1. Tũtonya kwasya ata ĩũlũ wa ana-a-asa ma mũika?

ANA-A-ASA amũika, no mũtethye mũno kĩkundinĩ. Aingĩ menyu mwĩthĩawa mwĩ alũmu na mwĩ na vinya. (Nth. 20:29) Ve maũndũ maingĩ mũtonya kwĩka mũkatetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Nĩvatonyeka mũkethĩwa mũyenda kũtw’ĩka atetheesya ma kĩkundi. Ĩndĩ, nĩmũtonya kwĩw’a angĩ ta monaa mwĩ anini mũno kana ta mũtaĩle kũnengwa ianda sya vata. O na kau nĩmũtonya kwĩthĩwa mwĩ anini, ve maũndũ maingĩ mũtonya kwĩka angĩ kĩkundinĩ makamũĩkĩĩa na maimũnenga ndaĩa.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũũneenea ngelekany’o ya Mũsumbĩ Ndaviti. O na nĩtũũneenea kwa ũkuvĩ asumbĩ elĩ ma Yuta, namo nĩ Asa na Yeosavati. Nĩtũũneenea mawetu me kĩvathũkany’o ala aũme asu atatũ makomanie namo, ũndũ meekie, na kĩla ana-a-asa amũika matonya kwĩmanyĩsya ngelekany’onĩ syoo.

3. Nĩ ũndũ wĩva ana-a-asa amũika matonya kwĩka makatetheesya ala akũũ kĩkundinĩ?

³ Yĩla Ndaviti waĩ kamwana, nĩweemanyĩisye ũtũĩka watethisye angĩ mũno. Vate nzika, aĩ na ngwatanĩo nzeo na  Yeova, ĩndĩ nĩwasyokete akekĩa kĩthito emanyĩsye ũtũĩka wa kũinga mĩio ya wathi, ũla watũmĩie kũtetheesya mũsumbĩ ũla wanyuvĩtwe nĩ Ngai, nake nĩ Saulo. (1 Sam. 16:16, 23) Inyw’ĩ ana-a-asa amũika, mwĩ na ũtũĩka mũtonya kũtũmĩa kũtetheesya angĩ kĩkundinĩ? Aingĩ menyu mwĩ na ũtũĩka mũna. Kwa ngelekany’o, nĩmũtonya kwĩthĩwa mwonete kana andũ akũũ nĩmatanaa mũno matetheew’a kũtũmĩa tambuleti syoo kana syĩndũ ingĩ ta isu kwĩmanyĩsya ene na kwondũ wa maũmbano. No mũmatethye mũno nũndũ inyw’ĩ nĩmwĩsene na syĩndũ isu.

4. O ta Ndaviti, no nginya ana-a-asa amũika methĩwe na nguma syĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

⁴ Kĩla ĩvinda Ndaviti nĩwoonanasya kana we nĩ wa kwĩkwatw’a. Kwa ngelekany’o, yĩla waĩ kamwana nĩweekĩaa kĩthito kingĩ asũvĩe malondu ma ĩthe wake. Ĩndĩ wĩa wa ndĩthya waĩ na mĩisyo mingĩ. Ndaviti esie kũtavya Mũsumbĩ Saulo atĩĩ: “Mũthũkũmi waku nĩwaĩthasya malondu ma ĩthe; na yĩla kwookaa mũnyambũ, kana nduva, na kũkwata katena ka ĩlondu ndĩthyanĩ, nauma namĩatĩĩa, na namĩkũna, na kũkavonokya kuma kanyw’anĩ wayo.” (1 Sam. 17:34, 35) Ndaviti nĩweesĩ kana nĩwaĩle kũsũvĩa malondu asu, na amokitĩaa ate na wia. Ana-a-asa amũika no maatĩĩe ngelekany’o ya Ndaviti kwa kwĩkĩa kĩthito meanĩsye nesa ianda syonthe ila manengwa.

5. Kwosana na Nthimo 3:32, nĩ ũndũ wĩva wa vata vyũ ana-a-asa amũika matonya kwĩka?

⁵ Yĩla Ndaviti waĩ mũnini, aĩ na ngwatanĩo nzeo vyũ na Yeova. Ndaviti oonaa ngwatanĩo ĩsu yĩ ya vata mũno kwĩ ũkũmbaũ ũla waĩ naw’o na ũtũĩka ũla waĩ naw’o wa kũinga mbeve. Yeova ndaĩ o Ngai wa Ndaviti, ĩndĩ aĩ Mũnyanyae mũnene vyũ. (Soma Nthimo 3:32.) Ana-a-asa amũika, ũndũ ũla wa vata mũtonya kwĩka nĩ kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yenyu na Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ, na kĩu no kĩtume mũnengwa ianda mbingangĩ kĩkundinĩ.

6. Andũ amwe maĩ na mawoni meva mathũku ĩũlũ wa Ndaviti?

⁶ Thĩna ũmwe Ndaviti waĩ naw’o nĩ kana andũ amwe maĩ na mawoni mathũku ĩũlũ wake. Kwa ngelekany’o, yĩla Ndaviti weeyumisye okite na Ngoliathu, Mũsumbĩ Saulo atatie kũmũtũla ngoo kwa kũmwĩa  atĩĩ: “Wĩ o kĩmwana.” (1 Sam. 17:31-33) Nake mwana-a-inyia aĩ anamũtavya kana we nĩ mũndũ ũtesa kwĩkwatw’a. (1 Sam. 17:26-30) Ĩndĩ we Yeova ndakuaa Ndaviti ta kamwana kana mũndũ ũtekwatw’a. Nĩwamwĩsĩ nesa. Na Ndaviti nĩwooaie Ngoliathu nũndũ nĩweekwatisye Mũnyanyae, Yeova, amũnenge vinya.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Ngewa ya Ndaviti yĩũmanyĩsya kyaũ?

⁷ Ngewa ya Ndaviti yĩũmanyĩsya kyaũ? Nĩwaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ ĩvinda nĩyĩtonya kũvĩta ala manakwonaa wĩ kana mayĩsa kũmanya nĩwĩanie. Ĩndĩ manya kana Yeova aũsisya ndonaa o kamwana. Nũkwĩsĩ nesa na nĩwĩsĩ maũndũ ala ũtonya kwĩanĩsya. (1 Sam. 16:7) Kwoou lũlũmĩĩlya ngwatanĩo yaku na Ngai. Ndaviti nĩweekie ũu kwa kwĩloela wũmbi wa Yeova. Nĩwasũanĩaa kĩla syĩndũ isu siũmũmanyĩsya ĩũlũ wa Mũmbi wasyo. (Sav. 8:3, 4; 139:14; Alo. 1:20) Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũmwĩkwatya Yeova aũnenge vinya. Kwa ngelekany’o, nĩwĩthĩwa ũthekeeawa nĩ ala ũsomaa namo nĩkwĩthĩwa wĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova? Ethĩwa nũthekeeawa, mũvoye Yeova aũtetheesye kũmĩĩsya thĩna ũsu. Na ĩndĩ ũitũmĩa ũtao ũla ũũkwata Ndetonĩ yake, mavukunĩ maitũ, na vitionĩ sitũ. Kĩla ĩvinda woona Yeova aikũtetheesya kũsinda thĩna mũna, ũkamwĩkwatasya mũnango. Na eka ũu, angĩ moona nũmwĩkwatĩtye Yeova, maikalea ũkũĩkĩĩa.

8-9. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Ndaviti kweteela na wũmĩĩsyo nginya yĩla watw’ĩkie mũsumbĩ? Ngelekany’o yake ĩtonya kũmanyĩsya ana-a-asa amũika kyaũ?

⁸ Kwasũanĩa thĩna ũngĩ Ndaviti wakomanie naw’o. Ĩtina wa kwĩtĩkĩw’a mauta atw’ĩke mũsumbĩ, ekalile myaka mingĩ ayĩsa kwambĩĩa kũsumbĩka Yuta. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kweteela ĩvinda yĩu yonthe? Vandũ va kũkw’a ngoo, atwie kũtũmĩa ĩvinda yake kwĩka kĩla waĩ atonya. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe wakĩĩe nthĩ ya Avilisiti, nĩwatũmĩie mwanya ũsu kũkita amaitha ma Isilaeli. Kwĩka ũu nĩkwatumie aseseea mĩvaka ya kĩsio kya Yuta.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Ngelekany’o ya Ndaviti ĩtonya kũmanyĩsya ana-a-asa amũika kyaũ? Tũmĩai myanya ĩla yaumĩla kũtetheesya ana-a-asa menyu. Sũanĩa ngelekany’o ya mwana-a-asa wĩtawa Ricardo. * Kuma yĩla waĩ na myaka ta ĩkũmi, nĩwendaa kũtw’ĩka vainia wa kĩla ĩvinda. Ĩndĩ atumĩa mamwĩie ndeanĩĩe. Vandũ va kũkw’a ngoo na aimathatĩa, nĩwatwie kũtũmĩa ĩvinda yingangĩ ũtavany’anĩ. Aĩtye: “Nasũanĩa ĩvinda yĩu, nĩnĩmanyaa kana ve kũndũ kũmwe naaĩle kwaĩlangya. Nĩnambĩĩie kũĩkĩĩthya kana nĩnasyokea kĩla mũndũ ũkwendeew’a na nĩneeyũmbany’a nesa ndithi kũmasyokea. O na nĩnakwatie mũmanyĩw’a wakwa wa mbee. O ũndũ naendeeie kũtavany’a, now’o wia wakwa waolekile.” Yu Ricardo nĩ vainia mũseo mũno wa kĩla ĩvinda na nĩ mũtetheesya wa kĩkundi.

10. Nĩ ũndũ wĩva Ndaviti weekie ĩvinda yĩmwe atanamba kwĩka ũtwi wa vata?

¹⁰ Kwasũanĩa ũndũ ũngĩ wakwatie Ndaviti. Ĩvinda yĩmwe yĩla wakĩĩe nthĩ ya Avilisiti, we na aũme make nĩmatiie andũ moo nĩ kana mathi kũkita. Me kaũnĩ, amaitha moo nĩmavithũkĩie kambi yoo na matava andũ moo. Ndaviti aĩ atonya kũsũanĩa kana nũndũ we nĩ ngũmbaũ ya kaũ, no eke mũvango mũseo na aithi kũmavonokya. Ĩndĩ vandũ va ũu, amwĩkwatisye Yeova amũtavye  kĩla ũkwĩka. Ndaviti nĩweetisye ũtethyo wa mũthembi weetawa Aviathali, na amũkũlya Yeova ũũ: “Ethĩwa nĩngũatĩĩa nguthu ĩno, ngamĩwĩla?” Yeova nĩwamũsũngĩie Ndaviti na amwĩa no athi, na amũĩkĩĩthya kana nũkũmasinda. (1 Sam. 30:7-10) Ũndũ ũsu wĩũmanyĩsya kyaũ?

11. Ũtonya kwĩka ata ũtanamba kwĩka motwi?

¹¹ Kũlya ũtao ũtanamba kwĩka motwi. Neena na asyai maku. O na no ũkwate ũtao mũseo waneena na atumĩa me na ũtũĩka. Yeova nũĩkĩĩe aũme asu ũnyuvĩte, na o naku no ũmaĩkĩĩe. Amanenganĩte methĩwe “mĩthĩnzĩo” ikundinĩ. (Aev. 4:8) No ũtetheke mũno weethĩwa na mũĩkĩĩo ta woo na wethukĩĩsya ũtao ũla meũkũnenga. Yu ekai tũneenee kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya kuma kwa Mũsumbĩ Asa.

12. Yĩla Mũsumbĩ Asa wambĩĩie kũsumbĩka aĩ na nguma syĩva?

¹² Yĩla Mũsumbĩ Asa waĩ wa mũika, aĩ na wĩnyivyo na ũkũmbaũ. Kwa ngelekany’o, yĩla watw’ĩkie mũsumbĩ ĩtina wa ĩthe, Aviya, nĩwambĩĩie kũvetanga ũthaithi wa ũvũngũ nthĩ ĩsu. O na nĩweeaĩe “Yuta mamanthe Yeova, Ngai wa aaĩthe moo, na kwĩkaa mĩao na myamũlo.” (2 Mav. 14:1-7) Na yĩla Nzela Mũethiovia wavithũkĩie Yuta e na asikalĩ 1,000,000, Asa amwĩkaĩlile Yeova amũtetheesye kwa kũmwĩa: “Yeova, vati ũngĩ ate o we wa kũtethya, katĩ wa ũla wĩ vinya na ũla ũte vinya: tũtethye, ame Yeova Ngai waitũ; nũndũ nĩtũũkwĩkwatya.” Ndeto isu syĩonany’a kana Asa nĩweekwatĩtye Yeova amũvonokye vamwe na andũ make. Asa nĩweekwatisye Ĩthe wake wa ĩtunĩ, na kwondũ wa ũu, ‘Yeova akũna Aethiovia.’—2 Mav. 14:8-12.

13. Nĩ kyaũ kyesie kũkwata Asa, na nĩkĩ?

¹³ Vate nzika, no wĩtĩkĩle kana yĩla Asa wavithũkĩiwe nĩ asikalĩ 1,000,000 ndalea kwĩthĩwa atelemile mũno, ĩndĩ nĩwamwĩkwatisye Yeova na amasinda. Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana yĩla Asa wakwatiwe nĩ thĩna mũninangi kwĩ ũsu, ndaamwĩkwatya Yeova. Yĩla mũsumbĩ mũthũku wa Isilaeli weetawa Mbaasa wendie kũmũvithũkĩa, akũlilye mũsumbĩ wa Silia  amũtetheesye. Ũsu waĩ ũtwi mũthũku ta kĩ! Yeova atũmie mwathani Aanani amũtavye ũũ: “Nĩkwĩthĩwa nĩwĩkwatĩtye mũsumbĩ wa Silia, na ndwaamwĩkwatya Yeova Ngai waku, kwondũ wa ũu nguthu ya mũsumbĩ wa Silia nĩvonokete kuma kw’okonĩ kwaku.” Ũw’o nĩ kana, kuma ĩvinda yĩu na kũendeea, Asa atindaa kaũnĩ. (2 Mav. 16:7, 9; 1 Asu. 15:32) Twĩĩmanyĩsya kyaũ?

14. Ũtonya kwonany’a ata nũmwĩkwatĩtye Yeova, na kwosana na 1 Timotheo 4:12, nĩ kyaũ kĩkekĩka weeka ũu?

¹⁴ Ĩkala wĩnyivĩtye na ndũkaeke kũmwĩkwatya Yeova. Yĩla wavatisiwe, woonanisye kana nũmũĩkĩĩe Yeova na nũmwĩkwatĩtye vyũ. Yeova nĩwatanĩie mũno kũũthokya mũsyĩnĩ wake. Kĩla waĩle kwĩka yu nĩ kũendeea kũmwĩkwatya. Nũtonya kwona wĩ ũndũ wĩ laisi kũmwĩkwatya Yeova yĩla ũkwenda kwĩka motwi manene vyũ, ĩndĩ nao nata mavindanĩ angĩ? Nĩ ũndũ wa vata ta kĩ ũmwĩkwatasye Yeova yĩla ũkwĩka motwi onthe o na ala makonetye maũndũ ma kwĩtanĩthya, wĩa, kana mĩvango yaku thayũnĩ! Kwoou, ndũkekwatye ũĩ waku mwene. Vandũ va ũu, mantha myolooto ya Mbivilia ĩla ĩtonya kũũtetheesya kwĩka motwi na ũimĩatĩĩa. (Nth. 3:5, 6) Weeka ũu, ũkamũtanĩthya Yeova na ũituma ala angĩ kĩkundinĩ maũnenga ndaĩa.—Soma 1 Timotheo 4:12.

15. O tondũ vonanĩtw’e nthĩnĩ wa 2 Mavinda 18:1-3; 19:2, Mũsumbĩ Yeosavati eekie mavĩtyo meva?

¹⁵ Nĩ w’o kana wĩ o mwene naĩ taitũ, na mavinda kwa mavinda ndũlea kwĩka mavĩtyo. Ĩndĩ kĩu kĩyaĩle kũũsiĩĩa ndũkeke kĩla ũtonya ũthũkũminĩ wa Yeova. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Mũsumbĩ Yeosavati. Aĩ na nguma mbingĩ nzeo. E mũndũũme wa mũika, nĩweekĩie kĩthito “amantha Ngai wa ĩthe wake, na nĩwaendaa mĩaonĩ yake.” Na eka ũu, nĩwatũmie anene make me mbee ũsumbĩnĩ mamanyĩsye andũ ĩũlũ wa Yeova ndũanĩ sya Yuta. (2 Mav. 17:4, 7) Ĩndĩ o na vailye ũu, mavinda amwe Yeosavati nĩweekaa motwi mathũku. Na ĩvinda yĩmwe nĩwakaniw’e nĩ mwathani wa Yeova nũndũ wa kwĩka ũtwi mũthũku. (Soma 2 Mavinda 18:1-3; 19:2.) Ũndũ ũsu wĩũmanyĩsya kyaũ?

16. Ngewa ya Rajeev yĩũmanyĩsya kyaũ?

 ¹⁶ Ĩtĩkĩla ũtao na ũiũatĩĩa. O ta amũika aingĩ, nĩvatonyeka ũkethĩwa ũiemwa nĩ kũvĩtya ũthũkũmi wa Yeova mbee thayũnĩ waku. Ĩndĩ ndũkakw’e ngoo. Kwasũanĩa ngewa ya mwana-a-asa wa mũika wĩtawa Rajeev. Aineenea ĩvinda yĩla waĩ mũninangi aĩtye: “Mavinda amwe, neew’aa ta ndeũmanya kĩla nĩendeesye. Na o ta amũika aingĩ, nendeeaw’a mũno nĩ mathaũ na kwĩtanĩthya kwĩ kũthi maũmbano kana ũtavany’a.” Nĩ kyaũ kyatetheeisye Rajeev? Mũtumĩa ũmwe nĩwamũnengie ũtao. Rajeev aĩtye: “Nĩwandetheeisye kũsũanĩa mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa 1 Timotheo 4:8.” Rajeev nĩweenyivisye, aatĩĩa ũtao ũsu, na asũanĩa maũndũ ala waĩle kũvĩtya mbee thayũnĩ wake. Aendeee kwasya: “Nĩnatwie kũvĩtya mbee maũndũ ma kĩ-veva.” Kwaendie ata? Rajeev aĩtye: “Myaka mĩvũthũ ĩtina wa kũkwata ũtao ũsu, nĩnatw’ĩkĩthiw’e mũtetheesya wa kĩkundi.”

17. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aima monaa ata ana-a-asa amũika ala mamũthũkũmaa Yeova?

¹⁷ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala aima nĩmamwonaa inyw’ĩ ana-a-asa amũika mwĩ ma vata mũno nũndũ mũthũkũmaa vamwe namo na “ngoo ĩmwe”! (Nzev. 3:9) Nĩmendete mũno kĩthito kĩla mwĩthĩawa nakyo kya kũtethya wĩa ũla mwanengwa. Nĩmwonete ũseo methonĩ moo.—1 Yoa. 2:14.

18. O tondũ Nthimo 27:11 yonanĩtye, Yeova ew’aa ata asisya ana-a-asa amũika?

¹⁸ Ana-a-asa amũika mũikaaĩse kũlwa kana Yeova nũmwendete na nũmũĩkĩĩe. Athanie kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo kũkeethĩwa na nguthu nene ya anake makethemba na ngoo ya kwenda. (Sav. 110:1-3) Yeova nĩwĩsĩ kana nũmwendete na nĩwendaa kũmũthũkũma na vinya waku w’onthe. Kwoou ndũkeyĩkĩsye ngoo, na ndũkekĩsye ala angĩ ngoo. Yĩla weeka mavĩtyo, ĩtĩkĩla ũtao na ũkany’o ũla ũũnengwa, na ũiwĩtĩkĩla ta wumĩte kwa Yeova. (Aevl. 12:6) Ĩkĩa kĩthito wĩanĩsye kĩanda o na kĩva kĩla wanengwa. Na ũndũ ũla wa vata vyũ, tanĩthya ngoo ya Ĩthe waku wa ĩtunĩ maũndũnĩ onthe ala ũkwĩka.—Soma Nthimo 27:11.