmeekĩkie mũno.

Twekalile Sierra Leone myaka kenda. Na ĩndĩ twathamĩĩwʼa Mbetheli ya Nigeria. Ovisi ũsu wa ũvonge waĩ mũnene mũno. Nyie natethasya wĩa o ũla natethasya twĩ Sierra Leone, ĩndĩ kũthamĩĩa kũu waĩ ũalyũku mũnene na ũte laisi kwa Pauline. Eethĩĩtwe aitũmĩa masaa 130 kĩla mwei ũtavanyʼanĩ, na aĩ na amanyĩwʼa ma Mbivilia maendeee nesa. Ĩndĩ yu athũkũmaa wĩa wa kũtuma, vala watindaa atumĩte ngũa ila ndembũku. O na kau nĩwakuie ĩvinda kũmanyĩa, nĩwesie kũmanya kana angĩ nĩmatũngaa mũvea nĩ wĩa wake, na atwʼa kwĩkĩa kĩthito nĩ kana ekĩe vinya ala angĩ wathũkũmaa namo Mbetheli.

Kĩthĩo kya nthĩ ya Nigeria kyaĩ kyeũ kwitũ, na twaĩ na maũndũ maingĩ ma kwĩmanyĩsya. Ĩvinda yĩmwe, mwana-a-asa ũmwe nĩwookie ovisinĩ wakwa amanyĩthanyʼe na mwĩĩtu-a-asa waĩ aneetĩkĩlwʼa athũkũme Mbetheli. Yĩla natambũũkisye kwʼoko nĩmũkethye, atheeie nthĩ maaũnĩ makwa ta ũkwenda kũtulya ndu. Nasengʼie mũno! Vau kwa vau maandĩko elĩ nĩmookie kĩlĩkonĩ: Meko ma Atũmwa 10:25, 26 na Ũvuanyʼo 19:10. Neekũlilye, ‘Nĩnaĩle kũmũtavya ndaĩlĩte kwĩka ũu?’ Ĩndĩ nĩnalilikanile kana nĩweetĩtwe athũkũme Mbetheli, na kwoou no nginya ethĩwe eesĩ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya.

Ĩvinda yonthe yĩla twaendeee kũneena neewʼĩte nthoni mũno, ĩndĩ ĩtina wa vau nĩneekie ũkunĩkĩli. Nĩnamanyĩe kana mwĩĩtu-a-asa ũsu eekie ũu nũndũ aatĩĩe kĩthĩo kya tene kĩla o kyaatĩĩawa kũndũ kũmwe nthĩ ĩsu. Aũme o namo no meekaa ũu. Ĩsu yaĩ nzĩa ya kwonanyʼa ndaĩa. Ũsu ndwaĩ ũthaithi nũndũ ve o ngelekanyʼo imwe sya andũ mawetetwe Maandĩkonĩ meekie oou. (1 Sam. 24:8) Neewie mũyo mũno nĩkwĩthĩwa ndyaaweta kĩndũ  ngekĩĩthya mwĩĩtu-a-asa wakwa nthoni nũndũ wa kũlea kũmanya.

Nĩtwakomanie na ana-a-asa aingĩ ma Nigeria ala meethĩĩtwe me aĩkĩĩku kwa myaka mingĩ. Ngelekanyʼo ĩmwe nĩ ya Mwana-a-asa Isaiah Adagbona. b Eemanyĩisye ũwʼo e wa mũika, ĩndĩ nĩwesie kũwaa ũwau wa mangũ. Nĩwatwaiwe vala ala mawaĩte ũwau ũsu masũvĩĩawa, na no we waĩ Ngũsĩ vo. O na kau nĩwavĩngawa mũno, nĩwatetheeisye andũ 30 maĩ na ũwau ũsu kwĩtĩkĩla ũwʼo na ambĩĩsya kĩkundi vau mekalaa.

Mwakanĩ wa 1996, nĩtwatũmiwe ovisinĩ wa ũvonge wa Kenya. Yĩĩ nĩyo yaĩ ĩvinda yakwa ya mbee kũsyoka ĩngĩ Kenya kuma yĩla naendete kwʼo kũtembea, o tondũ nĩwetie mwambĩĩonĩ. Twekalaa Mbetheli. Vaĩ na ntheeũ mbingĩ vau Mbetheli. Na nĩsyavenaa eĩtu-a-asa matunda. Mũthenya ũmwe, mwĩĩtu-a-asa ũmwe vau Mbetheli nĩwatiie ndĩlĩsya ya kwake yĩ mbingũe. Yĩla wasyokie nyũmba, eethĩie ntheeũ mbingĩ iendeee kũtanĩa lĩu ũla waĩ vau. Asyona, auie mbu na asemba aumaalĩte. Nasyo ntheeũ isu syathanyũkĩile ndĩlĩsyanĩ ikũnĩte kelele.

Nĩ na Pauline twaendaa kĩkundi kya Kĩswaili. Ĩtina wa ĩvinda ĩvũthũ, nĩnanyuviwe nĩtongoeasye Ĩmanyĩsyo ya Ĩvuku ya Kĩkundi (yu yĩtawa Ĩmanyĩsyo ya Mbivilia ya Kĩkundi). Ĩndĩ ndyamanyĩte kũneena kĩthyomo kĩu nesa. Kwoou neeyũmbanĩasya kwĩ tene vala tũkwĩmanyĩsya nĩ kana nĩthĩwe ndonya kũsoma makũlyo. Ĩndĩ ala maema kumya ũsũngĩo ĩmwe kwa ĩmwe ĩvukunĩ, ndyaeleawa ũndũ mekwasya. Mwa ũsu nĩ ũndũ ũtaĩ laisi kwakwa! Neewʼĩaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa tei mũno. Nĩnendeeawʼa mũno nĩ ũndũ mambũmĩĩasya na moonanasya wĩnyivyo kwa kũeka nĩtongoesye maũmbano.

Tũyaamina mwaka nthĩ ya Kenya. Na ĩndĩ 1997 nĩtwathokiwʼe Mbetheli ya Brooklyn, New York. Yu twaĩ nthĩ andũ maĩ na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ, ila syaĩ itonya kũmavĩngĩĩsa. (Nth. 30:8, 9) Ĩndĩ o na nthĩ ta isu, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nĩmonanasya kana me na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ana-a-asa maitũ maitũmĩaa ĩvinda na syĩndũ ila me nasyo kwĩyũmbĩĩa malĩ, ĩndĩ makwataa mbau wĩa mũseo vyũ ũla ũtethawʼa nĩ ũseũvyo wa Yeova.

Kwoou myakanĩ ĩsu yonthe, nĩtwĩyoneete mũĩkĩĩo wa Ngũsĩ ila ingĩ maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo. Nthĩ ya Nothern Ireland, ana-a-asa maĩ na mũĩkĩĩo o na kau kwaĩ ithokoo. Kĩsionĩ kya Africa, ana-a-asa maĩ na mũĩkĩĩo o na kau maĩ ngya na maĩ vaasa na Ngũsĩ ila ingĩ. Nthĩ ya Amelika, ana-a-asa maĩ aĩkĩĩku o na kau maĩ athwii. Kwa wʼo, Yeova nũtanaa mũno yĩla woona andũ mayonanyʼa kana nĩmamwendete o na ethĩwa maũndũ moo mailye ata!

Myaka “ĩsembete mbee wa katĩla ka mũndũ ũla ũtumaa.” (Yovu 7:6, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Yu tũthũkũmaa na angĩ ovisinĩ ũla mũnene wĩ Warwick, New York, na twĩ na ũtanu ũla ũetawe nĩ kũthũkũma vamwe na andũ mendanĩte kuma ngoonĩ. Twĩ atanu na twĩ eanĩe tũyĩka kyonthe kĩla tũtonya tũkwate mbau Mũsumbĩ witũ, Klĩsto Yesũ, ũla o mĩtũkĩ ũkũmaathima onthe ala make aĩkĩĩku.—Mt. 25:34.