1. Tũkwataa ũĩ ata, na ũĩ ũsu ũtũtethasya ata?

YEOVA nĩwe mwene ũĩ w’onthe, na nũolelaa angĩ ũĩ ũsu. Ĩandĩko ya Yakovo 1:5 yaĩtye: “Ethĩwa ũmwe wenyu nũtielye ũĩ, namũvoye Ngai, ũla ũnengae andũ onthe na ũlau na ndeũkan’ya.” Nzĩa ĩmwe ya kũkwata ũĩ ũsu wa Ngai nĩ kwĩtĩkĩla ũkany’o ũla watũnenga. Ũĩ ũsu ũtũsũvĩaa tũikethĩwe na mwĩkalĩle mũthũku na tũikanange ngwatanĩo yitũ nake. (Nth. 2:10-12) Kĩu kĩtumaa ‘twĩyĩkalya ene wendonĩ wa Ngai, kũvika thayũ ũtathela.’—Yuta 21.

2. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twende ũkany’o ũla Ngai ũtũnengae?

² Ĩndĩ nũndũ wa naĩ ĩla twĩ nayo, mũeele ũla twaeiwe naw’o, kana o maũndũ angĩ, no tũemwe nĩ kwĩtĩkĩla ũkany’o kana tũkona ta ũte wa vata. Ĩndĩ ĩla twakanw’a na twoona ũndũ twatetheka, nĩtwonaa vata waw’o. Kĩu kĩtumaa tũĩkĩĩa vyũ kana Ngai nũtwendete. Ĩandĩko ya Nthimo 3:11, 12 yaasya: “Mwana wakwa, ndũkavũthye makũna ma Yeova; . . . nũndũ ũla Yeova ũmwendaa nũmũkanasya.” Ekai mwa tũikaaĩse kũlwa kana kĩla ĩvinda Yeova atwendeaa ũseo. (Soma Aevelania 12:5-11.) Nũndũ Ngai nũtwĩsĩ nesa, kĩla ĩvinda atũnengae ũkany’o ũla waĩle na ũthimĩtwe nesa. Ekai yu tũneenee maũndũ ana makonetye ũkany’o: (1) kwĩkany’a, (2) kũkanw’a nĩ asyai, (3) ũkany’o ũla tũkwataa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto, na (4) kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtũũmĩsya kwĩ ũndũ tũtonya kwĩw’a twakanw’a.

3. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mwana amanye kwĩkany’a? Nengane ngelekany’o.

³ Mũndũ wĩkanasya nĩ mũndũ wĩsĩ kwĩyĩkĩĩa mĩvaka mwĩkalĩlenĩ wake na mosũanĩonĩ make. Tũisyaawa twĩsĩ kwĩkany’a. No nginya twĩmanyĩsye. Kwa ngelekany’o, ĩla mwana wambĩĩa kwĩmanyĩsya kũtwaa kĩsululu, ekaa kũkwatĩĩwa nĩ mũsyai nĩ kana ndakavalũke. Ĩndĩ ambĩĩa kũmanyĩa, saa imwe mũsyai nũmũlekasya vanini akathi atamũkwatĩĩe. Na ĩndĩ amanya kana no atwae nesa ateũvalũka, nũekaa vyũ kũmũkwatĩĩa. O ta ũu, asyai meethĩwa na wũmĩĩsyo na kĩthetheesyo kya kũmanyĩsya syana syoo na “mosilĩlo na motao ma Mwĩaĩi,” methĩawa mayĩitetheesya syĩthĩwe syĩ na ũĩ, na iimanya ũndũ itonya kwĩkany’a.—Aev. 6:4.

4, 5. (a) Nĩkĩ kwĩkany’a nĩ kwa vata ethĩwa nĩtũkwenda kwĩvw’ĩka ũla “mũndũ mweũ”? (b) Nĩkĩ tũtaĩlĩte kwĩkya ngoo o na ‘twavalũka mavinda mũonza’?

⁴ Ũu now’o ala mamũmanya Yeova me andũ aima maĩle kwĩka. Nũndũ nĩ andũ aima, nĩmatonya kwĩthĩwa mesĩ kwĩkany’a maũndũnĩ amwe. O na vailyĩ ũu, Mũklĩsto ũvatisiwe o mĩtũkĩ ethĩawa e mwana kĩ-veva. Ĩndĩ Mũklĩsto ũsu eekĩa kĩthito evw’ĩke “mũndũ mweũ” na aiatĩĩa ngelekany’o ya Klĩsto, no eane akatw’ĩka mũndũ mũima kĩ-veva. (Aev. 4:23, 24) Kwĩmanyĩsya kwĩkany’a nĩkũtetheeasya mũndũ vanene akeana kĩ-veva. Kũtumaa twĩmanyĩsya kũlea “maũndũ onthe mate ma kũmũkĩa Ngai na mawendi onthe ma nthĩ, twĩkalasye mathayũ maitũ na kĩlĩko kĩanĩu na ũlũngalu na kũmũkĩa Ngai ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ.”—Tito 2:12.

⁵ Ĩndĩ vai ũmwe witũ ũtavĩtasya. (Mũta. 7:20) O na ũu wĩ o vo, ĩla mũndũ wavĩtya, kĩu kĩyĩthĩawa kĩyonany’a kana nĩwavalũka vyũ, kana nũemetwe vyũ nĩ kwĩkany’a. Ĩvuku ya Nthimo 24:16 yaĩtye: “Mũndũ mũlũngalu nũvalũkaa mavinda mũonza, na kũkĩla ĩngĩ.” Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya ‘tũkĩle ĩngĩ’? No kwa veva wa Ngai, ĩndĩ ti kwa vinya witũ. (Soma Avilivi 4:13.) Kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva ũsu nĩ wĩting’o, na nguma ĩsu nĩtetheeasya mũndũ mũno amanye kwĩkany’a.

6. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na mĩvango mĩseo ya kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 28.)

⁶ Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya twĩmanyĩsye kwĩkany’a nĩ kwĩthĩwa na kĩthito kya kũvoya, kwĩmanyĩsya Mbivilia, na kũvindĩĩsya kĩla twasoma. Ĩndĩ nata ũkethĩwa wonaa kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai kwĩ vinya? Kana nata ũkethĩwa ũtendete mũno kũsoma? Ndũkakw’e ngoo nũndũ Yeova nũtwathĩte kũtũtetheesya twamũnenga mwanya. No aũtetheesye ‘ũkenda mũno’ Ndeto yake. (1 Vet. 2:2) Kwoou mũvoye aũtetheesye kwĩkany’a nĩ kana wĩthĩwe na mĩvango mĩseo ya kwĩmanyĩsya Ndeto yake. Na ĩndĩ ũyĩka kwosana na kĩla wavoya. Kwa ngelekany’o, no wambĩĩe na kwĩka mũvango wa kũtũmĩaa ĩvinda ĩnini ĩla ũkwĩmanyĩsya. Waendeea kwĩka ũu, ũkesa kwĩthĩa ũitanĩa mũno kwĩmanyĩsya na ũyĩthĩa kaĩ ũsu ti ũndũ ũtatonyeka! Ũkavindũka wambĩĩie kũtanĩaa mũno mavinda ala wĩ weka ũivindĩĩsya mosũanĩo ma Yeova.—1 Tim. 4:15.

7. Kwĩkany’a kũtonya kũtũtetheesya ata twĩanĩsye maũndũ ala twĩvangĩĩe ũthũkũminĩ wa Yeova?

⁷ Kwĩkany’a nĩkũtũtetheeasya kwĩanĩsya maũndũ ala twĩvangĩĩe ũthũkũminĩ wa Yeova. Kwaekai tũsũanĩe ĩũlũ wa mwana-a-asa ũmwe wĩ na mũsyĩ, ũla wavikie vandũ weethĩa eona kĩthito kyake kya ũtavany’a kĩendeee kũoleka. Ĩla wamanyie ndaendeee nesa nĩwavangie kũtw’ĩka vainia wa kĩla ĩvinda, na asoma makaseti ala maneeneete ũvainia. Kũsoma makaseti asu na kũvoya nĩkwalũlũmĩilye ngwatanĩo yake na Yeova. O na ĩla maũndũ make mamwĩtĩkĩlya nĩwoosaa ũvainia mũtetheesya. Kwesie kũthi ata? O na kau ve maũndũ mamũvĩngĩĩsaa, ndaaeka mũvango ũla waĩ naw’o. Na nũndũ wa ũu, nĩwesie kũtw’ĩka vainia.

8-10. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya asyai maee syana syoo nesa nĩ kana imũthũkũme Yeova? Nengane ngelekany’o.

⁸ Yeova anengete asyai wĩa wa vata mũno wa kũea syana syoo na “mosilĩlo na motao ma Mwĩaĩi.” (Aev. 6:4) Ũsu ti wĩa mũnini, na mũno mũno wasũanĩa ĩvinda yĩla tũtwĩe. (2 Tim. 3:1-5) Syana iisyaawa syĩsĩ ũseo na ũthũku. Kĩla isyaawa nakyo nĩ wasya wa ngoo, ĩndĩ no nginya wasya ũsu ũmanyĩw’e, kana kwa ndeto ingĩ, ũkanw’e. (Alo. 2:14, 15) Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye Mbivilia yaasya kana ndeto ya Kĩkiliki ĩla yaalyũlilwe “mosilĩlo” no ĩalyũlwe, “kwĩana kwa mwana,” kana kũea mwana atw’ĩke mũndũ wa kwĩkwatw’a.

⁹ Mavinda maingĩ syana ila ikanaw’a kwa nzĩa ya wendo nĩ asyai masyo syĩw’aa syĩ ũsũvĩonĩ. O na ĩngĩ nimanyaa kana o na ethĩwa mũndũ e na ũthasyo ve maũndũ ũteka, na kana ndalea kũketha ũsyao wa kĩla weeka, wĩthĩwe nĩ mũseo kana nĩ mũthũku. Kwoou nĩ ũndũ wa vata vyũ asyai Aklĩsto mamwĩkwatye Yeova amatongoesye. Nũndũ syĩthĩo syĩ kĩvathũkany’o, lilikana kana asyai me isionĩ syĩ kĩvathũkany’o maikanasya syana ũndũ ũmwe, na ũndũ syana syakanaw’a tene tiw’o itonya kwĩthĩwa ikanaw’a ũmũnthĩ. Asyai maeka Ngai amatongoesye, mayĩthĩawa na vata wa kũtinda mayĩkũlya meea syana syoo ata. O na mayĩthĩawa na vata wa kwĩkwatya ũĩ wa nthĩ ĩno.

¹⁰ Ngelekany’o ya Noa no ĩtũtetheesye kũelewa ũndũ ũsu. Ĩla Yeova wanengie Noa wĩa wa kwaka ngalawa, Noa ndaĩ esa kwĩkwatya ũmanyi wake. Kĩtumi nũndũ ndaĩ aaaka ngalawa ĩngĩ. Nũndũ wa ũu, ndaĩ na ũndũ ũngĩ eka kũmwĩkwatya Yeova. Na kwoou, ũla w’onthe Ngai wamwĩaĩe “nĩw’o wekie.” (Mwa. 6:22) Noa atethekie ata? O na kau ndaĩ aaaka ngalawa ĩngĩ, amyakie nesa vyũ ũndũ vaĩle. Nake keka ndaamyaka nesa, maũndũ methĩwa mathũkie. Kĩanda kĩngĩ weanĩisye nesa nĩ kĩla wanengetwe kya kũea syana syake. O nakyo kĩanda kĩu eanĩisye nesa nũndũ eekwatisye ũĩ wa Ngai. Na kĩu kyatumie amanyĩsya syana syake nesa na eethĩwa e ngelekany’o nzeo, o na kũtw’ĩka ĩvinda yĩu yaĩ yathe mũno.—Mwa. 6:5.

11. Nĩkĩ asyai maĩlĩte kwĩkĩa kĩthito kingĩ mũno mamanyĩsye syana syoo?

¹¹ Ethĩwa wĩ mũsyai, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩe ũndũ Ngai ũkwĩaĩe ‘now’o weeka’? Mwĩthukĩĩsye Yeova. Mũnenge mwanya wa kũũmanyĩsya ũndũ ũtonya kũea mwana waku, nake akaũmanyĩasya aitũmĩa Ndeto yake na myolooto ĩla tũkwataa ũseũvyonĩ wake. Weeka ũu, ĩla syana syaku syĩana, ikaũtũngĩaa mũvea mũno nũndũ wa ũndũ waieie. Mwana-a-asa ũmwe aandĩkie: “Nĩtũngaa mũvea mũno nasũanĩa ũndũ asyai makwa mandeie. Nĩmatatie ũndũ matonya mavikĩe ngoo yakwa. Ndyĩtha nĩkĩte maendeeo maingĩ ma kĩ-veva takeka ti voo.” Ĩndĩ mavinda angĩ syana imwe nimũtiaa Yeova o na kũtw’ĩka asyai masyo nĩmatatie vyũ ũndũ matonya maiee nesa. Mwana esa kwĩka ũu, mũsyai ũla wĩsĩ nĩwatatie ũndũ ũtonya amũmanyĩsye  ũw’o nesa, atiawa e na wasya mũseo wa ngoo. Na no ekale ekwatĩtye kana mũthenya ũmwe mwana wake akamũsyokea Yeova.

12, 13. (a) Asyai monanasya ata kana nĩmamwĩw’aa Ngai ĩla mwana woo watengwa? (b) Mũsyĩ ũmwe watethekie ata ĩla asyai matwie kũmwĩw’a Yeova?

¹² Ũndũ ũmwe ũtataa mũno ũĩkĩĩku wa asyai nĩ kũtengwa kwa mwana woo. Kwasũanĩa ngelekany’o ya mwĩĩtu-a-asa ũmwe. Ve ĩvinda mwĩĩtu wake watengiwe na auma mũsyĩ. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aĩtye atĩĩ: “Nasomaa mavuku maitũ ndimantha kũla kwĩthĩwa kũmbĩtĩkĩlya nĩtindany’e na mwĩĩtu wakwa na mwĩsũkũũa.” Asyokete akasya: “Ĩndĩ mũemewa nĩwandetheeisye nesa naelewa kana mwana ũsu witũ aĩ anauma mokonĩ maitũ, na kwoou tũyaaĩle kũlikĩlĩĩla [ũkany’o wa Yeova].”

¹³ Ĩtina wa myaka yĩana ũna mwĩĩtu ũsu nĩwatũngiwe. Inyia wake aĩtye atĩĩ: “Matukũ aa nũngũnĩaa simũ kana akandũmĩa mesengyi vakuvĩ kĩla mũthenya! Na nũnengete ndaĩa mũno nĩ na mũemewa nũndũ tũyaalea kũmwĩw’a Ngai. Twĩ ndũũ mũno.” Ethĩwa wĩ na mwana mũtenge, we nũtw’ĩte ‘kũmũĩkĩĩa Yeova na ngoo yaku yonthe, ũtekwĩkwatya ũmanyi waku mwene’? (Nth. 3:5, 6) Lilikana kana kũkanw’a nĩ Yeova nĩkũtũtetheeasya kwona ũndũ we wĩ ũĩ ũte maela na ũtwendete. Ndũkaaĩse kũlwa kana anenganie Mwana wake kwondũ wa andũ onthe, mwana waku e mũtale. Ngai ndendaa mũndũ o na ũmwe eanangwa. (Soma 2 Vetelo 3:9.) Kwoou we mũsyai, ĩkĩĩa vyũ kana ũkany’o wa Yeova nĩw’o mũseo vyũ, na kana nzĩa ĩla ũtũmĩaa kũtũtongoesya ndĩ mavĩtyo. Endeea kwĩka ũu o na ethĩwa wĩĩw’a kwĩka kĩla Yeova ũkũweta kũte laisi. Ĩthukĩĩsye ũkany’o wa Ngai, na ndũkatate kũleana naw’o.

14. Maũndũ ala tũmanyĩaw’a nĩ Yeova atũmĩĩte ũla “mũsyaĩĩsya wa syĩndũ wĩ kĩthito” matũtethasya ata?

¹⁴ Yeova nĩwathanie kana akasũvĩaa kĩkundi kya Kĩklĩsto na kũkĩmanyĩsya. Ve nzĩa iana ũna ũtũmĩaa kwĩanĩsya watho ũsu. Kwa ngelekany’o, nĩwanengie Mwana wake kĩanda kya kũsũvĩa kĩkundi. Nake Mwana wake asyokie anyuva “mũsyaĩĩsya wa syĩndũ wĩ kĩthito” nĩ kana atũnengae lĩu wa kĩ-veva ĩvindanĩ yĩla yaĩlĩte. (Luka 12:42) Mũsyaĩĩsya ũsu atũmĩaa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o kũtũnenga lĩu ũsu. Naw’o lĩu ũsu nũtũmanyĩasya maũndũ ma vata, kana no twasye nũtũnengae ũkany’o wa vata. Kweekũlye-ĩ, ‘Nĩ keana naaĩthukĩĩsya ũvoo kana ngasoma ũvoo mũna mavukunĩ maitũ na ũkatuma nĩalyũla mosũanĩo makwa kana mwĩkalĩle wakwa?’ Ethĩwa weethĩa nĩ kaingĩ, tũnga mũvea! Nĩkĩ? Nũndũ kĩu kĩonany’a kana nũmwĩtĩkĩlĩtye Yeova aũkany’e.—Nth. 2:1-5.

15, 16. (a) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana “mĩthĩnzĩo” ĩla tũnengetwe kĩkundinĩ ĩtũtethye? (b) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana atumĩa matanĩe kwĩanĩsya kĩanda kyoo?

¹⁵ Ũndũ ũngĩ Klĩsto weekie nĩ kũnenga kĩkundi “mĩthĩnzĩo,” nayo nĩ atumĩa ala ũnyuvĩte masũvĩe ĩĩthya ya Ngai. (Aev. 4:8, 11-13) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana mĩthĩnzĩo ĩsu ĩtũtethye? Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kũatĩĩa ngelekany’o yoo na kũtata twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta woo. Ũndũ ũngĩ nĩ kũatĩĩa ũtao ũla matũnengae wa Maandĩko. (Soma Aevelania 13: 7, 17.) Atumĩa nĩmatwendete na mendaa tũmũthengeee Ngai. Twasye nĩmoona tũikosa maũmbano kana moona kĩthito kitũ kĩioleka, mailea kũmantha ĩvinda mĩtũkĩ matũtetheesye. Mooka kũtũtetheesya, nĩmatwĩthukĩĩasya nesa na maimantha ũtao mũseo wa Maandĩko na ndeto nzeo itonya kũtwĩkĩa vinya. We nĩwonaa ũtethyo ũsu ũikũĩkĩĩthya kana Yeova nũkwendete?

¹⁶ Ĩndĩ ndũkaaĩse kũsũanĩa atumĩa ta mew’aa wĩ ũndũ wĩ laisi kũtũnenga ũtao. Kwatata kũsũanĩa ũndũ waĩ ũndũ wĩ vinya kwa mwathani Nathani kũthi aneene na Mũsumbĩ Ndaviti ĩtina wa ũ Ndaviti kũvitha naĩ ĩla weekĩte! (2 Sam. 12:1-14) O ta ũu, no nginya  mũtũmwa Vaulo ethĩwe aĩ na ũkũmbaũ mwingĩ wa kũkany’a Vetelo ĩla woonisye kyende ana-a-asa Ayuti, tũtekũlwa kana ũ Vetelo aĩ ũmwe wa ala atũmwa 12. (Aka. 2:11-14) Kwoou ũtonya kwĩka ata ũtetheesye atumĩa mew’e vate vinya kũũnenga ũtao? Ĩkalaa wĩnyivĩtye, ũthalĩkĩtye ngoo, na ũitũngaa mũvea. Tala ũtethyo woo ta nzĩa ĩmwe Ngai ũtũmĩĩte kũkũĩkĩĩthya kana nũkwendete. Woni ũsu ũkaũtetheeasya ũendeee nesa, na ũkatumaa atumĩa matanĩa kwĩanĩsya kĩanda kyoo.

17. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe atethekie ata nũndũ wa ũtethyo ũla atumĩa mamũnengie?

¹⁷ Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aisye kana ve ĩvinda weew’aa ve vinya kũmwenda Yeova asũanĩa maũndũ ala mamũkwatĩte tene. Aisye: “Navikie vandũ weethĩa mosũanĩo asu naĩ namo matuma nĩkw’a ngoo vyũ. Vau nĩvo namanyie kana no nginya nĩneene na atumĩa. Mayaandetya kana makandũla mũtĩ, ĩndĩ meekie kũmbĩkĩa vinya na kũnthangaasya. Kĩla ĩvinda twamina ũmbano, ũmwe woo nũtiaa amanya kana nĩwangũlya ũndũ nĩendeee o na ethĩwa makwatene ata. Maũndũ ala mangwatie tene matumie nona Ngai ta ũtesa kũmbenda. Ĩndĩ nĩ mavinda maingĩ Yeova ũtũmĩĩte kĩkundi na atumĩa kũndĩkĩĩthya kana nũmbendete. Mwa nĩvoyaa ndikaaĩse kũmũtia.”

18, 19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũũmĩsya kwĩ ũndũ tũtonya kwĩw’a twakanw’a? Nengane ngelekany’o.

¹⁸ O na kau mavinda amwe kũkanw’a kũi mũyo, ve kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũũmĩsya kwĩ ũndũ tũtonya kwĩw’a twakanw’a. Kĩndũ kĩu nĩ thĩna ũla ũtonya kũtũkwata twalea ũkany’o. (Aevl. 12:11) Kwasũanĩa andũ elĩ maleile ũkany’o, namo nĩ Kaini na Mũsumbĩ Nzetekia. Ĩla Kaini wamenie mwana-a-inyia Aveli na atw’a kũmũaa, Ngai amũkanisye aimwĩa: “Ũthilĩkĩte nĩkĩ? na ũlutĩte ũthyũ nĩkĩ? Weeka nesa, ndwĩĩtĩkĩlwa? na ethĩwa ndwĩĩka nesa, naĩ yovesyaa mũomonĩ; na kwenda kwayo kũkeethĩwa kwaku; ĩndĩ naku ũmĩsumbĩke.” (Mwa. 4:6, 7) Kaini ndaaĩthukĩĩsya. Aekie naĩ yamũsumbĩka. Kĩu kyamũeteie thĩna mwingĩ mũno. (Mwa. 4:11, 12) Ĩndĩ ndethĩwa aaũmĩa mũno takeka nĩweetĩkĩlile kũmĩĩsya ũkany’o ũla Yeova wamũnengie.

¹⁹ Nake Nzetekia aĩ mũsumbĩ mũthũku na wĩ wia. Asumbĩkĩte ĩvindanĩ ndũa ya Yelusaleme yaendeee naĩ mũno. Mwathani Yelemia nĩwatatie kũmũkany’a mavinda kauta atie mĩendele yake mĩthũku, ĩndĩ ndaamwĩthukĩĩsya. Mũthya o nake nĩwavoneie naĩ. (Yel. 52:8-11) Ngelekany’o isu syĩtũĩkĩĩthya nesa ki kana Yeova ndendaa kwona tũyĩlikya thĩnanĩ twĩĩ tũtonya kwathũkĩa!—Soma Isaia 48:17, 18.

20. Ala metĩkĩlaa kũkanw’a nĩ Ngai makakwata ũathimo wĩva, ĩndĩ ala maleaa meteelwe nĩ kyaũ?

²⁰ Andũ aingĩ ala matamũthaithaa Yeova nĩmavũthĩtye ũkany’o, o na mayonaa kwĩkany’a ta kũtethya. Ĩndĩ ũtumanu ũsu woo ũkamaetee thĩna ĩtina. (Nth. 1:24-31) Kwoou ekai twĩw’e ũkany’o nĩ kana twĩthĩwe oĩ. Na o tondũ ĩandĩko ya Nthimo 4:13 yaĩtye, “kwata ũlũmye ũmanyĩsyo [kana, ũkany’o]; ndũkaeke ũthi: ũsũvĩe; nũndũ nĩ thayũ waku.”